Tíminn - 22.07.1939, Blaðsíða 1

RITSTJÖRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 Og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Feykjavik, laugardagiim 22. júlí 1939
84. blað
Framleiðsla harðíiskjar nemur
um 1000 smál. 1939
Síðastliðin fjögur ár hefír harðfiskur ver-
ið íluttur út fyrir 1,2 millj. krónur
Úr skýrslu iiskimálanefndar
Tveir af þekktustu, $tjórnmálamQmum Pólverja: Raczynsky greifi, sendiherra
Póllands í London (til hœgri), og Beck ofursti, utanrikismálaráðherra Póllands
*
Búlgaria og Jugoslavia
iylgja „öxulríkjunum<(
Tímanum hefir nýlega
borizt skýrsla um störf
Fiskimálanefndar tvö sein-
ustu árin. Er þar ýmsan
fróðleik að finna. Þar er
meðal annars allgott yfirlit
um harðfiskverzlun og fara
hér á eftir nokkur atriði úr
þeim þætti skýrslunnar.
Fiskimálanefnd byrjaði á því
1935 að stuðla að aukinni harð-
fiskverkun. Gerði nefndin það á
þann hátt, að kauþa inn hjalla-
efni, sem sumþart var selt út-
g:erðarmönnum með kostnaðar-
verði, gegn 7 ára afborgun
vaxtalaust, og sumpart leigt
mörunum, sem óskuðu að reka
harðfiskverkun. Hefir nefndin
fengið inn meira og minna af
hjallaefni öll árin.
Á landinu eru nú alls um 737
hjallar. Eru þeir flestir í Reykja-
vik 372, Hafnarfirði 156, Akra-
nesi 70, Hrísey 25, Bolungavík 18,
Vestmannaeyjum 15 og Hnífsdal
12. Einnig eru hjallar í Grinda-
vík, Súðavík, Sandgerði, Njarð-
v'íkum, Garði, Ólafsvík, Arnar-
dai. á Sandi, Sveinseyri, Suður-
eyrí, Eskifirði og Hornafirði. Á
þessutM hjöllum má herða, mið-
að við eina upphengju á hjall,
um 1109 smálestir af hertum
fiski.
Síðan 1935 hefir harðfisk-
framleiðslan og útfluthingurinn
numið, sem hér segir:
Fram- Magn Verð
leiðslan útflutn. utflutn.
1935 240 smál. 152 smál. 117 þús. kr.
1936 700 — 560 — 315
1937 700 — 854 — 455
1938 560 — 467 — 283
Birgðir i seinustu árslok voru
því 160 smál. Gert er ráð fyrir
að framleiðsla yfirstandandi árs
verði um 1000 smál. og er það
mun meira en nokkuru sinni fyr.
Ástæðan til þess, að hún minnk-
aði í fyrra, var togaraverkfallið,
sem tafði ufsaveiðarnar.
Útflutningurinn á síðastl. ári
skiptist þannig eftir löndum:
Bretland 170 smál,, Svíþjóð 109
Norrænar hjúkrunar
konur fjölmenna tíl
Islands
í morgun komu hingað tii
lands með norska skipinu Stav-
angerfjord á fimmta hundrað
norrænar hjúkrunarkonur. Sitja
þær mót norrænna hjúkrunar-
kvenna, sem hér verður háð
næstu daga. Mun aldreí fyrr
hafa verið háð hér mót, sem svo
fjölsótt hefir verið af útlend-
ingum.
Flestar eTu hjúkrunarkon-
urnar frá Danmörku, nær tvö
hundruð, um hálft annað
hundrað frá Svíþjóð, fimmtíu
frá Noregi og litlu færri frá
Finnlandi.
Mótið verður sett í Gamla
Bíó á morgun klukkan 11.30. í
dag átti að efna til skemmtiferð-
ar til Þingvalla.
Mörg mál verða tekin til um-
ræðu á mótinu, þau er snerta
starf og verksvið hjúkrunar-
kvenna.
Mótinu verður slitið á fimmtu-
dagskvöldið um boxð í Stavang-
Ærfjord á höfninni á Akureyri.
smál., Þýzkaland 70 smál., Nor-
egur 47 smál., Ítalía 36 smál.,
Holland 20 smál., Danmörk 10
smál., Vestur-Afríka 4 smál., Út-
flutningurinn til Bretlands,
Þýzkalands og Noregs er ein-
göngu Afríkufiskur.
