Tíminn - 12.10.1939, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐVR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKN ARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR :
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hJT.
Símar 3948 og 3720.
23. árK.
Rcykjavík, fimmtiidagiim 12. okt. 1939
118. Mað
Attaugim á
viiBEisBsiskily rdcaies
Náttúrufræðírannsóknarnefndin hefir
ráðið þrjá menn til rannsóknarferða
í þessu skyni
N áttúruf ræðirannsókna-
nefnd ríkisins er að láta
framkvæma yfirgripsmiklar
og ítarlegar rannsóknir á
möguleikum þjóðarinnar til
eldsneytisöflunar í landinu
sjálfu, ef verðbólga eða sigl-
ingateppa hindrar kola-
kaup.
Þrír menn, Sigurlinni Péturs-
son, Jóhannes Áskelsson jarð-
fræðingur og dr. Sveinn Þórð-
arson kennari á Akureyri, eru
nú í ferðalagi út á landi og
sinna þessum rannsóknum. Er
þaö ætlunin að reyna að finna
í grennd við hvert þorp eða
kauptún landsins þann hentug-
asta stað, sem völ er á til elds-
neytisöflunar. Að svo miklu
leyti, sem þetta mál hefir enn
verið gaumgæft, virðist ein-
sýnt, að fyrst og fremst verði
að byggja á mótekju.
Á athugunum þeim, sem
þessir sendimenn náttúrufræði-
rannsóknanefndarinnar gera,
verða síðan byggðar áætlanir
um kostnað við eldsneytisöfl-
unina, sem mjög er mismun-
andi eftir aðstöðunni, legu mó-
landanna, mómagni, mógæðum
o. s. frv. Rannsóknarstofa at-
vinnudeildar háskólans mun
rannsaka hitagildi sýnishorna,
er tekin verða. Hefir hún þegar
byrjað á slíkri athugun á hita-
gildi allmargra sýnishorna, sem
hún er búin að fá, þar á meðal
sýnshorna, er tekin hafa verið í
grennd við Reykjavík, á Álfta-
nesi og í Mosfellssveit.
Alsökun ensku
stjórnarínnar
Enski ilugstjórínn, sem
strauk irá Rauiarhöin,
verður sendur hingad
aitur
Rannsóknunum á mólöndum
þeim, er kauptún eiga kost á
til mótekju, er þannig hagað í
stói-um dráttum, að Sigurlinni
Pétursson mun athuga mó-
vinnsluskilyrðin á Vestfjörðum.
Fór hann vestur með Esju fyr-
ir mánaðamótin síðustu og hóf
rannsóknir sínar í Patreks-
firði, ferðaðist síðan norður
um og heldur síðan suður
Strandir. Áður hafði Sigurlinni
byrjað á samskonar athugunum
í grennd við Reykjavík og Hafn-
arfjörð og rannsakað mótekju-
skilyrðin fyrir þorpin við Húna-
flóa, Sauðárkrók og Húsavík.
Þegar hann kemur úr Vest-
fjarðaför sinni mun han-n Ijúka
rannsóknunum hér í grennd-
inni og leysa af hendi athug-
anir fyrir sjóþorpin á Suður-
nesjum, austan fjalls og á Vest-
urlandi, að svo miklu leyti, sem
þær hafa ekki verið fram-
kvæmdar þar áður.
Jóhannes Áskelsson hefir leyst
starf þetta af höndum á Aust-
fjörðum. Fór hann í leiðangur
sinn með Esju, nú laust eftir
mánaðamótin, og hóf rann-
sóknir sínar á Seyðisfirði og
hélt þaðan suður um. Var hann í
fyrradag staddur í Hornafirði.
Sveinn Þórðarson hefir hinna
sömu daga innt af hendi sömu
verkefni norðan lands. Byrjaði
hann mórannsóknir sínar við
Hofsós, en hélt þaðan áfram til
Siglufjarðar, Ólafsfjarðar og
Dalvíkur og er nú að rannsaka
móvinnsluskilyrðin í Eyjafirði.
