Tíminn - 13.04.1939, Blaðsíða 3

43. blað
TÍMINri, fimmtndagiim 13. apríl 1939
171
n E 1 IU I L 1 Ð
Kvenuaskólmn
á Blönduósi.
hefir tekið upp þann sið
að halda heimboð fyrir konur
úr héraðinu. Eiga þessi heim-
boð að vera konunum til hvíld-
ar og hressingar, og jafnfxamt
til þess að kynna starfsemi
skólans. Eitt af þessum heim-
boðum fór fram dagana 30. marz
til 2. apríl. Voru þessir dagar
sólríkir og blíðir — vorblíðan
heillaði hugann, og jók það ekki
lítið á þægindi og ánægju þeirra
sem dvöldu á kvennaskólanum
þessa daga.
Skólaráð kvennaskólanna, sem
venjulega stofnar til þessara
heimboða, byður einni konu úr
hverjum hreppi Vestur- og
Austur-Húnavatnssýslu, — til að
njóta þessara hvíldardaga. Er
þá kvenfélögunum í hreppunum
send þessi boðsbréf, og velja þau
svo konu til fararinnar. Maður
skyldi nú ætla, að konur keppt-
ust um það að fá aö njóta þess-
ara hlunninda. En það er síður
en svo. Sveitakonur, sem alla
tíð hafa mátt láta lífsbaráttuna
sitja í fyrirrúmi fyrir sínum
þægindum og skemmtunum,
geta nú varla skilið það í fljót-
um hasti, og nú er þeim boðin
tveggja til þriggja daga dvöl sér
til skemmtunar og hressingar,
og náms, eftir því sem þær geta
tekið á móti.
Konur, sem að þessu sinni
mættu í heimboðinu, voru úr
Hvammstangahreppi, Fremri-
og Ytri-Torfustaðahreppi, Þor-
kelshólshreppi, Blönduósshreppi
Torf alækj arhreppi, Skagahreppi,
Vindhælishreppi, Engihlíðar-
hreppi, Bólstaðahlíðarhreppi.Ás-
hreppi, Sveinsstaðahreppi. En
vantaði úr Staðarhreppi,Hrauns-
hreppi og Þverárhreppi í Vestur-
Húnvatnssýslu og Svínavatns-
hreppi og Skagastrandarhreppi
í Austur-Húnvatnssýslu.
Flestir gestirnir komu að
kvöldi 30. marz, var þeim þá
búinn kvöldverður, og náms-
meyjar, sem höfðu beztu nem-
endaherbergi skólans, fluttu sig
úr þeim, og lánuðu gestunum.
Síðar um kvöldið fór kynning
fram í dagstofu skólans. Var þar
sumstaðar fagnaðarfundur
meðal þeirra kvenna, sem
kynnzt höfðu á æskuárum, en
síðan ekki sézt í 20 ár.
Um morguninn var gestun-
um skipt niður. Nokkrar fóru í
eldhúsin og skoðuðu tilhögun
þeirra ásamt matargerðinni,
sem stóð nú sem hæst. Þær sem
þess óskuðu, gátu fengið upp-
skriftir að því sem verið var að
matbúa. Aðrar fóru í sauma-
stofu, vefjarstofu og prjóna-
gat verið leikhús, dómkirkja,
háskóli, stjórnarráðs- eða al-
þingishús. Þessar byggingar
vantaði allar, og þjóðin varð að
byggja þær allar með þeim svip
sem hæfði því landi, sem Jón
Sigurðsson hafði leyst úr bönd-
um aldalangrar kúgunar. Hér
fékk ég ferðafélaga, sem hafði
sérstaklega áhuga á leikhúsmál-
inu. Ég gekk að miklu leyti inn
á rök hans. Mér fannst barátta
hans einlæg og markviss. Ef
þj óðleikhús var ekki það eina
sáluhjálplega, þá var það ein af
menningarþörfum landsins. Frá
almennu sjónarmiði var ó-
hyggilegt fyrir mig að styðja
leikhúsmálið. Fylgi mitt var nær
eingöngu í dreifbýlinu, þar sem
líklegt mátti telj a, að fólki þætti
hér ekki um þarfa framkvæmd
að ræða. En ég taldi hér vera
um þjóðarþörf að ræða, og að
jafnvel dreifbýlið myndi njóta
nokkurs góðs af leikhúsi í höf-
uðstaðnum, því að þótt undar-
legt megi teljast, þá er íslend-
ingum meöfæddur sá skilningur
á leiklist, að þeir byggja nálega
aldrei samkomuhús, hvorki í
sveitum eða kaupstööum, svo að
þar sé ekki reynt _að koma fyrir
leiksviði. í eðli íslendinga er
hungur eftir að sjá viðfangsefn-
in túlkuð í sjónleikjum, og þeir
tímar munu koma að unnt verð-
ur að mæta þessum óskum þjóð-
arinnar betur en nú er gert.
