Tíminn - 21.12.1939, Blaðsíða 2

590
TÍMUVjy, fimmÉndagfnn 21, des. 1939
148. Mað
‘gíminn
Fimmtudaginn 21, des.
Tvær úteyjar
á Íslandí
Á síðasta mannsaldri hefir
íslenzka þjóðin gert mörg
myndarleg átök í menningar-
átt. En einhver stærstu átökin
hafa verið framkvæmdir í vega-
og húsamálum. Með undraverð-
um hraða hafa vegir verið
byggðir um svo að segja allt
land, og brýr strengdar yfir ótal
fallvötn. Á þennan hátt hefir
íslenzka þjóðin þokazt saman
hraðar en nokkurn mann gat
órað fyrir.
En þrátt fyrir þessa samein-
ingu eru tvær eyjar, ef svo
mætti segja, aðskildar frá hinu
islenzka meginlandi. Á sumrin
er á báðum þessum eyjum einna
mest starfslíf á íslandi. Ríkið
hefir lagt miljónir króna í að
skapa atvinnufyrirtæki á þess-
um stöðum. Til þessara eyja
streymir fólk þúsundum sam-
an snemma sumars og dvelur
þar fram undir haust. Á báðum
þessum eyjum er hamramt
starfslíf eins og í gullnámubæ,
þegar vel gengur. Á báðum
stöðum er fólkinu þrengt saman
sumarlangt og við vinnuna meir
en á nokkrum öðrum stað á
landinu.
Þessar tvær eyjar eru Siglu-
fjörður og Raufarhöfn. Siglu-
fjörður er á þrjá vegu umluktur
háum fjöllum. Raufarhöfn er á
þrjá vegu vafin í faðmi þyrk-
ingslegrar heiðar. Á báðum
stöðunum skortir skilyrði til að
gera jörðina undirgefna mönn-
unum. En á báðum stöðum eru
hin beztu skilyrði til að taka á
móti auði hafsins.
Enginn sæmilega menntaður
maður reisir sér hús eða bæ,
svo að ekki megi koma þangað
heim venjulegum farartækj-
um. Menn, sem byggja hús,
telja það sjálfsagfc að leggja
veg heim að húsinu, svo að
þangað megi komast. Og hver
húseigandi telur þessa heim-
reið eða tröð að bænum í bygg-
ingarkostnaði hins nýja heim-
ilis.
En það vantar veg heim að
Raufarhöfn og Siglufirði. Þess
vegna er fólkið á þessum stöð-
um einangrað allt sumarið frá
öðrum landsmönnum. í Siglu-
firði er talið, að á sumrin séu
um 12 þúsund manns. Raufar-
höfn er í vexti, með verksmiðj-
unni. í sumar verður höfnin
dýpkuð og reist mikil verk-
smiðja. Við hana og aðra síldar-
vinnu munu á ókomnum árum
vinna mikill fjöldi fólks úr öll-
um byggðum landsins.
Það kostar ekki nema 20 þús-
und krónur að gera akveg yfir
næstu óbyggðina að Raufar-
höfn. Og ef 150 þús. krónur
væru fyrir hendi mætti ljúka
við akveginn frá Siglufirði yfir
skarðið og niður yfir verstu
brekkuna vestan megin. Það
væri eðlilegt, að þetta yrði gert
í sumar. Og það væri hægt.
Verksmiðjurnar gætu gert það
undir einu eða öðru formi. Það
er á valdi Alþingis og ríkis-
stjórnar að leysa þessa þraut.
Og þess mætti vænta, að hin
frjálslynda íslenzka þjóð gæti
hugsað svo hátt að tengja tvö
stærstu iðjuver sín við hið
byggða land.
Það er nú orðið skammt til
áramóta. Alþing mun starfa
fram að lokum ársins. Ef gæfa
væri með gæti Alþing og ríkis-
stjórn gefið þessum tveim þýð-
ingarmiklu stöðum, Siglufirði
og Raufarhöfn, þá nýársgjöf, að
innlima þá í landið, láta þessi
tvö miklu iðjuver hætta að vera
eyjar í hafi hins islenzka mann-
heims.
