Tíminn - 14.09.1939, Blaðsíða 2

422
TÍMIM, ffmmtndagiim 14. sept. 1939
106. blað
‘gíminn
Fimtudaainn 14. sept.
HjúHéðínsogStalíns
eíga bágt
Hversu illa, sem mönnum kann
að vera við kommúnistapiltana,
sem rita Þjóðviljann, og mislíka
tilraunir þeirra til að sundra
þjóðinni á hinum alvarlegu tím-
um, verður að taka tillit til þess
að þeir eiga ákaflega bágt og
bágindi valda oft taugaæsingi,
sem annars myndi ekki gera vart
við sig.
Það er vissulega enginn sæld-
arkjör að gera það hvorttveggja
í senn, að látast berjast fyrir
þeim málum, sem kommúnistar
þykjast hafa á oddinum, og
þjóna Héðni og Stalin.
Það er ekkert gaman að þykj-
ast vera á móti háum launum
og hafa svo Héðinn fyrir for-
mann innlendu flokksdeildar-
innar.
Það er ekkert spaug að
skammast yfir „luxus“-íbúðum,
einkabifreiðum og eyðsluferða-
lögum og afsaka jafnhliða fram-
ferði Héðins í þessum efnum.
Það er ekkert öfundsvert að
þykjast vera á móti okri og dýr-
tið og verða jafnframt að bera
blak af olíuokri Héðins.
Það er alveg gamanlaust, að
telja sig andvíga fjárbröskur-
unum og að útlendingar hag-
nýti auðlindir landsins, en þurfa
síðan að fylgja Héðni í því, að
óþekktum og umboðslausum er-
lendum fjárbrallsmönnum verði
veitt heimild til að braska með
fjármál landsins og leyft nær
skilyrðislaust að hagnýta órann-
sökuð námuverðmæti á Vest-
fjörðum.
Þannig mætti lengi telja. Nær
allsstaðar, þar sem kommúnist-
ar ætla að látast fylgja fram
réttu máli, stendur flokksforingi
þeirra eins og hauslaus draugur
á veginum og veifar þeim með
höfðinu að hörfa til baka.
En öllu ver eru þeir þó leikn-
ir af sjálfum höfuðpaurnum og
yfirmanni allra kommúnista-
flokka, sem er rússneski einvald-
inn Stalin.
Það er vissulega ekkert á-
nægjuleg tilhugsun að vera í
mörg ár búinn að skamma þýzka
nazismann og telja hann erki-
óvin mannkynsins, en verða
síðan fyrirvaralaust að leggja
blessun sína yfir faðmlög Hitl-
ers og Stalins.
Það eru sannarlega óskemmti-
leg örlög, að hafa talið Stalin
helzta forsvarsmann friðarins
og þurfa síðan að verja þann
verknað hans, að hafa hrundið
af stað Evrópustyrjöld, sem
hann gat hæglega afstýrt.
Það er vissulega óþægilegt
hlutverk, að hafa talið Stalin
bezta vin og verndara smáþjóð-
anna og þurfa síðan að verja
hann, þegar hann heldur að sér
höndum og virðist horfa á það
með stakri velþóknun, hversu
grimmilega pólska þjóðin er
leikin af hinu þýzka ofurefli.
Þanníg mætti einnig telja
lengi. Það er því ekkert undar-
legt, þótt menn, sem vilja lát-
ast fylgja góðum málum, en
hafa svo húsbændur sína líkt
og óviðráðanlegar torfærur á
veginum, missi stundum jafn-
vægið á skapsmununum, æsist
meira en góðu hófi gegnir og
finni reiði sinni útrás í lygum
og skömmum um andstæðing-
ana.
Menn geta að vísu sagt, að
þetta sé þeim sjálfskaparvíti,
þar sem þeim sé hægur vandi að
losa sig við yfirráð Héðins og
Stalins. En þess verður að gæta,
að undirlægjuhátturinn virðist
svo runninn þeim í merg og blóð,
að þeir geti ekki losað sig úr
vistinni, a. m. k. ekki frá Stal-
in. Hefðu þeir kjark og mann-
dóm til þess myndu þeir hafa
gert það á dögunum, þegar Stal-
in gerði hinn illræmda vináttu-
samning við nazismann.
Það er þetta manndómsleysi
þeirra, sem gerir þá aumkunar-
verða. Til þessa vesaldóms þeirra
ber mönnum að taka tillit í dóm-
um sínum um þá. Það á að for-
dæma verk þeirra og æsingatil-
raunir að verðleikum, en sýna
þeim jafnhliða þann skilning og
(Framh. á 3. siSu)
Sjóðabréf til Vestur-I’slendin
ÖRN ARNARSON.
