Tíminn - 06.05.1939, Page 1

RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Undargötu 1d.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIDSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1d.
Síml 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h. f.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Reykjavík, laugardagiiui 6. maí 1939
52. blað
Tilhögnn manneldisrannsóknanna
Prnmkvflpmd hpssara mann-
Neíndín, sem forsætisráðherra skípaðí,
hefír skilað tíllögum sínum og hefjast
rannsóknirnar í júní
í febrúarmánuði síðast-
liðnum var að tilhlutun for-
sætisráðherra skipuð nefnd
manna, er skyldi athuga um
heppilega tilhögun mann-
eldisrannsókna hér á landi
og áætla kostnað við þær,
ef í þær yrði ráðizt.
í nefnd þessari áttu sæti Skúli
V. Guðjónsson prófessor, Vil-
mundur Jónsson landlæknir, Jó-
hann Sæmundsson læknir, Júlíus
Sigurjónsson læknir og Niels P.
Dungal prófessor. Nefndin lauk
fyrir nokkru þeim störfum, sem
henni voru falin, og hefir skilað
áliti sínu til ráðuneytisins.
Á ráðherrafundi, sem haldinn
var nýlega, samþykkti ríkis-
stjórnin að láta manneldisrann-
sóknirnar fara fram á þeim
grundvelli, sem nefndin lagði til.
Samkvæmt áliti nefndarinnar,
má skipta landsmönnum í fimm
flokka, að því, er tekur til matar-
æðis, sem sé kaupstaðabúa, sem
Hæstiréttur dæmir í
óvenjulegu máli
Fyrir nokkxu síðan var upp-
kveðinn í hæstarétti dómur út
af skaðabótakröfu Sambands
ísl. samvinnufélaga gegn eig-
endum norska G/S. „Fager-
strand“. Tilefnið, sem var næsta
óvenjulegt, var þetta:
Umboðsmaður S. í. S. hafði
samið við eigendur skipsins um
að það flytti saltfarm hingað
til lands vorið 1937 frá stjórnar-
Spáni, en svo illa tókst til að
uppreisnarmenn Francos tóku
skipið í Gibraltarsundi og færðú
það til hafnar í Ceuta. Var
farmur skipsins þar gerður upp-
tækur. Síðar seldi stjórn Fran-
cos farminn til Casa Blanca,
sem er í franska Marokko, og
neyddi skipstjóra til þess að gefa
út nýtt farmskírteini til kaup-
anda þar og flutti skipið farm-
inn þangað og skilaði honum
þar samkvæmt hinum nýja
farmsamningi. Var skipstjóri
neyddur til þessara ráðstafana
með hótun um að ella yrði skip
hans skotið niður hvar sem það
hittist.
S. í. S. leit svo á, að með þessu
hefði skipstjórinn fórnað eign
S. í. S. til þess að frelsa skip
sitt og bæri því eigendum þess
að bæta tjónið, en að minnsta
kosti að tjóninu væri skipt í
hlutfalli við verðmæti farms og
skips.
Áður en mál þetta kom fyrir
rétt hafði sérfræðingur í slíkum
málum í Englandi verið spurð-
ur til ráða og taldi hann ótví-
rætt að S. í. S. ætti bótakröfur
á hendur eigendum skipsins.
Héraðsdómur leit svo á, að um
óviðráðanlegar orsakir væti að
ræða, sem eigendur skipsins
yrðu ekki greðir ábyrgir fyrir.
Þessum dómi áfrýjaði S. í. S. til
hæstaréttar, og var þar á það
bent, að hvorki frakkneska,
norska né íslenzka stjórnin hefði
viðurkennt stjórn Francos né
veitt henni hernaðarréttindi, og
því hlyti aðgerðir Francos í
þessu efni að skoðast ómerkar
í Casa Blanca, ef skipstjóri hefði
viljað beita þeirri ástæðu.
Hæstiréttur komst þó að líkri
niðurstöðu og héraðsdómarinn
og sýknaði eigendur skipsins.
Skúli V. GuSjónsson prófessor.
kaupa landbúnaðarafurðir, en
geta eigi aflað þeirra með eigin
framleiðslu, íbúa sveita, er
liggja nærri kaupstöðum og selja
þangað verulegan hluta af dag-
legri framleiðslu heimilanna, í-
búa sjávarþorpa, sem hafa veru-
legan stuðning af eigin garðrækt
og grasnyt, ibúa sjávarþorpa, er
lifa mestmegnis á sjófangi, en
hafa fremur lítil afnot af jarðar-
gróða og gripum og lifa við
mjólkurskort, og í fimmta lagi
sveitabúa, sem hafa gnótt
mjólkurafurða, en ekki nýmeti
úr sjó.
