Tíminn - 30.05.1939, Side 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMADUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 1d.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1D.
Síml 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h. f.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Reykjavík, þriðjudagiim 30. mai 1939
61. blað
Ný Hafnaríjarðardeila
Kommúnístar sýna, hvemíg þeír myndu
nota yiirráðin í verklýðssamtökunum, ei
þeir fengju þau í sínar hendur
í Hafnarfirði hafa undan-
farna daga gerzt atburðir,
sem sýna glöggt, hverjar
afleiðingarnar yrðu, ef
kommúnistar fengju aukin
völd í verkalýðsfélögum
landsins.
Kommúnistar komust til valda
í Verkamannafélaginu Hlíf í
Hafnarfirði síðastl. vetur með
tilstyrk íhaldsmanna. Var fylgi
stjórnmálaflokkanna í félaginu
þá háttað þannig, að Alþýðu-
flokksmenn voru fjölmennastir,
Sjálfstæðismenn þar næst, en
kommúnistar fámennastir.
Fyrsta verk kommúnistanna í
stjórn félagsins var að koma því
til leiðar, að tólf Alþýðuflokks-
menn væru reknir úr félaginu
undir því yfirskyni, að þeir væru
atvinnurekendur. Gátu þó fæst-
ir þeirra talizt það, enda var á-
stæðan fyrir brottvikningunni
sú, að sumir þeirra voru helztu
málsvarar Alþýðuflokksmanna á
félagsfundum.
Þessi brottvikning varð til þess
að langflestir Alþýðuflokks-
mennirnir gengu úr félaginu og
stofnuðu nýtt félag, Verka-
mannafélag Hafnarfjarðar. Ollu
þessi mál miklum deilum og við-
sjám, sem lauk með þeim úr-
skurði Félagsdóms, að þótt
Verkamannafélag Hafnarfjarð-
ar væri löglega stofnað, gætu
atvinnurekendur ekki samið við
það, nema þeir hefðu áður sagt
upp samningum við Hlíf með
þriggja mánaða fyrirvara. Varð
því niðurstaðan sú, að meðlim-
ir Verkamannafélags Hafnar-
fjarðar gengu aftur í Hlíf, en
félagið hélt áfram starfsemi
sinni sem einskonar flokksfé-
lag Alþýðuflokksmanna í verka-
lýðsmálum.
Verkfall, sem stjórn Hlífar
efndi til í þessu sambandi, úr-
skurðaði Félagsdómur ólöglegt.
Glæsílegt próf
Fyrst í stað virtust kommún-
istar una vel þessum málalok-
um, enda mátti miklu frekar
telja þau þeim í vil.
Þann 19. þ. m. var haldinn
fundur í Hlíf. Flestum á óvænt
byrjaði formaður félagsins þar
að rifja upp þessi gömlu deilu-
mál og lagði að lokum fram til-
lögu, sem m. a. hljóðaði á þessa
leið:
....Fundur í Verkamannafél.
Hlíf, haldinn 19. maí 1939, álykt-
ar að þeir meðlimir Hlífar, sem
gengið hafa í hið svokallaða
Verkamannafélag Hafnarfjarðar
og eru jafnframt meðlimir þess,
verði að skrifa og undirrita úr-
sagnir úr Verkamannafélagi
Hafnarfjarðar og afhenda þær
stjórn Hlífar innan 5 daga frá
19. þ. m. að telja. Að öðru leyti
teljast þeir ekki lengur meðlim-
ir Hlífar. . . . Síðan sé atrvinnu-
rekendum tilkynnt, að þeir menn
— ef nokkrir verða — sem ekki
vilja segja sig úr Verkamanna-
félagi Hafnarfjarðar, séu ekki
löglegir meðlimir Hlífar og njóti
því ekki vinnuréttinda svo lengi
sem nokkur Hlífarmaður er fá-
anlegur til vinnu.“
Tillaga þessi var samþykkt og
það jafnframt, að víkja þremur
forystumönnum Verkamannafé-
lags Hafnarfjarðar tafarlaust úr
Hlíf. Á fundinum voru um 50
manns, en i félaginu munu vera
nærri 400—500.
Meðlimir Verkamannafélags
Hafnarfjarðar ákváðu strax að
hafa þessa samþykkt að engu.
Á fundi, sem félagið hélt síðastl.
föstudag, var ákveðið að vísa
þessu máli til úrskurðar Félags-
dóms.
