Tíminn - 06.07.1939, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
23. árg.
Rcykjavík, fimmtudagiim 6. jiilí 1939
Sjóðeígnir sambandsíélaganna námu 8.081
þúsund kr. í seinustu árslok
Sjóðeígnír S. I. S. námu 2.715 þús. kr.
Nokkrar samþykktir adalfundar
S. í. S. í Reykholti
Á myndinni sést reykjarmökkurinn, sem lagðist yfir Reykjavík, þegar
sœnska frystihúsið brann í fyrrakvöld. Myndin er tekin frá Tjarnargötu,
sem er alllangt frá staðnum, og sést reykjarmökkurinn speglast í Tjörninni.
Innlímun Danzig í Þýzkaland
Verða Pólverjar annaðlivort að hefja styrj-
öld eða sætta sig við sameiiiingiina. ?
Aðalfundi Sambands ís-
lenzkra samvinnufélaga,
sem haldin var í Reykholti
og hófst 30. f. m., var lokið
síðastliðið mánudagskvöld.
Sátu fundinn alls 65 full-
trúar frá 45 sambandsfélög-
um, auk stjórnar, fram-
kvæmdastjórnar og endur-
skoðenda S. í. S.
Forstjóri og framkvæmdar-
stjórar útflutningsdeildar og
innflutningsdeildar gáfu ítar-
legar skýrslur um afkomu og
rekstur S. í. S. á síðastl. ári.
Verður sumra atriða í þeim getið
nánar síðar.
Eins og skýrt var frá í seinasta
blaði nam öll verzlunarvelta S. í.
S. á árinu 24.220 þús. kr. Qg
verzlunarvelta sambandsfélag-
anna 30.225 þús. kr. Varð verzl-
unarvelta S. í. S. um 1.4 milj. kr.
minni en árið áður og kemur sú
lækkun aðallega á innlendar
vörur, sökum verðfalls. Hinsveg-
ar hafði verzlunarvelta félag-
anna aukizt um 5% frá því árið
áður.
í árslok námu sameignarsjóðir
S. í. S. 1.722 þús. kr. og stofn-
sjóður 993 þús. kr. eða sjóðeignir
S. í. S. alls 2.715 kr. Samanlagðir
sameignarsjóðir sambandsfélaga
námu 4.878 þús. kr. og stofnsjóð-
ir 3.203 þús. kr. eða sjóðeignin
alls 8.081 þús. kr. Óráðstafaður
Stórbruni í sænska
irystihúsinu í R.vík
Um tíuleytið í fyrrakvöld kom
upp eldur í sænska frystihús-
inu í Reykjavík, sem er ein af
helztu stórbyggingum bæjarins.
Slökkviliðinu tókst eftir tveggja
klukkustunda starf, að ráða nið-
urlögum hans, en norðurálma
hússins var þá eyðilögð að mestu.
Þakhæðin og efsta hæðin voru
brunnar til kaldra kola, en neðri
hæðirnar mikið skemmdar af
eldi og vatni. Þykkur múrvegg-
ur hindraði að eldurinn breidd-
ist víðar um húsið.
Talið er að eldurinn hafi kom-
ið upp í Belgjagerðinni, sem var
á þakhæðinni og efstu hæðinni.
Annars er ókunnugt um elds-
upptökin, en talið líklegt að um
sjálfsíkveikju sé að ræða. Ýmsar
vörubirgðir Belgjagerðarinnar
voru eldfimar eins og t. d. fexnis,
asfaltblanda, lakk og þynnir.
Öll efsta hæðin brann til kaldra
kola og gereyðilögðust vöru-
birgðir Belgjagerðarinnar, sem
voru vátryggðar fyrir 29,500 kr.
Á neðri hæðum voru geymdar
vörubirgðir bifreiðaeinkasölu
rikisins, Alþýðubrauðgerðarinn-
ar, Johans Rönnings verkfræð-
ings og SKF-umboðsins. Auk
þess voru þar skrifstofur sænska
frystihússins. Miklar skemmdir
urðu á þessum vörubirgðum, en
þær hafa enn ekki verið metnar.
