Tíminn - 05.08.1939, Side 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON Cábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKN ARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
23. árjj.
Reykjavík, laug'ardag'iim 5. ágúst 1939
90. blað
Ríkíð kaupir hentugan bor
tíl rannsókna á jarðlögum
Tvær móeltívélar kornnar tíl landsíns
Bretar hafa öðru hvoru i sumar sent árásarflugvélar í hópflug yfir Frakklaná og hafa um 150 flugvélar stund-
um flogið í einu. Sumar flugvélamar hafa flogiS frá London alla leiðina yfir Frakkland og til Miðjarðarhafsins,
snúið þar við og flogið aftur til London, án þess að lenda nokkum tíma á leiðinni. Þykir þessi reynsla hafa
sýnt, að Englendingar geti sent árásaflugvélar að heiman frá sér til allra'helztu stórborga í Þýzkalandi. Flug-
vélarnar hafa alltaf flogið með fullfermi. Bretar telja að þeir eigi fljótustu og fullkomnustu árásarflugvélarn-
ar, en þýzku blöðin fullyrða, að nýjustu tegundir þýzku árásarflugvélanna séu enn betri. — Hér á myndinni
sjást nokkrar enskar flugvélar, sem nýlega tóku þátt í loftœfingum í París.
Samningar Breta og Japana
Náttúrufræðirannsókna-
nefnd ríkisins, sem sett var
fyrir nokkru og skipuð er
Pálma Hannessyni rektor,
Emil Jónssyni vitamála-
stjóra og Ásgeiri Þorsteins-
syni verkfræðingi, hefir fyr-
ir nokkru síðan fest kaup á
bor til jarðvegsrannsókna
og móeltivél, sem starfrækt
verður norður á Hvamms-
tanga.
Tíminn hefir snúið sér til
framkvæmdastjóra nefndarinn-
ar, Steinþórs Sigurðssonar mag-
isters, og leitað hjá honum upp-
lýsinga um fyrirætlanir hennar
og áhöld þau, sem hún hefir
keypt.
Jarðborinn, sem keyptur hefir
verið, er ætlaður til hverskonar
rannsókna á jarðlögunum og
verður hann sennilega reyndur
innan skamms á Laugarvatni,
þar sem borað verður eftir heitu
Knut Hamsun
áttræður
Norska skáldið, Knut Ham-
sun, átti áttræðisafmæli í gær.
Hamsun er lang frægasta
skáld Norðurlanda um þessar
mundir. Ferill hans er hinn æf-
intýraríkasti. Foreldrar hans
voru fátækir. Hann fæddist i
■Guðbrandsdalnum, fluttist það-
an þriggja ára gamall með for-
eldrum sínum til Lofoten, fór
ungur að heiman, stundaði
skósmíði og verzlunarstörf, fór
tvívegis til Ameríku og vann þar
allskonar vinnu og bjó oft við
suit og seyru, fékkst eftir heim-
komuna-við blaðamennsku, fyr-
irlestrahöld o. s. frv.
Fyrs'ta sagan, sem gat honum
verulegan orðstír, var „Sult“.
Var Hamsun kominn um þrí-
tugt, þegar hann skrifaði hana.
Siðan hefir hver sagan rekið
aðra, því hann hefir verið ó-
venjulega afkastamikill rit-
höfundur. Seinasta saga hans
kom út fyrir þremur árum.
Yfirburðir Hamsuns liggja
einkum í óvenjulegri stílsnilld
og næmri athyglisgáfu. Um
alllangt skeið var hann helzta
fyrirmynd ungra rithöfunda á
Norðurlöndum og t. d. virðist
Halldór Kiljan Laxness hafa
orðið fyrir miklum áhrifum frá
honum. Hinsvegar er Hamsun
ekki neinn djúpsær hugsuður.
Eitt gleggsta sérkennið á
fyrstu bókum Hamsuns er það,
að ein af söguhetjunum er
nokkurskonar umrenningur,
einrænn, tilfinninganæmur, og
oft fullur andúðar á borgarlíf-
inu. Ýmsir ritdómarar hafa
talið að Hamsun drægi hér upp
(Framh. á 4. siðu)
vatni. Mun hann fyrst um sinn
aðallega verða notaður til að
bora eftir heitu vatni og ætti að
geta komið að miklum notum í
3Ví efni. Með þessari gerð bor-
véla má grafa að minnsta kosti
250 álna djúpar holur, en með
þeim borum, sem nú fylgja vél-
inni, er hægt að grafa um 125
álnir í jörð niður. Samanlögð
þyngd jarðborsins og allra á-
halda honum tilheyrandi, er um
ein smálest. Er hann auðveldur
í flutningum, þar eð taka má
hann sundur í smástykki. Bor-
holan, sem fæst eftir hann, er
um 1 ý2 þumlungur í þvermál.