Þetta kvæ'ði varð þannig til, að i fyrra, er samtímis bar að ferð Guttorms Guttormssonar, norður og
austur um land, til átthaga sinna, og ferð ríkisarfahjónanna norður til Akureyrar, lá Örn Arnarson hættu-
lega veikur á sjúkrahúsi í Hafnarfirði. Vinur hans, Kjartan Ólafsson, bæjarfulltrúi, heimsótti hann þá, eitt
sinn sem oftar, og lét orð falla á þá leið, að ólíku ötulli væru blöðin að tína til hið smávægilegasta í ferð
ríkisarfahjónanna en að greina frá aðalatriðum í ferð hins heimboðna fulltrúa þjóðbræðra okkar vestanhafs.
Skáldið svaraði þessu engu, en sendi Guttormi kvæðið, — og líklega nafnlaust — er hann kom suður litlu
síðar, ferðbúinn heim. Það mun hafa verið ritað með hvíldum, upp við dogg þegar af bráði.
Örn Arnarson hefir ekki staðið á gatnamótum um dagana, enda var það af hendingu í sumar, að tilvera
þessa kvæðis barst í samtal okkar Kjartans um nýafstaöinn Vestmannadag, en Kjartan er manna skyggn-
astur á skáldskap, og sjóðminnugur. Pannst mér svo til um það, sem hann hafði yfir úr kvæðinu, að ég gekk
á fund Arnar Arnarsonar, og kom þar máli okkar, að hann vildi tileinka birtingu kvæðisins 1. Vestmanna-
degi á íslandi, enda yrði þá, að bón minni, kvæðið birt samtímis hér heima og í báðum vestur-íslenzku blöð-
unum. Þar kemur það, að öllu sjálfráðu, þessa dagana, 13. og 14. september.
Þarfleysa væri það mér, sem öðrum, að fjölyrða um þetta kvæði, því að það mun sjálft tala, löngu eftir að
gleymd væru slík skrif öll. En af því að ég veit hvergi jafn fagurt fram settan skilning beztu manna hér-
lendis á meginorsök vesturferðanna og hvernig gera beri upp alla reikninga þeirra, get ég ekki orða bundizt
um að fagna því, hvílíkur síeflandi kvæðið er nýauknu sambandi okkar við Vestur-íslendinga, og í senn
leiðarljós þeim, sem enn hafa ekki áttað sig á öllum staðreyndum, sem að þessum málum lúta.
Reykjavík, 12. september 1939. Sigfús Halldórs frá Höfnum.
Landiiemar.
Nú hvílir sá vestur hjá vötnum,
í vígðum og friðuðum reit,
sem austur í heimalandshögum
við harðrétti barnsskónum sleit.
Svo langt er frá vöggu að leiði
hjá landnemans framgjörnu sveit.
En skammt er úr ösku í eldinn,
og óviss hver hamingjuleit.
Mig langar — þótt velti á litlu
hvar landnemar hvíla í fold —
að færa þeim fífil og sóley,
sem fæddust í íslenzkri mold.
Það grær yfir allar grafir,
svo gleymist hver sefur þar.
En lengi mun sjá fyrir leiðum
landa á Sandy Bar.
Sárt var að silja heima.
Það var svo algengt hér áður
að óttast hvert komandi vor,
og sjálfgert, ef seint tæki fram úr,
að sálast úr skyrbjúg og hor.
Þá fréttist til frænda og granna,
sem flutzt höfðu vestur um haf.
í landinu þar var það leikur
að lifa veturinn af.
í torfbæjum öreiga æska
spann óskanna gullna þráð
og orti sér æfintýri,
sem aldrei var sagt né skráð.
í bjarma frá blaktandi týru
sást blómskrúðug framtíðarströnd.
Með hendur á hlummi og orfi
vann hugurinn ríki og lönd.
Með bréfunum bárust fregnir
um beitilönd víð og frjó,
um sumar, er sveik ei í tryggðum,
um sáðlönd og hávaxinn skóg.
En klökkvi var stundum í kveðjum.
Hver kannast ei við þann hreim?
Sárt var að sitja heima,
en sárara að komast ei heim.
Austur um haf.
Þú siglir úr Vesturvegi,
að vitja þíns ættarlands,
með forvitni ferðalangsins
og feginleik útlagans.
Því ísland var ætíð þitt draumland,
frá æsku í huga þér brennt.
Nú rís það úr draumahafsdjúpi. —
En draumur og vaka er tvennt.
