Tíminn - 21.10.1939, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAB:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
i RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
| EDDUHÚSI, Llndargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Ltndargötu 1 D.
Slml 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hJ.
Símar 3948 og 3720.
23. árg.
Reykjavík, laugardagiim 21. okt. 1939
122. bla»
Hefmlld S.Í.S. til ráðNtofnn-
Nýja
póiska stjórmn
A víðavangi
ar á gjaldeyristekjum siniiin
Aðrír framleiðendur njóta svipaðra hlunn-
índa og þessi heimild S.LS. veitir
bændastéttinni
Et S.Í.S. yrði svipt pess-
ari heimild myndi pjóð-
in tapa 4 millj. kr. í er-
lendum veltufjárlánum
og eriiðleikar við vöru-
Hinir fyrri stjórnendur Pól-
lands setja nú flestir í haldi í
Rúmeníu. Meðal þeirra er Mos-
cicki forseti, Ryds-Smigly yfir-
hershöfðingi og Beck utanríkis-
ráðherra. Fyrir tilmæli rúm-
ensku stjórnarinnar og sökum
þess, að þeim verður að svo
stöddu ekki sleppt úr haldi, hafa
þeir afsalað sér þeim ábyrgðar-
störfum í þágu pólska ríkisins,
er þeir gengdu áður.
íhaldsblöðin hafa undan-
farið haldið uppi stöðugum
árásum á innflutnings- og
gjaldeyrisnefnd fyrir þá ráð-
stöfun, að veita S. í. S. und-
anþágu til að ráðstafa
nokkrum hluta þess erlenda
gjaldeyris, er það fær fyrir
útflutningsvörur sínar. í til-
efni af því hefir Tíminn
snúið sér til viðskiptamála-
ráðherra og beðið hann að
skýra frá ástæðum þeim,
sem þessi ákvörðun inn-
flutnings- og gjaldeyris-
nefndar byggist á.
Fer frásögn viðskiptamála-
ráðherrans hér á eftir:
„Heimild þessi var veitt S. í. S.
ágreiningslaust í fyrsta sinn í
marzmánuði 1935, og er þá
framlengt það fyrirkomulag á
gjaldeyrisviðskiptum Sam-
bandsins, sem verið hafði und-
anfarin ár. Heimild þessi hefir
síðan verið endurnýjuð árlega,
m. a. með’ samþykki þeirra full-
trúa, sem í neíndinni hafa átt
sæti af hálfu bankanna, en einn
af fulltrúum fjármálaráðherra
í nefndinni mun hafa lýst yfir
því, að hann væri mótfallinn
því, að veita slíka heimild.
Það er rétt að taka það fram
strax, að í reyndinni hefir þessi
heimild verið notuð þannig, að
S. í. S. hefir ekki haft til eigin
nota nema hluta af gjaldeyri
þeim, sem til hefir fallið fyrir
útflutningsvöi<ur þess. Árið
1938 námu útflutningsvörur S.
í. S. 11.649 milj. kr. Af þeirri
upphæð ráðstafaði S. í. S. sam-
kvæmt heimildinni, án milli-
göngu bankanna, 5.178 milj. kr.
eða mun minna en helmingi alls
þess gjaldeyris, sem fengizt
hefir fyrir útflutningsvörurnar.
Ástæður þær, sem legið hafa
til þess, að S. í. S. hefir verið
veitt þessi heimild, eru aðallega
þær, sem hér greinir:
1. Síðan S. í. S. hóf verzlunar-
starfsemi, hefir það haft banka-
lán erlendis. Hafa þessi lán
siðustu árin orðið um 4 milj. kr.,
og mikill hluti þeirra veittur
án bankaábyrgða eða annarra
trygginga héðan að heiman. S.
