Tíminn - 13.07.1939, Síða 2

318
TÖIIW. íimmtndaglim 13, júlí 1939
80. hlað
‘gíminrt
Finuntudufiinn 13. júlt
Tímarnír breytast
og mennírnír með
í gærmorgun birti Mbl. grein
með hógværri ádeilu á fyrver-
andi ríkisstjórn fyrir að hafa
ekki stækkað verksmiðjunina á
Raufarhöfn nú í sumar, og fyrir
að hafa ekki getað útvegað lán
erlendis í þessa stækkun.
Ég hygg að þessi hógværa á-
minning Mbl. kunni að verða
talinn vera einn af þeim þátt-
um mannlífsins, sem nefndur er
kýmni örlaganna.
Þegar Magnús Kristjánsson,
fjármálaráðherra í Framsóknar-
stjórninni, hóf baráttu sína fyrir
því að gera síldariðjuna íslenzka
með því að koma upp ríkis-
bræðslu á Siglufirði, þá mætti
sú nýjung mjög ákveðinni and-
stöðu hér í landi frá nálega öll-
um meiriháttar forustumönnum
útvegsins og samkeppnisverzlun-
um. Og eins og allir vita var Mbl.
sá predikunarstóll, sem allir
þessir andstæðingar ríkisbræðsl-
anna stigu í, þegar þeir ifluttu
borgurum landsins kveðju sína.
Það er líka rétt, að draga það
ekki af Mbl. eða umboðsmönnum
þess, að í andófinu í þessu máli
beittu andstæðingar Framsókn-
armanna þeirri hörku og þeirri
seiglu, sem grundvallast á
einlægri sarinfæringu um að
barizt sé fyrir réttu máli. En
eftir að Framsóknarmenn höfðu
sigrað í þessu máli, og nýjar
greinar sprottið árlega á þeim
meið, sem M. Kr. gróðursetti á
Siglufirði 1928, kemur hið sama
Mbl. og segir: Hversvegna stofn-
ar ekki Framsóknarflokkurinn
enn fleiri ríkisbræðslur?
í þessu er fólgið allmikið ó-
samræmi. En svar Framsóknar-
manna er afar einfalt. Við hóf-
um baráttuna fyrir þessum
mikla iðnaði. Við höfum stutt
málið síðan þá. En eins og við
sýndum fulla dómgreind í því,
hversu við hófum málið,og meiri
en þeir, sem þá unnu gegn því,
svo látum við einnig nú dóm-
greind, en ekki augnablikstil-
finningar, ráða því hversu hag-
að er aukningu þessa atvinnu-
reksturs.
Hin ásökun Mbl. um að Fram-
sóknarstjórnin hafi sýnt lið-
leskju að afla erlends lánsfjár í
stækkun Raufarhafnarverk-
smiðjurnar, er ekk veigamikil.
Er þá þess fyrst að gæta, að
nú er verið að vinna að stækk-
un verksmiðjunnar, og að sum af
dýrari áhöldum í nýju verk-
smiðjuna eru komin á staðinn.
En að ekki var meira hraðað
verkinu í vetur og vor kom af
erfiðleikum við öflun lánsfjár
með viðunandi kjörum.
Mér finnst að Mbl. ætti að
hafa betra yfirlit um lántöku-
mál, heldur en kemur fram í
þessari grein. Allir íslendingar
vita, að Rvíkurbær er búinn að
vera á hnotskóg mánuðum sam-
an um lán í fyrirtæki, sem á að
vera ennþá áhættuminna en
síldarbræðsla. í þessu skyni hafa
sendimenn bæjarins farið land
úr landi, og allstaðar fengið
neitun, þar til danskir fésýslu-
menn komu til skjalanna, og
hafa hálflofað láni með skilyrð-
um, sem eru ekki sambærileg
við nein önnur lántökukjör, sem
íslandi hafa verið boðin síðan
landið tók við stjórn sinna mála.
Má af þessu sjá, að ekki er auð-
hlaupið að lántökum með sæmi-
legum kjörum í íslenzkt at-
vinnulíf um þessar mundir.
