Tíminn - 24.06.1939, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLADSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FR AMSÓKN ARFLOKKURINN.
23. árg.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu I d.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Llndargötu 1d.
Simi 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h. í.
Símar 3948 og 3720.
Reykjavík, laugardagiim 24. jiiní 1939
72. blað
Eimskípaiélagið helir meiri þöri iyrir
ilutníngaskíp en íarþegaskíp
Viðtal við Jón Arnason framkvæmdastj.
Nýlega fór fram aukakosning í kjördœmi því í London, þar sem Cham-
berlain á atkvœðisrétt. Á myndinni sést hann vera að láta atkvœðaseð-
ilinn í kjörkassann. Talið er líklegt, að almennar kosningar munu verða
látnar fara fram í Englandi í haust, ef ástandið verður ekki þeim mun
&*' iskyggilegra.
Tékkar og Þjóðverjar
Ofríki Þjóðverja færisf í aukana
í tilefni af þeirri ákvörð-
un stjórnar Eimskipafélags
íslands, að láta byggja stórt
farþegaskip, hefir tíðinda-
maður blaðsins átt viðtal
við Jón Árnason fram-
kvæmdastjóra, sem er full-
trúi ríkisstjórnarinnar í
stjórn Eimskipafélagsins.
Fer það í aðalatriðum hér
á eftir.
— Var ákvörðun þessi tekin
ágreiningslaust í stjórn Eim-
skipafélagsins?
— Nei, ég hefi jafnan verið því
andvigur að félagið byggði slíkt
skip. Höfuðástæðan fyrir því er
sú, að allir þeir, sem komið hafa
nærri þessu máli, hafa verið
sammála um, að ekki væri hægt
að reka það, án mikils tekju-
halla. Upphaflega var tekjuhall-
inn áætlaður um 400 þús. kr. á
ári, en þegar formaður Eim-
skipafélagsins mætti á fundi
fjárveitingarnefndar 20. apríl
síðastliðinn taldi hann, að við
nánari athugun hefði komið í
ljós, að árlegur halli myndi ekki
verða nema 237 þús. kr.
— Hefir ekki gengisbreytingin
áhrif á þessa áætlun?
— Ég vil ekkert dæma um á-
ætlanir þær, sem gerðar hafa
verið um rekstur skipsins, en
hinsvegar lít ég svo á, að þar sem
gengisbreytingin hefir aukið
verð skipsins um 840 þús. ís-
lenzkar krónur, hljóti rekstrar-
hallinn að aukast að miklum
mun.
— Hvaða ástæður álítið þér
Meulenberg biskup
Marteinn Meulenberg biskup
átti 40 ára prestskaparafmæli
18. júní s. 1. Var þess minnst með
mjög hátíðlegri guðsþjónustu í
Landakotskirkju.
Meulenberg er þýzkur að ætt.
Hann varð prestur við kaþólska
söfnuðinn hér 1903 oghefir dval-
ið hér síðan, að undanskildum
árunum 1914—18, en þá var
hann í Þýzkalandi. Árið 1925 var
hann vígður biskup til Hóla af
van Rossum kardinála, sem
kom þá hingað til lands. Er
Meulenberg fyrsti kaþólski bisk-
upinn á íslandi eftir Jón Arason.
Meulenberg hefir verið dugn-
aðarmaður mikill og hafa fram-
kvæmdir kaþólsku kirkjunnar
verið allmiklar hér á landi síðan
hann tók við. Má nefna spítal-
ana í Hafnarfirði, Stykkishólmi
og nýja Landakotsspitalann hér.
Er nú alls rúm fyrir 250 sjúkl-
inga á spítölum kaþólsku kirkj-
unnar hér. Hin veglega Landa-
kotskirkja var reist 1927. Barna-
skóli var stofnsettur í Reykjavík
(Framh. á 4. síðu) '
að mæli einkum gegn byggingu
slíks skips?
— í fyrsta lagi sú, sem ég
hefi áður nefnt, að bersýnilegt
er að skipið verður ekki rekið,
án verulegs halla, og ég er alger-
lega mótfallinn því, að ráðizt sé
í fyrirtæki, sem fyrixfram er
vitað um að ekki geta borið
sig fjárhagslega. Ég tel þá
röksemd meðstjórnenda minna
ekki mikils virði, að óbeinu tekj -
urnar af erlendu ferðamönnun-
um muni mæta þessum halla.