Langflestum Sjálfstæðis-
manna í Hlíf þótti einnig of
langt gengið, enda þótt lítil vin-
átta hafi verið milli þeirra og Al-
þýðuflokksmanna á undanförn-
um árum. Hafa þeir sérstakt fé-
lag og var þar samþykkt að
(Framh. á 4. síðu)
Tilboðið um
hitaveituna
Breytíngar, sem Jónas
Jónsson telur nauð-
synlegar
Bæjarstjórn Reykjavíkur hélt
fund síðastl. laugardag og var
tilboð Höjgaard & Schultz um
byggingu hitaveitu til annarrar
umræðu. Jónas Jónsson gerði
þar ítarlega grein fyrir þeim á-
göllum, sem væru á tilboðinu og
var þeirra helztu getið í seinasta
blaði Tímans. Taldi hann nauð-
synlegt að reynt yrði að fá
breytingar á eftirfarandi atrið-
um, áður en endanlega yrði á-
kveðið að taka tilboðinu:
1. Að afborganir af láninu
verði þannig, að á 8 árum verði
greiddur helmingur lánsupp-
hæðarinnar, með jöfnum árleg-
um greiðslum, en það sem þá
er eftir ógreitt, falli í gjalddaga
á 8. árinu, ef ekki tekst að fá
lánstímann lengdan.
2. Að áhættuþóknun danska
ríkisins falli niður eða lækki.
3. Að Landsbanki íslands og
Nationalbanken ákveði sameig-
inlega hverjar danskar inneign-
ir hér greiðist af lánsfénu og i
hvaða röð.
4. Þar sem firmað ákveður sér
60 þús. kr. fyrir að gera fullnað-
aráætlanir og teikningar, þá
lækki firmað umboðslaun sín
úr m% niður í iy2%_2%.
5. Að það sé skýrt og ákveðið
fram tekið, að engin önnur
vatnsréttindi séu veðsett til
tryggingar láninu en hitavatns-
réttindi bæjarins.
6. Að pípur í aðalieiðslurnar
séu steyptar hér á landi og efn-
ið í þær flutt hingað til landsins
á þessu ári.
7. Að firmað gefi fullnægjandi
tryggingar fyrir því, að verkið
verði vel af hendi leyst og komi
að tilætluðum notum.
8. Að bærinn hafi rétt til þess
að leita tilboða í það efni, sem
ekki er fast tilboð um frá firm-
anu.
9. Ef veðhafi gengur að veðinu
(hitaveitunni m. m.) vegna van-
skila bæjarins, þarf að vera
tryggt, hvort sem veðhafi rekur
(Framh. á 4. síðu)
Enski landbúnaðarmálaráðherrann, Dorman-Smith.
Landbúnaðurínn í Bretlandi
Með vélaiðjunni í Bretlandi
hófst hnignunarskeið fyrir land-
búnaðinn þar og má heita að
það hafi haldizt næstum óslitið
síðan. Afleiðingin hefir orðið sú,
að Englendingar þurfa að sækja
megnið af þeim landbúnaðaraf-
urðum, sem þeir nota, til ann-
arra landa.
— Á heimsstyrj aldarárunum
jókst landbúnaðarframleiðsla
Breta nokkuð, en strax að styrj-
öldinni lokinni sótti í sama horf-
ið og áður. Árið 1921 voru 30.973
þús. ekrur í ræktun á Bretlandi,
en 1934 voru ekki nema 29.630
þús. ekrur í ræktun. Einkum
hafði akuryrkjunni hnignað á
þessum árum. Árið 1924 stund-
uðu 923 þús. manns þar land-
búnaðarvinnu, en 1934 ekki
nema tæp 800 þús.
Margir af þekktustu mönnum
Breta hafa iðulega varað við
þeirri hættu, sem stafaði af
þessari hnignun landbúnaðar-
ins. Hafa þeir einkum fært tvær
um væri landbúnaðurinn ein
traustasta vörn þjóðarinnar,. ef
óvinum tækist að hefta sigling-
ar að meira eða minna leyti til
landsins.
Sá maður, sem ákveðnast hef-
ir talað máli landbúnaðarins í
seinni tíð og krafizt aukins
stuðnings honum til handa, er
Lloyd George fyrv. forsætisráð-
herra.
Þótt margir merkustu menn
Breta hafi talað máli landbún-
aðarins hefir hann átt litlu fylgi
að fagna í þinginu. Stóru flokk-
arnir hafa fyrst og fremst hugs-
að um fylgi sitt í stórborgun-
um og ekki þorað að styrkja
landbúnaðinn á neinn hátt á
kostnað þeirra. Samveldislönd
Breta, eins og t. d. Ástralía og
Nýja Sjáland, hafa aðalmarkað
fyrir landbúnaðarvörur sínar í
Bretlandi og enska stjórnin hef-
ir ógjarnan viljað styggja þau
með verulegum hömlum eða
tollum á þessum innflutningi. -
irnar ælu upp hraustari og
betri þjóðfélagsborgara en stór-
borgirnar og á styrjaldartím-
A. KROSSGÖTUM
Síldveiðar Akranesbátanna. — Bindindismálafundir. — Skallagrímsgarður
Borgarnesi. — Þrastaskógur. —íslandssýningin í New York.