Vörubirgðir og innbú þessara
fyrirtækja og Belgjagerðarinn-
ar voru alls vátryggðar fyrir 306
þús. kr.
Norðurálma hússins, sem
brann, mun hafa verið vátryggð
fyrir næstum 100 þús. kr. Óvíst
er hvort hún verður byggð aftur,
þar sem hún var ekki notuð af
íshúsinu sjálfu, nema að litlu
leyti.
Eldurinn var orðinn talsvert
(Framh. á 4. síðu)
tekjuafgangur félaganna nam
976 þús. kr.
Tekjuafgangur S. í. S., þar
með talinn tekjuafgangur iðn-
fyrirtækja, nam 409 þús. kr.
(ekki 709 þús. eins og misprent-
ast hafði í seinasta blaði). Auk
þess var óráðstafað 60 þús. kr.
tekjuafgangi frá 1937. Fundur-
inn samþykkti að verja 200 þús.
kr. af tekjuafganginum til að
mæta tapi af gengislækkun, 70
þús. kr. voru látnar óráðstafaðar
til næsta árs, en hinu var skipt
milli ýmissa sjóða.
Formaður S. í. S. til þriggja
ára var endurkosinn Einar
Árnason alþm. Fjölgað var í
stjórninni um tvo menn og hlutu
kosningu til þriggj a ára Sigurður
Jónsson á Arnarvatni og Þórður
Pálmason. Fyrir voru í stjórninni
Vilhjálmur Þór, Þorsteinn Jóns-
son, Björn Kristjánsson og Jón
ívarsson. Varaformaður til eins
árs var endurkosinn Vilhjálmur
Þór. Varastjórnarmenn til eins
árs voru kosnir Skúli Guð-
mundsson, Jón Þorleifsson og
Jens Figved. Aðalendurskoðandi
til tveggja ára var kosinn Jón
Guðmundsson.
Fundurinn tók ýms mál til
meðferðar. Einna mestar um-
ræður urðu um innflutnings-
höftin og þá misbeitingu, sem fé-
lögin hafa orðið fyrir i þeim efn-
um. Var því máli vísað til nefnd-
ar og bar hún fram eftirfarandi
tillögu, sem samþykkt var í einu
hljóði:
„Þrátt fyrir að sambandsfund-
ur hefir þrjú síðastl. ár gert
ákveðnar tillögur í gjaldeyris-
málum og skorað á ríkisstjóm og
gjaldeyrisnefnd að þeirri reglu
verði fylgt við úthlutun inn-
flutnings- og gjaldeyrisleyfa til
Ungmennasamband Snæfellsness- og
Hnappadalssýslu hélt héraðsmót að
Straumflöt við Selvallarvatn í Helga-
fellssveit s. 1. sunnudag (2. júlí). Mótið
hófst kl. 3 e. h. með ræðu Kristjáns
Jónssonar á Snorrastöðum, sem er for-
maður sambandsins. Þá fluttu ræður
Helgi Hjörvar rithöfundur og Daníel
Ágústínusson sambandsritari U. M. F.
í. Því næst fór fram keppni í ýmsum
íþróttagreinum. í 100 m. hlaupi varð
fyrstur Lárus Guðmundsson, Stykkis-
hólmi, á 13,6 sek., og í 800 m. hlaupi
Þórður Gíslason, Ölkeldu í Staðarsveit,
á 2 mín. 25 sek. í langstökki stökk
Lárus Guðmundsson lengst, 5,40 m., og
skarpastur i hástökki varð Þorsteinn
Ólafsson, Stykkishólmi, 1,55 m. Stefán
Jónsson skólastjóri afhenti f. h. sam-
bandsins verðlaunapeninga til tveggja
beztu mannanna í hverri íþróttagrein
og flutti íþróttamönnunum ávarp. Alls
tóku þátt í íþróttakeppninni um 20
ungir menn, víðsvegar af Snæfellsnesi.