í. S. hefir því aflað sér lána
erlendis, sem álitið var, að
myndi varla standa, ef tekinn
væri af því rétturinn til þess að
lofa afurðum sínum til greiðslu
lánanna. Færi svo, myndi þjóð-
in tapa við það um 4 milj. kr. í
veltufjárlánum, og eru ekki
miklar likur til, að aðrar stofn-
anir hér á landi gætu aukið lán
sín, er því næmi.
2. Mikill hlutl félagsmanna í
S. í. S. eru framleiðendur,
bændur og smáútgerðarmenn.
Þeir fá lán í félögunum út á af-
urðir sínar. Félögin fá svo aft-
ur lán hjá S. í. S., en það notar
hin erlendu lán sín til vöru-
kaupa handa þeim. Þegar þess
er svo gætt, að langsamlega
mestur hluti af vörum þeim,
sem S. í. S. flytur inn fyrir fé-
lögin, eru allra brýnustu nauð-
synjavörur, og þar af stór hluti
beinlínis til framleiðslunnar, þá
verður það að teljast sann-
gjarnt, að þessar nauðsynjar
séu greiddar með gjaldeyris-
vörum S. í. S. (Sbr. þær heim-
ildir, sem aðrir framleiðendur
hafa til þess að greiða sínar
eigin nauðsynjar af gjaldeyris-
tekjum sínum).
3. S. í. S. sendir mestan hluta
þeirra vara, sem það útvegar
félögunum, beint frá útlöndum,
og fyrir það verða vörurnar
ódýrari, heldur en ef þær
væru fluttar um Reykjavík. Fé-
lögin, sem skipta við S. í. S. eru
milli 50 og 60 og starfa kring-
um allt land. Með því að hafa
umráð yfir hluta af gjaldeyri
sínum, hefir S. í. S. getað greitt
meginhluta þessara vara í út-
löndum og sent félögunum
farmskjöl yfir þær beint til á-
kvörðunarstaðar. Ef það hins
vegar missti umráðarétt yfir
gjaldeyrinum, myndi það verða
flulninga kaupfélag-
anna út á landi aukast
stórkostle&ra
að senda þessi vöruskírteini til
bankanna, og yrði það mun erf-
iðara í framkvæmd, þar sem að-
ilar eru svo fjölmargir og
dreifðir. Slíkt fyrirkomulag
myndi því sennilega verða til
þess, að S. í. S. yrði að fara að
flytja miklu meira af vörum
hingað til Reykjavíkur en nú
er, og afgreiða þær héðan, en
það myndi gera verðið úti um
land hærra, einkum þegar um
þungavöru er að ræða.
Þegar metið er, hvort eðlilegt
sé, að S. í. S. fái heimild til þess
að greiða innfluttar vörur með
þessu móti, er einnig nauðsyn-
legt að veita eftirfarandi at-
hygli:
1. Að íslenzkir togaraútgerð-
armenn hafa, samkvæmt reglu-
gerð um gjaldeyrisverzlun o. fl.,
heimild til þess að greiða af
andvirði ísfisks nauðsynlegar
greiðslur i þarfir útgerðarinnar
í erlendum höfnum, þar með
taldar greiðslur fyrir veiðarfæri
og þær aðrar nauðsynj avörur
framleiðslunnar, er þeir kaupa
þar. Á árinu 1938 var þessi
heimild notuð þannig, að í
Bretlandi var varið á þennan
hátt 2,026 milj. kr. af 2,273 milj.
kr., sem togaraeigendur fengu
fyrir fiskinn, að frádregnum
sölukostnaði. í Þýzkalandi voru
notaðar 317 þús. kr. af 1,245,800
kr„ sem togaraeigendur fengu
þar fyrir fisk sinn, sömuleiðis
að frádregnum sölukostnaði.
Samkvæmt þessari heimild voru
því á árinu 1938 greiddar kr.
2,59 milj.
