Tíminn - 16.11.1939, Síða 3

133. blað
TÍMINN, fimiutadagiim 16. nóv. 1939
531

ÐEIMILIÐ
Sokkariiir okkar.
Hvað á að hafa á fæturna í
vetur, ef ekki flytjast neinir
erlendir sokkar? Ég get búizt við
að þetta mál sé mörgum á-
hyggjuefni, þeim sem vanir eru
að ganga í útlendum silkisokk-
um, og eru orðnir þeim svo
vanir, að þeim finnst ógerning-
ur án þeirra að lifa.
En er nú þetta mál eins al-
varlegt og manni sýnist í fyrstu?
Það eru ekki mjög mörg ár síð-
an tízkan breyttist þannig á
þessu landi, að það þótti óhæfa
að láta sjá sig í íslenzkum ull-
arsokkum, að minnsta kosti fyr-
ir kvenfólkið. Útlendu sokkarn-
ir hafa aðallega orðið móðins
og almennt notaðir síðan síð-
ustu styrjöld lyktaði. Áður voru
þeir aðeins sjaldgæfir, og not-
aðir við hátíðlegt tækifæri. En
það get ég sagt ungu stúlkun-
urn til hughreystingar, að þá
voru fínar, ungar stúlkur á
landi hér, engu síður en nú. En
þær kunnu allflestar að taka of-
an af ull, og ennfremur að taka
hnökrana innan úr henni, sem
er undirstaðan undir þvi að geta
eignazt gott band í sokka. Sokk-
ar úr heimaunnu, góðu þelbandi
stinga engan í fæturna, og séu
þeir vel vandaðir, geta þeir verið
full boðlegir hverri íslenzkri
konu. Meðan við getum fram-
leitt okkar þelgóðu ull, sem er
á íslenzka fénu, þurfum við
ekki að óttast sokkaleysi. Hent-
ugra mun þá að breyta eitthvað
til með starfsaðferðir og vinnu-
brögð.
Fjöldi af karlmönnum gengur
enn í íslenzkum sokkum, þó
mörgum þyki þeir dónalegir, og
hafa horfið til þeirra útlendu.
Ekki er það þó vegna þess, að
karlmenn séu yfirleitt minna
tildursgjarnir en konur, síður
en svo. En karlmannaklæðnaði
er þannig varið, að minna ber
á því, hvernig sokkarnir líta út,
sem þeir nota, en þeir sem kon-
ur hafa á fótum sínum við
stutta kjóla.
Ég hefi átt þess kost um síð-
ustu árin, að kynnast enskum
aðalsmönnum og hafa þá á
heimili mínu. Hafa það verið
bæði konur og karlar. Allt það
fólk hefir notað eingöngu ull-
arsokka. En ég verð að játa það,
að þeir sokkar hafa verið mýkri
og fallegri yfirleitt, en ég hefi
séð íslenzka sokka. En það býst
ég við, að sé fyrir okkar hroð-
virkni og kunnáttuleysi. Úr ís-
lenzku ullinni megi vinna jafn
góða sokka ef eins vel væri til
þeirra vandað. Má sjá þess
dæmi af einstökum hlutum, sem
gerðir hafa verið úr íslenzkri
uil. J. S. L.
Sveinn Gunnarsson
(Framh. a/ 2. siðuj
vildi útlent tóbaksfirma fá að
setja tóbaksauglýsingar á Turn-
inn og bauð ríflega borgun fyrir.
En Sveinn vildi ekki heyra það
nefnt, sagði að sér þætti vænt
um Turninn, og vildi því ekki
láta pára hann út með auglýs-
ingum!
Merkur embættismaður hér í
Reykjavík kynntist Sveini vel og
þótti mikið til hans koma. Sagði
þessi maður einu sinni við mig,
að hann hefði engum manni
kynnzt, sem betur myndi treyst-
andi til að bjarga sér, undir
hvaða kringumstæðum sem væri.