Bor þennan átti áður Magnús
Magnússon skipstjóri frá Bos-
ton og var hann notaður til gull-
leitar í Drápuhlíðarfjalli.
Móvélin kom hingað til lands-
ins í næstliðinni viku og hefir
hún verið lítilsháttar reynd.
Þegar lokið er smíði á áhöldum,
sem gerð verða hér og fylgja eiga
vélum þeim, er keyptar hafa ver-
ið frá útlöndum, verður hún flutt
norður á Hvammstanga, þar sem
hún verður notuð til vinnslu. Er
það Kaupfélag Vestur-Húnvetn-
inga, sem tekur hana til leigu og
mun annast starfrækslu hennar.
Ráðgert hefir verið að kaupa
aðra móeltivél ‘á næsta ári og
mun hún sennilega verða starf-
rækt á Akranesi.
Kaupfélag Eyfirðinga hefir
fyrir skömmu síðan flutt móelti-
vél hingað til lands og er hún
nokkru stærri en vél rannsókn-
arnefndarinnar. Félagið keypti
hana í Noregi og ætlar hana til
móvinnslu við Eyjafjörö. Er þar
víða mikill mór í jörðu, til dæmis
í Garðsárdal og í Arnarnes-
hreppi. Mun rannsókn bráðlega
fara fram á þessum mósvæðum.
Móvél þessi hefir verið sett sam-
an á Akureyri og var reynd þar
í fyrsta skipti á fimmtudags-
kvöldið. Ekki mun þó fyrirhugað
að um neina verulega móvinnslu
verði að ræða í Eyjafirði á þessu
sumri.
Samkvæmt símtali, er tíðindamaður
Tímans hefir átt við Klemenz Krist-
jánsson tilraunastöðvarstjóra á Sáms-
stöðum í Fljótshlíð, eru öll líkindi til
að þetta sumar verði hið bezta til kom-
ræktar, sem komið hefir síðan korn-
yrkja var hér hafin að nýju. Mun út-
lit um kornuppskeru vera nær jafn
glæsilegt um allt land. Að Sámsstöð-
um verður byrjað að skera upp bygg
og hafra um eða laust eftir miðjan
þennan mánuð og vorsáð hveiti nær
væntanlega fullum þroska og verður
skorið upp í byrjun septembermánað-
ar. Hefst því uppskera byggs og hafra
hálfum mánuði fyrr en venjulega. Nú
í vikulokin lét Klemenz sá í tilrauna-
skyni níu tegundum af vetrarhveiti frá
ýmsum löndum og er vongóður um
þroska þess sem brauðkorns. Náði vetr-
arhveiti þroska i fyrra sumar i til-
raunareitunum að Sámsstöðum, þótt
vorið væri þá kalt og sumarið að ýmsu
óhagstætt til kornyrkju. í Birtingaholti
er komrækt mest sunnanlands, að und-
anskUdum Sámsstöðum, og er þar á-
gætis útlit um uppskeruna. Sama er að
segja um akurbletti á bæjum i Fljóts-
hlíð, Mýrdal og víðar. Á kornræktar-
búi Kaupfélags Eyfirðinga að Klauf
verður byrjað að slá vetrarrúginn að
viku liðinni og bygg og hafrar eru þar
prýðilega vaxnir og þroskamiklir. Víðar
að hefir Tíminn fengið fregnir um á-
gætan og ársprottinn komvöxt, svo að
hliðstætt er því, sem gerist sumstaðar
Dragnótaveiðin
Útflutningur á frystum
fiski nam orðið 1,2
mill). kr. í seinustu
mánaðarlok
Dragnótaveiðin var mjög treg
í júlímánuði. Einkum var lítill
afli síðara hluta mánaðarins,
enda dróg þá mjög úr þátttöku
í veiðunum og margir bátar
bjuggust til síldveiða. Þann 31.
júlí höfðu frystihúsin tekið á
móti til frystingar alls um 952
smál. af rauðsprettu og sólkola,
132 smál. af lúðu og 44 smál.
af öðrum flatfiski.
