Tíminn - 24.08.1939, Qupperneq 1

RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Reykjavík, fiinmtudagiim 24. ágiist 1939
97. Wað
Síldarverksmiðjumálið á Sigluíírði
Samtal víð Eysteín Jónsson viðskípta-
málaráðherra um úrslít »RauðkumáIsíns«
og afstöðu Framsóknarilokksíns til
síldarverksmiðjumálanna
Hlutleysís samnínguríim
milli Rússa og Þjóðverja
Það virðist óhugsanlegt að samkomulag geti
náðst miili Breta og Rússa úr pessu
í blöðum Alþýðuflokksins
og kommúnista hefir und-
anfarna daga verið haldið
uppi hörðum árásum á Ey-
stein Jónsson viðskipta-
málaráðherra og hann m. a.
sakaður um að hafa beitt
ráðherravaldi sínu til að
þvinga fulltrúaráð Útvegs-
bankans til að bregðast lof-
orði um lánveitingu til
byggingar síldarverksmiðju
í Siglufirði.
Jafnframt hafa þessi blöð
reynt að halda því fram, að
Eysteinn Jónsson og fleiri for-
ráðamenn Framsóknarflokksins
hafi það markmið að hindra
alla frekari aukningu síldar-
verksmiðja í landniu.
Tímanum hefir af þessum á-
stæðum þótt rétt að eiga viðtal
við Eystein Jónsson um þetta
mál, og fer það hér á eftir:
— Það mun vera upphaf þessa
máls, segir ráðherrann, að bæj-
arstjórn Siglufjarðarbæjar snéri
sér til Svavars Guðmundssonar,
útibússtjóra á Akureyri, og ósk-
aði eftir því, að hann reyndi að
útvega bæjarstjórninni lán til
þess að koma upp 5 þús. mála
síldarverksmiðju á Siglufirði.
Svavar mun síðar hafa fengið
tilboð í Noregi um lán, sem svar-
ar erlendu efni til verksmiðju-
byggingarinnar, með því móti
að Útvegsbankinn ábyrgðist
lánsupphæðina, og lánaði allt
það fé, sem þarf til þess að
standast innlendan kostnað við
verksmiðjubygginguna, sem
aldrei hefði getað orðið undir
500—600 þús. kr. Útvegsbank-
inn átti síðan að lána verk-
smiðjunni rekstrarfé og fá þann
erlenda gjaldeyri, sem fyrir af-
urðir verksmiðjunnar kæmi.
Svavar mun hafa beitt sér fast
fyrir því innan Útvegsbankans
að bankinn tækist þetta á hend-
ur og sennilega einhverjir fleiri
innan bankans. Endanlega af-
greiðslu fékk málið hinsvegar
ekki í fulltrúaráðinu og var
beðið eftir því, að séð yrði, hvort
leyfi fengist til að reisa verk-
smiðjuna, og sérstaklega yrði at-
hugað áður, hvort fært væri fyr-
ir bankann að ráðast í stórfelld-
ar lánveitingar og ábyrgðir
vegna þessarar verksmiðjubygg-
ingar.
Síðan leið alllangur tími, unz
atvinnumálaráðherra fyrir
Heímsókn
danskra kennara
Að Laugarvatni hófst í gær
mót danskra búnaðarskóla- og
lýðháskólakennara. Eru hinir
dönsku þátttakendux um 60, en
auk þeirra eru á mótinu tveir
Færeyingar, Simun av Skarði
og kona hans, og nokkrir íslend-
ingar. Fyrirhugað er að mót
þetta standi framundir mán-
aðamótin.
Mörg fræðsluerindi verða
flutt á mótinu og eru Pálmi
Hannesson, Steingrimur Stein-
þórsson, Árni Friðriksson, Emil
Jónsson, Ólafur Lárusson, Har-
aldur Guðmundsson, Ólafur
Björnsson hagfræðingur, Jón
biskup Helgason, Bjarni skóla-
stjóri Bjarnason og Hallgrímur
Jónasson rneðal þeirra, er flytja
erindin.
skömmu síðan veitti bæjarstjórn
Siglufjarðar leyfi til þess að
reisa 2500 mála verksmiðju.