Sveinn var manna greiðvikn-
astur og hjálpfús. Nutu hjálpar
hans skyldmenni hans og margir
aðrir, meðan honum entist aldur.
Fyrir nokkrum árum flutti
Sveinn sig norður á Sauðárkrók
og bjó þar með dóttur sinni síð-
ustu árin.
Ég held, að enginn maður., er
kynntist Sveini vel, minnist hans
öðru vísi en með hlýleika. Æfi-
ferill hans var talsvert tilbreyt-
ingarríkari en algengt var um
samtíöarmenn hans í bænda-
stétt. Hann var síglaður og
bjartsýnn. í ferðasögu, sem hann
skrifaði á efri árum, farast hon-
um svo orð:
„Á síðari árum hafa framfar-
ir aukizt mjög, sakir batnandi
stjórnarfars og aukinnar mennt-
unar. En menntunin gerir fólk
víðsýnna, hugsunarháttinn
mannúðlegri og fegurri en áður
var. Og svo er að sjá, sem fátækt
sé að hverfa með þjóð vorri, því
að nú er svo komið, að hrepps-
þyngsli eru lítil orðin upp til
sveita og i flestum héruðum. —
Svona hefir menningin sigrazt
á ómennsku og menntunarleysi
gamla tímans. Skólarnir hafa
kveikt ljósið og lýst þjóðinni út
úr myrkri fáfræðinnar."
Það getur vel verið, að mörg-
um þyki hér kenna of mikillar
bjartsýni. En þetta var engin
uppgerð. Sveinn var óvanalega
bjartsýnn, eins og títt er um þá,
sem kjarkmenn eru.
Jón Árnason.
Fiskiíélag íslands og
fyrirkomulag pess
(Framli. aj 2. síðu)
rætt um að samband þeirra
fengi umráð yfir nokkurum
hluta ritsins, til birtingar á sín-
um greinum. — Eftir því, sem
málið var betur rætt, virtist
okkur á því mikil vandkvæði að
skipta Ægi þannig milli tveggja
félaga. Lyktaði málinu á þá
leið, að fiskiþingið vísaði því
til stjórnar féiagsins til úrslita.
Ég býst við að flestir telji nú-
verandi rit sambandsins bera
þess vott, að ógerlegt hefði ver-
dvöldu hér og gerði þeim dvöl-
ina ánægjulega. Hinar venju-
legu skálaræður voru allt af
hlýlegar og stundum andríkar.
Einstöku sinnum var jafnvel
talað um hið nýfengna lán eins
og sameiningarband milli sam-
bandsþjóðanna, án þess að nán-
ar væri talað um lánskjörin og
allan aðdraganda málsins.
XIV.
Meðan gestirnir dvöldu hér,
ritaði ég grein um hið norræna
viðhorf íslendinga, sem ég lét
heita „Eftir norræna heim-
sókn“, og túlkaði þar i stuttu
máli hinar aldagömlu frelsis-
kröfur íslendinga. Lét ég i ljós
sérstaka gleði yfir hinum nor-
rænu heimsóknum, ekki sízt
manna eins og Staunings for-
sætisráðherra Dana, sem bæði
hefði á margan hátt verið vin-
samlegur í skiptum við íslend-
ing, auk þess sem hann myndi
skilja vel frelsis- og sjálfstæð-
isbaráttu okkar, þar sem hann
hefði varið æfi sinni til að
berjast fyrir rétti og gengi fá-
tækustu stéttarinnar i sínu eig-
in landi. í persónulegu viðtali,
sem við áttum saman eftri ósk
hans, hreyfði hann tilvonandi
meðferð sambandsmálsins. Ég
dró ekki dul á við hann, að saga
Norðurlanda sýndi, að Dönum
væri ekki hent forusta fyrir
öðrum þjóðum, þó að þeir kynnu
manna bezt að búa um sig í
sínu eigin landi. Ég lét enn-
fremur, í ljós, að sagan sýndi,
að íslendingar og Danir gætu
ekki orðið verulega góðir nábú-
ar, nema báðir fyndu, að þeir
væru fullfrjálsir og jafn frjáls-
ir. Var Stauning í þetta sinn,
sem endranær, manna prúðast-
ur og hógværastur í framkomu.