Stærðarhlutföll kolans eru
betri nú en í fyrra. Stærstur er
kolinn fyrir norðan land, en
smæstur á Vestfjörðum. Megn-
ið af lúðunni, sem veiddist, var
smálúða undir 4 kg.
Frá ársbyrjun til júliloka er
búið að flytja út um 1200 smál.
af frystum fiski og hrognum
fyrir um 1200 þúsund krónur.
Auk þess hleður s/s „Brúar-
foss“ væntanlega um miðjan
þenna mánuð 350—400 smál. af
frystum fiski til Englands. Mik-
ið af því verður þorskur, ýsa,
steinbítur og aðrar ódýrar fisk-
tegundir. Allt árið í fyrra voxu
flutt út um 1600 smál. af fryst-
um fiski fyrir 1.4 milj. kr.
á meginlandi Norðurálfunnar, til dæm-
is í Þýzkalandi.
/ r t
Á síðastliðnum aðalfundi Kaupfélags
Hvammsfjarðar var sú ákvörðun tekin,
að efna til smjöriðnaðar á félagssvæð-
inu. Þessari ráðagerð hefir nú verið
hrint í framkvæmd. Hefir verið mest
stuðzt við reynslu Norðmanna i þess-
um efnum og smjörvinnslunni hagað á
svipaðan _hátt og Sveinn Tryggvason
mjólkurfræðingur hefir lagt til í grein-
um sínum í Tímanum að gert yrði. —
Rjóminn er strokkaður heima á bæj-
unum, þar sem mjólkin er framleidd,
og áfirnar hnoðaðar úr smjörinu. —
Smjörið er flutt einu sinni í viku hverri
til vinnslustöðvarinnar, er staðsett hef-
ir verið í Búðardal. Þar er það metið og
aðeins úrvalssmjör tekið gilt. Smjörið
er hnoðað að nýju á vinnslustöðinni,
saltað og sett í góðar umbúðir. Smjör-
vinnslustöðin tók til starfa i byrjun
þessa mánaðar og verður fyrsta smjör-
ið sent á markað í Reykjavík næstu
daga. Annast Samband íslenzkra sam-
vinnufélaga útsölu á því. Þátttaka í
smjörframleiðslunni er enn heldur lít-
il, en mun færast í aukana í haust.
Þetta er fyrsta smjörsamlagið, er á
þenna hátt starfar hér á landi.
t t t
Grálúðuveiði hefir verið ágæt í
Eyjafirði í sumar og mokfiski síðasta
hálfan mánuðinn. Hófst veiðin í byrj-
un júlímánaðar. Allir bátar við fjörð-
Það er nú liðinn alllangur
tími síðan að samningar hófust
í Tokio milli Breta og Japana
um Tientsindeiluna.
Sá eini árangur, sem náðst
hefir af samningaumleitunum
til þessa, er yfirlýsing, sem
stjórn Breta gaf 23. f. mán. og
hljóðaði í aðalatriðum á þessa
leið:
„Stjórn Englands er fullkom-
lega ljóst hið ríkjandi ástand í
Kína og viðurkennir þá stað-
reynd, að meðan styrjöldin helzt
þar áfram, hafa hersveitir Jap-
ana rétt til að gæta öryggis síns
og að halda uppi reglu á þeim
svæðum, sem þær hafa á valdi
sínu, og hindra þar hverskonar
starfsemi, sem tefur eða hindrar
hernaðarframkvæmdir þeirra og
hjálpar óvinunum.
Stjórn Englands vill ekki
styðja neina þá starfsemi, sem
er til tjóns fyrir framangreind
réttindi japanska hersins, og
notar þetta tækifæri til að gera
brezkum yfirvöldum og borgur-
um í Kína ljóst, að þeix mega
ekki styðja slíka starfsemi.“ —
Þessi yfirlýsing ensku stjórn-
arinnar var í fyrstu skilin á þá
leið, að hún hefði viðurkennt
yfirráð Japana í þeim lands-
inn, sem ekki eru að síldveiðum, stunda
grálúðuveiðarnar, en einkum berst
mikill afli á land í Hrísey, Dalvík og
Ólafsfirði. Nú í vikulokin mun vera
búið að veiða alla þá grálúðu, sem
þarf til þess að uppfylla samninga þá,
er fiskimálanefnd gerði fyrirfram um
sölu á aflanum til Hollands og Belgíu,
alls um þrjú þúsund tunnur.
t t t
Á undanförnum árum hafa verið að
þvi talsverð brögð, að minkar slyppu
burt úr búrum þeim og girðingum, er
þeim voru ætlaðar vistarverur í. Hafa
þessi villtu minkar gert margvíslegan
usla, drepið alifugla og lax og silung í
ám og lækjum. Öðru hverju hefir tek-
izt að handsama einn og einn mink.