Mér var ljóst að ef ég flytti
frumvarp um þjóðleikhús og
skemmtanaskatt á Alþingi 1923
myndi höfuðandstæðingur minn,
Jón Magnússon, leggja á það
sína þungu valdamanns hönd.
A N N Á L L
Dánardægnr.
Jóhanna Gísladóttir á írafelli
í Kjós andaðist úr lungnabólgu
að heimili sínu hinn 6. apríl
síðastliðinn. Hún var aðeins
nítján ára að aldri, hin eldri af
tveimur dætrum þeirra írafells-
hjóna, Guöríðar Halldórsdóttur
og Gísla Guðmundssonar. Jó-
hanna var í vetur viö nám í
Reykjavík og var nýkomin
heim, er hún lagðist. Á hálfum
mánuði yfirbugaði hinn ban-
væni sjúkdómur lífsorku ungu
stúlkunnar og stoðuðu engin
ráð til bjargar.
stofu. Var þeim þar sýndur
vefnaðar, prjón og saumaskap-
ur, allt sem unnið hafði verið á
skólanum. í prjónastofu var
einnig sýnd leðurvinnsla. Þarf-
ir hlutir gerðir úr íslenzku leðri,
t. d. smá töskur, hanzkar, húfur
og jakkar.
Um kl. 4 söfnuðust allir sam-
an í dagstofu og kennslustofum
skólans, sem má gera að einum
sal. Voru þar kennarar, nem-
endur og gestir. Forstöðukonan,
ungfrú Sólveig Benediktsdóttir,
tók til máls, bauð gestina vel-
komna, og lýsti stefnumiðum
skólans. Síðan töluðu kennslu-
konurnar allar, og sögðu hver frá
sínu starfi og skýrðu fyrir gest-
unum hvað það væri, sem þær
legðu mesta áherzlu á við
kennsluna.
Svo vildi til, að Ragnar Ás-
geirsson var staddur á Blöndu-
ósi þessa daga. Hann var að
halda fyrirlestra fyrir bændur.
Okkur fannst æskilegt, að hann
talaði fyrir konurnar á kvenna-
skólanum, og varð hann vel við
þeirri málaleitun, og kom út í
kvennaskólann kl. 8 um kvöld-
ið og flutti erindi, skemmtilegt
og fróðlegt, eins og hans er
vandi. Þar á eftir skemmtu
námsmeyjar með söng.
Næsta morgun skiptu gestirn-
ir sér í kennslustofurnar og eld-
húsin, eins og fyrri daginn,
fram á hádegi. Kl. 4 voru flutt
eTindi, af Jónatan Lindal á
Holtastöðum og þeirri, sem
þetta ritar. Umræður fóru fram
á eftir.
Dagurinn endaði með því að
námsmeyjar sýndu leikfimi,
skuggamyndir og sungu. Síðast
var stiginn dans og dönsuðu þá
allar konur, eldri sem yngri, og
jafnvel þær, sem ekki höfðu
stigið dans í 20 ár.
J. S. L.
Vinnið ötullega fyrir
T ímann.