Af bökkum blikandi vatna,
frá bylgjandi hveititeig
og þykkvumörk þrekinna stofna
bar þráin þig engilfleyg. —
Svo birtast þér brimsorfnar strendur
og byggð, sem er hrjóstrug og strjál,
og f jöllin, sem földuðu hvítu
langt fram yfir sumarmál.
Já, snivinn er Snæfellsjökull
og snjóþungt um Grímsvötn enn.
Til fardaga hjamið hylur
að hálfu land — og menn.
En leynzt getur annað undir,
þótt yfirborðið sé hrjúft,
og bak við ísinn er ylur
og eldur, sé grafið djúpt.
Og víst er því valt að treysta,
sem vonirnar hafa spáð,
því reynzt getur sjónarsviptir
það sárast og lengst var þráð.
En sjá muntu torgleymdar sýnir,
er sól yfir héruð skín;
og engan, sem fegurð unni,
sveik íslenzk f jallasýn.
Yelkomiim.
Svo komdu sæll, vestræni vinur,
og velkominn hingað þú skalt.
Þig viðmótið ætti að verma,
ef veðurfarið er svalt.
Við heilsum þér flestir í hljóði
frá hreysum í sveit og borg.
Það er ekki íslenzkur siður
að æpa í gleði né sorg.
En nóg er samt skjalað og skrafað
af skrumandi, háværri stétt,
sem kveðst vilja leiðbeina lýðnum,
svo lærist hvað satt er og rétt;
og til þess er lýgin svo langorð
og lastmælgin gjallandi há
og ósvífnin hrakyrt og hraðmælsk
og hræsnin svo grátklökk að sjá.
í svip þeirra, seintekna bóndans,
hins sagnfáa verkamanns
og sjómannsins svarakalda,
býr saga og framtíð vors lands.
Sá þöguli fjöldi er þjóðin. —
Þungstreym og vatnsmegn á,
þótt hátt beri jakahrönglið
hún hryður því út á sjá.
Hver æskir sér fegurri fjarða
og fríðara byggðarlags?
Er hvolfþak á snæfjallaháborg
ei hrukku- og blettalaust?
I blámóðu blágrýtishöllin
rís bursthá og veggjatraust.
Það hillir upp útnes og eyjar
sem æskunnar vonadraum;
það kliðar í laufi og limi,
það Ijómar á tjarnir og straum;
og særinn er fljótandi silfur,
og svellið á tindunum gull. —
Öll sveitin í titrandi tíbrá
af töfrum og dásemdum full.
Því nú er sumar í sveitum
og sólskin um dal og f jörð
og loftið er ylheitt og áfengt
af angan úr gróandi jörð.
Þá rifjast upp sónarsagan,
er sögðu oss skáldin fyr,
um gullöld og glæsimennsku
og gæfu við hvers manns dyr.
Önnnr saga.
Sólstöður.
Nú skulum við líta á landið
í ljósflóði sólstöðudags.
En ísland á annað gervi
og annað viðmót en það,
sem skín af skartbúnum hlíðum
og skráð er á gróandi blað.
Það á hafþök frá Horni til Gerpis,
það á holfrera um nes og vík,
það á frostgljáðan fannkingjuskrúða,
sem er fagur, en minnir á lík.
Og svo er til önnur saga,
sorgleg og endalaus,
um öreigans vonlausu varnir
í vök, sem að honum fraus;
um lemstraðar listamannsgáfur,
sem lyftu sér aldrei á flug;
um skáld, sem var tunguskorið.
Hver skilur þess orðlausa hug?
Það er beiskt, það er sárt, það er blóðugt.
Hver brosir, sem athugar það,
hve allsleysi, sultur og seyra,
gat sorfið þjóðinni að?
Því hlær okkur hugur í brjósti,
er hyllum við landnemans þor,
sem í uppreisn mót arfgengu basli
steig útlagans þungu spor.
Djiípir ern fslandsálar.
Sé talið að við höfum tapað
— að tekið sé þjóðinni blóð —
því fimmtungur fáliðaðs kynstofns
sé falinn með annarri þjóð,
þá ber þess að geta, sem græddist;
það gaf okkar metnaði flug
að fylgjast með landnemans framsókn,
að frétta um væringjans dug.
Þeir sýndu það svart á hvítu,
með sönnun, er stendur gild,
að ætt vor stóð engum að baki
í atgervi, drengskap og snilld.
Og kraftaskáld Klettafjalla
þar kvað sín Hávamál,
sem aldalangt munu óma
í íslendinga sál.