Það er líka mál, sem ekki snert-
ir Eimskipafélagið, heldur Al-
þingi og ríkisstjórn. Má mjög
um það deila eins og allar að-
stæður eru nú, hversu mikill
gróði verður af komum ferða-
manna til landsins, a. m. k.
fyrst um sinn. Tjáir ekki í þeim
efnum að bera okkur saman við
Norðmenn, sem hafa fjölda á-
gætra gistihúsa víðsvegar um
landið.
Þá lít ég þannig á, að Eim-
skipafélagið vanti frekar vöru-
flutningaskip en farþegaskip.
Vegna fámennis okkar og strjál-
býlis hentar okkur betur að eiga
mörg smá skip, en fá stór skip.
Með þeirri ráðabreytni, að selja
Gullfoss og láta þetta stóra
„luxusskip" koma í staðinn, fæ
ég ekki skilið, að neitt sé bætt
fyrir þeim hluta almennings,
sem taka ber mest tillit til, en
það eru framleiðendurnir til
sjós og lands.
Ég hefi lagt það til, bæði fyrr
og nú, að Eimskipafélagið keypti
vöruflutningaskip, en það mál
hefir engan byr fengið. Reynslan
hefir þó sýnt, að vöruflutninga-
skip eru rekin með hagnaði, en
hinsvegar er ráðgert að reka
þetta nýja skip með verulegu
tapi. Ég hefi sem starfsmaður
við samvinnufélögin fyllstu á-
stæðu til að gæta þess, hvaða á-
hrif hallarekstur hins nýja skips
hefir á farmgjöld Eimskipafé-
lagsins, því ég get ekki séð, hvar
hallinn getur lent annarsstaðar
en á flutningsgjöldum fyrir
SparisjóSur Kinnunga í Þingeyjar-
sýslu á um þessar mundir fimmtíu
ára starfsafmæli. Verður þess minnst
á morgun með almennri héraðssam-
komu að Yztafelli. Er boðið þangað
öllum hreppsbúum, mörgum gömlum
Ljósvetningum og fleirum úr ná-
grannasveitum. Hefir sérsfakur veizlu-
skáli verið reistur við samkomuhúsið.
Sparisjóðurinn var stofnaður fyrir for-
göngu bræðanna, Sigurðar Sigurðsson-
ar hreppstj. á Landamóti, er alla tíð
hefir verið í stjórn hans, og Kristjáns
á Halldórsstöðum, er verið hefir gjald-
keri æðilengi. Sjóðurinn hefir að sjálf-
sögðu sínnt útlánum meðal bænda í
héraðinu, og er það ahyglisvert, að
aldrei hefir tapazt einn eyrir af fé
hans.
t f t
Samkvæmt fregnum, sem Tímanum
hafa borizt frá Sauðárkróki, er þar
unnið að smíði nýrrar síldarstöðvar í
sambandl við hin nýju höfn. Mun
þessu verki verða lokið áður en síldar-
söltunartími hefst, svo að síldarverk-
un getur farið þar fram í ár. Stærð
plansins er um 500 fermetrar. Vatn til
sfldarstöðvarinnar og hafnarinnar er
tekið úr Þaksíðuá, allhátt uppi í brekk-
unum við Tindastól. Verður vatns-
leiðslan um tveggja kflómetra löng.
Stíflu, sem myndar almikið lón, er
þegar búið að steypa, og grafa skurð
til þorpsins, en ekki er enn búið að
leggja vatnsleiðslupípurnar niður í
skurðinn. — Við höfnina hefir einnig
vörum, sem skip Eimskipafé-
lagsins flytja.
Ég tel rétt að geta þess, að
undanfarin ár hafa tekjur Eim-
skipafélagsins af vöruflutning-
um numið um 4 milj. kr. á ári,
en tekjur af farþegaflutningum
um 400 þús. kr.
■ — Hvað greiðir S. í. S. mikið
af þessum gjöldum?
— Undanfarin ár hefir S. í. S.
greitt árlega röskar 800 þús. kr.
í flutningsgjöld til Eimskipa-
félagsins.
— Hvert er álit yðar á hinu
svokallaða Ameríkuskipi, sem
Alþingi mælti með, að félagið
léti byggja?
— Eftir áætlun, sem stjórn
Eimskipafélagsins lét gera, var
gert ráð fyrir 365 þús. kr. árleg-
um halla af rekstri slíks skips.
Skip þetta var aðallega ætlað
til vöruflutninga. Ég hefi ekki
séð þessa áætlun og vil því ekki
neitt um hana segja, en mér
kemur það einkennilega fyrir
sjónir, að halli af slíku vöru-
(Framh. á 4. síðu)
Landssýní ng
barnaskólanna
Klukkan 1 á morgun verður
opnuð merkileg skólasýning í
barnaskóla Austurbæjar. Eru
þar munir frá um 40 skólum
víðsvegar að af landinu, einkum
hinum föstu skólum, auk margra
línurita og annarra sýningar-
muna.