Enginn viti borinn hershöfð-
ingi sækir fram með her, án
þess að geta dregið daglega að
sér á auðveldan hátt vistir
handa liðsmönnum sínum. En
hinn mikli iðjuher á Siglufirði
og Raufarhöfn hefir ekki þessa
aðstöðu. Landið er lokað á alla
vegu. Skip og bátar koma og
fara á þessa staði. En þó vantar
hið lífræna samband við landið.
Á Raufarhöfn verður bersýni-
lega hörgull á þeim landbúnað-
arafurðum, sem hver bær þarf
að fá frá sínu nágrenni. Sein-
fært myndi þykja að flytja þær
vörur á klyfjahestum yfir Mel-
rakkasléttu.
Ef Siglufjörður fengi öruggt
vegasamband við hinn frjóa og
víðlenda Skagafjörð, myndi lífið
i þessum íslenzka Klondykebæ
gerbreytast. Þá myndu streyma
þangað eftir þörfum daglega og
oft á dag framleiðsluvörur
bænda hvarvetna úr Skagafirði.
Þá myndi Siglufjörður og Sigl-
firðingar eiga garðalönd og tún
í hinni frjóu byggð vestan við
fjallið. Gæði hafsins og gæði
landsins myndu mætast í starfs-
iðu hinnax norðlenzku síldar-
borgar. Til er önnur hlið á mál-
inu, þótt hún verði ekki rædd
hér. Það er ekki að öllu leyti
heppilegt, að taka 12 þúsund
íslendinga og mikið af því
æskumenn, inn í verksmiðjuloft
Siglufjarðar heil sumur í senn.
Það myndi vera drukkið minna
af svartadauða í leiðindastund-
um á Siglufirði, ef unnt væri
að komast út í fegurð hinnar
grænu náttúru í Pljótum og
Stíflu, þegar hvíldarstund fæst
milli áhlaupanna við síldar-
vinnuna.
Ég býst við, að ýmsir menn,
sem enga hugsun eða vinnu
hafa lagt fram við að skapa
þessi tvö iðjuver, muni líta með
drýldni, þröngsýni og vanþekk-
ingu á þessa tillögu. En ef ein-
hverjir af þess háttar mönnum
teldu mér óviðkomandi að
stofna til þessarar eyðslu, vildi
ég mega benda á, svo sem mér
til afsökunar, að ég stóð við
hlið Magnúsar Kristjánssonar og
Björns Kristjánssonar á Kópa-
skeri í sókn þeirra á Alþingi við
að grundvalla síldariðju ís-
lendinga í Siglufirði og Raufar-
höfn. Ég mun auk þess hafa átt
meiri þátt en þeir menn, sem
líklegir eru til að leggjast á móti
þessari framkvæmd, í að afla
fjár í öðru landi til hinnar
fyrstu verksmiðju, sem ríkið
reisti. Þessi aðstaða mín til
málsins mun gera mér ljúft að
freista að örfa þá hreyfingu,
sem nú er vakin, til að tengja
Raufarhöfn og Siglufjörð sum-
arlangt við byggðir landsins.
Það þurfti á sínum tíma
nokkra dirfsku til að leggja út
í að koma á fót síldarbræðsl-
um á Norðurlandi. Það voru á
þeirri tíð margir, sem héldu að
þær framkvæmdir væru fjar-
stæðar og lögðu hvarvetna
bjálka yfir þvera götu. En
smátt og smátt sigraði góður
málstaður. Nú má telja þá menn
í hundruðum, sem fordæmdu
hugmyndina um ríkisverk-
smiðju fyrirfram, en vilja nú
með engu móti missa þær. Hafa
auk þess, sumir hverjir, grætt
mikið fé á því, að vera ofurliði
bornir, og leiddir á betri vegi en
þeir þekktu sjálfir.
Ríkisverksmiðjurnar hafa lagt
fé í ýmislegt, sem minna gagn
hefir gert heldur en vegir þeir,
sem hér er rætt um. Síldar-
þróin fræga, sem Gísli Halldórs-
son lét reisa fyrir 270 þús. kr.
af stofnfé síldarverksmiðjanna
gerir hinum tólf þúsund Sigl-
firðingum, sem þar dvelja á
sumrin, áreiðanlega minna gagn
og minni ánægju heldur en ak-
vegur yfir Siglufjarðarskarð.