2. Samkvæmt heimild gjald-
(Framh. á 4. síðu)
Til þess að pólska ríkið skuli
samt ekki formlega líða undir
lok hefir ný pólsk stjórn verið
sett á laggirnar í París. Hefir
hún verið viðurkennd af Frakk-
landi, Bretlandi og Bandaríkj-
unum sem hin löglega stjórn
Póllands, enda hefir skipan
hennar farið á allan hátt fram
með löglegum hætti. Ef slík
stjórn væri ekki starfandi myndi
það teljast einskonar viður-
kenning af hálfu Pólverja á yf-
irráðum Rússa og Þjóðverja í
Póllandi.
Eins og sakir standa getur hin
nýja stjórn lítils stuðnings not-
ið frá heimalandinu, en hún
hefir eigi að síður góð sambönd
við ýmsa menn þar. Allir Pól-
verjar, sem búsettir eru erlend-
is, veita henni nær óskiptan
stuðning, en i Bandaríkjunum
einum eru nokkrar miljónir
Pólverja búsettir. í Frakklandi
er einnig mikið af Pólverjum,
og er nú unnið að því, að mynda
þar sérstakan pólskan her.
Hinn nýi forseti Póllands er
Wladyslovv Raszkiewicz. Hann
stundaði upphaflega mála-
færslustörf í Minsk, en gekk í
pólska herinn á styrjaldarárun-
um og var náinn samstarfsmað-
ur Pilsudski. M. a. gerði Pilskud-
ski hann að yfirmanni pólsku
hersveitanna í Hvíta-Rússlandi.
Eftir endurheimt sjálfstæðisins
tók hann talsverðan þátt í
stjórnmálum og var nokkurum
sinnum innanríkisráðherra. —
Hann var forseti pólska þings-
ins 1930—35, en það er önnur
mesta tignarstaða landsins. Ef
ríkisforsetinn deyr skyndilega
gegnir þingforsetinn störfum
hans til bráðabirgða. Núverandi
þingforseti er fangi Rússa og
féll forsetatignin þvi í hlut
Raszkiewicz.
A. KROSSQÖTUM
Snorragarðurinn í Reykholti. — Ullarverksmiðja Sláturfélags Suðurlands. —
Slátrunin í haust. — Slátrunin á Akureyri. — Reykingarhús S. í. F.
Innan fárra daga mun verða byrjað
að vinna að framræslu lands þess, sem
fyrirhugað er að leggja til Snorragarðs
í Reykholti. Á að ljúka því verki í haust
byggingu er lokið fyrir nokkru og er
henni þannig farið, að byggt var ofan
á suðurhluta verksmiðjubyggingarinn-
ar, svo að sá hluti er nú jafnhár norð-
urfjártölu þessa árs, þó fátt eitt af
dilkum. Hins vegar mun talsvert verða
slátrað enn af fullorðnu fé. Þó mun
það verða nokkru færra í ár en í fyrra.
Bjarní áLaugarvatni
iimmtugur
eða vetur. Garðsstæðið er alls um þrír
hektarar að stærð. Framræsla þess
verður alldýr og er kostnaðurinn við
hana áætlaður 5—6 þúsund krónur. —
Verður mjög vandað til framræslunn-
urendanum. Verður væntanlega hafin
starfræksla i hinum nýja hluta verk-
smiðjuhússins áður en langt um líður.
Eins og kunnugt er, hefir ullarverk-
smiðjan Framtíðin framleitt lopa, band
Haustslátrun hjá Kaupfélagi Eyfirð-
inga á Akureyri er lokið og var alls
16250 kindum slátrað. Þar af voru
15618 dilkar, sem höfðu 14,9 kg. kjöts
Bjarni Bjarnason alþingis-
maður og skólastjóri á Laug-
arvatni verður fimmtugur næst-
komandi mánudag. í tilefni af
afmæli hans ritar Jónas Jóns-
son grein um hann og ýms
störf hans á öðrum stað hér í
blaðinu.
ar, enda mjög mikilvægt fyrir skóg-
gróður, að landið sé vel ræst fram.