Og lengi mun lifa í þeim glæðum,
sem landarnir fluttu um sæ;
þeim íslenzku eðliskostum
skal aldrei varpað á glæ.
Þótt djúpir sé’ íslandsálar
mun átthagaþránni stætt. —
Það tekur tryggðinni í skóvarp,
sem tröllum er ekki vætt.
Kveðjnr.
Þú skilur hve annríkt þeir eiga,
til innsveita djúpmiðum frá,
sem jörðina yrkja og erja,
við útsæinn baráttu há.
Þar líturðu landher og flota,
þótt liti ei vopn þeirra blóð.
Sú breiðfylking ein er til bjargar,
hún brauðfæðir íslenzka þjóð.
Þeir róa með borð fyrir báru,
þeir binda og raka og slá,
það blikar á árar á unnum,
á engjunum glampar á ljá;
slíkt kastljós er vinsemdarkveðja
til komumanns handan um sjá.
þú ber hana léttfleygu ljóði
til landa þar vestur frá.
Örn Arnarson.
Ingólfur Davíðsson:
Rannsóknír
í garði atvinnudeildar háskól-
ans eru gerðar ýmsar tilraunir
með garðjurtir í sumar. Einkum
eru reyndar varnir gegn jurta-
kvillum og þol tegundanna
gagnvart þeim athugað. Helztu
jurtirnar eru auðvitað kartöfl-
ur, rófur og kál; en einnig eru í
garðinum sykurbitur, gulrætur,
salat, spínat, silfurbeðjur, hör
og hampur.
Af kartöflum eru nú reyndar
30 tegundir, sjúkdómsþol
þeirra, uppskerumagn og gæði
rannsakað. Var tekið upp dá-
lítið af flestum tegundum
snemma í ágúst til athugunar
og svo aftur nú að mánuði
liðnum. Kemur þá meðal ann-
ars í ljós hvoxt tegundirn-
ar eru bráðþroska eða síð-
vaxnar, en það hefir mikla þýð-
ingu. Síðvaxnar tegundir gefa
oft bezta uppskeru.þar sem sum-
arið er nógu langt eins og til
dæmis við sjóinn sunnanlands,
en í norðurhéruðum landsins
verður að rækta bráðþroska
kartöflur víðast hvar.
Bæði í ágústbyrjun og nú er
rannsakað, hve mikið mjölvi og
annað þurefni er í kartöflun-
um. Reyndust Gullauga og Ak-
urblessun þurefnisríkastar í
fyrra. Sumstaðar erlendis hafa
á jurtakvillum
eftir miklar rannsóknir verið
gerðar töflur þannig, að ef eðlis-
þyngd kartaflnanna er fundin,
má lesa mjölvismagn þeirra á
töflunum án efnagreiningar.
Þetta er handhæg aðferð, en
samkvæmt athugunum dr. Jóns
Vestdals i fyrra, virðist hún ekki
örugg hér, enda eru vaxtarkjör
kartaflanna ekki hin sömu og
þar sem töflurnar voru gerðar.
Eru því kartöflurnar jafnan
efnagreindar jafnframt því að
eðlisþyngdin er fundin. Verður
síðar skýrt frá niðurstöðunum í
ár.
Af kartöflukvillum er stöng-
ulveiki skæðust í sumar. Sá ég
hana mjög víða á ferðum mín-
um í sumar. Mun hún alstaðar
hafa borizt með útlendu útsæði í
fyrstu, einkum með Eyvindar-
kartöflum (Kerrs Pink). Veikin
er smitandi og hættuleg í
geymslu eins og kunnugt er.
Nú verða allir að taka frá nægi-
legt útsæði í haust. Látið ekki
stöngulveikar kartöflur lenda í
útsæðinu. Einkenni veikinnar
eru oftast glögg. Stöngullinn
verður svartur, blautur og linur
niður við moldina og blöðin vef j-
ast saman. Kartöflurnar verða
blautar innan og oft dekkri en
venjulega. Allar kartöflur undir
sjúku grasi eru smitaðar, þótt
lítt eða ekki kunni að sjást á
þeim að haustinu. Tiglaveiki er
einnig víða. Einkenni hennar
er guldílótt eða ljósdílótt,
kryppluð blöð. Einkum hefi ég
séð hana í Jórvíkurhertoga
(Duke of York), Jarðargulli og
Favourite í ár. Veikin dregur
talsvert úr uppskeru. Athugið
það við útsæðisvalið í haust.
Kvillahættan, sem jafnan
fylgir erlendu útsæði, er nægi-
leg ástæða til þess að farið verði
að rækta allt útsæði í landinu
sjálfu.