Er þar margt vasklegt íþróttamanns-
efnið, sem mikils má vænta af, ef að-
staða væri til þjálfunar framvegis.
Reiptog fór fram milli þeirra, er búa
sunnan fjallgarðsins og norðan. Að
lokum var dans á palli úti. Veður var
fremur kalt og skyggði það nokkuð á
skemmtunina. Veitingar fóru fram í
stóru tjaldi og skála, er starfsfólk
Kaupfélags Stykkishólms hefir byggt á
Hraunflöt. Tóbak var ekki selt. Mótið
sóttu um 500 manns. Ölæðis gætti ekki.
Var það sambandinu og Snæfellingum
til hins mesta sóma. Stjóm sambands-
sambandsfélaganna, að miða
leyfin við tölu félagsmanna og
heimilisfólks þeirra, þá hefir því
ekki verið framfylgt, hvað snert-
ir úthlutun innflutnings- og
gjaldeyrisleyfa fyrir ýmsar vöru-
tegundir, svo sem vefnaðavörur,
búsáhöld, byggingarefni, skó-
fatnað o. fl.
Ályktar því sambandsfundur
haldinn að Reykholti 30. júní
1939 að skora á ný á ríkisstjórn
og gjaldeyris- og innflutnings-
nefnd:
1. Að miða úthlutun innflutn-
ingsleyfa til sambandsfélaganna
fyrir allar almennar verzlunar-
vörur framvegis við framan-
greindar reglur.
2. Að tryggt verði að sam-
bandsfélögin fái nægan erlend-
an gjaldeyri til greiðslu á þeim
vörum, sem þau fá innflutnings-
leyfi fyrir. Má í því sambandi
benda á að nú hafa sambands-
félögin allverulega meiri út-
flutning en sem nemur þeirri
upphæð, er þau fá leyfi til að
verja til kaupa á erlendum vör-
um.“
Þá var einnig talsvert rætt um
samgöngumál og vöruflutninga
S. í. S. og félaganna og var sam-
þykkt svohljóðandi tillaga:
„Fundurinn samþykkir að
skora á stjórn S. í. S. að rann-
saka, hvort ekki sé orðið tíma-
bært að S. í. S. taki vöruflutn-
inga félaganna algerlega í sínar
hendur, með eigin skipum og
leiguskipum. Heimilar fundurinn
stjórninni að kaupa þegar á
þessu ári eitt eða tvö vöruflutn-
ingaskip, ef stjómin telur það
hagfellt.
Verði ekki horfið að því ráði,
að þessu sinni, felur fundurinn
stjórn S. í. S. að gera kröfur til
Eimskipafélags íslands um mikið
auknar viðkomur skipa félags-
ins, sérstaklega Hamborgarskip-
anna, á ýmsar hafnir umhverfis
landið, þar sem skipakomur eru
nú fáar og óhentugar. Jafnframt
samþykkir fundurinn að fela
stjórn S. í. S. að gera kröfur til
Skipaútgerðar ríkisins um bætt-
ar strandferðir“.
Rætt var um aukna smjör-
(Framh. á 4. siðu)
ins skipa, auk formanns, Magnús Sig-
urðsson verzlunarmaður í Stykkishólmi
og Kristján Guðbjartsson hreppstjóri
að Búðum í Staðarsveit. Sambandið
var stofnað síðastliðinn vetur.
f r r
Kartöflurækt hefir farið ört vaxandi
á Eyrarbakka hin slðustu ár, og kart-
öflur þaðan er hin eftirsóttasta mat-
vara. í sumar hafa 7 ha. verið brotnir
til viðbótar, í sandgræðslusvæði því, er
liggur vestan við þorpið. Landið er eign
ríkisins og hafa einstaklingar fengið
landspildur með góðum kjörum. Undir-
bjuggu þeir landið til ræktunar á sl.
vetri, þegar önnur störf voru ekki fyrir
hendi. Mjög stórt landssvæði er þarna
enn ónotað, sem prýðilega er fallið til
kartöfluræktunar. Hafa Eyrbekkingar
hug á því að auka garðræktina enn á
næstu árum.
