Tíminn - 19.12.1939, Síða 1

RITSTJÓRAR:
GISLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
PRAMSÓKN ARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 1 D.
Sími 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA hi.
Símar 3948 Og 3720.
23. árg.
Reykjavík, jtriðjndagmn 19. des. 1939
147. Mað
Alþing:
Hrúars jóður
Frv. Irá þingmonnum AustSirðíoga
Þjóöverjar töldu sig fyrir alllöngu síðan hafa söklct- stærsta flugvélaskipi enska flotans, „Ark Royal“
(23.500 smálj. Bretar mótmœltu jafnan og nýlega hafa þeir hrakið þessa fullyrðingu Þjóðverja með því að
láta „Ark Royal" koma til hafnar í Suður-Afríku. Síðan var „Ark Royal" sent til La Plata fljótsins og voru flug-
vélar frá því látnar fylgjast með ferð „Graf von Spee" strax eftir að það lét úr höfn í Montevideo. — Hér á
myndinni sjást flugvélar vera að fljúga af lrArk Royal".
Eiturgasnotkun í styrjöld
Þrír þingmenn, Páll Her-
mannson, Ingvar Pálmason
og Páll Zophoniasson, flytja
í efri deild frv. til laga um
brúasjóð. Fjórði þingmaður
Austfirðingafjórðungs, Ey-
steinn Jónsson, viðskipta-
málaráðherra, hefir einnig
unnið að þessu máli, en
hann er ekki flutningsmað-
ur, þar sem hann á ekki
sæti í þessari þingdeild.
Frv. er svohljóðandi:
„Innheimta skal eins eyris
aðflutningsgjald af hverjum
benzínlítra, sem til landsins er
fluttur, umfram aðflutnings-
gjald það af benzíni, sem nú er
innheimt.
Um innheimtu gjalds þessa
skulu gilda sömu ákvæði og um
innheimtu aðflutningsgj alds af
benzíni samkv. lögum nr. 84 6.
júlí 1932, sbr. lög nr. 34 19. júní
1933 og reglugerð nr. 75 4. júlí
1935.
Aðflutningsgjald það, sem
innheimt er samkvæmt lögum
þessum, skal lagt í sérstakan
sjóð undir umsjón ríkisstjórn-
arinnar, og skulu reikningsskil
sjóðsins fylgja ríkisreikningi og
endurskoðast með honum.
Sjóður þessi nefnist brúarsjóð-
ur.
Erlendar íréttír
Skipshöfnin á þýzka orustu-
skipinu „Graf von Spee“ sökkti
því tveimur mílum úti fyrir
höfninni í Montevideo síðastl.
sunnudagskvöld. Skipið hafði
fengið þriggja sólarhringa frest
til viðgerðar í Montevideo og
lét úr höfn, þegár hann var lið-
inn. Áður en það fór höfðu 700
skipverjar verið fluttir í þýzk
skip, sem láu þarna. Mörg brezk
herskip biðu utan við landhelg-
islínuna og hefði „Graf von
Spee“ áreiðanlega ekki verið
undankomu auðið. Þykir senni-
legt að Þjóðverjar hafi frekar
kosið að sökkva skipinu en að
láta Uruguaystj órn kyrrsetj a
það, þar sem ýms mikilvæg
hernaðarleyndarmál hafi verið í
skipinu, sem þeir hafi ekki vilj-
að eiga á hættu að kæmist upp.
Orustan við hið brezka ofurefli
var hins vegar vonlaus. „Graf
von Spee“ var 10 þús. smál.
Tveir brezkir kafbátar, Ursula
og Salmon, hafa unnið mikil
afreksverk nýlega. Ursula tókst
að komast gegnum tundurdufla-
lagnir Þjóðverja upp í mynni
Elbu og rakst þar á þýzkt beiti-
skip í fylgd með sex tundur-
spillum. Heppnaðist kafbátnum
að skjóta tundurskeyti á beiti-
skipið og mun það hafa sokkið
eða stórskemmzt. Skip þetta
var af Kölnargerð eða 6000
smálestir. Kafbáturinn slapp ó-
skemmdur til baka. — Salmon,
sem er 640 smálestir, sökkti ný-
lega stórum, þýzkum kafbát.
Nokkru síðar rakst hann á
þýzka flotadeild skammt frá
ströndum Þýzkalands og tókst
honum að sökkva einu þeirra.
Var það beitiskipið „Leipzig“
(6000 smál.) Kafbáturinn kaf-
aði síðan og reyndu þýzku skip-
in að hnekkja honum með djúp-
sprengjum. Hann slapp þó ó-
skemmdur.