Ræsin verða bæði timburræsi og skóg-
viðarræsi og grafin djúpt og þétt. Á
síðasta héraðsþingi sínu hétu borg-
firzkir ungmennafélagar að vinna 100
dagsverk endurgjaldslaust við Snorra-
garð. Mun í ráði, að þessi 100 dagsverk,
sem ungmennafélagarnir í héraðinu
hafa heitið að gefa, verði lögð til fram-
ræslunnar. Ennfremur hefir skólastjór-
inn í Reykholti flutt þeim, sem hafa
undirbúning framræslunnar með hönd-
um, þau tíðindi, að nemendur í Reyk-
holti hafl einnig heitið 100 gjafadags-
verkum. Auk framræslunnar mun í
ráði, að gera í haust þær breytingar á
akbrautinni heim að Reykholti, sem
nauðsynlegar eru vegna garðsins.
t t t
Sláturfélag Suðurlands á sem kunn-
ugt er og starfrækir ullarverksmiðjuna
Framtíðin við Frakkastig. í sumar réð-
ist félagið i það að auka og bæta mikið
húsakost verksmiðjunnar, en sú á-
kvörðun hafði verið endanlega sam-
þykkt á aðalfundi Sláturfélagsins í
júnímánuði í vor. Þessari viðbótar-
og prjónles og hefir verið fyrirhugað
að færa þá starfsemi mjög í aukana í
sambandi við nýbygginguna, ef styrj-
öldin hindrar ekki útvegun aukins véla-
kosts. Markaður ætti að vera nægur
fyrir stórum aukna framleiðslu bands
og prjónless, ekki sízt eins og málum
er nú farið.
t t t
Samkvæmt upplýsingum frá for-
manni kjötverðlagsnefndar, var um
síðastliðna helgi búið að slátra á öllu
landinu 351 þúsund dilkum, 4200 geld-
kindum og 5000 mylkum ám. Kjötið af
dilkunum var alls 4600 smálestir að
þyngd. Hefir því meðalþungi dilka-
kroppa á öllu landinu reynzt 14,25 kg.
í fyrra var alls slátrað 351 þúsund
dilkum, en 7 þúsund geldkindum og
13000 mylkum ám. Af þelm 351 þúsund
dilkum, sem slátrað var í fyrra, feng-
ust 4900 smálestir kjöts og hafði hver
dilkur samkvæmt því tæplega 14 kgr.
þungan kropp að meðaltali. Hafa því
dilkarnir reynzt talsvert betri til frá-
lags í haust heldur en í fyrra, þótt þeir
hafi sums staðar reynzt rýrari nú en-
þá. Eitthvað mun enn bætast við slát-
að meðaltali. Er það hálfu öðru pundi
meira heldur en í fyrra. Þyngsti dilk-
urinn, sem slátrað var, var frá Engi-
dal í Bárðardal og vóg kroppurinn af
honum 25 kg.
t t t
TÍÖindamaður Tímans hefir átt tal
við Þorvald Guðmundsson, fram-
kvæmdastjóra niðursuðuverksmiöju
Sölusambands íslenzkra fiskframleið-
enda, og leitað upplýsinga um hið nýja
reykingarhús, sem reist hefir verið í
porti verksmiðjubyggingarlnnar og á
vegum fyrirtækisins. Reykingarhúsið
hefir verið byggt nú síðustu vikur. Er
ætlunin að reykja þarna síld. Verður
Faxaflóasild notuð til þess. Er hún
tekin ný í verksmiðjuna, flökuð og sett
í reykofnana. Ofnarnir eru af nýrri
gerð og er ekki hægt að segja með
vissu um, hve mikið verður hægt að
reykja þarna af síldarflökum, fyrr en
reynsla er fengin um þá. Starfræksla
reykingarhússins er um það bil að
hefjast. Hin reyktu síldarflök verða
að mestu flutt út og verða þau seld
til Vesturheims. Svipuð reykingarhús
(Framh. á 4. síðu)
Sikorski
Forsætis- og hermálaráðherra
er Wladyslaw Sikorski. Hann er
58 ára, fæddur í Galisíu, sem
laut þá Austurríki. Hann lærði
vatnsvirkjafræði við háskólann
í Limberg. Þegar Pilsudski stofn-
setti pólsku hersveitirnar í sam-
ráði við Austurríkismenn, gekk
Sikorski fljótlega í lið með hon-
um. í styrjöldinni við Rússa
1921 gengdi Sikorski hershöfð-
ingjastörfum og gat sér mikinn
orðstír. Weigand, franski hers-
höfðinginn, hjálpaði þá til við
skipulagningu pólska hersins.