Svo sem að líkum lætur, er
árangur af þessum athugunum
enn ekki fenginn, þar eð heild-
arrannsóknum er ekki lokið og
að mestu eftir að afla vitneskju
um hitagildið og gera áætlanir
um kostnað við móttökuna,
þurrkun og flutning.
Möguleíkar fyrir út-
flutníng rauðþörunga
Frásögn Þórðar Þor-
bjarnarsonar fiskiðn-
fræðings
Tvö siðastliðin sumur hefir,
fyrir atbeina Fiskifélags íslands,
verið unnið að tilraunum og at-
hugunum á möguleikum.sem hér
eru til að afla og verka rauðþör-
unga til útflutnings. Hefir dr.
Þórður Þorbjarnarson fiskiðn-
fræðingur sinnt þessum tilraun-
um fyrir Fiskifélagsins hönd.
Fréttamaður Tímans hefir náð
tali af Þórði og innt hann eftir
þessum nýungum.
Frásögn Þórðar var á þessa
leið:
— Fjörugróður sá, sem hér er
um að ræða, eru fjörugrös og
sjókræða. Sjávarjurtir þessar
vaxa neðarlega í fjörunum, allt
þaðan, sem f jöruborð er um smá-
straumsútfiri, og svo langt út
sem sjór þverr, þegar útfall er
mest. Einkum mun mikið um
þær sunnan lands og suðvestan.
Söfnun og verkun fjörugrasa er
í sumum öðrum löndum allþýð-
ingarmikil atvinnugrein, einkum
á írlandi, í Bandaríkjunum og í
Frakklandi, þar sem ársfram-
leiðslan nemur þúsundum smá-
lesta af verkuðum fjörugrösum.
Fjörugrösin eru notuð á marg-
breytilegan hátt, en einkum þó
til iðnaðar, bæði lyfjagerðar og
vefnaðar. En einnig eru þau höfð
til matar.
Árið 1935 var á vegum Fiski-
félagsins, og að tilhlutun ríkis-
stjórnarinnar, gerð tilraun um
að nytja þenna fjörugróður. ;—
Voru sýnishorn send á erlendan
markað, en varan þótti ekki út-
gengileg. Féllu tilraunir þessar
þar með niður um sinn.
í fyrra sumar hvarf Fiskifé-
lagið að nýrri rannsókn á ís-
lenzkum rauðþörungum. Benti
hún ótvirætt til, að þeir væru
lítið lakari en erlend fjörugrös,
ef unnt væri að verka þá sóma-
samlega.
í sumar var Sigurður Eyjólfs-
son kennari við Ölfusárbrú ráð-
inn til þess að afla rauðþörunga
og sjá um verkun þeirra. Voru
(Framli. á 4. síðu)
UppcLráttur þessi sýnir legu Álandseyja. Finnar og Svíar komu sér saman um
víggirðingu þeirra á síðastliðnu vori, en ýms stórveldi þurjtu að samþykkja
slíka ráðstöfun, og neitaði Sovét-Rússland um samþykki. Þeir, sem ráða yfir
Álandseyjum, geta hindrað allar siglingar inn í botneska flóann, sem er milli
Sviþjóðar og Finnlands, en að honum liggur um helmingurinn af strand-
lengju landanna, Svíþjóðar og Finnlands. Frá Álandseyjum er einnig stutt
til loftárása á Stokkhólm og aðrar helztu borgir Svíþjóðar. Er því full ástœða
til þess, að Svíar óttist þá tilhugsun, að Rússar nái ítökum á Álandseyjum.
íbúar Álandseyja eru sœnskir.
ViOlm iisiOiib' Fiiiiisi
Þeir njóta óskertrar samúðar um allan heim
Um allan heim er viðskiptum
Rússa og Finna veitt óskipt at-
hygli, en samningaviðræðurn-
ar í Moskva hófust í gær.