Nýlega hafa fimm stúdentar
lokið lögfræðiprófi við há-
skólann hér. Náði einn þeirra,
Ólafur Jóhannesson, betri próf-
einkunn heldur en nokkur annar
lögfræðingur hefir fengið við
háskólann, alls 155 stig. Áður
hafði Bjarni Benediktsson náð
beztu prófi og fengið 146 y3 stig.
Ólafur Jóhannesson er Skag-
firðingur, sonur Jóhannesar
bónda Friðbjarnarsonar í Stór-
holti í Fljótum og Kristínar
Jónsdóttur konu hans.
Ólafur er 26 ára að aldri,
fæddur 1. marz 1913. Hann
stundaðí menntaskólanám á Ak-
ureyri og lauk þar stúdentsprófi
vorið 1935 með I. einkunn, 6,93.
Hóf nám í lagadeild háskólans
um haustið- Hefir hann tekið
mikinn þátt í félagslífi háskóla-
stúdenta og meðal annars átt
sæti í stúdentaráði.
Óvenjuleg aílabrögS mega það teljast,
um þetta leyti árs, áð vélbátar á Akra-
nesi, hafa undanfarið lagt stund á
síldveiðar í Faxaflóa. Veiða þeir í rek-
net, og mun aflinn oftast hafa verið
frá 40—100 tunnur í róðri. Þá fékk
einn báturinn eitt sinn 160 tunnur. Síld
þessi er fyrir milligöngu Magnúsar
Andréssonar seld til Þýzkalands. Er
hún látin laus í skipin og ísuð með
sama hætti og þorskurinn á ísfisk-
vertíð. Hafa Ólafur Bjarnason, Hilm-
ir og Hafsteinn farið í sína ferðina hver
með sildarfarm til Þýzkalands, og Gull-
foss tvær ferðir. Haukanesið er að
hlaða, en togararnir Júní, Júpíter, Óli
Garða og Maí eru ráðnir til einnar
ferðar hver. Verða það vísast síðustu
ferðirnar að þessu sinnl, þar eð Þjóð-
verjar fara nú sjálfir að veiða síld.
Faxasíldin hefir líkað vel. Veiðibát-
arnir fá 9 krónur fyrir tunnu, en út-
flutningsskipin hafa farið með frá
550—1000 tunnur í ferð. Það, sem búið
er að flytja út, er 4768 tn., að meðtöldu
því, er Haukanes fer með í kvöld. En
Akurnesingar búnir að veiða síld fyrir
um 40 þús. krónur í vor.
r t t
Stúkan Frón nr. 227 boðar til funda
í sumar i Keflavík og að Strönd á
Rangárvöllum, undir forustu æðsta
templars síns, Ludvigs C. Magnússon-
ar skrifstofustjóra. Verður Keflavíkur-
fundurinn haldinn 11. júni og fundur-
inn að Strönd 2. júlí. Eru allir vel-
komnir á fundi þessa. Stúkan Frón
hefir á síðari árum starfað allra stúkna
mest að fundarhöldum utan Reykja-
víkur í þágu bindindismálsins og for-
ystumenn hennar sýnt mikinn áhuga í
útbreiðslustarfi sínu. Hafa fundir þess-
ir verið vel undirbúnir og orðið til mik-
ils gagns.