Nefndin áleit heppilegast, að
valdar yrðu til rannsóknar um
100—120 fjölskyldur alls og verði
rannsóknartímabilið eitt ár alls.
Verði Reykvíkingar þá sjálfvald-
ir fulltrúar þess hóps manna, er
fyrst voru taldir. Þyrfti að fara
fram rannsókn á 40—50 fjöl-
skyldum úr Reykjavík, þar af 20
—25 verkamannafjölskyldum og
20—25 millistéttarfjölskyldum.
Að öðru leyti hefir hún áætlað,
að rannsakaðar verði 25 fjöl-
skyldur úr öðrum flokki, 10—15
úr þriðja flokkinum, 10 úr fjórða
og 15—20 úr þeim fimmta.
Framkvæmd þessara mann-
eldisrannsókna þótti haganleg-
ast að yrði falin nokkrum sér-
fxóðum mönnum og taldi eðli-
legt, að hún yrði þann veg skip-
uð, að í henni ættu sæti: Land-
læknir, hagstofustjóri, for-
stöðumaður rannsóknarstofu
háskólans, kennari í heilbrigð-
isfræði við háskólann, berkla-
yfirlæknir, tryggingaryfirlæknir
og maður með sérþekkingu í
fjármálum. En jafnframt hef-
ir Skúli V. Guðjónsson pró-
fessor heitið þeirri aðstoð, sem
hann getur í té látið vegna ann-
arra starfa, og ráðgerir hann m.
a. að koma hingað aftur í júní-
mánuði, um það leyti, sem sjálf-
ar rannsóknirnar ættu að geta
hafizt.
Samhliða athugunum á mat-
arhæfi fólksins og þrifum þess,
eiga að fara fram rannsóknir á
heilsufari allra, bæði í byrjun og
lok rannsóknartímabilsins, og
sé aflað að öðru leyti nákvæmra
skýrslna um lífsskilyrði og ytri
aðbúnað þess, tekjur heim-
ilanna, atvinnu, húsnæði, vatns-
ból, klæðnað og fleira. Jafnhliða
þessu fari fram rannsókn á nota-
gildi sérstakra fæðutegunda,
með tilliti til auðgi þeirra að
kolvetnum, fitu, eggjahvítuefn-
um, steinefnum og f jörefnum, og
safnað sé niðurstöðum þeirra
rannsókna, sem þegar kunna að
hafa verið gerðar á islenzkum
fæðutegundum. Meðal annars
á að leiða í ljós, á hvern
hátt íslendingar gætu bezt
bjargazt við sínar eigin fram-
leiðsluvörur. Þá þarf mönnum
að verða ljóst, með hverjum inn-
lendum fæðutegundum megi
bezt fullnægja fæðuþörf fólks.
Er lagt til að samin verði hæfi-
lega fjölbreytt, islenzk matskrá
og þetta matarhæfi síðan reynt
í einhverjum skóla landsins.
Slíkar manneldisrannsóknir
hafa verið teknar upp á skipu-
legan hátt víða um lönd. Er það
ekki síður nauðsynlegt hér en
annars staðar, og það því fremur
sem aðstæður á íslandi eru að
ýmsu leyti frábrugðnar því, sem
gerist annars staðar, og þess
vegna ekki nema að mjög litlu
leyti hægt að byggja á reynslu
(Framh. á 4. síSuJ
Krónprinshjónin, FriSrik og Ingrid, eru nú á ferSalagi í Ameríku og hafa
m. a. heimsótt fslandsdeildina á heimssýningunni. — Amerísku blöSin
hafa gert sér mjög tíSrœtt um ferSalag þeirra og birt a) þeim margar
myndir. Birtist hér ein þeirra.
Kanada og Bretland
Nýlega var lagt fram á þingi
Kanada frv. um rétt kanadisku
þjóðarinnar til að ráða sjálf
um það, hvort hún tæki þátt í
styrjöld eða ekki. Samkvæmt
núgildandi lögum getur það
verið á valdi ensku stjórnarinn-
ar. Frv. þetta hefir því vakið
talsverða athygli utan Kanada.
Afstaða samveldislanda Bret-
lands þykir miklu skipta fyrir
Breta í ófriði og er því öllu, sem
gerist í þeim efnum, fullur
gaumur gefinn.