Sumir af viðskiptamönnum
verksmiðjanna telja sig eiga fé
inni hjá verksmiðjum ríkisins,
af því að afurðir verksmiðj-
anna hafa hækkað í verði vegna
styrjaldarinnar. Þessir menn
vilja selja vöru sína til verk-
smiðjanna og láta samninginn
standa, ef verksmiðjan tapar.
Aftur á móti vilja þeir rjúfa
samninginn og fá uppbót, þegar
verðið hækkar, eins og í haust.
Ég hefi á undanförnum árum
þrásinnis bent skipaeigendum
og sjómönnum á, að þeir ættu
að láta vinna úr vörunni og bera
tap eða ágóða. Einstaka menn
hafa gert þetta, og haft gott af
þroska sínum. Fleiri eru hinir,
sem ekki hafa viljað eiga sína
vöru, og neytt verksmiðjuna til
að kaupa. Þessir menn naga sig
nú i handarbökin, því að í sum-
ar var ávinningur að vera sam-
vinnumaður og sýna það í verki
í skiptum við verksmiðjurnar.
Sennilega hafa fáir eða eng-
ir af þeim mönnum, sem nú
vilja rifta kaupum við verk-
smiðjurnar í von um að fá
gróða, sem aðrir hafa lagt í
hönd þeim, átt nokkurn veru-
legan þátt 1 að koma upp þess-
um bjargráðafyrirtækjum. En
mér þætti ekki undarlegt, þó að
einhverjir þeirra kæmu nú og
vildu sýna vitsmuni sína á þann
veg, að hindra meðan þeir geta,
að Siglufjörður og Raufarhöfn
komist i lífrænt samband við
önnur héruð á íslandi.
En á þetta mun reynt. Og mig
grunar, að sú sama gifta, sem
efldi til sigurs þá menn, sem
stofnsett hafa hin miklu iðju-
ver í Siglufirði og Raufarhöfn,
muni enn tryggja sigur góðs
málefnis. Og þegar búið er að
brjóta akveg yfir Siglufjarðar-
skarð og öræfin á Melrakka-
sléttu, muni menn standa undr-
andi yfir, að þjóðin skuli hafa
reist iðjuver fyrir miljónir
króna á þessum stöðum, en látið
B Æ K U R
Eivind Berggrav: Háloga-
land. — Ásmundur Guð-
mundsson og Magnús
Jónsson þýddu. Útgef-
andi: Prestafélag íslands.
150 bls. Verð kr. 8.00 ib.
Þetta er merkileg bók fyrir
margra hluta sakir. í stuttum,
hröðum dráttum dregur hún
upp myndir af margbreytilegu
lífi og sérkennilegu fólki. Há-
logaland, norðurhluti Noregs, er
öfganna land, sólbjarmans land
að sumri, en svartnættis að vetri.
Sama er að segja um landið
sjálft. Trylltur hrikaleiki og
töfrandi fegurð. Þessar öfgar
náttúrunnar hafa mótað fólk-
ið, sem þar býr. í því mætast
einnig andstæðurnar. Þó að það
sé óbrotið og innræti eins og
víkingarnir fornu, skiptist þar
stórlyndi og viðkvæmni, karl-
mennska og barnsleg blíða.
Trú þessa fólks hefir einnig
mótazt af eðlisfari þess og lífs-
skilyrðum. Það þarf varfærni og
nærgætni til þess að vinna
traust þess og öðlast fullan
skilning á tilfinningum þess og
trú. Öllu þessu lýsir bók Berg-
grav biskups af miklum næm-
leika og kunnugleika. Hann
hefir sjálfur unnið meðal þessa
fólks, þolað mótlæti með því
og notið meðlætis, unnið traust
þess og lært að skilja það.