Urðu þeir Sikorski nánir sam-
starfsmenn og hafa verið mikl-
ir vinir síðan. Nokkru síðar varð
Sikorski formaður herforingja-
ráðsins, forsætisráðherra fyrstu
fjóra mánuði ársins 1923 og her-
málaráöherra árin 1924 og 1935.
Þeim Pilsudski kom mjög illa
saman á þessum árum og vildi
sitt hvor í hernaðarmálum.
Sikorski vatð andstæðingur Pil-
sudski, þegar hann gerði bylt-
ingu 1926, og rak Pilsudski hann
því úr þjónustu pólska hersins.
Sikorski fór þá til Frakklands
og dvaldi þar í einskonar útlegð.
Ritaði hann þar bækur um
styrjöldina við kommúnista og
sambúð Frakka og Pólverj a. Rit-
aði Foch formála annarrar bók-
arinnar, en Petain hinnar, og
sýnir það vinsældir hans meðal
helztu hershöfðingja Frakka. Á
þessum árum birti Sikorski oft
greinar í pólskum blöðum, þar
sem hann gagnrýndi pólsku
(Framh. á 4. siðu)
Aðrar fréttir.
Stærsti atburður þessarar
viku er tvímælalaust samning-
ur, sem undirritaður var í An-
kara síðastliðinn fimmtudag,
um gagnkvæma aðstoð Breta,
Frakka og Tyrkja. Samkvæmt
honum lofa Bretar og Frakkar
Tyrkjum hjálp, ef á þá er ráð-
izt, en Tyrkir lofa hinum þjóð-
unum hjálp, ef þær lenda í
styrjöld í Miðjarðarhafi eða
þurfa að koma Grikkjum og
Rúmenum til hjálpar. Samn-
ingurinn gildir í 15 ár. Hann er
talinn mikill stj órnmálasiguT
fyrir Breta og Frakka, því að
fullvíst er talið, að Þjóðverjar
hafi reynt að fá milligönguRússa
til að hindra þetta samkomu-
lag, en Rússum tókst það ekki,
enda settu þeir jafnframt fram
kröfur á hendur Tyrkjum, sem
þeir vildu ekki fallast á. Bæ'ði
tyrkneska stjórnin og rússneska
stjórnin hafa lýst yfir því, að
þær vilji eins og áður varðveita
góða sambúð milli landanna.
Enskir og franskir hernaðar-
sérfræðingar ræða nú við tyrk-
nesku herstjórnina í Ankara.
Finnsku samningamennirnir
fara aftur til Moskva nú um
helgina. Líklegt þykir, að þjóð-
höfðingjafundurinn í Stokk-
hólmi og hin mikla samúð með
Finnum meðal hinna Norður-
landaþjóðanna, hafi bætt
samningsaðstöðu þeirra. Þjóð-
höfðingjafundurinn lýsti sig
eindregið fylgjandi hlutleysi
Norðurlanda og lét í ljós þá ósk,
„að aðrar þjóðir virtu þennan
rétt landanna og neyddi þær
Því mun hafa verið hreyft í
ýmsum verklýðsfélögum, aðal-
lega fyrir tilstilli kommúnista,
að sjálfsagt sé að reyna að knýja
fram ’kauphækkun við fyrstu
hentugleika. Er því haldið fram
þessu til stuðnings, að aukin
dýrtíð réttlæti kauphækkun. Að
sjálfsögðu hækka erlendar vör-
ur talsvert í verði, en annar
framfærslukostnaður, svo sem
húsaleiga og innlendar afurðir,
hafa enn ekki hækkað. Hið nýja
ástand gerir það nauðsynlegt,
að allir spari sem mest erlendan
varning og þess vegna ætti verð-
hækkun erlendu vörunnar ekki
að koma að jafnmikilli sök og
ella. Þess verða menn líka að
gæta, að styrjaldarástandið
leggur auknar byrðar á alla
þegna þjóðfélagsins og verka-
fólk má ekki frekar skorast und-
an sinni hlutdeild en aðrir.