t t t
Tíðindamaður Tímans hefir átt tal
við frú Geirlaugu Jónsdóttur, í Borg-
arnesi, sem er formaður garðnefndar
kvenfélagsins í þorpinu, sem hefir
stjórn og umsjón hins svonefnda
Skallagrímsgarðs. Er forsaga þessa
máls sú, að árið 1930 keypti ungmenna-
félagið í Borgarnesi, kvenfélagið þar
og hreppurinn dys Skallagríms, sem
liggur í nær miðju Borgarneskauptúni,
og túnið umhverfis hana. Síðar eignað-
ist kvenfélagið eitt dysina og túnspild-
una umhverfishana.Hefir á undanförn-
um árum verið að því unnið að breyta
þessu svæði I fallegan skrúðgarð. Nýt-
ur kvenfélagið til þess ofurlítils styrks
úr sýslusjóði og hreppssjóði. Fyrstu
trjáplönturnnar voru settar niður árið
1931 og hefir síðan verið bætt við á
hverju vori, bæði innlendum trjáplönt-
um, svo sem reyni og birki, og útlend-
um plöntum. Hafa Hvanneyringar oft
unnið nokkuð í garðinum á vorin, og
nú í vor verður þar garðyrkjumaður
í einn mánuð við gróðursetningu og
umhirðu trjáa og blóma og ýmsar lag-
færingar, er framkvæma þarf. Síðast-
liðið ár efndi kvenfélagið til happ-
drættis til ágóða fyrir Skallagríms-
garðinn. Færði það félaginu talsverðar
tekjur, sem allar renna til umbóta í
ástæður fyrir máli sínu: Sveit- Hjálpar þess vegna margt til
þess, að landbúnaðurinn í Bret-
landi hefir orðið einskonar
hornreka þess opinbera.
Hinn vaxandi stríðsótti og víg
búnaður í Bretlandi ‘"hefir nú
komið landbúnaðinum þar til
hj álpar. Chamberlain forsætis
ráðherra, sem er gamall iðju
höldur í stórborg, hefir jafnan
litið smáum augum á enska land
búnaðinn og talið hyggilegra að
reyna að auka útflutning iðn-
varnings með skiptum á land
búnaðarvörum. Hann vildi því
lengi vel ekkert sinna þessum
málum, en liðsmenn landbún
aðarins í hans eigin flokki sóttu
stöðugt fastar á og um tíma í
vetur leit út fyrir að þessi mál
myndu valda klofningi í íhalds-
flokknum. Fóru svo leikar, að
Chamberlain sá þann kost
vænstan að láta undan og skipta
um landbúnaðarmálaráðherra.
Tók við því starfi tiltölulega
ungur maður, Reginald Dor-
man-Smith, sem verið hafði
einn helzti forystumaður þeirra,
er heimtuðu opinberar aðgerðir
til eflingar landbúnaðinum.
Dorman-Smith hefir gengið
að því með miklu kappi að bæta
aðstöðu landbúnaðarins og
skapa aukinn áhuga, bæði þjóð-
arinnar og bændanna sjálfra
fyrir aukningu landbúnaðar
framleiðslunnar. Hefir ríkið m
a. heitið tveggja sterlingspunda
verðlaunum fyrir hverja ekru af
graslendi, sem nú er í órækt, en
búið verður að plægja og undir-
búa til sáningar fyrir 30. sept
næstk. Er gert ráð fyrir að þetta
verði til þess, að 250 þús. ekrur,
sem nú eru í órækt, verði búnar
undir ræktun í sumar. Þá hafa
verið gerðar ráðstafanir til að
safna birgðum af fræi, fóðurvör
um, áburði og vélum, sem ekki
(Framh. á 4. síöu)
garðinum. Ætlun þeirra, sem að þessu
standa, er sú, að þegar ár líða geti
Skallagrímsgarðurinn á sína vísu orðið
jafnmikil prýði þorpinu og héraðinu og
trjágarðurinn á Akureyri er nyrðra og
Hellisgerði fyrirHafnarfjarðarkaupstað.
r r r
Ungmennasamband íslands á sem
kunnugt er Þrastaskóg við Sog. Gaf
Tryggvi Gunnarsson því skóginn á
sínum tímum. Allur er skógurinn lág-
vaxinn og kræklóttur og má heita
kjarr eitt, enda illa kominn er hann
var friðaður, en mun vera í vexti. Um
margra ára skeið hafa barplöntur ver-
ið gróðursettar í skóginum í skjóli við
kjarr og lyng. Voru fyrstu barplönt-
urnar gróðursettar þar fyrir tólf ár-
um og eru þær nú orðnar á annan
metra á hæð. Hefir dálitlu verið plant-
að þar á hverju ári síðan. Meginþorri
þessara plantna lifir, þótt þær séu
seinþroska. Telja þeir, sem fylgzt hafa
með gróðursetningu útlendra barr-
plantna i skóginum, að um þrír fjórðu
hlutar plantnanna nái að festa rætur
í hinum nýja jarðvegi. í ár verða sex
hundruð furuplöntur gróðursettar i
Þrastaskógi og er það gjöf frá norskum
vini ungmennafélaganna hér. Gróður-
setti fólk úr Félagi ungra Framsóknar-
manna í Reykjavík helming þessara
plantna nú um hvítasunnuna, en af-
ganginum planta ungmennafélagar út
nú á næstunni.
r r r
Samkvæmt skeyti frá New York
(Framh. á 4. síðu)
Á víðavangi
Tímanum hefir nýlega borizt
bréf úr Árnessýslu, þar sem vak-
in er athygli á því, aS hafið sé
hverskonar brask með jarðhita-
svæðin og geti það haft hinar
alvarlegustu og verstu afleið-
ingar. Er hér um svo mikilsvert
mál að ræða, að sjálfsagt þyk-
ir að birta þessar hugleiðingar.