Stór flugorusta var háð yfir
Helgolandi í fyrradag. Bretar
segjast hafa skotið niður 12
þýzkar flugvélar og sjálfir misst
7. Þjóðverjar segjast hafa misst
tvær flugvélar, en skotið niður
34 af 40 enskum flugvélum, er
þátt tóku í orustunni. Brezku
flugvélarnar voru í könnunar-
flugi.
Úr brúarsjóði skal veita fé í
fjárlögum til brúargerða, og sé
fjárveitingum úr honum fyrir
komið í sérstakri grein fjárlaga.
Fé úr sjónum sé eingöngu veitt
til brúargerða, er hafa svo mik-
inn kostnað í för með sér, að
ókleift teljist að veita fé til
þeirra af venjulegum tekjum
ríkissjóðs.
Lög þessi öðlast þegar gildi.“
Eftirfarandi greinargerð fylg-
ir frv.:
„Árið 1936 var byggð brú yfir
Skjálfandafljtót, er kostaði rúm-
ar 100 þús. krónur. Síðan hefir
ekki þótt færst að ráðast í svo
kostnaðarsama brúarsmíði. Ekki
er líklegt, að stórbrýr verði reist-
ar hér meðan Evrópustríðið
geisar, bæði vegna þess, að nægi-
legt annað verkefni verður fyrir
fé rikissjóðs, og af hinu, að
byggingarefni verður óefað rán-
dýrt. Enginn veit, hvenær stríð-
inu lýkur, og eigi heldur hitt,
hvernig til hagar um þess hátt-
ar framkvæmdir fyrstu árin eft-
ir. En komið gæti það fyrir, að
heill tugur ára verði á milli þess,
að stærri vatnsföll væru brúuð.
Þetta er of langur tími, þegar
þess er gætt, hversu mörg stór-
vötn eru enn óbrúuð, sum er
skera sundur akfæra þjóðvegi,
svo sem Jökulsá á Fjöllum, en
önnur blómlegar og fjölbyggðar
sveitir.
Á árunum 1933—1936 voru
brýr byggðar og vegir lagðir
fyrir innlent lánsfé, er ríkissjóð-
ur hefir síðan afborgað. Þá þótti
sýnt, að árleg geta rikissjóðs
nægði ekki fyrir nauðsynlegustu
framkvæmdum. af þessu tagi,
og yrði því að hrinda þeim áfram
með lánsfé og jafna kostnaðin-
um á fleiri ár, með því að borga
lán þessi niður smám saman.
Sá stóri galli er á þessari að-
ferð, að með henni er etinn upp
fyrirfram nokkur hluti af árlegu
vega- og brúarfé ríkissjóðs.
í frv. þessu er lagt til, að far-
in verði sú leið, að draga saman
nokkra fjáruppihæð árlega, er
svo yrði tiltæk þegar fært þætti
að hefjast handa á ný, að strið-
inu loknu, um smdði stærri brúa.
Gera mtó. ráð fyrir, að eins
eyris viðbó»tartollur á hvern lítra
af innfluttu benzíni mundi nema
70—80 þúsueidum króna árlega.“
Búnaðarfélag íslands hefir í sam-
ráði við landbúnaðarráðherra ákveðið
að láta fara fram rannsókn á þörf
bænda fyrir fieira verkafólk heldur en
þeir nú hafa. Til þess að fá úr þessu
skorið til fulls, hefir hverjum bónda á
landinu verið se»t eyðublað til árit-
unar. Eru bændur beðnir að veita ítar-
leg svör við þeim spurningum, sem
fram eru bomar í þessum eyðublöðum,
og endursenda síðaji Búnaðarfélagi ís-
lands skýrsluna. Elnnig er sú spurning
fram borin, hvort þeir telji unnt að
taka upp fráfærur og mjalta ærnar að
sumrinu í stað þess að sleppa þeim á
afrétt eða til fjalls með lömbunum
eins og nú tíðkast. Þá er og grennslast
fyrir um möguleika á að auka garð-
rækt. Er einmitt verið að senda út
þessa spurningalista nú hina síðustu
daga. Komi í ljós við þessa rannsókn
á vinnufólksþörf bænda, að verulegur
hörgull sé á verkafólki til landbúnað-
arstarfa, er ráðgert a8 Búnaðarfélag
íslands setji á stcín ráðningarskrif-
stofu, sem hafi það hlutverk að útvega
bændum verkafólk. En því nauðsyn
á, að bændur sendi svör sín, hvort
sem þeir telja sig haía þörf á fleira
verkafólki eða ekki.