Mál og stíll Berggravs biskups
er sérkennilegt. Stuttar setning-
ar, oft ekki nema brot úr setn-
ingu, draga upp skýrar myndir,
heila hugsun, sem fæðir af sér
fleiri hugsanir í huga lesand-
ans. Minnir á mynd, sem dregin
er örfáum dráttum, en ber þó
sterkan og heilsteyptan svip.
Þýðing þeirra prófessoranna
hefir tekizt mjög vel, enda hafa
þeir kostað kapps um að halda
stílblæ höfundarins og náð hon-
um, en það er engan veginn
vandalaust.
Þessi bók bregður skærri birtu
yfir trúarlíf Norðurlandabúa,
þeirra, er nyrzt byggja, en um
leið skipar hún fyllilega sinn
sess að bókmenntalegu gildi.
Margar ágætar myndir eru í
bókinni, en bezt er þó sú heild-
armynd, sem bókin sjálf skilur
leggjast undir höfuð um mörg
ár að gera fært að komast
heim að þessum gullnámum.
J. J.
eftir í huga manns að loknum
lestri.
Freysteinn Gunnarsson.
Paul de Kruif: Bar-
áttan gegn dauðanum.
Útgefandi: Bókaverzl-
unin Mímir. 262 bls.
Ferð kr. 9.00 ób. og kr.
11.00 ób. á betri pappír.
Þessi bók er nýlega komin
út. Höfundurinn er Paul de
Kruif, sem allir þeir íslending-
ar kannast við, sem lesið hafa
Bakteríuveiðar í hinni einkar
snjöllu þýðingu Boga Ólafsson-
ar. Sú bók var einnig samin af
þessum víðkunna ameríska
höfundi.
Baráttan gegn dauðanum seg-
ir frá ýmsum merkustu æfin-
týrunum úr sögu læknavísind-
anna á síðustu tímum, með
þeirri hófsemi, sem efninu og
heimsfrægum höfundi sæmir,
en jafnframt með þeirri list-
fengi í frásagnarhætti, að mað-
ur á bágt með að leggja bók-
ina frá sér, eftir að byrjað hef-
ir verið á lestrinum.
Veitir sízt af því á þessum
tímum, að menn hvíli hugann
við einhver þau afrek, sem dá-
samleg mega teljast, og miða að
því að styrkja trúna á mann-
inn og framtíð hans á þessari
jörð.
Bók Paul de Kruif, Baráttan
gegn dauðanum, er til þessa
fallin. Þess vegna má mæla með
henni við íslenzka bókakaupend-
ur. Jafnframt er hún vottur
um þau góðu tíðindi, að tveir
ungir og álitlegir starfsmenn
hafa bætzt í víngarð íslenzkra
bókmennta, en það eru þeir
Þórarinn Guðnason og Karl
Strand, þýðendur bókarinnar.
Þýðingin er bókinni samboðin.
En valið á bókinni ber þeim þó
ef til vill enn betur vitni.
G. M.
C. Drayton Thomas:
f afturelding annars
lífs. Útgefandi: Leiftur.
219 bls. Verð kr. 6.00 ób.
og kr. 8.00 bundin.
í Gamla Bíó var fyrir stuttu
síðan sýnd kvikmynd, sem að
m. k. í augum þeirra, er sjaldan
sækja þanigað skemmtanir, má
teljast óvénjufögur og óvenju
merkileg. Efni hennar er tekið
eftri sögu E. M. Remarque:
Vinirnir. Tvímælalaust er það
bezta bók þessa fræga, útlæga
skálds. Kvikanyndin er áhrifa-
mikil og með snilldarbrag. Þó
nær hún hvergi nærri fegurð og
snilld bókarinnar sjálfrar —
höfundurinn þetta um móður
sína:
„Fyrir ómótstæðilega innri
köllun, yfirgefur hún ættland
sitt, Póiland, og ferðast til Par-
ísar til að leggja þar stund á
háskólaaiám. Þar hefst hún við
árum siaman, einmana, og á við
erfið k^ör að búa.
Hún kynnist manni, sem er
jafnokl hennar að gáfum og
snilli. Hún giftist honum. Hjú-
skaparhamingj a þeirra er ó-
venjuleg.
