Tíminn - 06.04.1940, Síða 1

RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÍJSI, Llndargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI. Llndargötu 1 D.
Stml 2323.
PRENTSMIÐJAN EDDA h.f.
Símar 3848 og 3720.
RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
24. árg.
Reykjavík, laugardaginn 6. apríl 1940
38. klað
§tórt viOboiarlsíii
til hitaveituimar
Bæjarrádið ráðgerir að taka pað
í Danmörku með okurkjörum
Maginotlínan er fjöldi varnarvirkja, sem er að mestu leyti neðanjarðar, og
er í flestum þeirra íbúðir fyrir nokkrar þúsundir manna. Eru sum virkin í
raun réttri einskonar neðunjarðarborgir, þar sem hœgt er að fd flest þau
þœgindi, er nöfnum tjáir að nefna, en hvarvetna er haldið uppi ströngum aga
og mikilli reglusemi. Milli virkjanna liggja neðanjarðarjárnbrautir og er því
fljótlegt að flytja herlið frá einu virki til annars, ef þörf krefur og það vit-
anlega án þess, að andstœðingarnir geti nokkuð fylgst með þeim flutningum.
Meðfylgjandi mynd sýnir ein af þessum göngum.
Hversvegna draga herstjórn-
írnar sóknína á fanginn?
Vegna styrjaldarinnar hef-
ir efni til hitaveitunnar
hækkað talsvert í verði og
stendur nú ágreiningurinn
um það, hvort viðbótarlán
Skuli boðið út innan lands,
eða tekið nýtt ókjaralán í
Danmörku. Hefir Sigurður
Jónasson, sem mætt hefir í
bæjarstjórninni af hálfu
Framsóknarflokksins, tví-
vegis flutt tillögu um það,
að fyrri leiðin skuh heldur
farin.
Á bæjarstjórnarfundl þann
22. febrúar s.l. óskaði meirihluti
bæjarstjórnar eftir því, að við-
bótarlán til hitaveitunnar,
1,200,000 danskar kr., yrði rætt
fyrir luktum dyrum. Lánveit-
andi aðalhitaveitulánsins hafði
boðizt til að lána upphæðina með
kjörum, sem eru, vægast sagt,
mjög óaðgengileg. Vextir áttu
;að vera iy2% hærri en vextir
danska þjóðbankans, en þeir eru
nú 5yz%, þannig, að vextirnir
verða eigi lægri en 7%, miðað
við vexti danska þjóðbankans,
og geta orðið hærri. Auk þess
voru sett ýms önnur skilyrði fyr-
ir lánveitingunni, svo sem t. d.
að firmað Höjgaard og Schultz
A/S skyldi leyst frá ýmsum
skuldbindingum samkv. hita-
veitusamningnum, sem borgar-
stjóri upplýsti, að aldrei mundu
nema minna en sem svaraði
kr. 150,000.00 tjóni fyrir Reykja-
víkurbæ.
Hér skal eigi farið nánar út í
einstök atriði lánstilboðsins.
Það mun verða tækifæri til þess
síðar hér í blaðinu. Á fyrnefnd-
um bæjarstjórnarfundi, sem
haldinn var fyrir luktum dyr-
um, bar Sigurður Jónasson
fram tillögu um, að taka skyldi
innlent lán í stað hins
danska ókjaraláns. Bæjarstjórn
vísaði þeirri tillögu þá til
bæjarráðs, og var hennar hvergi
getið, þar sem hún kom til um-
Endurskoðun á
launagreiðslum
ríkisins
Tillaga Irá Ijárveit-
inganelnd
Fjárveitinganefnd hefir lagt
fram í sameinuðu þingi eftirfar-
andi tillögu til þingsályktunar
um launamál og starfsmanna-
hald ríkisins:
„Alþingi ályktar að fela ríkis-
stjórninni að framkvæma eða
láta framkvæma gagngerða end-
urskoðun á launagreiðslum til
embættismanna og starfsmanna
ríkisins og ríkisstofnana, og
jafnframt athuga gaumgæfilega
leiðir til þess að draga úr starfs-
mannahaldi hjá ríkinu eða á
vegum þess með hagkvæmara og
óbrotnara fyrirkomulagiástarfs-
tilhögun allri. Er til þess ætlazt,
að endurskoðun þessi og rann-
sókn, er hér um ræðir, verði
lokið fyrir næsta reglulegt Al-
þingi, og leggi stjórnin þá til-
lögur sínar fyrir þingið. Tillögur
um launagreiðslur skulu miðað-
ar við eðlilegt verzlunar- og at-
yinnuárferði og við það, að
hverjum manni verði ákveðin
föst laun fyrir starf sitt, en horf-
ið frá öllum aukagreiðslum.“
Verður fastlega að vænta þess,
að tillaga þessi nái samþykki og
ekki verði lengur látið standa
yið orðin tóm í þessum málum.