Ein sú óttalegasta drápsað-
ferð, sem þekkt er í nútíma-
hernaði, er eiturgasnotkunin.
Enn sem komið er hafa stór-
veldi eigi, svo sannað sé, grip-
ið til þessara hörmulegu að-
ferðar í styrjöld þeirri, sem þau
nú heyja, að því undanskildu
að Rússar munu nokkuð hafa
þreifað fyrir sér um áhrif gas-
notkunar í innrás sinni í Finn-
land.
Hernaðaraðferðir, sem eru
hliðstæðar eiturgasnotkun, hafa
verið þekktar í meira en tutt-
ugu aldir að minnsta kosti. Fjór-
um öldum fyrir Kristsburð var
þessu hagað þann veg, að ker,
sem í var blanda af kolum,
biki og brennisteini, voru flutt
fram á orustuvöllinn; þar var
slegið eldi í kerin, en síðan var
gufunni, andstyggilegri og á-
leitinni, blásið að óvinunum
með fýsibelgjum. Sjálfsagt hef-
ir þetta „gas“ ekki verið svo
hættulegt, að það dræpi menn,
en sennilega hefir þetta haft
sín áhrif, þegar hægt var að
koma því við, ekki sízt í viður-
eign við herflokka hjátrúar-
fullra þjóða.
Rómverjar, sem voru slyngir
hermenn, notuðu slöngvivélar
Ellefu skip hafa selt ísfiskafla sinn
erlendis í desembermánuði. Nemur
söluverðið samtals um 900 þúsund
krónum. Hefir því hvert skip selt fyrir
um 80 þúsund krónur að meðaltali.
Verð það, er togararnir hafa fengið
fyrir fisk sinn hefir þó verið allmis-
jafnt, lægt 1420 sterlingspund, en hæst
5718 sterlingspund. Auk eigin afla hafa
flestir togararnir haft meðferðis báta-
fisk, er þeir kaupa í verstöðvunum til
þess að sigla með fullfermi.
t t t
Hagstofan hefir lokið bráðabirgða-
skýrslu sinni um útfluttar íslenzkar
afurðir í nóvembermánuði síðastliðn-
um. Langverðmætasti liður hinna út-
fluttu afurða eru gærur, alls rösklega
250 þúsund kílógrömm, sem selzt hafa
fyrir rösklega 2.915 þúsund krónur.
ísfiskur hefir verið seldur fyrir nær
1.840 þúsund krónur, saltfiskur, verk-
aður og óverkaður, fyrir nær 1.690
þúsund krónur, síld fyrir rösklega 1.340
þúsund krónur og sfldarmjöl fyrir nær
1.120 þúsund krónur. Alls hafa verið
fluttar úr landinu í nóvembermánuði
afurðir, sem verið hafa 10.489 þúsund
króna virði. Andvirði innfluttra vara
í sama mánuði nemur 5.785 þúsund
krónum. Alls þá vörur innfluttar á
eða valslöngur til að varpa
ýmsu, er óþefjan lagði af, eða
olli íkveikju, í fylkingar fjand-
manna sinna, og einkum var
þetta alsiða, þegar um umsát-
ur var að ræða. Hinar róm-
versku valslöngur voru notaðar
allt fram á miðaldir.
í heimsstyrjöldinni 1914—
1918 var eiturgas fyrst notað við
Ypres 22. apríl 1915. Kanada-
hermenn, sem voru í njósnar-
leiðangri, veittu athygli tor-
kennilegu mistri, sem lá yfir
rökum, sundurskotnum vígvell-
inum. Daufur niður heyrðist
frá vígstöðvum Þjóðverja. Þoku-
slæðingurinn, grængulur að lit,
virtist stíga upp úr jörðunni,
og færðist hægt móti hermönn-
unum.
Brátt fundu hermennirnir
annarlegan þef, og skyndilega
greip ofsafenginn hósti alla
hermennina í njósnarsveitinni,
og nokkrir hnigu niður og
engdust sundur og saman af
krampa. Allt var í þoku fyrir
augum þeirra og ægileg æsing
greip hermennina í hinum
fremstu vígstöðvum. Sumsstað-
ar brast flótti í lið bandamanna.