Niðurstaöan var sú, að frv. var
flutt í neðri deild. Indriði fékk
til flutnings vin sinn, Jakob
Möller, en ég vin minn, Þorstein
M. Jónsson, nú skólastjóra á Ak-
ureyri. Báðir drógum við í kyr-
þey að málinu það fylgi, sem
unnt var að fá. Frumvarpið
mætti lítilli mótstöðu. Þingmenn
gerðu varla ráð fyrir að hér væri
um verulega tekjugrein að ræða.
Þeir litu á þennan skatt eins og
bændur í sveit, er þeir gefa
börnum sínum hagalagðinn.
Frumvarpið varð að lögum.
Kvikmyndir og danssamkomur
áttu að borga af tekjum sínum í
sjóð til að byggja þjóðleikhús á
Arnarhólstúni. Ríkið átti að gefa
þar lóð undir bygginguna.
Eftir að þingi lauk vissu and-
stæðingar mínir, að ég hafði
staðið að frumvarpi þessu, og
komu á næsta þingi með tillögu,
um að taka ríflegan hluta af
tekjum sjóðsins til berklavarna.
Indriði Einarsson hét þá og
stundum síðar á tengdason sinn,
Ólaf Thors, um liðsinni á Al-
þingi, ef hættu bar að höndum
úr liði Morgunblaðsmanna, en
ég var á verði hinumegin. —
Liðu svo nokkur ár. Leikhús-
sjóðurinn fékk miklu meiri
tekjur en nokkurn hafði grun-
að. Indriða fór að dreyma um
að ef til vill myndi hann sjá
leikhúsið rísa af grunni. Hann
var formaður í nefnd þeirri, er
stýrði leikhússjóðnum og varð-
veitti hann engu síður en Fáfnir
gull sitt, sem frá er skýrt í forn-
um sögum.
Meöan miklar árlegar tekjur
runnu í leikhússjóðinn, kynntist
Indriði Einarsson manni, sem
honum var næsta nauðsynlegur.
En það var húsameistari ríkis-
ins, Guðjón Samúelsson. Tókst
nú með þeim Indriða þýðingar-
mikið samstarf, sem lauk með
því, að þegar Indriði Einarsson
var rúmlega áttræður, sá hann
í miðri Reykjavík draumabygg-
ing manndómsára sinna, Þjóð-
leikhúsið, mestu og fegurstu
bygginguna, sem enn hefir verið
reist á íslandi. Þegar ég kom í
landstjórnina haustið 1927 byrj-
uðum við þremenningarnir fyrir
alvöru að undirbúa byggingar-
málið. Guðjón Samúelsson fór
oftar en einu sinni utan til að
kynnast hinum beztu fyrir-
myndum um gerð leikhúsa í
næstu löndum. Indriði Einars-
son fór eitt sinn með honum í
siglingu að veturlagi. Dvöldu
þeir þá um stund i Kaupmanna-
höfn. Dag einn var húsameistari
á gangi í heldur köldu veðri á
aðalgötu borgarinnar. Mætir
hann þar Indriða, yfirhafnar-
lausum á skemmtigöngu, þar
sem hann hafði lifað margan
glaðan dag sem stúdent, hálfri
öld áður. Samstarf var hið bezta
með húsameistara og leikhús-
nefndinni. Með margra ára
vinnu og athugun tókst húsa-
meistara að gera teikningu af
byggingu, sem var í einu mjög
fullkomin að innri gerð, og feg-
urri og stílhreinni en nokkur
leikhúsbygging hjá nánustu
frændþjóðunum, Dönum og
Norðmönnum.
IV.
Þegar komið var fram á árið
1930 var sjóðurinn orðinn um
hálf miljón króna. Kreppan var
bersýnilega í aðsigi. Ýmsir litu
öfundaraugum á sjóðinn, og
varð áhugamönnum um mörg
önnur málefni tíðrætt um fé
það, sem Indriði Einarsson
geymdi. Ég sá að innan skamms
myndi sókn hafin á Alþingi um
að fá sjóðinn tekinn til annarra
þarfa. Vildi ég ógjarnan að svo
færi, og lagði áherzlu á við bygg-
ingarnefndina aö hefja fram-
kvæmdir og festa féð í óbrot-
gjörnum steini áður en stórviðri
kreppunnar feyktu fénu út í til-
gangsleysi daglegrar eyðslu.