Verðið, sem fengizt hefir fyrir
harðfiskinn, hefír öll árín veríð
sambærilegt við saltfiskverðið og
stundum talsvert hærra eins og
t. d. 1935 og 1938. Þess ber að
gæta, að við harðfiskverkunina
sparast mikill erlendur gjaldeyr-
ir í salti, en það mun nema 8—10
kr. á hvert skpd. af saltfiski.
Sá fiskur, sem best hentar til
herzlu, er smáfiskur, þ. e. fiskur,
sem færi í „Labra“, ef hann væri
verkaður sem saltfiskur. Verð á
,,Labra“ hjá S. í. F. var kr. 65,00
kr. skpd. síðastl. ár, og er þá aug-
ljóst, að jafnvel lægsta harðfisk-
verðið er sambærilegt við það.
Verð þessa fiskjar er mun hærra
en ufsans, einkum stóra ufsans.
Bendir nefndin á það í skýrsl-
unni, að athuga þurfi, hvort ekki
sé hægt að salta það stærsta af
ufsanum til útflutnings, en
herða smærri ufsann.
„Fiskimálanefnd telur sjálf-
sagt“, segir í skýrslunni, „að
reynt verði að örfa harðfisk-
framíeiðsluna svo sem frekast er
unnt, og það ,ætti undír engum
kríngumstæðum áð vera lakara
né áhættusamara fjárhagslega,
heldur en saltfískverkunin, Enda
þótt Ítalía hafi til skamms tíma,
og sé enn, stærsti kaupandínn að
betri tegundum harðfiskjar, er
ekki svo að skilja, að ekkl séu
sölumöguleikar fyrir þessa teg-
und einnig í öðrum löndum. Má
þar til nefna: Holland, Belgíu og
Bandaríkin, sem öll kaupa betri
tegundir af harðfiski, og greiða
auk þess með frjálsum gjaldeyri.
Lélegri tegundirnar má selja til
(Framh. á 4. síöu)
Vinna við virkjun Laxár í Þingeyjar-
sýslu hófst í sumar í byrjun maímán-
aðar og hafa 70—80 manns unnið þar
að jafnaði síðan. Lengi vel, allt fram
i rniðjan júnímánuð, gekk mestur hluti
vinnunnar til þess að sprengja fyrir
undirstöðum stíflunnar og þrýstivatns-
leiðsunnar, en hún er 700 metrar á
lengd. Síðan hefir verið unnið að lagn-
ingu leiðslunnar, við að steypa stífluna
og koma mælitækjum fyrir i stöðvar-
húsinu. Þyngstu vélastykkin, sem flytja
þarf að Laxá, vega um fjórtán smá-
lestir og hefir vegna þessa flutnings
orðið að styrkja brýr og lagfæra vegi
frá Húsavík að Brúum. Línan frá Laxá
að Akureyri er rösklega 65 kiiómetrar
að lengd og hafa staurarnir verið
reistir alla leið. í Akureyrarbæ eru
framkvæmdar margvíslegar umbætur á
rafveitukerfinu. Jarðtaugar er verið að
leggja í aliar aðalgötur bæjarins og
verður lengd þeirra alls um 15 kíló-
metrar. Tíu spennnibreytistöðvar á að
reisa innan bæjar og sú stærsta þeirra,
aðalspennubreytistöðin, var byggð i
haust er leið. Svo hefir verið ráð fyrir
gert, að rafmagnsstöðin verði fullbúin
og virkjuninni lokið um miðjan októ-
bermánuð í haust og virðist vera dágott
útlit fyrir, að sú áætlun standist nokk-
urnveginn. Heildarkostnaður við virkj-
unina hefir verið áætlaður 2.3—2.4
milljónir króna, og er þá ekki tillit
tekið til gengisbreytingarinnar, sem
mun hækka stofnkostnaðinn um sem
næst 100 þús. kr.
F ulltrúaf undur
Norrænu
félaganna
Árla í morgun komu hingað
til Reykjavíkur með skemmti-
ferðaskipinu Stavangerfjord
fulltrúar þeir frá Norðurlöndum,
er sitja eiga fund Norræna fé-
lagsins, er haldinn verður hér
22.—26. júlí. Fulltrúarnir, sem
hingað koma, eru þessir:
Frá Finnlandi: K. Antell
skrifstofustjóri pg Kari Lavonius
fil, cand,
Frá Bvíþjóð: Conrad Carle-
sen forstjóri, Harald Elidin
rektor, Karl gteenberg skóla-
eftirhtsmaður,
Frá Noregi: Harald Grieg
forstjóri, Mowinckel fyrrverandi
ráðherra, Magnus Nilsen stór-
þingsforseti og Bache hagfræð-
ingur.