Rétt um þessar mundir hafa
þrír af flokksmönnum Fram-
sóknar og Sjálfstæðisflokksins
staðið hlið við hlið móti brölti
Helga Guðmundssonar í Útvegs-
bankanum og nokkurra komm-
únista á Siglufirði. Þormóður
Eyjólfsson, Þorsteinn M. Jónsson
og Sveinn Benediktsson hafa
lagt fram ítarlegar og rökstudd-
ar tillögur um stækkun ríkis-
bræðslanna á Raufarhöfn og
Siglufirði. En þeir eru eindregið
á móti því, að kommúnistar á
Siglufirði hefji samkeppnis-
iðju þar á staðnum við ríkis-
bræðslurnar. Hafa þeir sannað
með fullum rökum, að ef komm-
únistar byggja 5000 mála verk-
smiðju að nýju, þá kostar sú
framkvæmd að minnsta kosti
Rafmagnsmál
Hvernig er hægt að aíla f jár til |iess að koma
upp uýjum rafveitum?
Salan á Reykholtshver
Eftir Hilmar Steiánsson bankastjóra
Á síðustu árum hefir verið
komið upp stórum rafveitum til
almenningsnota í kaupstöðum
og kauptúnum. Stærst þessara
fyrirtækja er Sogsvirkjunin, en
einnig má nefna rafveitu ísa-
fjarðar og Laxárvirkjunina,
sem nú er verið að framkvæma.
Rafveitum þessum hefir verið
komið upp fyrir erlent lánsfé
með ábyrgð ríkisins.
Fyrir síðustu þingum hafa leg-
ið tillögur um ríkisábyrgðir fyrir
ný rafveitufyrirtæki, sérstaklega
til leiðslu rafmagns frá Soginu
til kauptúnanna austanfjalls og
fleiri staða. Það er eðlilegt að
hálfa milljón króna meira en
jafnmikil stækkun á ríkis-
bræðslunum. Mun stjórn ríkis-
verksmiðjanna hafa í huga að
koma til Reykjavíkur innan
skamms og ræða við ríkisstjórn
og stuðningsflokka hennar við
verksmiðjumálin, og frambúðar-
aðgerðir í þeim efnum.
En þar sem Helgi Guðmunds-
son telur sig þess umkominn að
hleypa stórfyrirtækjum af stað
með sinni forgöngu, er ekki
fjarri lagi, að minna forráða-
menn í fjármálum landsins á
þá staðreynd, að þessi banka-
stjóri gekk fyrir nokkrum árum
í ábyrgð, gagnvart útlendu firma
á stóru láni til iðnreksturs hér á
landi. En þegar til átti að taka
gat Helgi Guðmundsson ekki
staðið við ábyrgðina. Myndu ís-
lendingar þeir, sem í fyrirtækið
hefðu lagt, hafa tapað hverjum
eyri, sem þeir áttu þar í hættu,
ef Landsbankinn hefði ekki skor
ið aðalbankastj. Útvegsbankans
úr þeirri fjárhagslegu henging-
aról, sem hann hafði snúið að
hálsi þeirrar stofnunar, sem
hönum var falið að stýra. Kem-
ur nú enn að hinu sama, að
meta á hve traustum grund-
velli standa ráð Helga þessa og
vina hans á Siglufirði, kommún-
istanna, í meira hluta bæjar-
stjórnar.
Framsóknarmenn hafa að vísu
skapað ríkisrekstur í síldariðju,
þrátt fyrir megn andmæli. En
þeir byggðu þar á traustum
grunni. Þeir vilja þróun og vöxir
þessarar iðju, en þó sé byggt á
hóflegum grundvelli og réttum
rökum. Þennan grundvöll telja
þeir Helga Guðmundsson og
kommúnista á Siglufirði ólík-
lega til að byggja, og mun þess-
vegna eindregið fylgja tillögum
verksmiðjustjórnarinnar, um
örugga og hóflega þróun þess-
ara mála. Bylting á þar ekki
við fremur en um önnur íslenzk
málefni. J. J.
slíkar óskir komi fram á Al-
þingi, því að það fólk, sem býr á
þessum stöðum, hefir að sjálf-
sögðu engu minni rétt til aðstoð-
ar ríkisins heldur en þeir, sem
hafa fengið ríkisábyrgðir fyrir
rafveitulánum að undanförnu.
