Tíminn - 07.06.1940, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (ábm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
24. árg.
Reykjavík, föstudaginn 7. júní 1940
60. blað
Samb. ungra Framsóknar-
manna kaupir Dvöl
Fegurð lífsins, sem er þriðja bindið af rit-
gerðasafni J. J., kemur út í haust.
Samband ungra Fram-
sóknarmanna hefir fyrir
nokkru fest kaup á tíma-
ritinu Dvöl, og mun gefa
það út framvegis.
Dvöl hóf göngu sína sem viku-
legt fylgirit Nýja dagblaðsins, en
þegar blaðið hætti að gefa hana
út, keypti Vigfús Guðmundsson í
Borgarnesi útgáfuréttinn og gaf
hann Dvöl út í tímaritsformi og
var sjálfur ritstjóri hennar. Var
það að samkomulagi milli hans
og stjórnar S. U. P. á síðastliðn-
um vetri að hann seldi S. U. P.
Dvöl og tæki það við útgáfu
hennar og ritstjórn.
Dvöl hefir frá upphafi helgað
smásögunum, innlendum og út-
lendum, aðalrúm sitt. Hefir hún
birt meira af stuttum úrvalssög-
um en nokkurt annað tímarit.
Jafnframt hefir hún birt mikið
af kvæðum og nokkuð af stutt-
um fróðleiksgreinum. Hefir Dvöl
verið bezti vettvangur ungra
manna, sem hafa lagt fyrir sig
smásagnagerð, ljóðagerð eða
söguþýðingar. Stjórnmál hefir
hún jafnán látið afskiptalaus.
Það er markmið hinna nýju
eigenda, að Dvöl verði haldið í
sama formi og verið hefir. Hún
mun verða ópólitísk og aðalrúm
hennar helgað sögum og kvæð-
um. Litur stjórn S. U. P. svo á,
að með útgáfu slíks tímarits sé
unnið þýðingarmikið menning-
arlegt hlutverk, er sé fólgið í því
að kynna þjóðinni hinar beztu
smásögur heimsbókmenntanna
og að gefa ungum mönnum, sem
vilja leggja stund á smásagna-
gerð eða ljóðagerð, tækifæri til
að koma verkum sinum fyrir al-
Aðaliundur KaupS.
Norður-þíngeyínga
Aðalfundur Kf. Norður-Þing-
eyinga hófst í skólahúsi Núp-
sveitunga þ. 26. apríl síðastl. og
endaði að kveldi næsta dags.
Mættir voru 33 fulltrúar frá 10
deildum, auk félagsstjórnar,
endurskoðenda og nokkurra fé-
lagsmanna annara.
Öll vöruvelta félagsins á síð-
astliðnu ári nam II66V2 þús. kr.
Rekstrarafgangur, að frádregn-
um afskriftum og tillögum til
sameignarsjóða var kr. 20.421,00
og var samþykkt að greiða til fé-
lagsmanna 10% af ágóðaskyldri
vöruttekt þeirra.
Sameignarsjóðir, að meðtöld-
um Sambandsstofnsjóði, námu í
árslok 198 þús. kr. og höfðu
hækkað á árinu um 26,3 þús.
Inneignir félagsmanna í stofn-
sjóði og viðskiptareikningum
voru i árslok 234.4 þús. kr.
Á síðastl. ári kostaði félagið 29
þús. kr. til að auka og bæta
frystikerfið í frystihúsi sínu á
Kópaskeri. Til bryggjugerða á
Kópaskeri og Raufarhöfn, var
varið um 11 þús. kr.
Samþykkt var á fundinum að
kaupa jörðina Bakka í Keldu-
hverfi, en í landi þeirrar jarðar
er jarðhiti á nokkurra hektara
svæði og hafa verið gerðar þar
tilraunir með jarðeplarækt með
góðum árangri.
Næsta dag eftir að aðalfund-
inum lauk, var að tilhlutun
stjórnar menningarsjóðs K. N. Þ.
haldin á sama stað allfjölmenn
skemmtisamkoma. Voru þar
flutt erindi og urðu um þau
fjörugar umræður. Síðar var
sýndur sjónleikur, flutt frum-
samin kvæði, sungið og að lokum
dansað til kl. 3 um nóttina. Hús-
fyllir var og þótti þetta góð
skemmtun.