Enn hefir ekki frétzt neitt á-
xeiðanlegt um kröfur Rússa, en
talið líklegt, að þeir munu
krefjast þess að mega hafa
flota- og flughafnir á Hog-
landseyjum í finnska flóanum,
á Álandseyjum og suðvestur-
odda Finnlands.
Allar fréttir frá Finnlandi
benda til þess, að Finnar séu
samhuga og alráðnir í því, að
verjast ofbeldiskröfum rúss-
nesku einræðisherranna með
vopnum, ef þörf krefur.
Erlendir fregnritarar lýsa
þeim atburðum með mikilli
hrifningu, þegar Paasikivi, er
sendur var sem umboðsmaður
finnsku stjórnarinnar til
Moskva, var kvaddur á járn-
brautarstöðinni í Helsingfors og
síðar við finnsku landamærin.
Á báðum stöðum hafði mikill
mannfjöldi safnazt saman til
að árna honum heilla og var
finnski frelsissöngurinn sung-
inn, þegar hann lagði af stað.
Paasikivi flutti ræðu á báðum
A.
Mýrdalsfréttir.
Gjöf frá Vestur-íslendingum. — Rannsókn á einangrunar-
flögum. — Frá stórstúkunni. —
Svo sem kunnugt er hefir tíðarfar
í Mýrdal í sumar stungið mjög í stúf
við það, er annars staðar hefir verið í
nokkru færra í Hólmi en venjulega.
Allar afurðir eru fluttar til Reykja-
víkur jafnóðum og hefir kaupfélagið
um möguleika á að nota vikur af
Reykjanesskaga til einangrunar við
hitalagnir innan bæjar. Mun sá vikur
stöðunum. Sagði hann, að Finn-
ai óskuðu eftir góðri sambúð
við Rússa, en væru fastráðnir í
því, að gæta frelsis sins og
hlutleysis til hins ítrasta.
Finnska stjórnin hefir kvatt
mikið varalið til vopna og látið
hefja brottfiutning fólks frá
stórborgunum. Loftvarnarbyss-
um hefir verið komið fyrir á
húsþökum í stærstu borgunum
og allar nauðsynlegar ráðstaf-
anir gerðar til varnar gegn
sprengju- og gasárásum. Öllum
þessum öryggisráðstöfunum á að
vera lokið í kvöld.
Finnar eru ekki nema fjórar
miljónir, en sennilega getur eng-
in þjóð kvatt hlutfallslega eins
mikið af æfðum hermönnum til
vopna og þeir. Allir finnskir
karlmenn, sem orðnir eru 21
árs, hafa orðið að gegna her-
þjónustu samfleytt í eitt ár, en
hafa síðan orðið að stunda æf-
ingar í 40 daga annaðhvort ár
þangað til þeir eru 40 ára
gamlir. Þeir, sem eru vara-und-
irforingjar, þurfa að inna af
(Framh. á 4. síðu)
Aðrar fréttir.
Samningum er lokið milli
Rússlands og Lithauen. Fá
Rússar svipuð hernaðarleg
hlunnindi í Lithauen og þeir
hafa fengið í Lettlandi og Est-
landi, en í einskonar sárabætur
á Lithauen að fá borgina Vilna,
sem lá undir Pólland. Rússar
eru þegar byrjaðir að senda til
Estlands það herlið, sem hafa
á bækistöðvar þar.
Utanríkismálaráðuneytið ís-
lenzka hefir sent blöðunum til-
kynningu, varðandi rannsókn þá,
er farið hefir fram í Englandi
út af hlutleysisbroti enska flug-
stjórans, er strauk frá Raufar-
höfn. Tilkynningin er svohljóð-
andi:
„í sambandi við brottför
brezku hernaðarflugvélarinnar,
sem lenti á Raufarhöfn þann 26.