* * *
Annars gætir þess jafnan allt-
of mikið í slíkum umræðum, að
menn gera sér ekki ljóst, að
kauphækkun í krónutali þýðir
oft og tíðum ekki aukna kaup-
getu. Það er ómótmælanleg stað-
reynd, að í kjölfar allra kaup-
hækkana fer meira og minna
vaxandi dýrtíð, sem jafnvel gerir
stundum betur en að vega á móti
kauphækkuninni. Menn gæta
þess ekki, að jafnhliða og þeir
koma kauphækkunarskrúfunni
af stað, fer dýrtíðarhjólið að
snúast. Þess vegna er kauphækk-
unarkrafan iðulega ekki rétta
leiðin til að tryggja verkamann-
inum aukna kaupgetu. Hin leið-
in er venjulegast miklu giftu-
drýgri, að reyna að minnka dýr-
tíðina. Það geta verkamenn með
þátttöku sinni I kaupfélögunum
og t. d. með ræktun matjurta í
tómstundum sínum. Ætti verka-
mannafélagið Dagsbrún og bæj-
arstjórn Reykjavíkur að vinna
að þvl í sameiningu, að verka-
menn gætu átt kost á brotnu
garðlandi og útsæði í vor og
mætti vinna að undirbúningi
þess í atvinnubótavinnu í haust
og vetur.
* * *
Menn gæta þess heldur ekki
nægilega, hvaða afleiðingar
kauphækkanir hafa á atvinnu-
vegina. í mörgum tilfellum
standa þeir svo höllum fæti, að
kauphækkun myndi draga úr
starfrækslu þeirra og afleiðingin
verða aukið atvinnuleysi. Allir
verkamenn munu fúslega viður-
kenna, að atvinnuleysið sé það
mikiö nú, að ekki sé við það bæt-
andi. Þess vegna ættu þeir að
varast þær ráðstafanir, sem
gætu haft jafn misheppnaðar
afleiðingar.
* * *
Hið nýja ástand hefir þó gert
þao sjálfsagt, að einni stétt sé
veitt kauphækkun. Það eru sjó-
mennirnir, sem leggja líf sitt í
hættu með því, að sigla í þágu
alþjóðar um sjóhernaðarsvæðin.
Er rétt í þessu sambandi að vekja
athygli á tillögu, sem formaður
danska bændaflokksins hefir
varpað fram. Er hún á þá leið,
að ríkið veiti nokkurt fé til heið-
ursgjafa handa aðstandendum
þeirra sjómanna, sem farast
kunna eða slasast við störf sin í
þessum ferðum. Lýsir hún rétt-
um skilningi dönsku bænda-
stéttarinnar á hinu erfiða starfi
sjómannsins. Hér á landi mætti
þetta verða til þess, að auka byr
þeirrar tillögu, sem formaður
Framsóknarflokksins bar fram
fyrir nokkru og var á þá leið, að
ríkið gerði sitt til að tryggja
gömlum og vinnuþreyttum sjó-
mönnum hentug starfsskilyrði,
þegar þeir gætu ekki lengur
stundað vinnuna á sjónum.
ekki til neinna ráðstafana, sem
spillti friði þeirra“. Þjóðhöfð-
ingjarnir og utanríkisráðherr-
arnir eru nú farnir heimleiðis.