Þórir BaLdvinsson.
jmenningssjónir. Með þessum
hætti hefir Dvöl rækt alveg sér-
stakt hlutverk í bókmenntalífi
þjóðarinnar og það er trú hinna
nýju eigenda, að henni muni
auðnast það áfram. Það er einn-
ig sjónarmið þeirra, að engum
sé það nær að rækja þetta hlut-
verk en unga fólkinu.
Ritstjóri Dvalar verður Þórir
Baldvinsson byggingameistari. í
skilnaðarorðum sínum í Dvöl
lætur Vigfús Guðmundsson svo
ummælt, að „sér sé kunnugt um
að hann sé maður smekkvís og
fróður um erlendar bókmenntir
og maður, sem óhætt sé að
treysta.“ Þeir, sem þekkja Þóri,
vita að þetta er ekki ofmælt.
Ritgerðasafn
Jónasar Jónssonar.
Samband ungra Framsóknar-
manna mun í haust gefa út
þriðja bindið af ritgerðasafni
Jónasar Jónssonar. Kallast það:
Fegurð Iífsins, og verða þar rit-
gerðit hans um bókmenntir og
listir. Meðal þeirra eru ritgerðirn
ar um Matthías Jochumsson og
Einar Benediktsson, er vafalaust
má telja það bezta, er Titað hefir
verið um þessi höfuðskáld ís-
lendinga.
Fyrri bindin, Merkir samtíðar-
V0RM0T
Framsóknarmanna
á Suðarlandi
Eins og auglýst er annars
staðar í blaðinu í dag, verður
vormót sunnlenzkra Framsókn-
armanna háð að Þjórsárbrú
sunnudaginn 16. þessa mánaðar.
Eru það Pramsóknarfélögin í
Reykjavík, sem fyrir mótinu
gangast í samvinnu við Fram-
sóknarmenn austan fjalls, í
Vestmannaeyjum og suður með
sjó.
Gert er ráð fyrir, að mótið
hefjist kl. 2 eftir hádegi. Verður
þá settur stjórnmálafundur og
tekin til umræðu 2 stórmál.
Munu þeir hafa framsögu Jón-
as Jónsson og Hermann Jónas-
son og gera stuttlega grein fyr-
ir málunum, en bera síðan fram
tillögur til fundarályktunar.
Er ætlazt til, að fundurinn
verði stuttur, standi aðeins yfir
eina klukkustund, en síðan hefj-
ist skemmtisamkoma. Leikur þá
lúðrasveit, en síðan flytja stutt-
ar ræður þingmenn Árnesinga
og Rangæinga og væntanlega
ýmsir fleiri. Söngur verður á
milli ræðanna og fleiri skemmti-
atriði eru Táðgerð. Þá er ætlazt
til að reiptog fari fram milli
Árnesinga og Rangæinga, en í
öðru lagi keppi Vestmannaey-
ingar og Suðurnesjamenn.
Að síðustu verður svo vitan-
lega dansað.
Um farkost til mótsins er
þetta að segja: Austanfjalls
munu þingmennirnir aðstoða
við útvegun bíla fyrir viðráðan-
legt gjald. Reykvíkingar gefi sig
fram við afgreiðslu Tímans og
mun fargjaldið báðar leiðir ekki
(Framh. á 4. síðu)
STý sókn Þfóðverja
Churchills Styrjöldin heldur áfram pótt Þjóð-
verjar vinni Bretlandseyjar
menn og Vordagar, hafa náð
miklum vinsældum. Merkir sam-
tíðarmenn eru uppseldir og mun
eins verða um Vordaga áður en
langt um tiður. Skorar S. U. F.
sérstaklega á unga Framsóknar-
menn, sem enn hafa ekki keypt
þetta bindi, að tryggja sér það
í tíma, því að þar er að finna
merkustu heimildirnar um að-
dragandann að starfi og stefnu
Framsóknarflokksins.
Þjóðverjar hófu aðfaranótt
miðvikudagsins stórfellda sókn
á vígstöðvunum í Frakklandi.