Byggði ráðherrann þessa á-
kvörðun sína á því, að fyrir lágu
beiðnir og tillögur um byggingu
og stækkun fleiri verksmiðja.
Þegar hér var komið, var það
nokkuð augljóst mál, að síld-
veiðarnar myndu bregðast að
mjög verulegu leyti og valda
bönkum hér, ásamt öllum öðr-
um, miklum fjárhagsörðugleik-
um. Þótti því 4 af 5 fulltrúum í
fulltrúaráði Útvegsbankans al-
veg einsætt, að það væri rangt
af bankanum að bindast loforð-
um um stórfellt lán til stofn-
kostnaðar nýrrar verksmiðju og
var ákveðið að gera það ekki.
Þessi ákvörðun er vitaskuld ein-
ungis tekin frá fjárhagslegu
sjónarmiði, og eftir athugun á
því, hvað þessir forráðamenn
bankans töldu honum fært eins
og á stóð.
Þvl hefir verið haldið fram, að
þetta sé pólitísk ákvörðun. Það
er alveg röng staðhæfing, og sést
það m. a. á því, að það eru tveir
Sjálfstæðismenn og tveir Fram-
sóknarmenn, sem greiða atkvæði
á sama veg um þetta mál.
— Hvaða afstöðu hafa ráð-
herrar Framsóknarflokksins tek-
ið til þessa máls?
— Það er hinsvegar allt annað
mál og óviðkomandi þessum úr-
slitum, að þeir af forráðamönn-
um Framsóknarflokksins, sem
f jallað hafa um þetta mál í ríkis-
stjórninni og látið álit sitt í ljósi
í blöðum um það, hafa álitið
miklu réttara og skynsamlegra á
allan hátt, að stækka ríkisverk-
smiðjurnar meira en gert hefir
verið, áður en farið væri að
byggja nýja verksmiðju á vegum
Siglufjarðarbæjar. Hafa þeir því
viljað leggja áherzlu á, að
stækkun verksmiðjunnar á
Raufarhöfn um 5 þús. mál og
þar næst á eftir stækkun SR 30
í Siglufirði um 2500 mál, gengi
Ólafur Sigurðsson fiskiræktarráðu-
nautur hefir ferðazt allmikið um i
sumar í þágu fiskiræktarinnar. Meðal
þeirra framkvæmda, sem unnar hafa
verið á þessu sviði, í sumar, eru tveir
fiskivegir, sem gerðir hafa verið í
Húnavatnssýslu, annar við Breiðavaðs-
flúðir í Blöndu, rétt ofan við Blöndu-
ós, hinu í Fitjá í Víðidal við Kerfossa.
í jarðamatsbók Árna Magnússonar er
Blanda talin góð laxveiðiá, en á síð-
asta mannsaldri hvarf veiðin að lang-
mestu leyti úr ánni ofanverðri, en hélzt
áfram neðan Breiðavaðsflúðanna á
tveim neðstu bæjunum. Er líklegt, að
það hafi orsakazt af einhverju raski
af völdum vatnavaxta eða ísreks. Nokk-
ur undanfarin ár hafa laxseiði verið
látin í ána í þeirri trú, að flúðirnar
væru fiskgengar að öllum jafnaði, en
það hefir eigi borið eðlilegan árangur.
Ólafur Sigurðsson skoðaði ána í vor
og leizt flúðirnar lítt færar laxi. Réð-
izt þá fiskiræktar- og veiðifélag, sem
stofnað hefir verið við Blöndu og þver-
ár hennar í að gera fiskveg meðfram
flúðunum. Var það framkvæmt í júlí
og í ágúst í sumar. Var að nokkru not-
azt við gamlan farveg árinnar, en að
öðru leyti steyptir garðar og sprengt
fyrir hinum nýja farvegi, sem kvísl úr
ánni var veítt í, og er um 200 metrar
á lengd. Heildarkostnaður mun nema
um 2500 krónum og standa um 60
jarðir undir honum.ZóphóníasJónasson
fyrir nýbyggingu bæjarverk-
smiðjunnar á Siglufirði.