Forstöðumaður rafmagnseft-
irlitsins hefir gert áætlanir um
veitur frá Sogsvirkjuninni til
Hveragerðis, Selfoss, Eyrar-
bakka, Stokkseyrar, Vestmanna-
eyja, Hafnarfjarðar, Keflavíkur,
Grindavíkur, Sandgerðis, Akra-
ness, Borgarness og Hvanneyr-
ar. Hann gerði ráð fyrir að
stofnkostnaður þessara fyrir-
tækja yrði samtals allt að 3y2
milj. kr„ en síðan áætlanirnar
voru gerðar hefir orðið nokkur
hækkun á efni, og má því búast
við að stofnkostnaðurinn yrði
meiri. Á þeim stöðum, sem þess-
ar rafveitur myndu ná til, búa
15—16 þús. manns. En að því er
snertir suma af þessum stöðum,
kemur til álita hvort heppilegra
sé að fullnægja rafmagnsþörf
þeirra með orkuveitum frá Sog-
inu eða með því að virkja önnur
vatnsöfl.
Auk þeirra staða, sem hér hafa
verið nefndir, hafa mörg önnur
héruð landsins ónotaða mögu-
leika til rafmagnsframleiðslu;
sem sjálfsagt verður reynt að
nota smám saman, eftir því sem
ástæður leyfa. Má því búast við
mörgum umsóknum til Alþingis
um aðstoð til að koma upp raf-
stöðvum og rafveitum á næstu
árum, og þarf að athuga á hvern
hátt sé hægt að útvega það
mikla fjármagn, sem þarf til
þessara nauðsynlegu fram-
kvæmda.
í Noregi eru innheimt svo-
nefnd einkaleyfisgjöld af raf-
magnsstöðvum, og eru þau lögð
í sérstakan sjóð, sem m. a. er
varið til styrktar nýjum raf-
magnsstöðvum. í þeim sjóði voru
um 71/2 milj. kr. árið 1938. Önnur
gjöld eru einnig tekin þar af
rafmagnsstöðvum og rafmagns-
sölu, sem greiðast í sérstaka
sjóði, en það fé á að nota 'til að
útbreiða raforku í landinu.
Þegar leitað er að möguleikum
til áð greiða íyrir útbreiðslu raf-
magnsins hér á landi, ætti vel
að athuga hvort ekki mætti
taka Norðmenn til fyrirmyndar
og afla fjár til nýrra rafveitu-
fyrirtækja að einhverju leyti
með því að leggja nokkur gjöld
á þær rafveitur til almennings-
nota, sem nú eru starfræktar í
landinu og sem komið hefir ver-
ið upp með fjárhagslegri aðstoð
frá ríkinu. Fé það, sem þannig
safnaðist, yrði lagt í rafveitu-
sjóð, sem síðan annaðist lán-
Jón Halldórsson frá Stóra-
Fljóti í Biskupstungum er nú á
tíræðisaldri. Hann hefir alið all-
an sinn aldur í Tungunum, og
hefir lengi verið talinn vel efn-
um búinn og jafnan vinsæll og
velviljaður sveitungum sínum.
Fyrir fáum árum gaf Jón sveit
sinni jarðeignina Stóra-Fljót
með Reykholtshver eftir áeggj-
an Þórðar sáluga bróður síns og
þótti það hin rausnarlegasta
gjöf, enda um mikil verðmæti að
ræða.
Síðastliðið sumar barst það út,
að búið væri að selja jörðina og
hverinn, og. fannst mörgum
undarlega við bregða.
Hinn 30. maí s. 1. birtist í Tím-
anum stuttur bréfkafli úr Árnes-
sýslu, þar sem sagt er frá þessu
og hreppsnefndin átalin fyrir
aðgerðir sínar. Og loks birtist
svo í sama bíaði 20. júní s. 1.
löng „leiðrétting“, þar sem Þor-
steinn á Vatnsleysu vitnar í
málinu og reynir að þvo hendur
sínar.