ræðu á lokuðum fundi. Á bæjar-
stjórnarfundi á fimmtudagínn
var, bar Sigurður Jónasson til-
löguna aftur fram á opnum
fundi. Tillagan er svohljóðandi:
„í stað þess að taka tilboði
A/S Höjgaard & Schultz og
Handelsbanken í Kaupmanna-
höfn um d. kr. 1,200,000.00 aukið
lán til hitaveitu Reykjavíkur,
ályktar bæjarstjórnin að bjóða
út, að fengnu samþykki ríkis-
stjórnarinnar, innlent lán að
upphæð ísl. kr. 1,500,000.00 til
jafn langs tíma og með því af-
borgunarfyrirkomulagi, sem þarf
til þess að hægt verði að inna
skilvíslega af hendi nauðsynleg-
ar greiðslur vegna aukins kostn-
aðar við byggingu hitaveitunn-
arð, sem verður af völdum styrj-
aldarinnar. Þetta lán verði með
6% ársvöxtum og sölugengi
skuldabréfanna 95 hvert hundr-
að.“
Samþykkt var að vísa þessari
tillögu til bæjarráðs.
Út af tillögunni upplýsti borg-
arstjóri, að fengizt hefði leyfi
gjaldeyrisnefndar fyrir yfir-
færslu á þeim erlenda gjaldeyri,
er til þess þyrfti, að fullnægja
því, að greiðslur gætu farið fram,
ef innlent lán yrði tekið, og virð-
ist þá ekki eiga að vera margt
því til fyrirstöðu, að þessi leið
verði valin.
Það verður að gera ráð fyrir,
að Reykvíkingar myndu bregð-
ast drengilega við, ef þannig
væri til þeirra leitað, og styddu
hitaveitumálið með því að kaupa
slík innlend skuldabréf. Enda
ættu þau sízt að vera óálit-
legri en önnur skuldabréf
Reykjavíkurbæjar. Borgarstjóri
og bæjarráð hafa gengið mjög
slælega fram í því, að undirbúa
lántöku innanlands, sem er þó
vitanlega miklu hagstæðara, og
virðist svo, sem þeir gangi út
frá því, að danska ókjaralánið
verði að taka. Fjármálaráðherra
mun þó vera hlyntur því, að
lánið verði tekið innan lands.
Tíminn hefir fregnir af því, að fram-
boð á jarðnæði sé yfirleitt 1 minna lagi
í vor. Hins vegar er fullt svo mikið og
verið hefir af mönnum, er leita fyrir sér
um jarðakaup eða leiguábúð. Mun því
ýmsum, sem hafa haft i hyggju að fá
jörð til ábúðar eða eignar í vor, hafa
gengið það erfiðlega, þar eð fleiri vilja
taka við jörðum en hinir, sem vilja láta
þær af höndum.
r r f
Ákveðið mun nú hafa verið, að sumir
togaranna fari á saltfiskveiðar, eins og
venja hefir verið til undanfarin ár.
Munu flestir Hafnarfjarðartogararnir
vera farnir á veiðarnar eða eru að bú-
ast á þær. Afráðið mun einnig, að sum-
ir Reykjavíkurtogararnir fari á salt-
fiskveiðar áður en mjög langt um líður.
r r r
Hrognkelsaveiði er nú að glæðast
hér í grennd við Reykjavík. Hafa
siunir, sem þessa veiði stunda hér við
nesin, fengið dágóða veiði hina sein-
ustu daga. Um hálfur mánuður mun
vera síðan hrognkelsin byrjuðu að
veiðast. Nokkur síðustu árin hefir
hrognkelsaveiðin verið afar dræm hér
um slóðir og til mikilla muna minni
en áður var. Þó var hún skárst í fyrra
vor, sem hún hefir verið um nokkurt
árabil. Haldi veiðin áfram að glæðast
nú sem horfir, má telja útlit fyrir
sæmilega hrognkelsaveiði í ár.
r r r
Samkvæmt heilbrigðisskýrslum þeim,
Rafmagnsmálíð
rætt í bæjarstjórn
Reykjavíkur
Á bæjarstjórnarfundi síðastl.
fimmtudag urðu talsverðar um-
ræður um rafmagnsmálið, sem
nú liggur fyrir Alþingi.