f.m., tilkynnist hérmeð eftirfar-
andi:
Eftir að af íslands hálfu höfðu
verið borin fram í London mót-
mæli við brezku ríkisstjórnina út
af brottflugi brezkrar hernaðar-
flugvélar, sem nauðlent hafði á
Raufarhöfn, hefir mál þetta ver-
ið tekið til nákvæmrar rann-
sóknar í Bretlandi. Rannsóknin
leiddi í ljós, að foringi flugvél-
arinnar hafði eftir nauðlending-
una skuldbundið sig, bæði munn-
lega og skriflega, gagnvart ís-
lenzkum stjórnarvöldum, til þess
að yfirgefa ekki Raufarhöfn án
leyfis þeirra. Hefir nú brezka
ríkisstjórnin látið í ljós, að sér
þyki afar leitt, að hlutleysisbrot-
ið skuli hafa verið framið og lýst
yfir því, að foringi flugvélarinn-
ar muni verða sendur til íslands
til kyrrsetningar þar, meðan ó-
friðurinn stendur yfir.“
landinu. Magnús Finnbogason bóndi í
Reynisdal hefir tjáð Tímanum, að með
komu ágústmánaðar hafi brugðið til
svo mikilla óþurrka þar eystra, að slíks
séu naumast dæmi. Allan ágústmánuð
komu aðeins þrír þurrkadagar, sem eigi
notuðust, nema að litlu leyti, vegna
þess, að stórrigning var dagana á und-
an og eftir. Mestur hluti útheysaflans
stórskemmdist því og enn liggja úti
mörg hundruð hestburðir heys, sem
orðið er ónýtt með öllu. Af þessum
sökum er heyfengur bænda, er búa um
miðbik sýslunnar, i allra lélegasta lagi.
Náði óþurrkasvæðið yfir mestan hluta
Mýrdalsins, Álftaver, Skaftártungu og
að nokkru leyti austustu hreppa sýsl-
unnar. Þó bætti nokkuð úr sumstaðar,
að há spratt í bezta lagi og gátu þeir,
er aðstöðu höfðu til votheysgerðar, nýtt
sér það. Síðari hluta júnímánaðar voru
að vísu óvenjulegir þurrkar á þessum
slóðum og allan júlímánuð kom ekki
dropi úr lofti. Drógu þessir þurrkar
mjög úr grassprettu, sem mjög leit vel
út um framan af vorinu, og hófst slátt-
ur þess vegna seinna en ella hefði
orðið. — Kartöfluuppskera er ákaf-
lega misjöfn; sumstaðar ágæt, en ann-
ars staðar, einkum í Vík, hefir spretta
í görðum orðið miklum mun lakari en
vonir stóðu til, vegna langvarandi
þurrka fyrri hluta sumars. — Sauð-
fjárslátrun hefir staðið yfir I Vik og
Hólmi og í heild slátrað með mesta
móti vegna hins rýra heyfengs, þó
4—5 bifreiðar í förum daglega. Dilkar
munu vera í vænna lagi. — Mikill
fjöldi fólks flytur úr sveitum þar eystra
til Reykjavíkur um þessar mundir, bæði
fólk, sem dvalið hefir þar í atvinnuleit
um sumartímann, og stúlkur að austan,
sem ráðast ætla til vetrarvistar í
Reykjavík. Efalaust mætti útvega
mörgum unglingum vetrarvistir eystra,
en svo er sem enginn vilji við því líta.
t t t
Vestur-íslenzku hjónin, Kristján
Jónsson bónda í Sveinatungu Jónsson-
ar, og Guðrún Davíðsdóttir bónda í
Fornahvammi Bjarnasonar, hafa gefið
Norðurárdalshreppi allgott bókasafn
og peningaupphæð, er nemur 500 dol-
urum. í þakklætisskyni fyrir þessa
góðu gjöf hafa hreppsbúar sent þeim
málverk eftir Ásgrím Jónsson, málað í
hrauninu hjá Hreðavatni er sýnir
Hvassafell og Brók og Baulu lengra
inn í dalnum.