Eftir endalausar, torsóttar og
oft árangurslausar tilraunir,
uppgötva þau leyndardómsfullt
frumefni: radium. Uppgötvun
þeirra verður ekki aðeins grund-
völlur nýrra vísinda heldur og
nýrrar líasskoðunar. Hún verður
einnig til þess, að mannkyninu
bætist rá»5 við ægilegum sjúk-
dómi.
Um það leyti, sem frægð hjón-
anna berst út um víða veröld,
verður María lostin þungum
harmi. Á snöggu augabragði
hrífur dauðinn frá henni hinn
óviðjafnanlega lífsförunaut
hennar.
Þrátt fyrir sorgina og líkam-
legar þjáningar, heldur hún al-
ein áfram því starfi, sem hafið
var, og fullkomnar með miklum
ágætum vísindi þau, sem hjónin
höfðu átt upptök að og grund-
vallað.
Öll æfi hennar er óelitið fórn-
arstarf. Hún fórnar sjálfri sér
og heilsu sinni í þágu særðra
manna í ófriðnum mikla. Síðar
leiðbeinir hún nemendum sín-
um, vísindamönnum framtíðar-
innar, sem leita hennar úr öll-
um heimsálfum. Hún miðlar
þeim af þekkingu sinni og fórn-
ar þeim hverri aflögustund.
Þegar hún hefir lokið köllun
sinni, deyr hún, mædd og þreytt.
Hún hafnaði auðæfum og hirti
minna en ekkerfc um heiðurs-
viðurkenningar."
nema á einum stað. Það er með
síðustu myndinni, sem sýnd er
á tjaldinu.
Tveir menn, af fjórum aðal-
persónum sögunnar, sjást á
gangi. Tveir hversdagslegir
menn — á flótta undan lífinu,
menn, sem hafa barizt og beðið
ósigur. Menn, sem í fáu voru
frábrugðnir fjöldanum, nema
því, að þeir eru vinir í beztu og
fegurstu merkingu þess orðs.
Þeir hafa misst það, sem þeir
unnu mest, mátu hæst, lifðu
fyrir: tvo vini. Annan fyrir kúlu
launmorðingja, hinn undir sigð
tæringarinnar. Þau eru horfin
inn í auðn hins mikla myrkurs,
horfin með lífshamingju þeirra,
lífsþrótt þeírra, í stuttu máli,
með allt, sem var þess vert að
lifa fyrir og berjast. Þeir standa
einir eftir, með gapandi tóm-
leika tilgangsleysisins. Þeir
hafa lagt fram alla sina glað-
lyndu æskuorku. Stríðið gerði
þá gamla fyrir aldur fram. Ltfið
sjálft hefir gert þá að flótta-
mönnum. En þá birtist áhorf-
andanum töfrandi fögur sýn.
Við hlið þeirra ganga tvær
mannverur — vinir þeirra, hin-
ir látnu. Þau eru hulin augum
þeirra og skynjun. En þau eru
þarna samt, með þeim, við hlið
þeirra, glöð, trygglynd eins og
fyrr, verndandi, unnandi, full
bjartrar ástúðar og umhyggju.
Vinir þeirra eins og áður.
Meðan ég var að lesa bók
enska prestsins, í afturelding
annars lífs, hefir þessi mynd
staðið mér lifandi fyrir augum.
Bók hans, er í tveim hlutum.
Fyrri parturinn er frásagnir frá
miðilsfundum, þar sem faðir
höfundarins lýsir sviðum þeirra
heima, sem hann hefir flutzt
inn á við andlátið. Útliti þeirra,
störfum, er þar fara fram, þró-
un lífsins þar, eins og allt þetta
kemur honum fyrir sjónir.
Seinni hlutinn er frásögur
ýmsra annara, látinna vina
prestsins og ættingja um lik
efni.
Allar þessar frásagnir ein-
kennir róleg, skynsöm gagn-
rýni og athugun, en allar hníga
þær í sömu átt og myndin fagra,
að sýna mönnunum, að „anda,
sem unnast, fær aldrei eilífð að-
skilið“.