En af því, sem á undan var
gengið, í afmælisræðu hans 1.
desember í fyrra, renndi ég
grun í, að honum væru kærari
aðrar skoðanir um sambúð
Dana og íslendinga.
Hinir merku gestir hurfu nú
hver af öðrum heim til átthag-
anna og létu yfirleitt vel af
ferðum sinum, en beztar þóttu
íslendingum orðræður Christ-
mas Möller. Vel má vera, þar
sem hann er mjög góður kunn-
ingi Staunings, hafi hann vilj-
að meta sjálfstæðisvilja ís-
lendinga, og þá ekki sízt þeirra,
sem kalla mátti næsta honum í
skoðunum. En eftir heimkom-
una bar Christmas Möller ís-
lendingum mjög vel söguna, og
var svo vinsamlegur að benda
íslendingum á, að ef þeir vildu
segja upp sambandssáttmálan-
um, þá væri hin háa hlutfalls-
tala ekki hættulaus málstað ís-
lendinga. Var honum hugstætt,
að honum og flokki hans hafði
reynzt ókleyft að ná miklu
lægri hlutfallstölu i sambandi
við breytingu á stjórnarskrá
Dana. Voru orðræður hans um
framtíðar samband landanna
byggðar á skilningi og góðum
rökum.
Þegar Stauning kom í nánd
við Danmörku, er helzt að sjá,
eins og komið hafi yfir hann sú
ánægja, sem ungir menn finna
til eftir vel heppnaða veiðiferð.
Hann beið ekki þess aö stíga
fæti á ættland sitt, heldur gaf
ið fyrir Ægi að hýsa fram-
leiðslu aðstandenda þess.
Ég get endað þessi orð mín
með þeirri ósk, að sambandið
megi verða farmönnum lyfti-
stöng til frama og nýrra dáða.
Hefi ég og mikla trú á, að svo
verði, þar eð hér er um áhuga-
sama og yfirleitt mannaða
stétt að ræða.
Líklega verður að offra nokk-
urum línum á grímumennina,
sem á eftir lötra. Annar þeirra
nefnir sig íslenzkan sjómann.
Það var heppileg undirskrift.
Eftir greinarkorninu að dæma
gat hann jafn vel verið dansk-
ur, norskur eða enskur sjómað-
ur. Erlendir menn hefðu varla
talað af meiri ókunnugleik um
þessi mál.
Mannvera þessi staðhæfir,
að nefnd fiskiþingsins setji það
á oddinn, að annað hvort verði
Fiskifélagið eða fiskimála-
nefnd aö leggjast niður. Þá seg-
ir hann, að stéttarfélag, sem
saman stendur af fiskimönnum
og útgerðarmönnum, eigi að
taka við af Fiskifélaginu. Siðan
ákallar mannskepnan fiski-
þingið, ætli það að fara eftir
því, sem boðað hefir verið í
grein minni í Ægi, að „gera
hreint borð“ og leggja Fiski-
félagið niður, eða láta það ekki
kenna sig við fiskimenn lands-
ins úr því. „Niður er félagið
lagt“,segir manntetrið, „með því
fyrirkomulagi, sem Kr. J. bend-
ir á“. — í skott greinarómynd
sinni bætir hann dylgjum um
að kaupa eigi sjómenn í Fiski-
íélagiö með loforðum um styrk
af fjárveiting þeirri, er Fiski-
málanefnd hefir nú til ráðstöf-
unar.
Ég hefi grun um að piltur
þessi sé ekki jafn illgjarn og
hann virðist vera. Flaustur hans
og takmörkuð dómgreind verð-
ur honum að fótakefli.