Stór svæði af sandflæmunum
sunnan lands geta örðið að beztu
kartöfluökrum og eiga að verða
það sem fyrst. En þótt kartöfl-
ur þrífist ágætlega í sandi,
benda erlendar tilraunir á-
kveðið til þess, að bezta útsæðið
fáist úr mýrajarðvegi, en ekki
úr leirjörð eða sandi. Þarf þetta
atriði rannsóknar við hér á
landi.
Kartöflumyglu hefir orðið
vart allvíða síðari hluta
ágúst. Myglan kom svo seint,
að hún dregur ekki verulega
úr vexti kartaflanna, en hætt
er við að þær verði vand-
geymdari en ella. Eins og venju-
lega urðu íslenzkar kartöflur
einkum fyrir barðinu á henni,
ásamt Rósinni sem er bráðnæm.
En Gullauga og bráðþroska út-
lendar tegundir virðast einnig
talsvert næmar. Aftur á móti
standa síðvöxnu tegundirnar al-
grænar ennþá. Úðun í júnílok
hefir dugað vel til varnar. En
margir hirtu ekki um að úða
meðan þurkarnir voru og urðu
svo of seinir þegar rigna tók og
veikin byrjaði. í kaupstöðum og
þéttbýli á myglusvæðinu ætti
úðun að vera skylda. Mun örugg-
ast að ákveðinn maður eða
menn á hverjum stað sæi um
framkvæmdir fyrir hvern kaup-
stað eða sveit, meðan almenn-
ingur er að kynnast vörnunum.
Hér tókst algerlega að verja
kálið fyrir kálmaðkinum. Vökv-
un með súblímatvatni 2—3 sinn-
um, er egg kálflugunnar sáust,
reyndist örugg vörn. Carbókrimp
gafst einnig vel og það lyf er
ekki nærri því eins eitrað og
súblímatið. Hér er mjög veðra-
samt, en skýli úr striga var sett
um blómkálið og þar reyndar
tjörupappaplötur til varnar með
góðum árangri. En plöturnar ef-
laust handhægar í litlum skjól-
góðum görðum. Sumum reyndist
þó lítil vörn að þeim, en það er
hroðvirkni að kenna; plöturnar
hafa verið settar illa á jurtirnar
eða mold komist á þær við
hreinsun garðanna. Sót, nafta-
lín og saltpétur fæla flugurnar
nokkuð frá jurtunum, en reynd-
ust samt ekki örugg til varnar
eingöngu. Við rófur eru þessar
varnir of dýrar og eiturvökvun
auk þess varasöm eftir að veru-
legar rófur fara að myndast.
Þarf að flysja slíkar rófur vand-
lega, því eitrið getur lent á berk-
inum við vökvunina. Hnöttóttar
eða flatar rófur, sem mest eru
ofanj arðar virðast minnst
skemmdar af maðkinum og sum-
ar mjög lítið. Hreinsið kál og
rófuleifar vandlega úr görðum,
brennið þær eða grafið djúpt
niður. — Það munu nú 6—8 ár
síðan kálflugunnar varð fyrst
vart. Útrýming hennar er því
miður vonlítið verk. Eina hugs-
anlega aðferðin væri að svelta
hana. En til þess yrði í nokkur ár
að hætta algerlega að rækta
rófur, kál, næturfjólu, Lenkaj og
önnur krossblóm í Reykjavík,
Hafnarfirði, Akureyri og nálæg
héruðum.
Einnig yrði t. d. að eyða öllum
hjartaarfa úr görðum og túnum
og banna allan innflutning á
káli og rófum. Gætið þess vand-
lega að flytja ekki kálrófur eða
önnur krossblóm af sýktu svæð-
unum á staði, sem lausir eru við
kálmaðkinn. Dýrið hefir að lík-
indum flutzt inn með káli eða
rófum í fyrstu. Vegna sjúkdóms-
hættunnar þyrfti að banna inn-
flutning á sumu grænmeti, t. d.
gulrótum. Illræmt skemmdar-
dýr, gulrótarflugan, getur ann-
ars borizt hingað með þeim hve-
nær sem er. Allt útsæði erlent
ætti að reyna á tilraunastöðum
áður en því er dreift út um land-
ið. Á væntanlegum útsæðisrækt-
arstöðvum hér á landi, þarf að
athuga heilbrigði jurtanna 3—4
sinnum á sumri og uppræta það,
sem sjúkt kann að vera.
Að lokum skulu nefndir tveir
káljurtakvillar enn, sem gjalda
(Framh. á 3. síðu)