Umræður hófust með því að
kommúnistar báru fram svo-
hljóðandi tillögu:
„Bæjarstjórn Reykjavíkur
mótmælir harðlega 3. gr. frum-
varps til laga um raforkuveitu-
sjóði, eins og það liggur nú fyrir
Alþingi eftir 3. umræðu í neðri
deild, og skorar á Alþingi að taka
ekki upp neinar þær tekjuöflun-
arleiðir fyrir sjóðinn, er íþyngi
starfandi eða nýjum raforku-
veitum umfram það, sem þegar
er orðið með verðfellingu ís-
lenzkrar krónu.
Jafnframt skorar bæjar-
stjórnin á þingmenn kjördæm-
isins að beita sér eindregið gegn
hverskonar skattlagningu á raf-
orkuveitur, sem framleiða raf-
orku til almenningsþaTfa."
Eins og áður hefir verið skýrt
frá, var frumvarpið um rafveitu-
lánasjóð fellt í neðri deild, en
Sj álf stæðismenn höfðu borið
fram annað frumvarp, þar sem
aðeins var lagt til að ríkið legði
árlega nokkuð gjald í slíkan sjóð.
Við meðferð þessa frv. í þinginu
hefir tekizt að koma því ákvæði
inn í 3. gr. þess, að leggja skuli
nokkurn skatt á starfandi raf-
veitur (að smárafveitum undan-
teknum) til þess að styðja að
auknum tekjum sjóðsins. Björn
Bjarnason mælti með tillögu
þeirra kommúnista og fór mörg-
um hörðum orðum um alþingis-
fulltrúa hinna dreifðu byggða,
og nefndi þar til einkum Fram-
sóknarmenn, sem hefðu um
mörg ár rekið einskonar ný-
lendupólitík gagnvart Reykjavík
og reynt að ofsækja Reykjavík
með sköttum og álögum. Har-
aldur Guðmundsson bar síðan
fram svohljóðandi tillögu:
„Bæjarstjórn Reykjavíkur
skorar á Alþingi að fella úr
frumvarpi til laga um raforku-
veitusjóði ákvæði 3. gr. um
skattgjald af raforkuveitum.“
Kommúnistar lýstu þá yfir, að
þeir myndu geta fylgt tillögu
(Framh. á 4. síðu.)
er landlæknir hefir látið gera eftir
upplýsingum héraðslækna, hafa geð-
veikir menn á öllu landinu utan
Reykjavíkur verið taldir 107 árið 1937.
Fávitar eru í skýrslum þessum sagðir
169 talsins, daufdumbir 44, málhaltir 69
heyrnarlausir 42 og blindir 334. Deyfi-
lyfjaneytendur eru skráðir 10. En eins
og áður er frá greint, fjalla þessar töl-
ur einvörðungu mn íbúa landsins utan
höfuðstaðarins, en um tölu fólks í
Reykjavík, sem bagað er á þenna hátt,
eða haldið geðveiki, eru eigi til hlið-
stæðar skýrslur. Eftir kynjum skiptist
svo, að í hópi geðveikra eru mun fleiri
konur en karlar, þær alls 64. Af fávit-
um eru karlmenn í meirihluta, þeir
alls 72. Nokkru fleiri konur eru heyrn-
arlausar og daufdumbar heldur en
karlmenn, en miklu fleiri karlmenn eru
málhaltir. Af blinda fólkinu eru karl-
menn 199, en konur 133 og 2 börn. Meg-
inþorri blinda fólksins er yfir sextugt,
aðeins 19 eru yngri. Hinir heyrnarlausu
eru einnig langflestir aldraðir.
r r r
Samkvæmt greinargerð sjúkrahúsa
þeirra, sem rekin eru í landinu, hafa
legudagar sjúklinga alls verið 212753 og
er þá átt við almenn sjúkrahús ein-
göngu. Alls eru sjúkrahús þessi 37.
Flestir eru legudagar sjúklinga 1 Lands
spítalanum, alls 50562, sjúklingar alls
1438, en 43951 legudagar á Landakots-
spitala, sjúklingar alls 1137. Við árslok
1937 er tala sjúklinga í öllum almenn-
Þegar rætt er um styrjöldina
kemur iðulega fram undrun yf-
ir því, hversvegna annarhvor
striðsaðilinn skuli ekki vera bú-
inn að hefja stórfellda sókn til
þess að knýja fram endanleg úr-
slit.