Ég hefði ekki séð ástæðu fyrir
mig að leggja neitt opinberlega
til þessara mála, ef Þorsteinn
hefði ekki farið að blanda sam-
an sölu Stóra-Fljóts við sölu á
Gröf í Hrunamannahreppi og
nefna Búnaðaxbankann í því
sambandi. En eina afsökun hans
fyrir sölu Reykholtshvers er sú,
að Gröf hafi líka verið seld og
þar séu nokkur jarðhitarétt-
indi.
Þorsteinn segir að Búnaðar-
bankinn hafi selt Gröf, og þá
sé nú ekki mikið við því að
segja þó hin dýrmæta eign Bisk-
veitingar til nýrra rafstöðva.
Vafalaust verða þeir, sem þeg-
ar hafa fengið aðstoð ríkisins
til rafstöðvabygginga, fúsir til að
endurgjalda þá hjálp þjóðar-
heildarinnar með því að taka á
sig nokkurn skatt til þess að
greiða fyrir því, að fleiri lands-
menn geti sem fyrst orðið að-
njótandi þeirra þæginda, sem
rafmagnið veitir. Það er sann-
girnismál, að þeir, sem fyrstir
hafa fengið opinbera aðstoð til
slíkra framkvæmda, greiði fyrir
því að nokkrir af þeim mörgu
íbúum landsins, sem enn fara á
mis við þessi gæði, geti hlotið
þau. Og þó að slíkur rafveitu-
sjóður gæti ekki á næstu árum
fullnægt eftirspurn eftir fjár-
magni til framkvæmda á þessu
sviði, þá væri með stofnun hans
hægt að tryggja það að árlega
yrði eitthvað unnið að út-
breiðslu raforkunnar, án þess að
stórum upphæðum yrði bætt við
þær erlendu skuldir, sem nú
hvíla á þjóðinni.
Skúli Guffmundsson.
upstungnahrepps, Stóra-Fljót
með Reykholtshver, hafi verið
seld. En Búnaðarbankinn hefir
aldrei átt Gröf og þar af leið-
andi aldrei selt hana. Hinsvegar
hafði Kreppulánasjóður á sínum
tima tekið veð í Gröf fyrir háu
láni, en eins og öllum er kunn-
ugt, og þá ekki sízt búnaðar-
þingsmönnum, sem langa til
þess að láta taka eftir sér með
því að skrifa í blöð, er bankinn
og Kreppulánasjóður lögum
samkvæmt algerlega aðskildar
stofnanir, um reikningshald og
fjárhag. En þetta smáræði hef-
ir nú ruglazt í höfðinu á Þor-
steini og skal ekki farið frekar
út í það.
Eiganda Grafar hafði gengið
mjög erfiðlega að standa undir
skilum af áhvílandi láni og
margra ára vanskil höfðu hlað-
izt á það. Honum og öðrum var
það því ljóst, að eina leiðin út
úr ógöngunum var að selja
eignina. Var því jörðin auglýst
til sölu á venjulegan hátt, bæði
í útvarpi og blöðum, hrepps-
nefnd boðinn forkaupsréttur og
yfirleitt allt gert, sem hægt var,
til þess að sem flestir vissu um,
að jörðin væri til sölu. Hæsta
boð kom frá læknunum í
Reykjavík, er síðan keyptu hana,
og verður tæplega séð neitt sér-
staklega syndsamlegt við að
selja þeim, sem hæstbjóðendum,
frekar en öðrum hvítum mönn-
um, eftir það sem á undan var
gengið og aðrir höfðu engan á-
huga sýnt á því að eignast hana.
— Nauðungarsala til Kreppu-
lánasjóðs fór aldrei fram, og í
raun og veru var jörðin seld í
umboði fyrri eiganda, enda fékk
hann í sínar hendur allt það af
andvirði jraðarinnar, sem um-
fram var það, sem á hvíldi.