Á þilin meðfram ganginum
eru límdar teikningar eftir
stálpuð börn. Er það úrval þess,
sem borizt hefir, þó þannig, að
eitthvað sé tekið frá öllum skól-
um og úr öllum aldursflokkum.
Fyrir innri enda gangsins hang-
ir landabréf af íslandi, sem á
eru merktir allir helztu skólar
landsins.
Þarna er og flokkur teikn-
inga, er börn hafa gert sam-
kvæmt útvarpskennslunni í
vor. Var þá einn kennslutími
helgaður teikningu, og börn-
unum gefin frjáls verkefni við
að teikna eitthvað frá umhverfi
sínu eða úr hugmyndaheimi
(Framh. á 4. síðu)
verið unnlð í vor. Hefir skjólgarður
verið steyptur og grjóti hlaðið að
hafnargörðunum, þeim til styrktar og
hlífðar.
t t r
Aðalsteinn Eiríksson skólastjóri
Reykjaskólans er staddur hér í bæn-
um um þessar mundir. Hefir hann
skýrt blaðinu frá eftirfarandi: Héraðs-
skólann í Reykjanesi sóttu í vetur um
40 unglingar. í barnaskólanum voru
44 nemendur. Sex vikna garðyrkju-
námskeiði er nýlokið og voru á því sex
nemendur. Mánaðarlangt íþróttanám-
skeið hófst 15. þ. m. og eru þátttak-
endur milli 40—50. Hinn svonefndi
vordagur var haldinn 11. júní og sóttu
hann um 130 manns. Var unnið að
gerð íþróttavallar. í vor hefir verið
unnið að því, að brjóta land í kringum
skólann, en það er erfitt til ræktunar.
Búið er að brjóta um 5 ha. til fullrar
ræktunar. Skólinn á sem fyrr miklum
velvilja og stuðningi héraðsbúa að
fagna, en ónóg húsakynni tálma starf-
semi hans.
t t r
í Norður-ísafjarðarsýslu hefir verið
óvenjulega góð veðrátta í vor og er
grasspretta í bezta lagi. Er gert ráð
fyrir að sláttur byrji þar almennt um
mánaðamótin og er það óvenjulega
snemmt. Fénaðarhöld hafa verið góð.
Fiskafli hefir verið tregur í Djúpinu.
Bátar af ísafirði stunduðu síldveiði
innst í Djúpinu í vor og veiddu um
í erlendum blöðum er stöðugt
skýrt frá vaxandi ágreiningi
milli Þjóðverja og Tékka.
Auk þjóðernismetnaðar Tékka
er það margt, sem veldur þessum
átökum.
Fyrst eftir aö Þjóðverjar kom-
ust til valda í Tékkóslóvakíu létu
þeir flytja mikið af matvælum
og hráefnabirgðum þaðan til
Þýzkalands. Afleiðingin hefir
orðið verulegur skortur á ýms-
um þessara vara. Allmargar lífs-
nauðsynjar hafa því stórhækkað
í verði og ýmsar atvinnugreinar
hafa orðið að draga saman segl-
in, sökum hráefnaleysis. Mót-
taka erlendra ferðamanna var
áður stór atvinnugrein, en nú
má heita að hún hafi lagzt nið-
ur að mestu, því sárafáir útlend-
ingar koma til landsins. At-
vinnuleysið og dýrtíðin hafa
þannig stóraukizt eftir valda-
töku Þjóðverja og á það vitan-
lega stóran þátt í því, að auka
andúð gegn þeim.
Þjóðverjar hafa reynt að koma
því til leiðar að fjöldi tékkneskra
verkamanna færi til Þýzkalands
og dreifðust víða um landið, svo
þeir ættu örðugra með samtök
sín á milli. Jafnhliða þessu hafa
þeir gert Þjóðverjum auðveldara
fyrir að taka sér bólfestu í
2000 tn. Keyptu norskir línuveiðarar
hana jafnóðum til beitu.
r t r
Vigfús V. Erlendsson bóndi í Hrís-
nesi á Barðaströnd skrifar Tímanum
á þessa leið: Hér um slóðir var al-
mennt byrjað að beita kúm í fimmtu
viku sumars. Lokið var að setja niöur
í garða í endaðan maímánuð. Gras-
vöxtur er meiri en menn muna dæmi
til áður og voru tún víða orðin slæg
viku af júnímánuði. Nautgriparæktar-
félag er starfandi í sveitinni; á það
tvö kynbótanaut, Haga-Rauð, þrettán
vetra gamlan, og Vísi, ellefu vetra.