t t t
Trausti Ólafsson, forstjóri rannsókn-
arstofu atvinnudeildar háskólans, vinn-
ur um þessar mundir að rannsókn á
hitaeinangrunargildi ýmissa einangr-
unarefna, sem hér eru notuð við húsa-
byggingar. Hefir hann til dæmis at-
hugaö einangrimargildi það, sem vik-
urplötur hafa, bæði úr hvítum vikri
af Snæfellsnesi og svörtum vikri úr
Grindavíkurhrauni. Samkvæmt ábend-
ingu Trausta munu forráðamenn
Reykjavíkurbæjar nú vera að athuga
þó heldur lakari til hitaeinangrunar en
ljósi vikurinn af Snæfellsnesi, en á-
stæða til að ætla að ódýrra yrði að
afla hans. Einnig hefir Trausti athugað
hvert hitaeinangrunargildi flögur, sem
gerðar eru úr svokallaðri froðusteypu,
hafi; eru þær bæði úr sementi og sandi
eða sementi einvörðungu. Loks mun
hann innan skamms rannsaka, hve
haldgott reiðingstorf er til hitaein-
angrunar.
t t r
Tímanum hefir borizt frá stórstúk-
unni greinargerð um starfsemi henn-
ar árið 1938, samkvæmt skýrslum'em-
bættismanna á stórstúkuþinginu í
sumar. Þessar skýrslur hafa að geyma
margvíslegan og þýðingarmikinn fróð-
leik um margt það, er áfengismál snert-
ir, áfengisneyzlu þjóðarinnar, afleiðing-
ar áfengisnautnar o.s.frv., auk þeirrar
vitneskju, sem þar er að fá um stúku-
starfsemina og útbreiðslu þeirra. Með-
limir 1 stúkunum 1. febrúar 1939 voru
9403. Hefir þeim því fjölgað verulega
frá því, er var áður. í skýrslu Felix
Guðmundssonar, stórgæzlumanns, er
yfirlit um áfengislagabrot í Reykja-
vik árið 1938. Á því ári gerðu 665
manns sig seka um ölvun á almanna-
færi og 618 manns verið settir í varð-
hald vegna ölvunar, 39 menn hafa
ekið bifreið drukknir, upp komst um
3 smyglara, 17 leynivínsala og 1 brugg-
ara, 788 sinnum var lögreglan kvödd
(Framh. á 4. siðu)
160 þús. brezkir hermenn eru
komnir til Frakklands. Mikil
hergögn hafa verið flutt með
hernum eins og t. d. 25 þús.
v é 1 k n ú i n herflutningatæki
(skriðdrekar, brynvarðar bif-
reiðar o. fl.).
Síðan styrjöldin hófst eru
Bretar búnir að gera upptækar
465 þús. smál. af hernaðar-
bannvöru, sem átti að fara til
Þýzkalands.
Rússneska stjórnin hefir til-
kynnt sendiherra Tékkóslóvak-
íu í Moskva, að nærveru hans
þar væri ekki óskað lengur. Má
telja þetta óbeina viðurkenn-
ingu Rússa á innlimun Tékkó-
slóvakíu í þýzka ríkið.
Tilkynnt hefir verið, að þing-
kosningar eigi að fara fram í
þeim hlutum Póllands, sem
Rússar hafa lagt undir sig.
Jafnframt hefir verið tilkynnt,
hvað hið nýkosna þing eigi að
samþykk j a!
Haldið er áfram af miklu
kappi. burtflutningum Þjóð-
verja frá Eystrasaltslöndum.
Margt af því fólki, sem er
flutt heim til Þýzkalands, eru
ekki þýzkir þegnar, en af þýzk-
um ættum. Full skýring hefir
ekki fengizt enn á þessum
flutningum.
A víðavangi
Það hefir fyrir nokkru verið
gert að umræðuefni í Timanum,
hve skeytingarlausir íslending-
ar eru um hirðingu og meðferð
á vélurn og verkfærum. Sú
tilhneiging er því undarlegri,
sem bændur og aðrir framleið-
endur eiga meira undir því nú
á dögum, að vélar þeiiTa séu í
hinu bezta lagi og hægt að af-
kasta með þeim sem mestu, þó
að framhjá hinu sé gengið, hvi-
lík fjársóun vanhirðan er fyrir
einstaklingana og þjóðarheild-
ina.