Er þessi skoðun fyrst og fremst
byggð á tvennu:
1) Það liggur fyrir, að ódýr-
ara verður að stækka ríkisverk-
smiðjurnar á Siglufirði heldur en
að byggja nýja verksmiðju þar á
staðnum og munar það mörgum
hundruðum þúsunda króna.
Þar að auki myndi vinnslukostn-
aður í slíkri viðbótarverksmiðju
verða minni en í nýrri verk-
smiðju. Það er því beint hags-
munamál útgerðarmanna í heild
að sú leið verði farin í stað þess
að flana að því nú, að byggja
upp bæjarverksmiðjuna.
2) Ef ný verksmiðja væri
byggð á vegum bæjarins í Siglu-
firði, á þann hátt sem forsvars-
menn „Rauðku“-málsins hafa
viljað, þá yrði sú verksmiðja að
öllu leyti byggð á ábyrgð Útvegs-
bankans og rekin með hans á-
hættu, en sá banki er hinsvegar
rekinn að mestu leyti með á-
hættu ríkisins. Niðurstaðan
hefði því orðið sú, að hin nýja
verksmiðja hefði orðið byggð á
ábyrgð hins opinbera.
Málið hefði horft nokkuð
öðruvísi við, ef ekki hefði verið
tilætlunin að bæjarverksmiðjan
yrði beinlínis byggð og rekin á
ábyrgð Útvegsbankans.
Andstæðingablöðin hafa reynt
í sambandi við þetta mál að
halda því fram, að afstaða
Framsóknarmanna sýnir, að þeir
séu mótfallnir allri aukningu á
bræðsluafköstum í landinu.
Þetta er vitanlega með öllu til-
hæfulaust. Framsóknarmenn
munu eindregið beita sér fyrir
aukningu ríkisverksmiðjanna á
þann hátt, sem ég hefi áður
greint frá. Um það mun heldur
enginn ágreiningur vera við aðra
flokka, að það sé Raufarhafnar-
verksmiðja, sem eigi að byggja
fyrst. Ágreiningurinn er um það,
hvort skynsamlegra sé að byggja
síöan nýja 2500 mála verk-
smiðju á Siglufirði eða auka af-
köst síldarverksmiðja ríkisins
þar um 2500 mál. Síðari leiðin
er tvímælalaust hagkvæmari,
bæði fyrir hið opinbera og út-
gerðarmenn. Auk þess er fyrri
leiðin ekki fær, þar sem Siglu-
fjarðarbær hefir ekki grænan
eyri til þess að leggja í verk-
smiðjubyggingu og Útvegsbank-
(Framh. á 4. síðu)
frá Akureyri stjórnaöi verkinu, en
hann hefir áður sprengt fyrir fiski-
vegi við Djúpá í Ljósavatnsskarði. Nú
á lax sá, er i Blöndu gengur, að kom-
ast hindrunarlaust allt suður á öræfi.
/ r t
Englendingur nokkur, sem hefir Víði-
dalsá og Þverár hennar á leigu til
stangaveiði, lét í sumar gera fiskveg í
Fitjá meðfram Kerfossum, skammt frá
Víðidalstungu. Kom fiskiræktarráðu-
nauturinn þangað í vor, athugaði að-
stöðuna og sagði fyrir um verkið. Hefir
það síðan verið framkvæmt í sumar.