Aðferð sú, sem Þjóðverjar
notuðu við Ypres og síðar miklu
árinu til loka nóvembermánaðar num-
ið 55.945 þúsund krónum að verðmæti,
en útfluttar íslenzkar afurðir 62.932
þúsund krónum. Verzlunarjöfnuðurinn
hefir þvi verið hagstæður um 7 mill-
jónir króna, en sem næst 6 miljónir
á sama tíma í fyrra. Verðmestar út-
flutningsvörur eru á þessu ári salt-
fiskur, verkaður og óverkaður 15.245
þúsund krónur, sfld fyrir 11.685 þús-
und krónur, síldarolía 5.820 þúsund,
lýsi 5.650 þúsund, sfldarmjöl 5.160 þús-
und, ísfiskur rösklega 4.300 þúsund,
freðfiskur 2.125 þúsund, freðkjöt 1.455
þúsund, saltkjöt 1.080 þúsund, gærur
3.170 þúsund og ull rösklega 2 miljónir
króna.
t t t
Jólatónleikar Tónlistarfélagsins 1
bifreiðaskála Steindórs við Sellandsstig
í gærkvöldi voru hinir fjölsóttustu
hljómleikar, sem haldnir hafa verið
hér á landi. í skálanum var rúm fyrir
2000 manns, en þrátt fyrir það voru
allir aðgöngumiðar uppseldir löngu
fyrir fram. Þar eð ekki þótti fært að
endurtaka tónleika var gripið til þess
að útvarpa þeim, svo að þeir færu
ekki alls á mis, sem ekki gátu sótt þá
í gærkvöldi. Tónleikarnir stóðu á
þriðju klukkustund.
víðar, var á þá leið, að gryfj-
ur voru grafnar framan við vig-
línuna þýzku og komið þar
fyrir aflmiklum blásturstækj -
um. Sjálft eiturgasið var klór,
sem komið var fyrir á stálflösk-
um. Klórloftið var þyngra en
andrúmsloftið og hélzt því við
jörðina og fyllti skotgrafirnar,
er því var blásið inn yfir víg-
stöðvar bandamanna.
Klórgasið var notað um hrið,
en brátt komu til sögu aðrar
hættulegri eiturgastegundir.
Jafnframt voru teknar upp
aðrar aðferðir við notkun þess.
Englendingar lögðu mesta
stund á að nota gassprengjur,
sem upphaflega var notað fos-
gen í, en síðar einskonar
blanda úr kolefni, ildi og klóri.
Loks var tekið upp á því, að
fylla venjulegar sprengjur með
eiturgasi. Gastegundirnar voru
margvíslegar og höfðu ýmist
áhrif á blóðið, húðina, slím-
himnurnar eða taugakerfið.
Hið hættulegasta af þessu gasi
var svokallað sinnepsgas, sem
er lyktarlaust.
Nú á tímum er greint á milli
tvennskonar flokka af gasi,
annars vegar gas, sem fljótt
leysist sundur og blandast hinu
venjulega andrúmslofti, hins
vegar gas, sem heldur sér langa
hrið. Til hins fyrrnefnda telst
táragas, sem þó er sjaldan
notað, vegna þess hve fljótt
það missir áhrifakraft sinn.
Sömuleiðis klórgas og fosgen-
gas, sem eru kæfigastegundir,
sem lama öndunarfærin. Sér-
staklega er fosgengasið hættu-
legt, þar eð það er litlaust og
áhrif þess koma ekki í ljós fyrr
en eftir margar klukkustundir.
Gasgrímur veita vernd gegn
báð.um þessum gastegundum.
Loks eru ýmsir gasvökvar,
sem notaðir eru í sprengjur og
sprengikúlur, svipaðs eðlis.
Hinnar síðarnefndu tegundar
er fyrst og fremst sinnepsgasið.
Það er gulleitur vökvi og eink-
um notað í sprengjur, og stund-
um dælt úr flugvélum, sem
fljúga lágt. í þurru og köldu
veðri helzt það skaðlegt svo
vikum skiptir, þar sem því hef-
ir verið stráð yfir. Sinnepsgasið
lamar öndunarfærin og brennir
húðina. í þessum flokki eru
einnig nokkrar tegundir klór-
gass, sem þó jafnast ekki á við
sinnepsgas að hræðilegum á-
hrifum. Gasgrímur veita önd-
unarfærunum fulla vörn gegn
þessum gastegundum, en til
þess að bjarga húðinni frá því
að brenna, þarf sérstakan
klæðnað.