Indriði Einarsson var mér full-
komlega sammála um þetta efni.
En nú byrjuðu erfiðleikar með
staðinn. Húsameistari vildi að
vonum fá glæsilegan stað handa
þessari veglegu byggingu og leit-
aði eftir grunni á mörgum stöð-
um. Taldi hann staöinn við hús
Jóns Magnússonar með öllu ó-
viðunandi. Urðu nú deilur um
staðinn í blöðum og þótti mér
ekki grunlaust um, að tilgang-
urinn væri sú að tefja fram-
kvæmdir þar til hægt væri að
ná leikhússjóðnum til annarra
framkvæmda. Borgarstjóri og
bæjarstjórn voru andvíg leik-
húsmálinu og vildu á engan hátt
greiða fyrir því. Leikhúsnefndin
gat enga viðunandi lóð fengið,
sem hún var ánægð með. Auk
þess voru allar slíkar lóðir ærið
dýrar. En lóðin á Arnarhólstúni
var gefin. Ég lagði til að leik-
húsið yrði byggt á Skólavörðu-
torginu, en leikhúsnefndinni
þótti sá staður of utarlega í
bænum. Auk þess átti Reykjavík
þá lóð. Þótti mér fullvíst 'að
sein yrði afgreiðsla á slíku leyfi,
auk þess, sem nefndin lagði ein-
dregið móti þeim stað.
Ég stóð nú á vandasömum
vegamótum. Annaðhvort að
skipa að reisa húsið á stað, sem
húsameistari taldi afar óheppi-
legan fyrir slíka stórbyggingu,
en bjarga þó málinu þannig, að
landið fengi þessa glæsilegu
stórbyggingu við hliðina á
Landsbókasafninu, eða að hika,
láta deila um staðinn; kreppan
var komin í algleyming og þús-
und vegir til að eyða leikhús-
sjóðnum sama sem í ekki neitt.
Ég valdi djarfari kostinn. Og
síðara hluta sumars 1930 var
hinn ferlega voldugi kjallari
reistur, og næstu sumur útvegg-
ir og þak. Sviptibyljir krepp-
unnar geisuðu nú um landið,
en leikhúsmálinu var bjargað.
Reykjavík hafði fengið, án allra
góðra fyrirbæna frá valdamönn-
um sínum, glæsilega stórbygg-
ingu til að prýða bæinn og verða
síðarmeir öflug menningarupp-
spretta í borginni. Ef staðurinn
var ekki svo heppilegur, sem
skyldi, þá var það sök þeirrar
borgar, sem ekki hafði skilið
sinn vitjunartíma.
Undir vor 1932 gerði nokkur
hluti Framsóknarmanna á þingi
samband við Sjálfstæðisflokk-
inn í þeim aðaltilgangi að svipta
mig, að því er þá var gert ráð
fyrir, varanlega öllum pólitísk-
um völdum í landinu. Fáum
dögum eftir að ég hætti að hafa
yfirstjórn menningarmálanna í
ríkisstjórninni, var búið að
breyta lögunum um þjóðleik-
húsið og gera tekjur hans að al-
mennum eyðslueyri, og hefir svo
verið haldið fram stefnunni til
þessa dags. Jón Þorláksson var
að vísu ekki sérlega hlynntur
leikhúshugmyndinni, en hafði
of vel vit á byggingum til að
vilja láta dýrt stórhýsi grotna
niður, af því að veggirnir
væru eigi steindir að utan.
Beitti hann sér fyrir því að um
leið og leikhússjóðnum var rænt,
skyldi þó heimilað fé til þessara
aðgerða. En þessi fyrirhyggja
Jóns hafði meiri afleiðingar en
hann hafði sjálfan grunað.
Verðlag á áburðí.
Sökmn gengisbreytingar þeirrar sem orðln
er, hækkar verð á tllbúiiuiu áburði yfirleitt
um 15% frá því sem var siðastliðið ár.