Nú mætti spyrja mannrýjuna
hvort hann telji að áhrif fiski-
mannanna muni minnka við
það, að þeim er boðið að hafa
þar félagsmenn fyrir hverja
einustu fiskifleytu landsins ofan
við 2 rúmlestir? Og ætlar hann
nokkrum heilvita manni að festa
trúnað á jafn lúalegar dylgjur
og þær, að verið sé að gera stétt
ir manna að verzlunarvöru, þótt
stefnt sé að því, að fá þeim í
hendur yfirráð fjárveitingar,
sem ætlað er að styðja og skapa
nýbreytni í hagnýtingu fiskiaf
urða, styrkja fiskimenn lands-
ins til að koma sér upp góðum
fiskibátum og fleira, sem mönn
um kann að hugkvæmast í þessu
efni og þörf kann að vera fyrir
á hverjum tíma? Trúir hann því
sjálfur og ætlar hann mönnum
að trúa því, að það sé banatil-
ræði við Fiskifélagið, að ætla
að safna öllum útgerðarmönn-
um og fulltrúum skipverja á öll-
um fiskifleytum landsins undir
stórblöðum Kaupmannahafnar
skýrslu um ferðina í talsíma-
sambandi frá skipinu, ‘þegar
hann var farinn að nálgast
land. Gaf hann þar ótvírætt í
skyn, að hann hefði farið til
íslands til að þreifa á íslend-
ingum í sjálfstæðismálinu. Gaf
hann íslendingum góðan vitn-
isburð. Sagði, sem satt er, að
íslendingai' virtu Dani mikils og
vildu eiga við þá góða frænd-
semi. í sambandsmálinu lýsti
hann yfir, að það væri sinn ein-
dregni vilji, að halda samband-
ínu við. Hann virtist þess full-
viss, að íslendingar vildu það
sama. Þingflokkarnir hefðu
enga ákvörðun tekið um málið.
Lét hann vel yfir öllum, sem
hann hefði rætt við nema þeim,
sem þetta ritar. Taldi hann, að
mér nægði ekki minna en fullt
frelsi íslendinga. Síðar var hon-
um bent á, að þetta orð væri
miður heppilegt og taldi hann
sig þá hafa viljað segja, að ég
stefndi að fullum skilnaði þjóð-
anna. Munurinn á þessum tveim
hugtökum er víst ekki ýkja mik-
ill. En Stauning lét sér að von-
um vel líka, þó að hann teldi
einn mann á landinu vera með
frelsi þess. Honum var þetta þvi
minna áhyggjueíni, þar sem
hann þóttist þess fullviss, að
samflokksmenn. mínir hefðu
miklu betra hjartalag heldur en
ég í þessu merkilega máli.
Sveinn Björnsson sendiherra
dvaldi í Reykjavík um þessar
mundir. Hann var enn óhepp-
inn, að því leyti, að hann hélt
útvarpsræðu í Reykjavík um
(Framli. á 4. siöu)
rnerki þess, og gefa þeim annan
og fyllri rétt en svonefndum á-
hugafélögum?
Mér finnst réttast að láta
manngreyið melta þessar spurn-
ingar, áður en gengið er fastar
að honum.
Þá er það „æfifélaginn". Það
er leitt, að annar eins „sóma-
maður“ skuli ekki þora að reka
ásjónu sína undan ábreiðu
ábyrgðarmanns Víkingsins. Rit-
háttur hans vitnar um innræt-
ið, því „glöggt má af máli þekkja
manninn hver helzt hann er‘.
Það hefir verið sagt, að skríll
væri til í öllum stéttum, og sann-
ast það átakanlega hér, er tæp-
ir 100 æfifélagar Fiskifélagsins
mega ekki vera óhultir fyrir
þessháttar vanmetaskepnum.