Frá Danmörku: Bramsnæs
þjóðbankastjóri, Ernst Kaper
borgarstjóri, Olesen forstjóri og
Helge Bruhn ofursti.
íslendingarnir, sem fulltrúa-
fundinn sitja, eru Stefán Jóh.
Stefánsson, Steindór Steindórs-
son menntaskólakennari, Vil-
hjálmur Þ. Gíslason skólastjóri
og Guðlaugur Rósinkranz yfir-
kennari.
Fyrsti fundurinn var í Odd-
fellowhúsinu í morgun klukkan
tíu og var þar snæddur hádegis-
verður í boði Norræna félagsins
hér.
Meðal þeirra mála, er tekin
verða til umræðu á fundunum,
eru kennaraskipti milli hinna
norrænu landa, nemendaskipti,
ferðasýnþngar á niálverkum í
skóhun og samvinnan yið ísland.
Fullfrúarnir ygrða boðnir j
skemmtiferðir tii Þingvalla,
Reykja í Mosfellssveit, Laugar-
vatns, Gullfoss og Geysis,
Heimleiðis halda útlendu full-
trúarnir um eða laust fyrir mið-
nætti á miðvikudagskvöld með
Stavangerfjord.
Sölusamband íslenzkra fiskframleið-
enda ætlar að koma upp verksmiðju til
niðursuðu á humar í Vestmannaeyjum
og verður hún starfrækt sem útbú frá
niðursuðuverksmiðjunni hér í Reykja-
vík. Verður iðnaður þessi starfræktur
í gömlu fiskverkunarhúsi, sem er i eigu
Útvegsbankans. Er fyrirhugað að láta
verksmiðjuna taka til starfa í haust.
Humarinn verður veiddur umhverfis
Eyjarnar; er það að sögn mjög mikið
af honum. Humar heldur sig hér við
land í hlýja sjónum, allt austan frá
Hornafirði og vestur í Jökuldjúp. Verð-
ur hann veiddur á vélbátum í sérstakar,
þar til gerðar vörpur. Humarveiðar
hafa ekki verlð stundaðar hér við land
og er óvíst um, hvort hægt er að veiða
hann árið um kring. En þekking
manna á lifnaðarháttum hans hér er
að mestu grundvölluð á þeim rann-
sóknum, er Árni Friðriksson fiskifræð-
ingur hefir gert. Humariðnaðarverk-
smiðja þessi er hin fyrsta hér á landi.
Framleiðsla hennar er að mestu hugs-
uð sem útflutningsvara.
t t t
Samband íslenzkra samvinnufélaga
hefir um nokkurra ára skeið verið að
reyna fyrir sér um möguleika tíl að
selja íslenzka hesta til Hollands. Ár-
angurinn af þessari viðleitni er sá, að
um þrjátiu hestar voru sendir þangað
til reynslu með Selfossi fyrir fáum dög-
um. Voru það allt góðir markaðshestar,
flestir 4—7 vetra gamlir, en nokkur
tryppi þriggja vetra. Voru hestar þessir
keyptir í Árnes og Rangárvallasýslum.
Það þykir nú ljóst orðið, að
átökum stórveldanna um ríkin
í Mið- og Suður-Evrópu sé lykt-
að með þeim hætti, að Bretar
og Frakkar hafi tryggt sér
fylgi Rúmena, Tyrkja og
Grikkja, en Þjóðverjar og ítalir
fylgi Ungverja, Búlgara og Jú-
goslava.
Um Ungverja var það alltaf
vitað, að þeir yrðu tilneyddir að
fylgja „öxulríkjunum", en lengi
lék nokkur vafi um afstöðu Jú-
goslavíu og Búlgaríu. Bæði
Páll ríkisstjóri og stjórn Júgó-
slavíu hafa vafalaust kosið
frekar að fyfgjá Bretum og
Frökkum, en lega landsins veld-
ur því, gð slíkt var ógerlegt. ít-
alir og Þjóðverjar geta ráðizt
inn í landið á alla vegu, en von-
lítið um hernaðarhjálp frá
Bretum og Frökkum. Auk þess
er Júgoslavia viðskiptalega
háð Ítalíu og Þýzkalandi. Fyrir
þessum staðreyndum beygði Páll
Eru þeir ætlaðir til landbúnaðarvinnu
í Hollandi. Ef þessir hestar reynast vel
og verða hentugir til þeirrar vinnu, sem
þeim er ætluð, má vera að unnt sé að
skapa í Hollandi nokkurn markað fyrir
íslenzka hesta.
t t t
Um helgina síðustu fóru menn á
vörubifreið frá Þingvöllum vestur yfir
Uxahryggi og niður í Lundarreykjadal.