Franski hershöfðinginn Chau-
vineau hefir nýlega ritað bók,
sem skýrir þetta að nokkru. Að-
alefni þessarar bókar er ádeila
á það, sem hann kallar „oftrúna
á sókn“. Petain marskálkur, sem
er frægur úr heimsstyrjöldinni,
hefir ritað formála bókarinnar
og lýsir hann þar þeirri skoðun
um sjúkrahúsum landsins 513, en alls
hafa legið á sjúkrahúsum það ár 5780
manns. Við ársbyrjun voru sjúkiingar
er í sjúkrahúsum lágu, 479. — í berkla-
hælum landsins, að Vífilsstöðum,
Reykjum, Kristnesi og í Kópavogi,
voru sjúklingar í ársbyrjun 283 í árs-
lok 287, en alls voru þeir á árinu 571,
og verudagar þeirra samtals 108624. í
farsóttahúsinu í Reykjavik voru legu-
dagar alls 12421, en á sóttvarnahúsi
ríkisins 1726, í Laugarnesspítala 6692,
og á Kleppi eru verudagar sjúklinga
71090.
r r r
Skógræktarfélag Eyfirðinga hélt að-
alfund sinn í síðastl. mánuði. Hinar
helztu framkvæmdir þess á liðnu ári
voru, samkvæmt yfirliti stjórnarinnar:
Girðingin í Garðsárgili var lengd rnn
300 metra og friðreitur sá, er félagið
hefir þar í sinni umsjá, stækkaður
nokkuð. Hafa sjálfsáðar skógarplöntirr
frá skógarleifum í árgilinu dafnað vel
innan girðingarinnar. í skógargirðing-
unni í Vaðlaheiði voru gróðursettar
8000 birkiplöntur og 3000 barrplöntur,
birkið allt úr Vaglaskógi. 1000 barr-
plöntur fékk félagið að gjöf frá Jónasi
Þór á Akureyri og 1000 birkiplöntur frá
Gunnari Thorarensen. Sáu þeir einnig
um gróðursetningu þessara gjafa-
plantna. Að öðru leyti var gróðursetn-
ing trjáplantnanna unnin félaginu að
kostnaðarlausu að mestu, af sjálfboða-
(Framh. á 4. síðu.)
sinni, að hann sé höfundinum
alveg sammála.
Samkvæmt útreikningi Chau-
vineaus verður árásarherinn,
þegar hann þarf að brjótast yf-
ir þrautbyggð virkjasvæði eins
og Maginotlínuna eða Sigfried-
línuna, að vera a. m. k. þrisvar
sinnum mannfleiri, hafa sex
sinnum fleiri fallbyssur og tólf
sinnum meiri skotfæri. í blaða-
ummælum um bók Chauvineaus
er bent á, að það sé haft eftir
Gamelin, sem er yfirhershöfðingi
Bandamanna, að velheppnuð
sókn á vesturvígstöðvunum
muni tæplega kosta minna en
líf einnar millj ónar hermanna.
í bók sinni ræðst Chauvineau
harðlega á herstjórn Banda-
manna í heimsstyrjöldinni.
Einkum deilir hann á Joffre fyr-
ir að hafa haft alltof mikla trú á
árangri sóknar og hafi hundruð
þúsundum mannslífa því verið
fórnað að þarflausu. í heims-
styrjöldinni hafi varnartæki og
víggirðingar þó verði stórum ó-
fullkomnari en nú.
Chauvineau segir, að ýmsir
haldi því fram, að auknar bif-
vélasveitir geri sóknina nú
miklu auðveldari en áður fyrr.
Þetta telur hann rangt, nema
því aðeins að varnaraðilinn hafi
engum slíkum her á að skipa.
Sé hans hinsvegar vel búinn í
þessum efnum sé það miklu
meiri styrkur fyrir hann en á-
rásarherinn, þar sem hann geti
þá fljótlega flutt nauðsynlegt
(Framh. á 4. síðu.)
Ifírar fréttlr.
Brezka stjórnin hefir ákveðið,
að stofna verzlunarfélag, sem á
að taka í sínar hendur öll við-
skipti brezka heimsveldisins við
Búlgaríu, Grikkland, Rúmeníu,
Ungverjaland, Jugoslavíu og
Tyrkland. Ríkið mun leggja fé-
laginu til fjármagn og þýðir
þetta því í raun og veru, að
brezka ríkið hafi tekið viðskipti
við þessar þjóðir í sínar hendur.
Ætlast enska stjórnin til, að
hægt verði að auka verulega
viðskiptin við þessar þjóðir eftir
að þau eru komin í hendur eins
aðila.