Piltur þessi leyfir sér að bera
fram dólgsleg ámæli til Fiski-
þings, Fiskifélagsins, stjórnar
þess og umráðamanna Ægis og
erindreka félagsins. Hann tel-
ur það Fiskifélaginu til vanvirðu,
er tillögur eru gerðar um stór-
um aukið valdssvið félagsins, og
ber sér á brjóst biðjandi þess,
að Ægir hýsi aldrei slíkar grein-
ar. Ekki kemur til mála að ég
fari að svara svigurmælum þeim,
sem hann réttir að mér og mun
ég aldrei þurfa á vottorði hans
að halda um hæfni mína til
nefndarstarfa á Fiskiþingi, né
starfa í þágu Fiskifélagsins.
Hann segir erindreka félagsins
vera iðnáðarmenn. Einn þeirra
er þó skipstjóri, tveir þeirra hafa
ekkert handverk lært. Ókunn-
ugum til athugunar má geta
þess, að þessir trúnaðarmenn
félagsins starfa sinn i hvorum
landsfjórðungi, og því ekki að
undra þótt mönnum suður á
landi sé lítt kunnugt um verk
þeirra. En það er í samræmi við
anda. greinarinnar, er persóna
þessi telur eftir laun, sem ekki
nema þriðjung af venjulegum
þurftarlaunum og dylgir um
slælega unnin verk, sem hún
hefir engin skilyrði til að meta.
Til marks um áhuga þessarar
mannskepnu fyrir eflingu Fsiki-
félagsins er það, að hann biður
þess heitt að Fiskimálasjóður
verði aldrei afhentur félaginu.
Hann vill ekki að félagið eflist.
Það eru æfifélagarnir, sem lang-
flestir koma aldrei á fund í fé-
laginu og vita ekkert hvaö þar
fer fram, sem hann ber fyrir
brjósti. Fiskimannastéttinni er
ekki lítill íengur i slikum mál-
svörum! Endilega heldur per-
sóna þessi, að Fiskifélagið verði
flokkspólitískt sé gert ráð fyrir
að útgerðarmenn og skipverjar
fiskibáta landsins fái þar jafn-
an rétt til þátttöku þannig, að
hvorugur hafi þar yfirhönd.
Allir aðrir hljóta þó að sjá, að
mun meiri hætta er þó undir
núverandi fyrirkomulagi, að
Fiskifélagið veröi hernumið af
einum stjórnmálaflokki, er
hending ein ræður hversu marg-
ir gerast félagsmenn og koma
á fund til fulltrúakosninga. Að
öðru leyti mun það heilvita
mönnum kunnugt, að bæði út-
gerðarmenn og skipverjar skipt-
ast hvor um sig í hina ýmsu
stjórnmálaflokka landsins, og
er því útilokað að nokkur einn
stjórnmálafiokkur gæti, frem-
ur hér eftir en hingað til, til-
einkað sér Fiskifélagið né þing
þess, þótt fyrirhugaðar breyt-
ingar kæmust fram.
í lok samsetnings síns er höf.
orðinn svo ringlaður, að hann
ákallar Fiskifélagið um að birta
aldrei greinar, sem miða að því
að sundra félaginu, og mega það
teljast holl heilræði frá hendi
hans. Verður það að teljast
vottur vaxandi sjálfsþekkingar,
því neðan við grein sína bætir
hann tveimur línum um að hann
hafi ekki búizt við að fá rúm
fyrir ritsmíð sína í Ægi. Með því
heffr hann gefið sjálfum sér
einkunn, sem ekki verður um
villzt, og þar með ómerkt efni
ritsmíðar sinnar.
Ýmsir hafa í min eyru furð-
að sig á því, aö ábyrgðarmaður
Víkings skuli hafa smekk til að
leyfa dulnefnisskúmum að vaða
uppi með illyrði og dylgjur um
einstaka menn, nefndir og félög,
í riti, sem ætlað er að ræða
hagsmuna- og menningarmál
mannaðrar stéttar. En máls-
hátturinn segir að þýðingar-
laust sé að deila um smekkinn.