Fóru þeir Kaldadalsveg norður undir
Brunna, en þaðan vestur yfir, norðan
Uxavatns, og eins og leið liggur niður
með Tunguá, sunnan undir Þverfelli.
Gekk þeim félögum ferðin sæmilega
vel. Þessi leið hefir áður verið farin á
bifreið, en þó ekki að öllu leyti hin
sama og nú var farin. Lengi hafa verið
uppi um það raddir, að leggja ætti
bílveg yfir Uxahryggi og yrði þá sá
vegur að verulegu leyti samgönguleiðin
milli Norðurlands og Suðurlands. Mun
það fremur kostnaðarlítið að gera leið-
ina færa bifreiðum, svo að við mætti
una til bráðabirgða. Fyrir Lundar-
reykjadal væri slíkur vegur veruleg
samgöngubót að ýmsu Jeyti og myndi
meðal annars skapa gróðurhúsaræktun
þeirri, sem nú færist mjög í aukana
við hinar heitu uppsprettur í dalnum,
til muna bætt skilyrði, hvað snertir
aðstöðu um markað og fleira.
t t t
Á undanförnum árum hefir nokkuð
verið rætt um nauðsyn þess, að koma
á laggirnar sjómanna- og gistiheimili
í Siglufirði. Hefir nauðsyn þessa þótt
(Framh. á 4. síðu)
ríkisstj óri og stjórnin sig að
lokum og í för ríkisstjórans til
Berlínar í vor, er talið víst, að
afráðin hafi verið aðstoð Júgó-
slavíu við öxulríkin, ef til styrj-
aldar kæmi.
Afstaða Búlgaríu var seinna
afráðin. Búlgaría fylgdi Þjóð-
verjum í heimsstyrjöldinni og
missti þá mikið af löndum, er
skiptust milli Rúmeníu, Júgó-
slavíu og Grikklands, Siðan
hafa Búlgarar gert landakröfur
á hendur þessum ríkjum, eink-
um Rúmeníu. í seinni tíð hefir
þó sambúðin milli þessara landa
fariö batnandi, og þykir ekki ó-
líklegt, að Búlgarar hefðu geng-
ið í bandalag með Rúmenum,
Grikkjum og Tyrkjum, ef þeir
hefðu fengið eitthvað af landa-
kröfum sínum fullnægt. Þar
sem ekki náðist samkomulag
um þau efni, hafa Búlgarar enn
á ný snúizt á sveif með Þýzka-
landi, enda var þeim erfitt að
ganga á móti Þjóðverjum, þar
sem þeir selja 75% af útflutn-
ingi sínum til Þýzkalands og fá
þar 60% af innflutningi sínum.
í för búlgarska forsætisráðherr-
ans, Kioseivakof, til Berlínar í
byrjun þessa mánaðar, þykir
víst, að endanlega hafi verið
samið um samvinnu Þjóðverja
og Búlgara í styrjöld.
Með samkomulaginu við þessi
tvö lönd, er ítölum og Þjóðverj-
um tryggð hin mikla landbún-
aðarframleiðsla þeirra og' þeir
þurfa ekki að óttast neina árás
þaðan, sem hefði getað gert
þeim nokkur óþægindi í bili.
Hinsvegar er líkt með þau og
Ungverjaland, að þau framleiða
engin hráefni til iðnaðar og
ráða því enga bót á þeim vanda-
málum „öxulrikjanna“.
Með Rúmeníu, Tyrkland og
Grikkland gildir þetta hinsveg-
ar öðrp máli. í Rúmeniu eru
mjög auðugar olíunámur, í
Grikklandi er m. a. unnið tals-
vert af járnsteini, og í Tyrk-
landi (í Asíu) eru talin allmik-
il námuauðæfi, þó þau séu enn
lítið hagnýtt. Með samvinnu
Þjóðverja og Búlgara komast
olíunámurnar I Rúmeníu í
aukna hættu, því olíusvæðin
liggja frekar skammt frá landa-
mærum Búlgaríu og eru engir
farartálmar frá náttúrunnar
hendi á þeirri leið.