r r r
Skógræktarfélag Eyjafjarðar hefir
plantað í vor um 10 þús. trjáplöntum
í land, sem félagið hefir tekið til leigu
og látið girða. Er það í Vaðlaheiði,
gegnt Akureyri. Að trjáplöntun þessari
unnu sjálfboðaliðar af Akureyri. Auk
þeirra hefir félagið með höndum
verndun skógarleifa í Leyningshólum
og hafa þar verið gróðursett nokkur
barrtré i vor og byrjað að hindra frek.
ari uppblástur á landi. Hafa unnið að
þessu sjálfboðaliðar frá ungmennafé-
lögunum í Eyjafirði. í stjórn Skóg-
ræktarfélagsins eru nú: Árni Jóhanns-
son gjaldkeri (formaður), Ólafur Thor-
arensen bankastjóri og Jónas Þór verk-
smiðjustjóri.
Ófriðarblikan kringum Danzig
eykst stöðugt. Ummæli þýzkra
blaða og stjórnmálamanna
benda alltaf ákveðnara og
ákveðnara til þess, að þeir séu
staðráðnir í því, að innlima
Danzig í Þýzkaland.
Það gæti haft mjög alvarlegar
afleiðingar fyrir valdhafa Þjóð-
verja innanlands, ef þetta ár
liði svo, að Danzig væri ekki
sameinuð Þýzkalandi. Aðstaða
Hitlers hefir sjaldan verið
traustari en nú. Mikill meiri
hluti þjóðarinnar — og þá eink-
um yngra fólkið — trúir á mátt
hans. Þessi sami hluti þjóðar-
innar æskir jafnframt mjög ein-
dregið, að Danzig sameinist
Þýzkalandi. Verði það ekki í
sumar mun traust hans á Hitler
minnka. Andstæðingar Hitlers
myndu fá byr í seglin og benda
á þetta, sem sönnun þess, að lýð-
ræðisríkin og Rússland væru
honum ofjarlar. Kæmi svo harð-
ur vetur með skorti á lífsnauð-
synjum og ýmsum þrengingum,
myndi það hjálpa til að draga
úr vinsældum hans.
Stúkan Frón nr. 227 í Reykjavík
gekkst fyrir bindindismálafundi að
Strönd á Rangárvöllum siðastl. sunnu-
dag. Sóttu fundinn um 350 manns. Auk
Rangæinga voru mættir menn úr Ár-
nessýslu og Vestur-Skaftafellssýslu og
um 60 manns úr Reykjavík og Hafnar-
firði. Fundurinn hófst með guðsþjón-
ustu, en síðan voru flutt erindi og þar
næst fóru fram almennar umræður.
Tóku margir til máls. Samþykktar
voru allmargar tillögur, m. a. áskorun
um Þingvallafund næsta sumar. Um
kvöldið var haldin skemmtun. Fór bæöi
hún og fundurinn hið bezta fram.
r r r
94 fullnaðarprófsbörn frá Vest-
mannaeyjum voru hér á ferð í lok sein-
asta mánaðar. Komu þau með Ægi til
Reykjavíkur, dvöldu hér í fjóra daga,
en fóru síðan að Gullfossi, Geysi,
Laugarvatni og í Þjórsárdal. í sam-
bandi við opnun skólasýningarinnar
hér sýndu bæði piltar og stúlkur úr
þessum flokki leikfimi undir stjórn
Friðriks Jessonar, og söngflokkur söng,
undir stjórn Helga Þorlákssonar. Söng-
flokkurinn og leikfimisflokkur stúlkna
voru stærstu flokkarnir, sem komu
fram við opnun sýningarinnar, og einu
flokkarnir, sem komu utan af landi.
Þetta er í þriðja sinn sem fullnaðar-
prófsbörn í Vestmannaeyjum efna til
langs ferðalags. Safna þau sjálf fjár
til ferðanna með skemmtunum o. fl. —
Fararstjóri var Halldór Guðjónsson, er
nýlega hefir verið skipaður skólastjóri
við barnaskólann í Vestmannaeyjum.