Fyrir íslendinga er sérstök á-
stæða til að fylgjast með þessu
máli, því •flutningsmaður þess
er íslenzkur og er eini íslend-
ingurinn, sem er fulltrúi á þingi
Kanada. Er það Joseph T.
Thorson lögíræðingur. Hefir
hann tvívegis verið kosinn þing-
maður Selkirkkjördæmis, en
þar eru fjölmennustu íslend-
ingabyggðirnar vestra. Aðeins
einn íslendingur, Marino Hann-
esson, hefir áður átt sæti á
kanadiska þinginu. Var hann
fulltrúi sama kjördæmis. Thor-
A.
Fiskaflinn í apríllok. — Sala á frystum fiski. — Útflutningur hraðfrystra
hrogna. — Tilraunir til lækninga á mæðiveikinni. — Æskulýðsmót að
--------- Laugarvatni. ---------
Um síðastliðin mánaðamót var fisk-
afli á öllu landinu orðinn 26651 smálest,
en var 21767 smálestir á sama tima í
fyrra. Á einstakar veiðistöðvar skiptist
aflinn þannig: Vestmannaeyjar 5057
smálestir, í fyrra 5376. Stokkseyri 260,
i fyrra 213; Eyrarbakki 50, í fyrra 48;
Þorlákshöfn og Selvogur 260, í fyrra
167; Grindavik 507, í fyrra 614; Hafnlr
267, í fyrra 232; Sandgerði 1996, í fyrra
1453; Garður og Leira 739, í fyrra 515;
Keflavík og Njarðvikur 4303, í fyrra
2763; Vatnsleysuströnd og Vogar 200,
í fyrra 117; Hafnarfjarðartogarar 1822,
í fyrra 1726; önnur fiskiskip í Hafnar-
firði 445, í fyrra 682; Reykjavíkurtog-
arar 2681, í fyrra 3066; önnur fiskiskip
í Reykjavík 1127, í fyrra 500; Akranes
2450, í fyrra 1714, Hellissandur 197
smálestir, í fyrra 182; Ólafsvík 175, í
fyrra 97; Stykkishólmur og Grundar-
fjörður 81, í fyrra 40 smálestir.
t t t
Samkvæmt upplýsingum, er Run-
ólfur Sigurðsson, framkvæmdastjóri
Fiskimálanefndar, gefur í grein í Ægi,
hefir nefndin gert fyrirframsamning
við þrjú ensk fyrirtæki um sölu á
frystum fiski. Eru nú seld fyrirfram
560 smálestir af þorskflökum, um 140
smálestir af ýsuflökum, 75 smálestir af
steinbítsflökum og 35 smálestir af
karfaflökum. Allur útflutningur þess-
ara fiskafurða nam 260 smálestum
síðastliðið ár.
Einnig er líklegt, að á þessu ári verði
mikil aukning á útflutningi hraðfyrstra
hrogna, samkvæmt því, er segir i áður-
nefndri grein. Verða þau flutt til Bret-
lands. Léttir þá jafnframt nokkuð á
sænska markaðinum fyrir sykursöltuð
hrogn.
Bóndi i Borgarhreppi í Mýrasýslu,
Einar Runólfsson á Ölvaldsstöðum,
hefir I vetur lagt stund á tilraunir til
að lækna fé, er sjúkt var af mæðiveiki.
Hefir hann samfleytt í hálfan mánuð
ferðazt um meðal bænda, er viljað hafa
fá hann til þess að gera tilraun með fé
sitt. Einar notar við þessar tilraunir
sínar lyf, sem hann hefir sjálfur fundið
upp og sett saman; sprautar hann því
í barkann. Samkvæmt bréfum, sem
Tímanum hafa borizt frá bændum efra,
virðast þessar tilraunir hafa borið
nokkurn árangur, þannig að sjúkar
kindur, sem ekki voru mjög langt
leiddar, hafa hresszt við og tekið að
mestu fyrir útbreiðslu veikinnar. í fé
Einars sjálfs byrjaði veikin í fyrra,
og var orðin nokkuð mögnuð fyrir jól.
Þá sprautaði hann það með lyfi sínu,
og nú í vor er talið að ekki verði
annað séð, en það sé fullhraust.