Gassprengjur eru af ýmsum
stærðum, en venjulega eru þær
tegundirnar, sem fljótt leysast
upp, í stórum sprengjum, er
stundum vega allt að 1000 kg.,
*
A víðavangi
Fyrir Alþingi liggur frumvarp
til laga um jöfnunarsjóð afla-
hluta, flutt af Sigurði Krist-
jánssyni. Sjávarútvegsnefnd
neðri deildar hefir haft málið
til meðferðar, og telur nefndin
æskilegt, að slíkum hlutatrygg-
ingum verði komið á og er því
fylgjandi að löggjöf verði sett
um það efni. Hinsvegar hefir
nefndin gert nokkrar breyt-
ingartillögur við frumvarpið, og
fengið þær samþykktar. í nefnd-
arályktun er ennfremur tekið
fram, að fylgi einstakra nefnd-
armanna við málið fari eftir því,
hvort samkomulag verði á Al-
pingi um að taka á fjárlög þau
útgjöld, sem samþykkt frv.
hefir í för með sér fyrir ríkis-
sjóð, en áætlað hefir verið að
pau gjöld gætu numið 100—200
dús. kr. á ári.
* * *
Frumvarp þetta var til 3. um-
ræðu í neðri deild í gær. Skúli
Guðmundsson óskaði að fá mál-
inu frestað, þar til séð yrði
hvort þingið gæti fallizt á að
samþykkja fjárveitingu til jöfn-
unarsjóðanna eins og frum-
varpið gerir ráð fyrir. En þar
sem forseti taldi eigi fært að
fresta málinu, flutti Bergur
Jónsson tillögu um, að lögin
skyldu eigi koma til fram-
kvæmda fyrr en fé væri veitt á
fjárlögum til greiðslu á ríkis-
framlaginu. Sigurður Kristjáns-
son og Thor Thors töluðu gegn
þessari tillögu og vildu samþ.
frumvarpið, án þess að tryggt
væri að þau útgjöld, sem það
hefði í för með sér, yvðu sett á
f járlög. Pétur Ottesen studdi til-
lögu Bergs, en hún var felld við
atkvæðagreiðsluna með 13 gegn
13 atkvæðum. Með tillögunni
greiddu atkvæði 9 Framsóknar-
menn (2 fjarv.) Ásgeir Ásgeirs-
son og Jón ívarsson Jakob Möll-
er og Pétur Ottesen, en á móti
voru Emil Jónsson, Finnur Jóns-
son, Vilm. Jónsson, Garðar Þor-
steinsson, Gísli Sveinsson, Pét-
ur Halldórsson, Sig. Hlíðar, Sig.
Kristjánsson, Thor Thors, Stef-
án Stefánsson og kommúnist-
arnir. Tveir Sjálfstæðismenn,
Eiríkur og Ól. Thors, greiddu
(Framh. á 4. síðuj
Vordagar
Eins og lesendum Tímans er
kunnugt um, gaf Samband
ungra Framsóknarmanna út i
fyrra haust bókina Merkir sam-
tíðarmenn eftir Jónas Jónsson.
í sumar og haust hefir verið
unnið að útgáfu annarrar bók-
ar í ritgerðasafni Jónasar Jóns-
sonar og mun hún koma út á
fimmtudaginn kemur. Upphaf-
lega hafði verið svo ráð fyrir
gert, að bókin kæmi út nokkru
fyrr, en vegna örðugleika um
öflun pappírs í bókina var eigi
unnt að framfylgja hinni upp-
haflegu ráðagerð.
Hin nýja bók heitir Vordagar
og er í henni, svo sem áður hefir
verið frá skýrt, úrval ritgerða,
sem á árunum 1911—1915 birt- ,
ust flestar í Skinfaxa, riti ung-
mennafélaganna.
Bókin verður borin til áskrif-
enda hér í bænum hina næstu
daga, en auk þess mun hún
einnig verða til sölu í bókabúð-
um. Þeir, sem vilja, geta einnig
vitjað hennar í skrifstofu Tím-
ans við Lindargötu. Út um land
verður hún send svo fljótt, sem
tök eru á.
en sinnepsgas er notað í minni
sprengjur. Þar eð áhrif gass-
ins eru bundin við afmarkað
svæði, þar sem sprengjan fell-
ur niður, er ekki hægt að gera
gasárás á stórt svæði, nema að
hafa grúa flugvéla á að skipa.
Slíkar árásir eru því mjög
kostnaðarsamar. Áhrif gasárása
eru einnig háð veðurfarinu og
eru þær torveldar í sólarhita,
regni og stormi.
A KE-OSSGÖTUM
Verkafólkseklan í sveitum. — ísfiskssalan í desembermánuði. Útflutning-
urinn. — Jólatónleikar Tónlistarfélagsins.