Ég vil að lokum láta þess get-
ið, að ekki er tilætlunin að lög-
festa skipulagsbreytingar á
Fiskifélaginu gegn vilja réttra
aðilja, þ. e. fiskimanna og út-
gerðarmanna og svo fiskideild-
anna. Enn er og ekki um fulln-
aðartillögur frá nefndinni að
ræða. En mér þótti réttara að
skýra í höfuðdráttum frá, hvað
fyrir okkur vakir, í því skyni að
kalla fram umræður um málið.
Ég vænti þess, að þeir einstakir
menn, félög og fundir, er kunna
að taka mál þetta til meðferð-
ar, ræði það rólega og öfga-
laust og bendi þá á það, sem
þeim virðist áfátt í tillögunum,
eða bendi á nýjar leiðir í máli
þessu. Öll gífuryrði og þjösna-
háttur ætti að vera útilokaður
í slíku máli, sem þessu.
ísafirði, 4. nóv. 1939.
Kristján Jónsson
frá Garðsstöðum.
12
Margaret Peddler:
hugmynd um það. Þetta kostaði þau
hvorki meira né minna en tvö þúsund
sterlingspunda virði í demöntum. Frú
Damerell hafði borið demantsfesti um
hálsinn, en þjófurinn losaði hana af
hálsi hennar með varfærni, meðan þau
dönsuðu saman og frúin var einmitt að
hrósa honum fyrir það hvað hann
dansaði vel. Damerell-hjónunum hafði
orðið töluvert mikið um þetta, einkum
vegna þess, að aldrei hafðist upp á
festinni.
Pilturinn og stúlkan, sem komið
höfðu inn úr garðinum, dönsuðu hægt
einn hring um danssalinn, en urðu ým-
ist fyrir óþyrmilegum olnbogaskotum,
eða að tær þeirra fengu að kenna á
hælum annarra í þrönginni, svo að
pilturinn stanzaði að Iokum.
„Guð minn góður, að kalla þetta
dans! Þetta er miklu líkara grísk-róm-
verskri glímu. Eigum við ekki að hætta
þessu? Sjáðu, hérna er indæll staður“,
og hann benti á gluggaskot, að hálfu
skilið frá danssalnum með þykkum
tjöldum. „Við skulum bíða hér unz
þessum dansi er lokið“.
Stúlkan kinkaði kolli. „Já, það skul-
um við gera. Ég er orðin aum af þessum
troðningi“.
Þau settust í tvo hægindastóla, sem
stóðu fast saman í giuggaskotinu. Aft-
Laun þess liöna 9
„Ég, — ég kom til þess að sækja blæ-
vænginn, sem frú Damerell gleymdi
hérna uppi“, sagði hún í flýti. Síðan
hraðaði hún sér út úr herberginu og
perlurnar voru ennþá faldar í lófa
hennar.
Hvítir geislar tunglsins stöfuðu í gegn
um limkögur trjánna.
Við einstöku hús í London eru ör-
litlir en mjög dýrmætir og fallegir
garðar. Einn slíkur garður var þarna,
milli hárra húsanna, og piltur og stúlka
voru þar tvö ein á gangi í skuggum
trjánna, sem voru svo þétt, að þau
byrgðu að mestu fyrir tunglsskinið.
Raddir þeirra blönduðust í mildan,
hvíslandi klið, sem er einkennandi fyr-
ir samtal æskufólks. Einstöku sinnum
barst kátur æskuhlátur út í sumarnótt-
ina. Þau lifðu í ábyrgðarlausri ham-
ingju, voru ástfangin af ástinni og
trúðu því að þau væru ástfangin hvort
af öðru. Hann var tuttugu og tveggja
ára, en hún seytján, og á þeim aldri eT
stundum erfitt að gera greinarmun á
þessu tvennu.
„Við verðum að fara inn“, sagði
stúlkan, en á röddinni mátti heyra, að
henni þótti það miður. „Frú Damerell
gæti þurft á mér að halda til einhvers