Frá sjónarmiöi Hitlers hlýtur
þa5 því að teljast mjög óheppi-
legt að draga innlimun Danzig
á langinn. Fyrr en varir getur
það verið orðið um seinan og af-
leiðingar þess innanlands geta
orðið hinar örlagaríkustu fyrir
stjórn Hitlers.
Viðbúnaður, sem átt hefir sér
stað í Danzig seinustu dægur,
bendir líka til þess, að þar sé
eitthvað óvenjulegt á seiði.
Fjöldi ungra manna í Danzig
hafa farið til Austur-Prússlands
seinustu vikurnar og stundað
þar ýmsar hernaðaræfingar.
Mikill fjöldi stormsveitarmanna
frá Þýzkalandi hefir jafnframt
drifið til Danzig. Margir þeirra
eru liðsforingjar, sem vinna að
skipulagningu sjálfboðaliðs-
sveita þar. Mikið af hergögnum
er flutt til borgarinnar og kapp-
samlega er unnið að því, að
styrkja loftvarnir hennar.
Ýmsum getum er að því leitt,
hvernig þýzka stjórnin hugsi sér
að innlimun Danzig í þýzka
ríkið fari fram. Borgin er nú frí-
ríki undir vernd þjóðbandalags-
ins. Telja ýmsir sennilegt, að
innlimunin verði gerð á þann
hátt, að fulltrúaþingið í Danzig
komi saman og samþykki beiðni
til Þýzkalands um að mega sam-
einast því. Þýzka stjórnin verð-
ur auðvitað strax við þeirri ósk
og þýzkur her gengur hátíða-
göngu inn í borgina. Jafnframt
verður öðrum ríkjum tilkynnt
þetta og Póllandi verði gefið sér-
stakt loforö um, að réttindi þess
í Danzig skuli ekki skert.
Á þennan hátt myndi innlim-
un Danzig fara fram á friðsam-
legan hátt. Að visu væru allir
núgildandi milliríkjasamningar
um Danzig fótumtroðnir, en það
hefði samt gerzt, án þess að
hleypt hefði verið af einu einasta
skoti. Ef Pólverjar settu sig gegn
þessu yrðu það þeir, sem byrj-
uðu styrjöldina en ekki Þjóð-
verjar. A. m. k. myndi þýzka
stjórnin álykta þannig og því
verða óspart haldið fram í þýzk-
um blöðum. Með slíkum áróðri
má telja víst, að Hitler takist
að fá einhuga fylgi þjóðarinnar.
Pólverjar yrðu í miklum vanda
staddir, ef þeir þyrftu á þennan
hátt, að velja á milli þess að
hefja styrjöld við Þjóðverja eða
sætta sig við loforð þeirra um
réttindi pólska ríkisins i Danzig,
sem flest bendir til að yrðu ekki
haldin, nema fyrst í stað. Og
fengju þeir Breta og Frakka til
að fylgja sér í slíkri styrjöld?
Margir telja það vafasamt, en
án stuðnings þeirra væri hún
vonlaus. Samningarnir milli
þessara ríkja hljóða aðeins um
hjálp, ef á eitthvað þeirra er
ráðist. Nú horfir málið öðruvísi
við, þegar Pólverjar verða að
hefja árásina. Víst er það, að
margir þýzkir stjórnmálamenn
A KROSSGÖTUM
Héraðsmót ungmennafélaganna á Snæfellsnesi. — Kartöflurækt á Eyrarbakka.
— Skógræktarfélag Eyfirðinga. — Bindindismálafundur á Rangárvöllum. —
Ferðir skólabarna úr Vestmannaeyjum.
77. blað
A víða.vangi
í bréfi, sem Tímanum hefir
borizt af Austurlandi, segir m.
a.: Það er annað hljóðið í í-
haldsblöðunum um hið nýja
skip Eimskipafélagsins, en var í
þeim síðastliðið sumar, þegar
rætt var um byggingu nýs
strandferðaskips. Því var fundið
allt til foráttu og ekki talin nein
þörf á auknum strandferðum.