Lax sá, er í Fitjá gengur, á nú að
komast langt fram á heiðar.
t t r
Þrjú undanfarin ár hefir laxseiðum
verið sleppt í Eyjafjarðará fyrir atbeina
Kaupfélags Eyfirðinga. Nú í sumar
hefir lax gengið í ána í fyrsta skipti
í manna minnum. En fyrr en eftir þrjú
ár getur aldrei orðið árangurs vart af
klaki. Fimm laxar hafa verið veiddir
á stöng í ánni í sumar, einn hjá Krist-
nesi, en hinir fram hjá Möðruvöllum
og Saurbæ. Var einn þeirra á 14. pund,
en hinir 5—6 pund. Ólafur Sigurðsson
fiskiræktarráðunautur telur, að hinn
stærsti muni hafa verið tvö ár í sjó, en
eitt í ánni, en hinir tvö ár í ánni, en
eitt í sjó. Þegar 5—6 ár eru liðin frá
því, að klakið hófst, má fyrst vænta
verulegrar laxgöngu í ána. Eyjafjarð-
Það er enn ekki hægt að segja
til fullnustu, hversu alvarleg á-
hrif samningar Rússa og Þjóð-
verja hafa í alþjóðamálum. Það
eina, sem þegar er víst, ex það,
að þeir hafa mjög aukið kröfur
Þjóðverja á hendur Pólverjum
og árásir þýzkra blaða á Pólland.
Jafnframt hafa samningarnir
aukið ugg lýðræðisþjóðanna við
innrás Þjóðverja í Danzig og má
meðal annars marka það á því,
að enska þingið hefir verið kvatt
saman til fundar með eins dags
fyrirvara og byrja fundir þess í
dag.
í blöðum lýðræðislandanna
allra kernur sú skoðun hvar-
vetna fram, að samningarnir
hafi aukið stríðshættuna að
miklum mun.
Hlutleysissamningurinn var
undirritaður í Moskva í nótt
kl. 2, eftir að þeir höfðu ræðst
við Molotoff forsætis- og utan-
ríkisráðherra Rússa og Ribben-
trop utanríkisráðherra Þjóð-
verja, sem kom þangað flugleiðis
fyrr í gærdag. Stalin var við-
staddur undirritun samnings-
ins. Aðalákvæði hans eru þau,
að hvort ríkið um sig lofar því
að ráðast ekki á hitt og hjálpa
ekki þriðja ríki, sem lendir í
styrjöld við annaðhvort þeirra.
Þá heita þau hvort öðru, að taka
ekki þátt í ríkjabandalögum,
sem beinist gegn öðru hvoru
þeirra. Samningurinn skal gilda
til 10 ára.
Það þykja nýstárleg tíðindi,
að þegar Ribbentrop kom til
Moskva, var flugvöllurinn
skreyttur hakakrossfánum og er
það talið bera vott um róttæka
stefnubreytinu hjá Rússum.
Viðskiptasamningur Rússa og
Þjóðverja var — eins og áður
hefir verið sagt — undirritaður
síðastl. sunnudag og hefir hann
i för með sér stóraukin við-
skipti milli landanna.
Telja má fullvíst að úr þessu
takist ekki samkomulag milli
Breta og*Rússa, enda væri það
beint brot á hlutleysissamn-
ingnum, ef Rússar tækju hér
eftir þátt í samtökum gegn frek-
ará er þannig háttað ,að laxinn getur
óhindrað gengið fram fyrir byggð, en
vegna þess, að áin smáminnkar eftir
því, sem lengra dregur til landsins, hef-
ir verið mjög auðvelt að uppræta lax-
inn þar.
t t t
Sunnlenzkir prestar halda með sér
fund í Vík í Mýrdal upp úr næstu
helgi. Á sunnudaginn skiptu prestarnir
sér á kirkjurnar til messugerðar og
verður sennilega predikað í öllum
kirkjum í Vestur-Skaftafellssýslu þann
dag. Sigurgeir Sigurðsson biskup,
sem sitja mun fund prestanna, messar
í Víkurkirkju.
t t t
Óvenjulega mikil rigning var i
Reykjavík í morgun og í nærliggjandi
sveitum. Klukkan 6 í morgun mældist
rigningin hafa verið 19 mm. í nótt og
byrjaði þó ekki að rigna fyrr en liðið
var á nótt, og rigndi mest síðar í morg-
un, Annarsstaðar var úrkoman minni.