Aldrei hafa verið jafnmikil brögð að
þessum villiminkum sem í sumar. Hefir
þeirra orðið vart mjög víða í grennd
við Reykjavík og Hafnarfjörð, og hafa
þeir nú nýlega meðal annars drepið
nokkur lömb skammt frá Kaldárseli,
sunnanvert við Hafnarfjörð. Auk þess
eru þeir stórskaðlegir í öllum fugla-
verum. Þó munu þau dýr hálfu grimm-
ari, sem eru að öllu leyti villt, heldur
en hin, sem eru uppalin í búrum og
girðingum. Það mun heldur ekki laun-
ungarmál, að víða hefir það hent, að
tófur hafi sloppið úr eldi, vegna þess,
að girðingar voru ekki nógu traustar
eða ekki næg aðgæzla viðhöfð. Þess
hefir hinsvegar gætt minna, þar eð
tófur voru tll villtar fyrir i landinu.
hlutum og borgum, sem þeir
hefðu á valdi sínu. En stjórnin
neitaði þessu strax, og sagði að
yfirlýsingin þýddi ekki annað
en það, að Bretar ætluðu ekki
frekar en hingað til að hindra
Japana í hernaðarlegum að-
gerðum á þeim svæðum, sem
ieir réðu yfir, en hinsvegar væri
hún engin viðurkenning á öðr-
um ráðstöfunum þeirra þar eða
breytti neitt afstöðu Breta til
stjórnar Chiang Kai Shek.
Þetta hefir stjórnin jafnframt
látið koma fram í verki.
Hún hefir enn neitað að við-
urkenna hinn nýja gjaldmiðil,
sem Japanir hafa látíð taka upp
í Norður-Kína, og aðrar fjár-
hagslegar ráðstafanir, sem þeir
hafa gert í nafni Kínverja.
Þessi yfirlýsing hefir því ekki
bætt afstöðu Japana að neinu
leyti, en hinsvegar hefir Bretum
tekizt að tryggja sér bráða-
birgðafrið í Tientsin.
Sú töf, sem orðin er á samn-
ingunum, hefir skapað mikla ó-
ánægju innan japanska hersins.
Hann vill láta strax til skarar
skríða, beita hernaðarlegu valdi
gegn Bretum í Kína og ögra þeim
enn meira með því að ganga í
hernaðarbandalag ítala og Þjóð-
verja. Japanska stjórnin óttast
hinsvegar þær afleiðingar, sem
af þessu kynnu að hljótast, því
Bretar hafa sterkan leik á borði,
þar sem er hið mikla fjárhags-
lega vald þeirra, en Japanir eru
því á margan hátt mjög háðir.
Uppsögn amerísk-japanska við-
skiptasamningsins hefir líka
gert japönsku stjórnina enn
meira hikandi í þessum efnum
og styrkt aðstöðu Breta.
Það, sem japanska stjórnin
hyggst að fá með samningunum,
er viðurkenning Breta á fjár-
hagslegum ráðstöfunum Japana
í Kína, afhending allmikilla silf-
urbirgða, sem stjórn Chiang-Kai
Shek á hjá Bretum í Tientsin, og
helzt loforð Breta um, að hætta
að styðja Chiang Kai Shek. —
Sennilega mun stjórnin leggja
minnst kapp á síðasta atriðið.því
þar verða Bretar fastastir fyrir.
Hinsvegar má vænta þess, að
Bretar reyni að þæfa málið sem
lengst og ákvarðanir þeirra fari
mikið eftir því, hvaða rás at-
burðirnir í Evrópu taka. Það má
telja jafnframt víst, að þeir
muni frekar fórna réttindum
sínum í Norður-Kína, en að
hætta stuðningi við Chiang Kai
Shek. Sigur hans myndi verða
æskilegri fyrir hagsmuni Breta
í Kína og auk þess nýtur hann
samúðar Indverja.
kemur ekki út á þriðjudaginn,
því vinna fellur niður í prent-
smiðjunni á mánudaginn.
A KROSSGÖTTJM
Bezta kornræktarárið. — Smjörsamlag við Hvammsfjörð. — Grálúðuveiði 1
Eyjafirði. — Villiminkar leggjast á sauðfé.