Verð áburðarins á böfnum þeim, er skip
Eimskipafélags Islands og Skipaútgerðar rík-
isins koma vlð á, verður því:
Kalksaltpétar 100 kg. kr. 23,00
Kalkammoiisaltpétur ÍOO — — 25,00
Brcnnistemssúrt
Aiimioníak ÍOO — —- 22,00
Tún-Mtrophoska ÍOO — — 32,30
Superfosfat ÍOO — — 11,30
Kali 40% 100 — —— 18,80
Garðáburður 50 — _ 18,25
Tröllamjöl 50 — — 11,50
Reykjavík, 5. apríl 1939.
Við Indriði Einarsson sáum
Aladdinslampann gripinn úr
höndum okkar svo að ekki varð
að gert. Við vissum hinsvegar
að málinu var bjargað og að
einhverntíma myndi ísland fá
sitt þjóðleikhús. Við vissum að
ekki var hugsanlegt að gera
neitt annað með þessa bygg-
ingu. Við vissum að á miðöld-
unum tók það stundum aldir að
fullgera eina dómkirkju, og
aldrei myndi ver fara með þessa
merkilegu smíði, sem höfuðstað-
arbúar höfðu dregið í happ-
drætti félagslífsins, án þess að
bera fyllilega skyn á hve mik-
inn kjörgrip þeir höfðu eignazt.
Leikhúsbyggingin var mjög ó-
vinsæl um þessar mundir, og
þótti heppilegur skotspónn til
árása. En húsameistari ríkisins
fékkst þá, án þess að almenn-
ingur vissi, við merkilegar til-
raunir, að nota mislitar íslenzk-
ar bergtegundir í steining á
steinsteypuhús. Fé það sem Jón
Þorláksson hafði útvegað til að
ljúka við steining á leikhúsið,
notaði húsameistari með merki-
legum árangri. Hann festi í
fyrsta sinn á íslenzka byggingu
hinar fögru og litsterku ís-
lenzku bergtegundir í steining
á leikhúsið. Menn horfðu undr-
andi á fegurð hússins, þegar
gangpallar voru teknir niður.
Síðan þá hefir öll þjóðin dáðst
að leikhúsbyggingunni. Hitt að-
gættu menn ekki strax, að hér
hefði húsameistari landsins gert
stórkostlega uppgötvun. Hinir
dauðu, sviplausu steypumúrar á
íslandi gátu nú endurfæðst í líf-
rænum búningi íslenzkra berg-
tegunda. Nýr, listrænn og þjóð-
legur svipur færist nú með ári
hverju frá hinu vanrækta þjóð-
leikhúsi yfir á flestar meirihátt-
ar byggingar á íslandi.
VI.
Það er sagt að Evgenia drottn-
ing Napoleons III. Frakkakeis-
ara hafi í 40 sumur komið frá
Englandi til Parísar og reikað
nokkra daga á brunarústum
þeirrar hallar, þar sem hún
hafði fyrr verið drottning
Frakklands og tízkudrottning
heimsins. Nokkuð svipað fór
(Framh. á 4. síðu)
Áburðarsala ríkisíns.
Verðlag á rafmagnsvörum.
Sökum gengisbreytingarinnar hækkar frá og með
12. apríl verð á rafmagnsvörum um 10%, eða því
sem næst.
Nýr verðlisti verður gefinn út eins fljótt og því
verður við komið.
Raitækjaeinkasala ríkisíns.
:: Jainvel ungi fólk
eykur vellíðan sína með þvi að nota
harvötn og ílmvötn

Við framloiðum:
EAIJ DE PORTIJGAL
EAE DE QIIAIAE
EAU DE COLOGXE
BAVRHUM
ÍSVATN
Verðið í smásölu er frá kr. 1,10 til kr. 14,00, eftlr
stærð. —
Þá höfum við hafið framleiðslu á
IUMVÖIWUM
úr hinum beztu erlendu efnum, og eru nokkur
merki þegar komin á markaðinn.-----
Auk þess höfum við einkainnflutning á erlendum ilmvötn-
um og hárvötnum, og snúa verzlanir sér því til okkar, þeg-
ar þær þurfa á þessum vörum að halda.------
Loks viljum vér minna húsmæðurnar á bökunardropa þá,
r é 11 u m efnum. — Fást allsstaðar.-------
sem vér seljum. Þeir eru búnir til með réttum hætti úr
Afengisverzl. ríkisins.