Á öðrum bæ í Borgarhreppi, þar sem
veikin var orðin mjög mögnuð, virðist
algerlega skipta í tvö horn eftir að
Einar hafði framkvæmt lækningatil-
raunir sinar og hefir engín kind sýkst
á þeim bæ siðustu þrjá mánuðina.
t r t
Dagana 26. júni til 3. júlí verður nor-
rænt æskulýðsmót haldið á Laugar-
vatni. Forgöngu fyrir móti þessu hefir
hin svokallaða Viggbyholmsnefnd, sem
áður hefir gengizt fyrir samskonar
mótum í öllum hinum Norðurlöndunum
og í fyrra i Eistlandi. Þátttakendur í
móti þessu í sumar eru væntanlegir
frá öllum Norðurlöndunum og Eist-
landi. Það fyrsta af þessum æskulýðs-
mótum var haldið í Viggbyholmskólan-
um í Svíþjóð sumarið 1934. Nemenda-
sambönd norræna lýðháskólans í Genf
of alþjóðaháskólans í Helsingör geng-
ust fyrir þessu móti. Mót þetta vakti
mikla eftirtekt og vinsældir og var þá
ákveðið að halda þessum mótum áfram
og var þá valin hin svokallaða Viggby-
holmsnefnd, sem síðan hefir séð um öll
slík mót, sem síðan hafa verið haldin
í öllum Norðurlöndunum og Eistlandi
sitt árið í hverju landi. — Hér i Rvík
hefir verið stofnuð sérstök móttöku-
og undirbúningsnefnd og eiga sæti í
henni, auk aðalræðismanns Svía hér,
Sigurður Nordal prófessor, Stefán Jóh.
Stefánsson, félagsmálaráðherra, Jónas
Jónsson alþingismaður, Thor Thors al-
þingismaður og Guðlaugur Rósinkranz
yfirkennari.
t t t
son er í frjálslynda Jlokknum,
sem nú fer með völd í Kanada.
Frv. hefir komið til umræðu
í þinginu og urðu þær allharðar,
samkvæmt frásögn Lögbergs.
Thorson flutti snjalla framsögu-
ræðu, en varð síðan fyrir að-
kasti frá ýmsum þingmönnum.
Einkum veittist að honum í-
haldsþingmaður frá Toranto,
Church að nafni. Taldi hann
frv. „móðgun við brezkfædda
borgara hinna kanadisku þjóð-
ar“. Kvað hann Breta hafa
fyrsta stofnað til landnáms í
Kanada, en síðan hefðu aðrir
þjóðflokkar komið þangað og
notið „þess frelsis, sem Bretar
hefðu lagt grundvöll að“. í tilefni
af þessum ummælum lét Thor-
son m. a. svo ummælt i svarræðu
sinni:
„Ég vil mega geta þess, að ég
hefi ekki veitt brezka veldinu
varaþjónustu eina; ég var þrjú
ár í heimsstyrjöldinni miklu, og
þar af 18 mánuði í brezka hern-
um. Eg get fullvissað Mr. Church
um það, að af mínum þjóðflokki
gengu hlutfallslega fleiri menn
í herinn en af hinum brezk-
fæddu í þessu landi. Enginn láti
sér það til hugar koma, að mér
ekki beri til þess full réttindi,
að tala eins og kanadiskur mað-
ur í sölum þessa þings.“
Thorson hélt því fram, að það
sem fyrir sér vekti, væri ekki
fullkomið eða ævarandi hlutleysi
Kanada í ófriði, heldur réttur
þjóðarinnar til að taka sjálf á-
kvörðun um þessi mál. Kanada
ætti að vera frjálst og fullvalda
ríki í þessum efnum, en ekki lúta
vilja enska forsætisráðherrans.
Á ræðu Thorson’s mátti þó
skilja, að hann vildi halda áfram
vináttutengslum við Bretland.
„Sé þjóðernisleg tilvera Bret-
lands hins mikla í hættu,“ sagði
hann, „horfir málið að sjálf-
sögðu öðruvísi við. En ég fyrir
mitt leyti vil ekki vita til þess
að Kanada færi í stríð, sem ein-
ungis snerist um metnað eða
fjárhagsleg hlunnindi.“
Thorson virðist m. ö. o. líta á
þetta sem sjálfstæðismál fyrir
Kanada. Kanadiska þjóðin á að
ráða örlögum sínum sjálf, hún
má ekki láta duttlunga stjórn-
málamanna í fjarlægu landi
ráða gerðum sínum, en sé hins-
vegar tilvera brezka þjóðstofns-
ins í hættu, getur hún ekki skor-
izt úr leik. Með frv. Thorson’s
er því engan veginn höggvið á
frændsemisböndin milli Bret-
lands og Kanada, en sjálfstæði
Kanada þó aukið og enskum
stjórnmálaleiðtogum veitt meira
aðhald af hálfu þessa aðila í
brezka heimsveldinu.