Að sjálfsögðu kemur það á
engan hátt til mála, að Kreppu-
lánasjóður fari að eiga jarðir,
sem á annað borð eru seljanleg-
ar honum að skaðlausu, eða að
hann fari að reka bú á jörðum
þeim, sem hann hefir neyðst til
að taka vegna vanskila. Kreppu-
lánasjóður er stofnun, sem rekin
er, allt síðan í árslok 1935, ein-
ungis sem innheimtustofnun,
með árlegúm halla, sem ríkis-
sjóður stendur straum af, og
hefir af þeim ástæðum engan
eyri til umráða fram yfir það,
sem gengur til þess að standa
við skuldbindingar hans.
Til viðbótar því, sem nú hefir
verið sagt um þessa jarðasölu,
skal hreppsnefndarmanninum á
Vatnsleysu bent á, að það eru
ýms fleiri þung rök í þessu máli,
sem sýna það berlega, að sala
Reykholtshvers og sala Grafar
eru ósambærilegir hlutir. —
Gröf er mjög landlítil jörð, að-
aleignin er túnið. En meðfram
því rennur Laxá, og brýtur af
því árlega. Eina heita uppsprett-
an í Grafarlandi er í túninu, en
áður en mjög langt líður er áin
komin upp í uppsprettuna. —
Ætli margir vildu þá skipta á
Reykholtshver og volgrunni í
Grafartúni. Sérfræðingar hafa
rannsakað landbrotið, og kom-
izt að þeirri niðurstöðu, að mjög
örðugt muni vera að stöðva það
nema með geysi kostnaði. —
Fyrir 10 til 12 árum síðan var
selt mikið af landi Grafar undir
nýbýlið Hvamm. í þessu selda
landi eru hverir, sem áður til-
heyrðu Gröf. Talið er að vísu,
að Gröf muni eiga þar eitthvert
tilkall til hitaréttinda, en
hvers virði þau kunna að vera, er
allt í óvissu. Þorsteinn á Vatns-
leysu ætti að minnsta kosti ekki
að taka munninn allt of fullan
út af því; til þess brestur hann
bæði skilning og þekkingu.
Gröf er seld út úr neyð, vegna
langra vanskila á þungum á-
hvílandi skuldum, sem eigand-
inn var vonlaus um að geta ris-
ið undir. Jörðin liggur undir
stórskemmdum af völdum nátt-
úrunnar og afnotaréttur jarð-
hita liggjandi í annars manns
landi vafasamur.
Stóra-Fljót með Reykholts-
hver var eign sveitarfélags
Biskupstungnahrepps, engin lán
hvíldu á jörðinni, hverinn stór
og aflmikill, bæði að gufu og
vatnsmagni og aðstaða öll til
virkjunar hans ein hin glæsi-
legasta á þessu landi og engin
nauðung rak til sölunnar.
Gröf var auglýst til sölu alls-
staðar þar sem hægt var, í blöð-
um og útvarpi. Um sölu Reyk-
holtshvers vissi enginn fyr en
allt var um garð gengið, ekki
einu sinni hreppsnefndin, eftir
sögusögn Þorsteins. Því er þetta
pukur?
Engin kvöð var á gjöf Jóns
Halldórssonar önnur en sú, að
ekki mátti selja eignina eða
veðsetja, en samt er hún seld.
Mörgum verður á að spyrja
hvernig gat þetta gerzt? Þor-
steinn gengur svo langt að full-
yrða, að hreppsnefndinni sjálfri,
eða eiganda hinnar seldu eign-
ar, hafi verið ókunnugt um söl-
una. Hver gat selt annar en
eigandinn? Hvar er eignarrétt-
urinn í þessu máli?
Nei, það er útilokað fyrir
Þorstein eða nokkurn annan að
bera þessa sölu saman við sölu
Grafar. Það sem hann á að gera
í þessu máli er ekki það,að hefja
óviturlegar deilur um ósam-
bærilegar sölur á öðrum eignum.
Það, sem þyrfti að gera, er það,
að fá gætna og velviljaða menn,
sem njóta almenns trausts, svo
sem þingmenn Árnesinga, til
þess að leysa þetta mál með
friðsömum hætti, en ekki með
skvaldurslegum blaðskrifum, og
þá helzt með samkomulagi um
lafturköllun sölunnar.
Gunnlaug-ur Kristmundsson:
Veldur örftröð hnígnun
gródurs á Islandi?