Sumargirðing er fyrir nautin í Haga-
dal, um tíu hektarar að stærð. Var
nautunum sleppt venju fremur snemma
í girðinguna í ár, í lok maímánaðar.
Sauðburður gekk yfirleitt vel og önn-
ur skepnuhöld hafa verið góð. Einum
báti hefir verið róið frá Siglunesi í
vor og hefir oftast aflazt vel á hann.
Um tíma var allmikill fiskur á svo-
kölluðu Flögumiði. Var sótt þangað til
fiskjar úr Hergilsey, Hjarðamesi og
Brjámslæk. Á þessu miði hefir oft
fundizt mikill fiskur á seinni árum, en
venjulega helzt seinni hluta sumars,
í ágústmánuði. — í vor hefir verið
unnið að jarðyrkju á allmörgum býlum,
víðast með dráttarvél, en einnig með
hestverkfærum. Á ungmennafélags-
fundi, sem haldinn var fyrir skömmu,
var ákveðið að hefja undirbúning að
sundlaugarbyggingu, sem fyrirhuguð
(Framh. á 4. síðu)
Tékkóslóvakíu, einkum í sveit-
unum. Hvorttveggja þessara
ráðstafana hafa sætt harðri
andstöðu Tékka, sem grunar að
fyrir þýzku stjórninni vaki að
fjölga Þjóðverjum í Tékkósló-
vakíu, en fækka Tékkum þar að
sama skapi svo sjálfstæðisbar-
áttan verði þeim örðugri í fram-
tíðinni. Hafa ekki fengizt nánd-
ar nærri eins margir tékkneskir
verkamenn til Þýzkalands og
áætlað hafði verið og tékkneskir
embættismenn hafa gert sitt
ítrasta til að torvelda þær ráð-
stafanir, sem gera Þjóðverjum
auðveldara að flytja til landsins.
Nýlega var t. d. sex háttsettum
embættismönnum í landbúnað-
arráðuneytinu vikið frá störfum
og þeir settir í varðhald, sökum
andstöðu sinnar við þessar ráð-
stafanir Þjóðverja.
Fleiri ágreiningsefni hafa risið
milli Þjóðverja og tékkneskra
embættismanna og hefir þessa
einkum gætt í dómsmálum. Af-
leiðingarnar hafa m. a. orðið
þær, að Þjóðverjar hafa fyrir-
skipað að þýzkir dómsstólar
skulu fjalla um öll meiriháttar
pólitísk afbrot. Einnig hefir
komið til alvarlegra átaka milli
þýzkra yfirvalda og kennara,
því Þjóðverjar hafa krafizt veru-
legra breytinga á sögukennsl-
unni, þeim í vil. Þessu hafa
margir kennarar neitað að hlýða
og setja sumir þeirra nú í varð-
haldi.
Tékkar láta andúð sína gegn
yfirráðum Þjóðverja koma fram
á allan hugsanlegan hátt. Öll
þjóðleg minnismerki eru stöðugt
þakin blómum. Eftirspurnin eft-
ir litlum brjóstmerkjum með lit-
um tékkneska fánans hefir
margfaldazt seinustu mánuðina
og fjölgar þeim stöðugt, er bera
þau. Á leiksýningum og kvik-
myndasýningum eru hin lítil-
fjörlegustu tilefni notuð til að
syngja þjóðsöng Tékka, og þegar
orðin „frelsi“ og „sjálfstæði" eru
nefnd ætlar fagnaðarlátum oft
aldrei að linna. Hefir þetta orðið
til þess að Þjóðverjar hafa
bannað sýningu á öllum þjóðleg-
um leikritum Tékka og ekki má
heldur flytja meiriháttar verk
eftir tékkneska tónsnillinga op-
inberlega.
Þjóðverjar ganga orðið mjög
hart fram í því, að bæla niður
allan slíkan mótþróa. Má nefna
sem lítið dæmi, að nýlega voru
45 tékknesk börn í Zlin sett í
nokkurra daga varðhald og látin
sýna þýzkum börnum undir-
gefni sína á niðurlægjandi hátt.
Ástæðan var sú, að þau höfðu
hlegið hæðnishlátur á kvik-
myndasýningu, þegar verið var
að sýna undirritun þýzk-ítalska
hernaðarsáttmálans og síðan
talað óvirðulegum orðum um
Þýzkaland. — Meðan refsivist
þeirra stóð yfir reyndi einn tékk-
neski drengurinn að flýja, en var
þá skotinn í handlegginn af
A víðavangi
Frá því á áramótum hafa verið
flutt út um 700 smál. af hrað-
frystum fiski. Mun láta nærri,
að söluverðið sé um 600 þús. kr.