C. Drayton Thomas er víð-
kunnur enskur kennimaður og
rannsóknarmaður um sálræn
efni. Eftir hann hafa komið út
allmargar bækur um þau mál,
og ritgerðir hans nokkrar ver-
ið þýddar í Morgni.
(Framh. á 4. síðu)
IV.
Mér kemur í hug önnur bók
um aðra konu, aðra Mariu,
Mariu Antoinettu. Báðar komu
þær nöfnurnar frá framandi
löndum til Frakklands á unga
aldrí og báru þar síðan beinin.
Báðar sóttu þær þangað mikil
örlög, mikinn frama. Báðar urðu
þær drottningar, hvor á sína
vísu, og hlutu heimsfrægð. En
hversu ólíkar voru þær, og
hversu misjafnt léku atvikin
þær, hin máttugu atvik, og þó
illa báðar. Sameiginlegt áttu
þær ekkert nema fósturlandið,
nafnið, frægðina og kynið. —
Það var annars býsna góð hug-
mynd hjá Gunnari í ísafold að
gefa út þessar tvær æfisögur
samtímis, og helzt þurfa menn
að lesa þær báðar. Og nærri því
er það táknandi fyrir þessar
tvær bækur og söguhetjur
þeirra, að þýðingin á þessari er
vönduð og prýðileg, en til hinn-
ar er meira höndum kastað.
V.
Ég heyri ýmsa hafa orð á þvi,
að hin mikla bókaútgáfa í ár,
sé ofvaxin landsmönnum. Þeir
hafi ekki efni á slíku. Skyldi
það vera rétt? Einhvern veginn
höfum við íslendingar ráð á
þvi að greiða fast að fjórum
miljónum króna á ári fyrir á-
fengi og tóbak. Ætli við getum
þó ekki klofið það, að kaupa
nokkur úrvalsritz eða hvar er
annars sá mikli bókmenntaá-
hugi, sem okkur er tamast að
guma af við útlendinga? Ég tel
hiklaust, að útgefandi og þýð-
andi eigi einróma þakkir skilið
fyrir þessa forkunnar góðu bók,
og ég vil eggja menn fast á að
lesa hana. Það er í senn mikií
skemmtun, menningarauki og
gagn.
Pálmi Hannesson.
Pálmi Hannesson
Frú Cnrie
Æfisaga eftir Eve Curie.
íslenzkað hefir Krist-
ín Ólafsdóttir, læknir.
ísafoldarprentsm. h.f.
I.
Það vantar ekki, að íslenzkir
lesendur hafi nógu úr að velja
um þessi jól, því að undanfarn-
ar vikur hafa komið út fleiri
bækur en dæmi munu til áður.
Hitt skiptir þó meira máli, að
í þessu bókaflóði hefir skolað
hingað miklum fjölda erlendra
úrvalsrita, sem bera vott. um
vaxandi menningu íslenzkra út-
gefenda og væntanlega lesenda
líka. Ekki er það í mínu færi að
dæma um hver bókin er bezt,
en hitt veit ég, að saga frú
Maríu Curie, er þar i allra
fremstu röð, enda hefir hún far-
ið sigurför um flest lönd heims-
ins, og hér kvað hún fljúga út.
II.
María Sklodovska Curie er
frægasta vísindakona, sem sög-
ur fara af. Hún fæddist í Varsjá
7. nóv. 1867, og þar mætum
við henni fyrst í hópi systkina
sinna fjögurra, litlum, ljóshærð-
um telpuhnokka, sem allt liggur
opið fyrir. Yfir æsku hennar
falla þungir skuggar fátæktar,
ástvinamissis og erlendrar kúg-
unar. Hún gengur í menntaskóla
og ber langt af skólasystrum
sínum, enda þótt hún sé yngst,
lýkur stúdentsprófi, hlýtur gull-
pening að verðlaunum fyrir
námsafrek og gerist heimilis-
kennari hjá aðalsfólki langt úti
í sveit til þess að geta styrkt
systur sína, Bróníu, til læknis-
fræðináms í París. Sonur hús-
bændanna fellir ástarhug til
hinnar fallegu, einbeittu
fcennslukonu. Þau trúlofast, en
vegna fátæktar hennar gerist
faðir piltsins æfur, og hún verð-
ur að hröklast burt. En þá taka
örlögin þennan móðurlausa ein-
stæðing að sér. Systir hennar er
gift pólskum lækni í París og
nú kemst hún þangað, en allaT
óskir hennar hafa staðið til
framhaldsnáms við háskólann
þar. Hún stritar, sveltur, geng-
ur alls á mis, unz hún lýkur
prófi í eðlisfræöi, efnafræði.og
stærðfræði. Að því búnu hugð-
ist hún að hglda heim til Pól-
lands og setjast að hjá föður
sínum, en áður en til þess kæmi,
taka örlögin aftur í taumana.