Sumstaðar í bænum hafa jafnvel
myndazt rásir eftir rigningarvatnið í
hallamiklum og lausum sandgötum og
eðja hlaðizt I göturennur á blettum, til
dæmis á Laugaveginum við Vitastígs-
hornið. — Hætt við að víða hafi drepið
í heysæti, þar sem það var úti, í þeim
sveitum, sem mest rigndi, ekki sízt
vegna þess, að lognrigning var.
ari ofbeldi fasistaríkjanna. Það
virðist einnig fullvíst, að Rússar
muni ekki hjálpa Pólverjum,
enda væri það brot á samningn-
um, því Þjóðverjar munu koma
innrás sinni í Danzig fyrir á
þann hátt, að Pólverjar verði að
byrja styrjöldina.
Margt bendir líka til þess, að
Rússar hafi aldrei ætlað sér að
semja við Breta og stefna Stalins
sé sú, aö reyna að halda Rúss-
landi hlutlausu í næstu heims-
styrjöld, hvað sem það kostar.
Hafa Rússar í allt sumar dregið
samning þennan á langinn, að
þegar Bretar og Frakkar hafa
verið búnir að fallast á fyrri
kröfur þeirra, hafa þeir sett
fram nýjar kröfur. Fráför Lit-
vinovs benti einnig í sömu átt,
þar sem hann var ákveðinn
andstæðingur einangrunar-
stefnunnar.
Ýmsar getgátur eru um það,
að Rússar og Þjóðverjar hafi
gert leynilegan samning um
skiptingu Póllands. Er það
kunnugt, að Rússum leikur
mikill hugur á ýmsum héruðum
Póllands, en hinsvegar er þeim
vafalaust lítið um sameiginleg
landamæri við Þýzkaland. Má
því telja sennilegt að þeir óski
alltaf eftir, að einhver hluti
Póllands haldi áfram að vera
sjálfstæður. Það er einnig senni-
legt, að Rússum sé það ekki ó-
geðfellt, að Þjóðverjar fái Dan-
zig, en af því leiðir, að Pólland
verður tilneytt að leita annað-
hvort ásjár Rússa eða Þjóð-
verja og Rússar geta álitið, að af
tvennu illu kjósi Pólverjar síður
vernd Þjóðverja.
Hlutleysissamningurinn hefir
tvímælalaust aukið stríðshætt-
una að miklum mun. Það var
auðséð í sumar, þegar beztar
horfur voru fyrir samkomulagi
milli Rússa og Breta, að Þjóð-
verjar lækkuðu seglin í Danzig-
deilunni og má telja víst, að
hefðu þeir samningar tekizt,
myndi ekki hafa komið til styrj-
aldar að þessu sinni. Hinsvegar
er líklegt, að slíkur samningur
gæti ekki frestað aðgerðum
þeirra í Danzigdeilunni hér eft-
ir, vegna þess að þeir hafa geng-
ið svo langt seinustu dagana, að
þeir geta tæpast snúið aftur,
enda hafa þeir nú tryggt sér
hlutleysi Rússa í styrjöld við
Pólverj a.
Það, sem fyrir Þjóðverjum
vakir, er áreiðanlega miklu víð-
tækara en innlimun Danzig í
þýzka ríkið. Markmið þeirra er
vafalaust undirokun Póllands.
(Framh. á 4. síðu)
A víðavangi
Á síðastl. hausti reis upp tals-
verður áhugi meðal nokkurra
ungra manna fyrir því, að flytja
til Nýja Sjálands. Af fram-
kvæmd varð þó ekki, enda upp-
lýstist það, að slíkir flutningar
myndu ekki gerlegir. Hreyfing
þessi féll því niður, en hún op-
inberaði eigi að síður slæma
veilu í hugsunarhætti nokkurs
hluta æskunnar. Hún sýndi, að
nokkrir ungir menn komu ekki
auga á nein verkefni, sem þeir
gætu unnið að hér á landi, og
þess vegna kusu þeir heldur að
fara út í óvissuna til fjarlægra
landa og leita eftir verkefnum
þar. Þeim fannst að þeir hefðu
ekki möguleika til að svara
starfslöngun sinni og framaþrá
á íslandi.