1.
„Landið var fagurt og frítt,
og fannhvítir jöklanna tindar,
himininn heiður og blár,
hafið var skinandi bjart.
Þá komu feðurnir frægu
og frjálsræðis hetjurnar góðu
austan um hyldýpishaf
hingað í sælunnar reit.“
J. H.
Sólbjartan sumardag streymir
fólkið úr kaupstöðunum upp til
fjalla og inn til dala. Útþrá, víð-
sýnislöngun, æfintýraþörf og
hinn tæri fjalla- og afdalablær
kallar það frá bæjarryki, kaffi-
húsasvælu og tízkutildri dans-
salanna, tilbreytingarleysi skrif-
stofustarfanna og oflætings-
hætti og tómlæti götulífsins. Það
langar út í guðs græna náttúr-
una. Það elskar lífið og fegurð-
ina, fegurðina, sem guð hefir
skapað og lífið, sem hann þrosk-
ar, þar sem náttúran talar ein
við sjálfa sig til afdala og á há-
fjöllum. Þar syngja fossarnir
með magnþrungnum tónum og
endalausri orku, og minna á það
ógnarafl, sem þeir hafa og bjóða
máttvana þjóð að taka í þjón-
ustu slna, til þess að hita bæi
og lýsa byggðir, og til þess að
knýja vélar til daglegra starfa,
áburðarframleiðslu, eða annara
nytjaverka til að rækta landið
og prýða.
Fólkið gengur í félög, sem
heita ýmsum nöfnum „ferðafé-
lag“, „farfuglar" o. s. frv. Bílar
eru leigðir og það er lagt á stað.
Sumir fara um fjöll og óbyggðir,
aðrir þræða hinar troðnu og fjöl-
förnu slóðir milli gististaða og
héraðsmóta, sjávarþorpa og
samkomuhúsa. Þegar heim er
komið eru endurminningar
ferðalagsins misjafnar. Þeir, sem
á háfjöll ganga minnast oft erf-
iðis og fagurrar útsjónar yfir
landið. Þeir hafa séð undraverk
elds og jökla, þeir hafa séð úf-
inn og framstreymandi, fúlan og
ógnandi vatnsflaum jökulvatn-
anna, þeir hafa séð tæra vatna-
fleti fjallavatnanna spegla tinda
og jökulbungur og þeir hafa séð
silunga leika sínar töfralistir í
kristalhreinum bergvatnslind-
um, ám og lækjum. Það er ó-
maksins vert að veranokkradaga
á sumrum upp til heiða og há-
fjalla. Það er gaman að sjá, hve
góðkunningar úr byggðinni,
stóðhross og sauðfé,er þar frjáls-
legt og unir sér vel, þegar veðrið
er gott. Þá er ekki minna
vert um villta dýralífið, Fiski-
flugan heimsækir okkur upp til
jökla, ef kjötbein er með í för-
inni, eða annað sem freistar
hennar.
Þá er fuglalífið ógleymanlegt
uppi á fjöllum, t. d. svanasöng-
urinn á Tvídægru, gæsirnar,
andir og vaðfuglar, allt er þetta
þar á ferð. Veiðibjallan verpir á
fjallahausum, sem standa út úr
Mýrdalsjökli og svona má margt
til tína.
Grasafræðingurinn hefir sitt-
hvað að athuga, allt frá þrös-
ungum í fjörunni og smávöxn-
ustu fjallablóma uppi við jökul-
randir.
Fagur þykir mér hvanngróð-
urinn í Víkurklettum í Mýrdal,
enda kann „fýllinn“ að meta
hann, því að þar hreiðrar hann
sig og ungar út. Mér eru ó-
gleymanlegir sumir hvammarn-
ir í hraunbrúnum, fjallahlíðum
og daladrögum, þar sem allt
gagntekur hugann í senn, hin
drottnandi guðdómlega kyrð,
fagurt og fjölbreytt jurtalíf',
sterkur og sælukenndur ilmur
jarðarinnar, og fagurt og til-
komumikið umhverfi.