Hún kynnist merkum vísinda-
manni, Pierre Curie, og lætur
loks tilleiðast að giftast honum
árið 1894. Skömmu síðar tekur
hún að rannsaka undarleg efni,
sem stafa óþekktum geislum.
Þau hjónin hjálpast aö, unnast,
eru fátæk en hamingjusöm.
Hægt og hægt ráðast hinar
römmu gátur, því að náttúran
leggur ekki leyndardóma sína
fyrirhafnarlaust í hendur nokkr-
um manni, heldur réttir hún þá
fram með semingi, líkt og Gott-
skálk biskup Rauðskinnu í
Galdra-Lofti. Þau eignast tvær
dætur, Iréne og Eve. Pierre
Curie verður prófessor í París
og hlýtur mikla viðurkenningu
fyrir afrek sín. Allt virðist horfa
til hagsbóta og frægðar, en þá
dynur óhamingjan yfir. Pierre
Curie verður undir vagni, og
deyr samstundis. Maria stirðn-
ar upp við hina ægilegu fregn
og verður aldrei söm og áður
eftir þetta. En með frábærri at-
orku og snilld tekst hún á hend-
ur störf manns síns, verður há-
skólakennari í París, fyrst allra
kvenna, en jafnframt heldur
hún áfram rannsóknarstarfi
þeirra beggja. Hún finnur hið
furðulegasta allra efna, radi-
um, verður heimsfræg, hlýtur
Nobelsverðlaun fyrst allra
kvenna og ekki einu sinni, held-
ur tvisvar. Hún gerist braut-
ryðjandi um röntgenlækningar
í ófriðnum mikla. Að því búnu
kemur hún upp stórri rannsókn-
arstofnun og stjórnar henni
yfirburða vel. Þrátt fyrir allt
þetta er hún að öðrum þræði
gestur og framandi í fóstur-
landi sínu, pólskur einstæðing-
ur, ekkja og móðir. Við finnum
hana á hátindi frægðar sinnar
sitja yfir tækjum sínum og telja
— á pólsku. Hún andaðist 4. júlí
1934 með „hrjúfar, hertar hend-
ur .... brenndar af radium.“
Banameinið var illkynjað blóð-
leysi af völdum hins dularfulla
efnis, sem hún sjálf fann, hins
dýrmætasta allra efna, sem
drepur, og græðir og getur jafn-
vel læknað hið ægilega krabba-
mein. Þetta er í stuttu máli
æfiferill Mariu Curie, hinnar
miklu konu, sem sjálfur Ein-
stein lýsti á þessa leið: „Af
öllu frægu fólki, er Maria Curie
hin eina, sem frægðin hefir ekki
spillt.“ Eva Curie, dóttir Mariu
og Pierre, hefir ritað bókina og
gert það af mikilli snilld. Þetta
er fyrsta bók hennar og kvað
eiga að verða sú síðasta. Til-
finningasemi gætir að vísu
nokkuð, en frásögnin öll er ylj-
uð ást barnsins og lotningu.
Hvarvetna er hún þó studd
sterkum heimildum, sem ekki
verða vefengdar. Fjölda mynda
er brugðið upp, frá æskustöðv-
unum í Póllandi, stúdentsárun-
um í París, hjónabandi og
heimilisháttum, fórnarstarfi og
frægðarbraut.
III.
í inngangi bókarinnar segir