* * *
Nú nýlega hefir gerzt annar
atburður, sem bendir í sömu átt.
Nokkrir ungir menn hafa ráðið
sig í verksmiðjuvinnu til Þýzka-
lands og virðist kaupgjaldið
vera með þeim hætti, að þeir
megi hrósa happi, ef þeir þurfa
ekki að gefa með sér. Vafalaust
hefir þessum mönnum fundizt
eitthvað svipað og þeim, sem
ætluðu til Nýja-Sjálands. Þeir
hafa ekki komið auga á nein
verkefni og störf hér heima og
þess vegna kosið frekar að fara
til Þýzkalands og verða tæplega
matvinnungar þar.
* * H*
Þessi hugsunarháttur byggist
á fullkomnum misskilningi og
hann er þjóðinni hættulegur.
Annan aðalatvinnuveg þjóð-
arinnar, landbúnaðinn, skortir
vinnuafl í stórum stíl og hann
hefir enn möguleika til stór-
felldrar aukningar. Það ætti á-
reiðanlega ekki að þykja lakara
að vera ríflega matvinnungur í
sveit en tæplega matvinnungur í
Þýzkalandi. í sveitum og víða
við sjávarsíðuna bíða ungra
dugnaðarmanna ó þ r o 11 e g
verkefni og ætti því enginn
maður að þurfa að flýja land,
sökum verkefnaleysis. Að visu
geta þeir, sem hugsa til að leysa
þessi verkefni, ekki gert sér vonir
um nein kóngakjör i fyrstu. En
með trúverðugu starfi munu þau
skapa álitleg framtíðarskilyrði.
Það er vissulega hryggilegt, að
sjá hina góðu möguleika lands-
ins til aukinnar sjálfbjargar fyr-
ir einstaklinga og þjóðina ónot-
aða, meðan fjöldi manna gengur
atvinnulaus í bæjunum og marg-
ir ganga með fyrirætlanir um
að komast af landi burt. Það er
sannarlega einkennilegur og
hættulegur hugsunarháttur að
kjósa frekar að eiga það á hættu
að lifa einhverju hundalífi er-
lendis, en að vilja hagnýta þá
möguleika, sem eru í landinu
sjálfu.
* * *
Sumir setja þetta í samband
við æfintýraþrá og „rómantík"
unga fólksins. En hvaða æfintýri
er skemmtilegra en að gera land-
ið betra og byggilegra, koma á
fót nýjum atvinnugreinum o. s.
frv.? Og halda menn kannske
að það sé minni fjölbreytni og
minni „rómantík“ fólgin í því,
að gegna hinum margháttuðu
störfum sveita og sjávarþorpa en
að vinna í verksmiðju, þar sem
verkamennirnir minna frekar á
hlut í vél en sjálfstæðar verur?
* * *
En því má heldur ekki gleyma,
að meðan fjármagni þjóðarinn-
ar er varið til að hæna fólkið á
einn stað, verður ekki hægt að
ráði að beina straum fólksins til
sveita og sjávarþorpa, þar sem
lífvænlegustu skilyrði eru fyrir
hendi. Jafnhliða því, sem unnið
er gegn þeim skaðlega hugsun-
arhætti nokkurs hluta æskunn-
ar, sem birtist í framangreind-
um athöfnum, þarf að beita fjár-
magniriu í samræmi við þá
stefnu.
A KROSSGÖTTJM
Fiskvegur við Blöndu. — Fiskvegur í Fitjá. — Laxganga í Eyjafjarðará. —
Prestafundur í Vík. — Rigningin í morgun.