Mig undrar það ekki, þó að
landið heillaði forfeður vora og
drægi þá til sín. Á þeim tíma,
sem þeir komu var búningsfeg-
urð landsins mikið meiri en nú.
Útsýnið af Heklu yfir Rangár-
velli, Landsveit og Þjórsárdal
hefir þá verið ólíkt því, sem það
er nú. „Landið allt víði vaxið
milli fjalls og fjöru“. En nú blas-
ið við hryggðar sjón, landið blás-
ið, gróður eyddur, bæir fallnir
eða fluttir. Það eru að eins eftir
smáblettir, sem verið hafa af-
skekktir eða varðir af vötnum, t.
d. Þórsmörk, í Fljótshlíð, Hraun-
teigur á Rangárvöllum og Merki-
hvoll í Landsveit. Sama má segja
um Búrfellsskóg í Þjórsárdal,
Bæjarstaðaskóg í Öræfum o. s.
frv. Það að hér vaxi ekki skógur,
vegna þess, að fokmold sé „töss“
hygg ég firru eina. Það mun
reynslan sýna.
II.
„í átthagana andinn leitar
þó ei sé loðið þar til beitar,
og farsælu þar finnur hjartað,
þó fátækt sé um skógarhögg.
Sá er beztur sálargróður,
sem að vex í skauti móður,
en rótarslitinn visnar vísir,
þó vökvist hlýrri morgundögg."
G. Th.
Búskapur forfeðra vorra var
frumstæður. Flóki setti fénað í
land í Vatnsfirði, — en gætti
ekki að afla heyja og fénaðurinn
féll. Svo hljóðar saga fyrsta
landnemans. Rányrkjubúskapur
er saga lands og þjóðar fram á
síðustu tíma. Meðan skógar voru
á landinu gekk fénaður í skóg-
unum, leitaði sér þar skjóls og
föðurs. Bæir voru byggðir í skóg-
unum og þeir voru höggnir til
eldiviðar og húsagerðar. Geld-
neyti og sauðir gengu nærri
skógunum; það eru þróttmiklar
skepnur og þarf mikið til að hor-
fella þær, en þetta var gert.
Snorri Sturluson missir einn
harðan vetur 120 naut og sá ekki
á nautaeigninni fyrir það.
V. St. segrr í Lesbókargrein í
vetur í viðtali við „landshöfð-
ingjann" í Landsveit: „Þið eigið
hér allt af sauði“. Hinn svarar:
„Já, okkur hefir gefizt það vel“.
Sauðirnir eru þróttmiklir og
fylgja fast eftir, þeir naga börk-
inn af trjám og þeiT grafa eftir
rótum, er klaka leysir úr jörð.
Slíkt hið sama hafa nautin gert
á þeim tíma, sem þau voru höfð
hér sem beitarpeningur. Þessi
rányrkjubúskapur og örtröð á
landinu er að koma því í flag og
er orsök uppblásturs og sand-
foks. Auðvitað eru eldgosasvæð-
in verst stödd fyrir örtröðinni,
því að þegar flag er myndað og
skógur fallinn og hættur að
binda og skýla jarðveginum, þá
eru jarðlögin þar þurr og blönd-
uð vikri og ösku. Svo er þetta á
öllum hinum mestu sandfoks-
svæðum.
Þessi saga er ekki á enda og
skal ég nefna nokkur dæmi úr
hagskýrslunum frá 1935, sem
sýna hversu beitarfénaði er ætl-
að mikið fóður, og geta menn
eftir þeim heimildum athugað,
ástandið á þessu sviði:
í Fjallasveit N. Þ. eru taldir
27 ha. ræktað land, taða 470 h.
úthey 940 h. Nautgripir eru 19 og
ætla ég hverjum nautgrip 35 h.
af heyi verða þá 745 h. af heyi
þar handa 2328 kindum, 85 hest-
um og 87 geitum.
í Álftaveri í Vestur-Skafta-
fellssýslu er talið ræktað land
48,7 ha„ taða 1106 h„ úthey 2900
h. Nautgripir 68 og áætla ég 35
h. fyrir hvern Verður þá 1626
h. af heyi þar handa 2463 kind-
um og 135 hestum.