* * *
Fyrir aðeins fáum árum voru
mönnum óljós þau verðmæti,
sem fólust í jarðhitanum. Að
undanteknum örfáum smærri
hitaveitum, var fyrst vakin at-
hygli á hverum og laugum til
upphitunar húsa, þegar Jónas
Jónsson hóf baráttu sína fyrir
iví, að héraðsskólarnir yrðu
reistir á jarðhitasvæðum. Skóli
Borgfirðinga var á Hvítárbakka.
Ýmsir vildu reisa skóla Þingey-
inga á Grenjaðarstað. Á Suð-
urlandi kom til greina, að reisa
skóla við Ölfusárbrú, á Eyrar-
bakka, Ólafsvöllum o. v. Hvernig
væru þessir skólar settir nú, ef
sú skammsýni, sem í þessu fólst,
hefði sigrað? Marga hnútuna
fékk J. J. fyrir kaupin á Reykja-
torfunni í Ölfusi. Hver vill nú
vita þá ráðstöfun? Hver vill óska
iess að Reykjatorfunni væri
skipt í margar einstaklingslóð-
ir, sem gengi kaupum og sölum,
vitanlega með okurverði?
* * *
í Biskupstungum í Árnes-
sýslu eru mikil jarðhitasvæði.
Geysir í Haukadal er nú ríkis-
eign. Má þakka það framsýni
og myndarskap Siguröar Jónas-
sonar forstjóra í Reykjavík.
Laugarás er eign Grímsnes-
læknishéraðs. Enn eru forráða-
menn hlutaðeigandi hreppa ekki
farnir að braska með laugarnar
iar. í landi Stórafljóts er
Reykholtshver. Gamall maður,
Jón Halldórsson, gaf Biskups-
tungnahreppi Stórafljót og hver-
inn. Oddvitinn, Guðjón Rögn-
valdsson, mun hafa átt veru-
legan þátt í þessari ágætu ráð-
stöfun. En hvað skeður? Hrepps-
nefndin mun tæplega hafa ver-
ið búin að taka formlega á móti
eigninni, þegar hún seldi manni
gjöfina fyrir rúmlega eins árs
útsvar í hreppnum.
* * *
Á Syðri-Reykjum í sama
hreppi er mjög vatnsmikill
hver, sem spýtir óhemju gufu.
Ríkir og tekjuháir læknar úr
höfuðstaðnum hafa keypt sér-
réttinn til að hagnýta þessa
miklu orku. Enn mun þó bónd-
inn þarna ráða yfir nokkrum
jarðhita handa skylduliði sínu.
Sennilega lokka efnaðir launa-
menn úr Reykjavík það, sem
hann hefir enn óselt, smátt og
smátt af honum.
. * * *
Mikið er um það rætt að fólk-
ið streymi úr sveitum til sjáv-
ar. Þetta er reynt að koma í veg
fyrir með bættum skilyrðum I
sveitum: Skólum, nýbýlum,
ræktunarstyrkjum, húsabóta-
styrk, bættum samgöngum og
samgöngutækjum, skipulagi á
afurðasölu o. fl. Þrátt fyrir
góðan vilja hins opinbera gagn-
vart sveitunum, er bæjalífið
einlægt lokkandi, föst, viss pen-
ingalaun, hátt tímakaup, þægi-
leg húsakynni, reglulegri skipt-
ing milli vinnu og fría, auðveld-
ara með nám o. fl. Til þess að
sæmilega álitlegt sé að stofna
heimili í sveit, þarf auðveldari
og hagkvæmari möguleika til að
ná í peninga, sem hrökkvi fyrir
stofnkostnaðinum. Ræktun og
húsabyggingar kosta meira en
svo, að eignalitlir unglingar geti
reist sér byggð og bú. Enn er
ekki hægt að fá leigðar jarðir
svo neinu nemi með tryggilegum
og góðum kjörum, því síður bú-
stofn, hvorki búfénað né búsá-
höld, en í bæjunum er ávallt
hægt að fá leigðar íbúðir án
fyrirframgreiðslu og æði oft
með húsgögnum. Aðstöðumun-
urinn er því auðsær.
* * *
En hvað kemur þetta jarðhit-
(Framh. á 4. siðui