20 • Lettlce Ulpha Cooper:
—Nei, svaxaði hún. Og mun aldrei gera þaS.
Það er kannske verst af öllu.
Við þögðum litla stund. Svo hélt hún áfram
með söguna, líkt og iðjusamt fólk gengur að
verki sínu:
— Það byrjaði við teborðið nokkrum dögum
seinna. Ungfrú Radleigh hafði verið niðrl f
bænum og keypt málverk af konu, sem var að
mála við ströndina. Þetta var lítil mynd og fá-
fengileg, en hún var ánægð með hana og sýndi
hana öllum. Hún var æfinlega ánægð með allt,
sem hún átti. Hver nýr hattur eða perlufesti,
sem hún keypti, var að hennar dómi frábæri-
lega fallegt. Frú Halliday var öðruvísi farið.
Henni líkaði hattamir vel á meðan hún var að
handleika' þá í búðunum og kaupa þá, en þegar
heim kom, fannst henni allt að þeim, reif af
þeim skrautið og bar þá í tvö eða þrjú skipti.
Síðan henti hún þeim eða gaf þá þjónustu-
stúlkunum.
Nú duttu mér í hug gróðamöguleikar fyrir
Clare. Ég sagði ungfrú Radleigh, að ég hefði
hitt hér málara, sem ég þekkti að heiman.
Faðir hans væri góðvinur föður míns. Ég sagði,
að hann væri hér á Madeira vegna heilsufars
síns og að hann myndi feginn vilja selja eitthvað
af málverkum. Hún tók þessu mjög vel og spurði
hvort málverk hans væm falleg.
— Og hverju svaraðir þú, spurði ég áfjáð.
— Ég sagði, að þau væra nýtízku list.
Það var ánægjublær á röddinni. Ást hennar,
sem var sterkari en samvizka hennar, uppeldi
Málarinn n
þá niður í skúffu. Ég vissi vel um þetta, því að
Hanna svaf í herbergi innar af svefnstofu móður
sinnar. Ég gekk þar í gegn á hverjum morgni,
þegar ég vakti barnið, meðan barnfóstran var að
klæða Tamsínu. Stimdum var frú Halliday bor-
ið kaffi í rúmið, stundum var hún í slopp á
stjái í herberginu og stöku sinnum skrapp hún
á hestbak áður en morgunverður var snæddur.
Hún sagði mér oft, hvernig sér hefði gengið
kvöldið áður og einu sinni eða tvisvar sýndi
hún mér hrúgu af seðlum, sem hún sagðist hafa
unnið. Ég sá hana einu sinni troða þeim niður
í skúffuna. Hún var ákaflega liirðulaus um pen-
inga, og Hanna litla var steypt i nákvæmlega
sama mótið. Tamsína lét alla sína vasapeninga
í sparibaukinn sinn, en aurar Hönnu dreifðust
um allt úr hinum mörgu vösum hennar. Ég
fann oft einn og einn pening í baðherberginu
og í grasinu úti á garðflötinni.
Það var mjög auðvelt. Ég var hissa á því, hve
auðvelt það var. Ég sótti Hönnu litlu einn
morgun, þegar frúin var úti, og fór með hana
í gegn um svefnherbergið. Svo skrapp ég aftur
inn eftir baðhandklæðinu hennar; það skildi ég
viljandi eftir. Ég opnaði skúffuna aðeins um
einn eða tvo þumlunga og seildust eftir þrem
fimm sterlingspunda seðlmn, sem lágu í skraut-
ofinni handtösku, ásamt litlum vasaklút. Ég
stakk þeim í vasa minn og gekk síðan til minna
verka og baðaði Hönnu litlu. Ég hafði ímyndað
mér, að ég myndi finna til ægilegrar sektartil-
finningar, en það gerði ég ekki. Mér fannst það