Af þessum löndum hefir Tyrk-
land mesta hernaðarlega þýð-
ingu. Það ræður yfir siglinga-
leiðinni inn í Svartahafið og
hefir að öllum líkindum bezta
herinn. Stuðningur sá, sem
Tyrkland veitti Þjóðverjum í
(Framh. á 4. síðu)
A víðavangi
Tveir þýzkir kafbátar komu
hingað í gærmorgun. Er þetta
í fyrsta sinn, sem kafbátar
leggjast hér að bryggju og hefir
vel mátt marka það á þeim
fjölda fólks, sem farið hefir
niður að höfn til' að skoða bát-
ana. Um borð hafa þó ekki feng-
ið að koma nema blaðamenn og
nokkrir aðrir, enda er þar mjög
þröngt. Stærri báturinn er 712
smál., 71 m. langur, 6.2 m. breið-
ur og ristir 4.1 m. Tvær vélar
eru í bátnum og er önnur ofan-
sjávar og getur báturinn þá
farið 18 sjómílur á klst. Hin er
rafmagnsvél, sem er notuð, þeg-
ar báturinn er neðansjávar og
getur hann þá aðeins farið 8
sjómílur. Hann getur kafað 100
m. Hann hefir sex tundurskeyta-
hlaup, 2 í skut og 4 í stafni, og
eina fallbyssu. Áhöfn er 42
manns. Þetta er stærsti kafbát-
ur Þjóðverja. Hinn er nokkru
minni.
* * *
Bátarnir eru í reynsluferð.
Þeir fóru frá Þýzkalandi 12. þ.
m. og lögðu leið sína meðfram
vesturströnd Noregs til Jan
Mayen, sigldu umhverfis hana
og tóku síðan stefnu á ísland.
Utanríkisráðuneytinu íslenzka
barst fyrir viku síðan beiðni um
það, að bátarnir mættu koma
hingað, og var það vitanlega
leyft, eins og venja er í öllum
löndum á friðartimum.
* * *
Vegna þess umtals, sem her-
skipakomur til landsins vekja,
þykir rétt að geta þess, að
fyrir nokkru síðan hefir ríkis-
stjórnin sett reglugerð um
komu herskipa hingað. Þar er
ákveðið, i samræmi við reglur
annarra þjóða, að herskipum er-
lendra ríkja, sem ekki eiga i ó-
friði, sé frjálst að koma á ís-
lenzkar hafnir — og aðra ís-
lenzka landhelgi, og dvelja þar
allt að 15 dögum, ef koma þeirra
hefir fyrirfram verið tilkynnt
opinbera boðleið. Hins vegar er
erlendum herskipum óheimilt
að framkvæma sjómælingar eða
dýptarmælingar, aðrar en þær,
sem nauðsynlegar eru skipinu á
ferð þess, og að halda heræfing-
ar í neinni mynd í íslenzkri
landhelgi — eða á íslenzkri
grund. Erlendir kafbátar skulu
jafnan vera ofansjávar, meðan
þeir halda sig innan íslenzkrar
landhelgi. Þá segir ennfremur
í reglugerðinni, að áhöfn á er-
lendu herskipi, sem liggur í is-
lenzkri höfn, sé óheimilt að bera
vopn í landi, þó skal liðsforingj-
um og liðsforingjaefnum heim-
ilt að bera þau vopn í landi,
sem tilheyra einkennisbúningi
þeirra.
Fulltrúaiundur Al-
þýðuiLiélaganna á
Norðurlöndum hald-
inn hér
Alþýðuflokkarnir á Norður-
löndum halda með sér fulltrúa-
fund hér á landi nú eftir helg-
ina. Mun hann hefjast á mánu-
daginn. Á fundinum eiga sæti
sem fulltrúar, Magnús Nielsen,
forseti stórþingsins norska, og
varaforseti alþýðusambandsins
þar í landi, Strang, aðalgjald-
keri sænska verklýðssambands-
ins, Hedtoft-Hansen, forseti al-
þýðuflokksins danska og Laur-
entz Hansen, forseti verklýðsfé-
laganna dönsku, auk fimm ís-
lendinga.
S t a u n i n g forsætisráðherra
Dana, mun einnig sitja fundinn,
en þó ekki sem fulltrúi, þar eð
hann er hér í opinberri heim-
sókn.
A. KROSSaÖTUM
Virkjun Laxár. — Niðursuða á humar í Vestmannaeyjum. — Hestasala til
Hollands. — Uxahryggjavegur. — Sjómanna- og gestaheimili í Siglufirði.