Okkur, sem búum hér eystra, er
bezt kunnugt um, hversu mik-
ið var hæft í þeirri fullyrðingu.
Nú telja íhaldsblöðin hinsvegar
jafnmikla þörf á þessu fyrirhug-
aða Eimskipafélagsskipi og þau
töldu hitt skipið óþarft. Hvað
veldur þessum aðstöðumun? Er
það kannske það, að strand-
ferðaskipinu er ætlað að létta
undir með sótsvörtum almúgan-
um út urn land en hitt skipið
verður, ef til kemur, aðallega
notað af betri borgurum í
Reykj avík?
* * *
Mbl. birtir langa forystugrein
í gær í tilefni af rekstrarhagn-
aði S. í. S. á síðastliðnu ári. Eins
og venjulega fer blaðið með stór-
yrtar fullyrðingar um misbeit-
ingu haftanna S. í. S. og kaupfé-
lögunum í vil. Það getur þó ekki
fært hin lítilfjörlegustu rök
máli sínu til sönnunar. Lýsir það
vissulega mikilli óskammfeilni,
að tiltölulega fjöllesið blað skuli
fara með sömu ósannindin ár
eftir ár, enda þótt þau hafi verið
marghrakin. Sannleikurinn er
sá, að S. í. S. hefir borið mjög
skarðan hlut frá borði í úthlutun
innflutningsleyfa eins og glöggt
má marka á samþykkt aðalfund-
ar S. í. S., sem birt er hér á öðr-
um stað. Aukin verzlun kaupfé-
laganna er því einu að þakka, að
skilningur neytenda á, gildi
þeirra fer vaxandi hér eins og
annarsstaðar, og það er víst að
vöxtur kaupfélaganna hefði orð-
ið mun meiri á undanförnum ár-
um, ef innflutningshöftin hefði
ekki á ýmsan hátt þrengt starfi
þeirra. En þau hafa eigi að síður
viðurkennt nauðsyn haftanna
meðan hið erfiða viðskipta-
ástand héldist og í því — eins
og öðru — sýnt meiri þegnskap
en kaupmennirnir.
4= 4= *
f ræðu sinni í lokasamsæti
norræna mótsins á Laugarvatni
lét Ivar Wennerström lands-
höfðingi svo um mælt, að Al-
þýðuflokkurinn sænski hefði
hreinan meirihluta í þinginu og
gæti því einn ráðið öllu, „en
sökum hins alvarlega ástands í
heiminum, reynir hann að skapa
samvinnu á sem breiðasta
grundvelli, þannig að þegar
stjórnin segi eitthvað, þá tali
hún fyrir munn allrar þjóðar-
innar.“ Wennerström hefir ver-
ið einn af helztu forvígismönn-
um sænska Alþýðuflokksins og
eru þessi ummæli hans athyglis-
verð fyrir ýmsa þá, sem beitt
hafa sér gegn samstarfi stjórn-
málaflokkanna hér á Iandi.
Reynsla sænska Alþýðuflokks-
ins hefir orðið sú, að eins og
málum er nú háttað í heiminum,
sé hyggilegra að taka fullt tillit
til andstæðinganna og hafa þá
með í ráði en að halda stefnu
flokksins einhliða fram. Slíkt
geri þjóðina langtum sterkari
út á við.
— og þar á meðal Ribbentrop
utanríkisráðherra — eru taldir
trúa því, að þrátt fyrir stór orð
munu Bretar og Frakkar ekki
veita Pólverjúm braútargengi,
þegar málið er komið í þetta
horf. í mörgum frönskum og
enskum blöðum í vor hefir líka
verið komizt svo að orði „að
Danzig væri ekki styrjaldar-
virði“. Mun þetta áreiðanlega
gera Þjóðverja áræðnari en ella.
Horfurnar i Danzig-málinu
eru því mjög tvísýnar um þessar
mundir. Á báða bóga skortir ekki
stór orð og blikan, sem hvílir yf-
ir Danzig þykknar stöðugt.