Enn er ekki frétt, hvaða örlög
þetta frv. Thorson’s hlýtur, eða
A víðavangi
Á bæjarstjórnarfundi í vetur
bar Jónas Jónsson fram tillögu
um athugun á því, hversu draga
mætti úr byggingarkostnaði í
bænum með því að gera sam-
stæð hverfi einlyftra og kjall-
aralausra húsa á Melunum og
Laugarneshæðinni. Skyldi bæj-
arráð sjá um að áthugun þessi
færi fram og að henni væri lok-
ið áður en byggingarvinna byrj-
aði nú í vor. Tillagan hlaut
góðar undirtektir í bæjarstjórn-
inni og var samþykkt í einu
hljóði. Hinsvegar virðast þessar
góðu undirtektir ekki hafa náð
lengra enn sem komið er, því
ekkert hefir heyrzt um frekari
framkvæmdir bæjarráðsins í
málinu.
•!»
Menn þurfa þó tæpast ann-
að en að athuga nýbyggingarnar
í bænum til að komast að raun
um, að slíkrar rannsóknar — og
raunar miklu víðtækari — er
hin fyllsta þörf. Þær gætu auð-
veldlega freistað útlendinga til
að halda, að yfirleitt byggju
ekki í Reykjavík aðrir en há-
tekjumenn á erlendan mæli-
kvarða. Meirihluti íbúanna í
þessum húsum er þó vitanlega
millistéttar- og láglaunafólk.
Það er líka gersamlega að slig-
ast undir hinni háu húsaleigu,
sem er óbærilegasti þáttur dýr-
tíðarinnar í bænum.
* * *
Orsakir þessara óhæfilega
dýru húsbygginga eru vafalaust
margar. Fólkið hefir vanizt því
í seinni tíð að gera vaxandi
kröfur um þægindi, ekki sízt
hvað snertir húsnæðið. Þess
hefir ekki verið gætt að raun-
verulega eru mörg þessara svo-
nefndu þæginda meira og minna
fánýt. Húsameistarar og iðn-
stéttir hafa lítinn áhuga haft
fyrir því, að leitast eftir að
hafa húsin sem ódýrust, en hafa
oft og tíðum haft hagsmuni af
því gagnstæða. Má í þessu sam-
bandi vísa til frásagnar Þóris
Baldvinssonar í Tímanum í vet-
ur, þar sem nefnd voru ákveð-
in dæmi um óþarfan íburð í
byggingum. Þeir, sem hafa látið
byggja, hafa látið blindast af
hinni háu húsaleigu í bænum
og treyst því að hún myndi
verða varanleg.
* * *
Þetta mál þarfnast vissulega
opinberra afskipta. Það verður
þjóðfélaginu til byrði, þegar
byggt er dýrara en þörf krefur
og þannig stuðlað að aukinni
dýrtíð í höfuðstaðnum. Þetta
mál hefir líka aðra hlið eða þá,
sem snertir útlenda gjaldeyrir-
inn. Meðan gj aldeyriseklan
varir, væri t. d. eðlilegt að banna
byggingu íbúða, sem færi yfir
visst hámark. Þá ætti að leitast
við, að hindra allan óþarfan í-
burð, svo hægt yrði að byggja
meira fyrir sama gjaldeyris-
magn. Þá mætti gjarnan hætta
að byggja ramefldar steingirð-
ingar utan um svo að segja
hverja einustu smálóð. Það op-
inbera hefir talsverða íhlutun
um það, að byggt sé ódýrt og
hagkvæmt í sveitunum, og ætti
engu síður að mega láta slíkt
aðhald ná til kaupstaðanna.
* * *
Vegna gj aldeyrisástæðna má
gera ráð fyrir, að svo fari á
þessu ári, að ekki verði hægt
að fullnægja allri eftirspurn á
byggingarefni hér í bænum. En
það ætti ekki að koma að sök,
ef það yrði til að takmarka
aukningu dýru íbúðanna í bæn-
um. Þær eiga að hverfa úr sög-
unni. Að hinu þarf að stefna, að
byggt verði hagkvæmt og ódýrt
og miðað við getu meginþorra
bæjarbúa, millistéttar- og lág-
launafólksins. Það opinbera
mætti gjarnan stuðla meira að
því, að svo yrði.
hvaða áhrif það hefir á framtíð
hans sem stjórnmálamanns. Al-
menningsálitið í Kanadaermjög
hlynnt Englandi og má telja víst
(Framh. á 4. slSu)