A víðavangi
Þess hefir verið getið í einu
blaðanna fyrir skömmu, að þrátt
fyrir vaxandi umtal um norræna
samvinnu og bróðurþel milli nor-
rænu þjóðanna, sé einni nor-
rænu þjóðinni allajafna gleymt.
Það eru Færeyingar.
* * *
Þetta er alveg rétt. Færeyingar
hafa fullan rétt til jafnrar þátt-
töku í norrænni samvinnu á við
hinar þjóðirnar. Það skiptir engu
máli, þótt þeir njóti ekki stjórn-
arfarslegs sjálfstæðis. Þeir hafa
öll einkenni sérstæðra þjóða,
tungu, sögu og menningu. Þessa
sérstöðu þeirra og réttindi, sem
henni fylgja, ber að viðurkenna
og það er vissulega ljóður á nor-
rænni samvinnu að hafa ekki
gert það. Norræn samvinna, sem
byggir tilveru sína á hugsjón
frelsis og jafnréttis, og fyrst og
fremst er menningarlegs eðlis,
má ekki láta minnstu þjóðina
gjalda smæðar sinnar og láta
hana verða útundan af þeirri
ástæðu.
* * *
Af hinum fimm Norðurlanda-
þjóðum, hafa íslendingar bezt
skilyrði til að skilja afstöðu Fær-
eyinga. Þessar þjóðir eiga margt
sameiginlegt. Báðar eru fámenn-
ar og þekkja vel til erlendrar
undirokunar og ófrelsis. Það ætti
því að vera hlutverk íslendinga,
að berjast fyrir jafnrétti Fær-
eyinga í norrænni samvinnu. ís-
lendingar gætu spurt hinar
þjóðirnar, ef þær hreifðu mót-
mælum: Voru íslendingar óverð-
skuldaðir til þátttöku í norrænni
samvinnu fram til 1918? Voru
þeir ekki þjóð áður? Svörin
munu leiða það í Ijós, hversu víð-
tæk er sú réttlætis- og jafnrétt-
ishugsjón, sem er grundvöllur
norrænnar samvinnu, og íslend-
ingar munu meta hana eftir
því.
* * *
Samvinna íslendinga og Fær-
eyinga er annað mál. Hún mætti
gjarna vera meiri, einkum í
menningarlegum efnum. Þar
gætu íslendingar vafalaust rétt
bróðurlega hjálparhönd. Þeirra
eigin saga sýnir bezt, hversu
menningarlegur stuðningur er
mikilsverður fyrir smáþjóð. —
Norðmenn hafa tekið upp þann
sið, að veita nokkrum Færeying-
um ókeypis skólavist. Það væri
vel athugandi, hvort íslendingar
gætu ekki gert slíkt hið sama.
Það væri enginn teljandi kostn-
aður fyrir íslenzka ríkið, að veita
t. d. einum Færeying ókeypis vist
á Hvanneyrarskóla, öðrum á
Laugarvatni og einni færeyskri
stúlku á Laugalandi eða Hall-
ormsstað. En það sýndi vinar-
hug, sem Færeyingar kynnu á-
reiðanlega að meta, og væri á-
nægjuleg endurgreiðsla til þeirra
útlendinga, sem veittu íslend-
ingum hjálparhönd í sjálfstæð-
isbaráttunni og á meðan þeir
voru flestum öðrum gleymdir
líkt og Færeyingar nú.
* * *
Fyrir nokkrum árum síðan fór
flokkur barnaskólanemenda
héðan til Færeyja og flokkur
færeyskra barnaskólanemenda
kom hingað í staðinn. Var það
Aðalsteinn Sigmundsson kenn-
ari, sem átti frumkvæðið og
forgönguna að þessu, en hann
hefir unnið manna mest að því,
að kynna íslendingum málstað
Færeyinga og skapa nánari
tengsli milli þjóðanna. í fyrra
var íslenzkum knattspyrnu-
flokki boðið til Færeyja og var
þetta boð endurgoldið í sumar,
þegar færeyskur knattspyrnu-
flokkur kom hingað í boði K. R.
Slík kynningarstarfsemi milli
íslendinga og Færeyinga á að
haldast áfram og verða til þess
að skapa nánari vináttubönd á
milli þessara skyldu nábúa.
Myndi það áreiðanlega geta
orðið báðum þjóðunum að tals-
. verðu gagni.