Er útflutningur hraðfrysta
fiskjarins miklu meiri nú en á
sama tíma í fyrra, en verðið
svipað. Aðalmarkaðurinn er í
Englandi. Skrifstofa Fiskimála-
nefndar hefir aðalumsjón með
útflutningnum og annast að
öllu leyti um meginhluta hans.
Er hraðfrysting fiskjar eitt af
ieim nýmælum, sem komið hefir
verið í framkvæmd fyrir tilstyrk
hins opinbera á undanförnum
árum.
Sérstök athygli skal vakin á
grein um svifflug, sem birt er
á öðrum stað í blaðinu. Svifflug
er mjög holl íþrótt og flugið er
eitt af þýðingarmestu framtíð-
armálum okkar. Svifflug ætti
að vera hsegt að iðka víða í
kauptúnum og jafnvel í þétt-
býlli sveitum. Kostnaðurinn er
tiltölulega lítill. Þeir, sem áhuga
hafa fyrir þessu máli, ættu að
snúa sér til flugmálaráðunauts
ríkisins eða svifflugmanna hér
syðra, sem vafalaust myndu fús-
lega veita þær upplýsingar, er
um væri beðið.
* * *
Sá siður hefir tíðkazt í Mos-
fellssveit um nokkurt skeið, að
haldið hafi verið svonefnt
„hjónaball“ einu sinni á vetri.
Hafa þar — eins og nafnið bend-
ir til — aðallega mætt hjón og
svo eldra fólk, sem annars sækir
skemmtanir lítið eða ekkert.
Hafa þessar skemmtanir fengið
hið bezta orð. í vetur var ákveð-
ið, að það fólk, sem vant væri að
sækja þessar skemmtanir, skyldi
fara í eina útreiðarferð árlega
og var sú fyrsta farin síðastl.
sunnudag. Tók þátt í henni 56
manns og voru um 80 hestar í
förinni. Var farið inn um Kjós og
stóð ferðin allan daginn. Veður
var gott og voru þátttakendur
hinir ánægðustu að leiðarlokum.
Er þetta hvorttveggja góður sið-
ur og ætti að verða til eftir-
breytni annarsstaðar.
Tímaritið Le Nord flytur í síð-
asta hefti sínu grein eftir Ey-
stein Jónsson viðskiptamálaráð-
herra, sem fjallar um framfarir
á íslandi og fjárhagsafkomu
þjóðarinnar. Le Nord er alþjóð-
legt tímarit, sem Norðurlanda-
þjóðirnar gefa út í sameiningu,
og birtast greinar þess ýmist á
enskri, þýzkri eða franskri
tungu. Ritstjóri tímaritsins af
íslands hálfu er Sigurður Nordal
prófessor.
þýzkum leynilögreglumanni. At-
burður þessi vakti mikla gremju
meðal Tékka, en er þó sagður
einn af mörgum hliðstæðum við-
burðum.
Fréttaritari Times í Prag segir,
að Þjóðverjar séu alveg hættir
að reyna að bæta sambúð þjóð-
anna með velvilja og skilningi
eins og þeir reyndu fyrst, en
gangi orðið til verks með full-
kominni harðýðgi. Þýzkir leyni-
lögreglumenn eru látnir fylgjast
vandlega með öllu, sem skeður,
og daglega eru margir áhrifa-
menn Tékka fangelsaðir og sum-
ir fluttir úr landi.
Erlendum blaðamönnum í Bæ-
heimi kemur saman um, að eng-
in von sé fyrir Þjóðverja að geta
bugað mótstöðu hinnar eldri
kynslóðar Tékka. Enn vonminna
sé þó með æskuna, hverskonar
ráðum og undirróðri, &em verði
beitt. Meðal hennar sé þjóðern-
istilfinningin langríkust og því
sé engin ástæða til þess að ör-
vænta um tékkneskt þjóðerni,
þótt þjóðin búi við erlenda und-
irokun um nokkra hríð. Hún sé
vön því, að vinna fyrir þjóðerni
sitt í kyrþey, þó hún eigi erlenda
húsbændur. Það er gamall máls-
háttur, að Pólverjinn segi: Ég er
reiðubúinn til að berjast og
(Framh. á 4. siðu)
A KE-OSSGÖTUM
Sparisjóðsafmæli. — Frá Sauðárkróki. — Reykjanesskóli. — Úr Norður-ísa-
fjarðarsýslu. — Af Barðaströnd. — Skógarmaðkur.