Sá orffrómur færist stöðugt í
aukana, að Bandamenn séu að
m
A víðavangi
Allsherjarnefnd sameinaðs
nngs hefir haft til athugunar
lingsályktunartill. um „flokks-
starfsemi, sem ekki samrýmist
öryggi landsins“. Hefir orðið
samkomulag í nefndinni um að
flytja breytingartillögu og kalla
hana „þingsályktun um ráð-
stafanir til verndar lýðræðinu
og öryggi ríkisins og undirbún-
ing löggjafar í því efni.“ Til-
lagan hljóðar á þessa leið:
„Alþingi ályktar að lýsa því
yfir, að það væntir þess, að ríkis-
stjórnin og önnur stjórnarvöld
hafivakandi auga á landshættu-
legri starfsemi þeirra manna og
samtaka, sem vinna að því að
kollvarpa lýðræðisskipulaginu
með ofbeldi eða aðstoð erlends
valds, eða að því að koma land-
inu undir erlend yfirráð, svo og
hverra þeirra annarra, er ætla
má, að sitji á svikráðum við
sjálfstæði ríkisins, enda beiti
ríkisstj órnin öllu valdi sínu til
verndar gegn slíkri starfsemi.
Jafnframt ályktar Alþingi að
fela ríkisstjórninni að láta fara
fram athugun á því, hvernig hið
íslenzka lýðræði fái fest sig sem
bezt í sessi og varizt með lýð-
ræðisaðferðum jafnt áróðri sem
undirróðri ofbeldisflokka og
annarra andstæðinga lýðræðis-
ins. Ennfremur láti ríkisstjórnin
endurskoða ákvæði íslenzkrar
löggjafar um landráð. Athugun-
um þessum verði lokið fyrir
næsta Alþingi og svo frá þeim
gengið, að þær geti orðið undir-
sta'ða löggjafar um þessi efni.“
Tillagan hefir enn ekki verið
tekin til endanlegrar afgreiðslu.
* * *
Það veldur húseigendum hér
í bænum miklum áhyggjum að
horfur eru fyrir að tilkostnaður
þeirra vegna hitaveitunnar virð-
ist ætla að verða mjög mikill.
Mun þetta mál m. a. hafa borið
á góma í hinu nýstofnaða fast-
eigendafélagi. Þetta viðhorf
hlýtur að ýta undir það, að bæj-
arstjórnin Teyni heldur að fá
sæmilegt viðbótarlán til hita-
veitunnar innan lands en að
taka það í Danmörku með okur-
kjörum. Mun hitaveitan reyn-
ast nægilega dýr, þótt ekki sé
kostnaðurinn aukinn með ó-
hagstæðari lántökum en þörf
krefur.
* * *
Á öðrum stað hér í blaðinu
birtist grein eftir formann
verðlagsnefndar. Þar koma m.
a. fram þær upplýsingar, að
taxti klæðskera í Reykjavík fyrir
saumalaun og tillegg til karl-
mannafata sé orðinn milli 130
—140 kr., en á Akureyri sé hlið-
stæður taxti ekki nema 75 kr.
Er þetta glöggt dæmi um eina
meinsemd dýrtíðarinnar hér i
bænum. Væri það hreinasta
furða, ef deilur yrðu um það á
Alþingi, hvort rétt sé að veita
verðlagsnefnd heimild til að
ráða bót á þessari og hliðstæð-
um orsökum dýrtíðarinnar.
* * *
Sú tillaga Jónasar Jónssonar,
sem hann kom með fyrir nokkru
hér í blaðinu, að fullgera þjóð-
leikhúsið til að koma þar á kvik-
myndasýningum og verja tekj-
unum af þeim m. a. til þess, að
aðrir landsmenn geti orðið þess-
arar nýju menningarlindar,
kvikmyndanna, aðnjótandi, hef-
ir óefað vakið mikla athygli.
Dreifbýlið þarfnast góðra
skemmti- og fræðsluatriða ekki
síður en kaupstaðirnir. Þess-
vegna mun þetta mál áreiðan-
lega fá mikinn byr strax og að-
stæður leyfa.
undirbúa stöðvun á siglingu
þýzkra skipa um norska land-
helgi. Frá Þýzkalandi hafa hins-
vegar borizt þær fréttir, að
Þjóðverjar myndu reyna að
setja her á land í Suður-Noregi,
ef Bandamenn gripu til þessa
ráðs, í þeim tilgangi að koma
sér þar upp bækistöðvum fyrir
flugvélar og kafbáta.
A. KROSSGÖTTJM
Hörgull á jarðnæði. — Saltfiskveiðar togaranna. — Hrognkelsaveiðin. —
Geðveikir menn og bagaðir. — Legudagar sjúklinga í sjúkrahúsum. — Skóg-
ræktarfélag Eyfirðinga.