* * *
Nú, þegar líður að veturnótt-
um, er ekki fjarri lagi að bera
iá spurningu upp við hvern ein-
stakan bónda, hvort sláttuvélin
eða rakstrarvélin hans standi
enn úti á túni eða jafnvel úti
á engjum og bíði þar vetrarins.
Eða hvort hann sé í tölu þeirra,
sem haft hafi þá hirðusemi og
hyggindi til að bera að koma
þeim á svo góðan geymslustað
sem kostur var á, undir eins og
notkun þeirra var lokið að sinni.
En þótt hér séu nefndar hinar
stóru og dýru heyvinnuvélar, þá
er þó einnig sjálfsagður hlutur
að hirða líka vel um verðminni
muni. Skóflur og gafflar eiga
ekki að liggja vetrarlangt úti
um hvippinn og hvappinn eða
reiðingar, klyfberar og beizli, að
liggja dögum saman í reiðuleysi
í hlaðvarpanum. Og hefir hey-
yfirbreiðslum og reipum verið
komið á þurran og góðan stað til
vetrargeymslu?
* * *
Eitt af þvi, sem menn bera
kvíðboga fyrir, er að eldsneytis-
skortur kunni að verða hér á
landi á næstu misserum, ef ó-
gerlegt reynist að halda uppi
siglingum. Jafnvel þótt menn
séu éigi svo svartsýnir að spá
slíku afdráttarlaust, þá er þó
ávallt hyggilegt að vera viðbúið
öllu því, sem að kann að bera.
Menn eiga þess vegna að leggja
sig alla fram um að vera við
hinu versta búnir, svo sem hægt
er, úr því sem komið er. Á
hverju ári mun ónýtast meira
eða minna af eldsneyti, sem þó
hefir verið lögð vinna í að afla,
vegna þess, að því er ekki sinnt
að koma þessu eldsneyti í ör-
uggan geysmlustað, áður en
haustrigningar koma eða vetr-
arveðrátta gengur í garð. Að
sjálfsögðu valda þessu oftar
margháttaðar annir fremur en
trassaskapur. Það er einkum
alltítt, að mónum sé ekki komið
heim í tæka tíð, svo að hann
skemmist eða eýðilegst. En
einnig á þetta sér stað um skán.
Oft veldur þetta vandræðum og
óþægindum og jafnvel kostnaði,
ef kaúpa þarf kol í staðinn, og
ávallt leiðinlegt að vita það ó-
nýtast, sem kostað hefir tals-
vert erfiði. En í ár, þegar enginn
getur um það fullyrt nema að
þjóðin kunni að eiga við elds-
neytisvandræði að búa, þegar
frám á líður, er það beinlínis
ófyrirgefanlegt, ef einhverjir
verða uppiskroppa fyrr en skyldl
fyrir handvömm og skeytingar-
leysi um að koma mó eða skán í
hús, meðan tími var til.
* * *
Um mikinn hluta íslands eru
hin ákj ósanlegustu skilyrði til
kartöfluræktar. Þótt áraskipti
séu að vísu að kartöflusprett-
unni er dágóð uppskera alveg
árviss. Eins og nú standa sakir
og verið hefir undanfarin ár, er
verðlag á kartöflum svo hátt að
ræktun þeirra borgar sig ekki
síður en aðrar greinar jarð-
yrkju. Til þessa hafa þó íslend-
ingar, jafnhliða því að verja
nokkrum milljónum króna í ó-
arðbæra atvinnubótavinnu, ekki
ræktað nálægt því svo mikið af
kartöflum, sem þeir hafa þurft
til eigin þarfa. Þó hefir kart-
öfluneyzlan verið lítil. Nú fara
þeir tímar í hönd, að íslenzka
þjóðin verður að afla að mestu
sinna matfanga sjálf eða svelta
(Framh. á 4. síðu)