Byrjuðu þeir með ógurlegri
fallbyssuskothríð og sóttu fót-
gönguliðssveitir fram í skjóli
hennar. Þeirri sókn þeirra var
hrundið og hófu þeir þá skrið-
drekaáhlaup með aðstoð flug-
véla. í tilkynningum Frakka
seint í gærkvöldi, var sagt að
sókn Þjóðverja hefði hvarvetna
verið hrundið, nema á tveimur
stöðum. Hefir ÞjóðveTjum tek-
izt að brjótast yfir Somme-
fljótið,skammt frá ósum þess, og
yfir hæðirnar Chemin des Dam-
es. Á fyrri staðnum beinist sókn
Þjóðverja til borgarinnar Rouen,
en á síðari staðnum til Parísar.
Sókninni hafa Þjóðverjar haldið
uppi á 160 km. langri víglínu og
hefir þeim orðið mest ágengt
við enda hennar, bæði að austan
og vestan. Það er þar, sem
skörðin hafa verið rofin í hin
nýju varnarsvæði Frakka.
Bandamenn telja, að Þjóð-
verjar noti í sókninni um 40
herfylki fótgönguliðs (í herfylki
eru 15—20 þús. manns) og auk
þess a. m. k. fimm herfylki bú-
in vélknúnum farartækjum.
Þeir telja ennfremur, að Þjóð-
verjar noti um 2000 skriðdreka
í sókninni og tefli þeir fram um
200—300 skriðdrekum á hverj-
um stað.
Frakkar tilkynna, að Wey-
gand yfirhershöfðingi hafi tekið
upp nýja varnaraðferð. í stað
þess að hafa samfellda varnar-
línu, er vörnunum dreift á
stærra svæði og eru smærri her-
sveitir, vopnaðar vélbyssum og
skriðdrekabyssum, látnar vera
á stöðum, þar sem andstæðing-
arnir eiga þeirra sízt von, og
tekst iðulega á þennan hátt að
umkringja skriðdrekasveitirnar
og ráða niðurlögum þeirra.
Telja Frakkar sig hafa eyðilagt
hundruð skriðdreka fyrir Þjóð-
verjum undanfarna daga og
þakka það einkum þessari varn-
araðferð. Segja þeir að tjón
Þjóðverja sé orðið mjög mikið.
Þá segjast Frakkar nota flug-
A. KROSSGÖTTJM
Síldveiðihorfur. — Nýja Raufarhafnarverksmiðjaji. — Aukning verksmiðjanna
á Siglufirði. — Tilraun með moldsteypu. — Verðlag í Reykjavík. — Veðrátta
----- í Skaftafellssýslu. — Byggingar í Rvík. — Sælgæti. -
Bátar, sem stundaS hafa rekneta-
veiðar frá Dalvík, Ólafsfirði og Húsa-
vík, hafa undanfarið fengið ágætan
afla og hefir síldin verið stór og feit.
Torfur hafa viða sézt vaða uppi, og
telja sjómenn veiðihorfur óvenjulega
góðar. Annars er enn ríkjandi mikil
óvissa með sildveiðarnar, þar sem enn
er ekki neitt öruggt á að byggja með
söluna. Enn munu engar fyrirfram-
sölur hafa átt sér stað og engin á-
kvörðun hafa verið tekin um, hvort
ríkisverksmiðjumar kaupi sild fyrir
ákveðið verð. Menn munu þó gera sér
vonir um, að eitthvað glöggvist í þess-
um málum á næstunni.
t t t
í vor hefir verið unnið kappsam-
lega að byggingu nýju sfldarverksmiðj-
unnar á Raufarhöfn, og hafa oft verið
um 100 manns i vinnu. Vélum tókst að
ná til landsins í tæka tíð í vetur. En
gert er ráð fyrir að verksmiðjan verði
fullbúin eftir miðjan mánuðinn, og
geti tekið sfld til vinnslu um mánaða-
mót. Mun hún geta unnið úr 5000—
6000 málum á sólarhring. Gamla verk-
smiðjan, sem verður starfrækt áfram,
vinnur úr rúmum þúsund málum á
dag.
t t r
Á Siglufirði hefir verið unnið að
hinni fyrirhuguðu stækkun á rikis-
verksmiðjunum þar, en ákveðið var
að auka vinnugetu þeirra um 2500
mál á sólarhring. Var búið að festa
kaup á vélum á Norðurlöndum, en tvær
þeirra voru ekki komnar, þegar inn-
rásin varð í Noreg og Danmörku, og
mun þvi vonlítið að þær fáist á næst-
unni. Verður því aukningin að þessu
sinni minni en ætluð var. Búið var að
fá inn efni til byggingar birgðahúss,
sem samsvaraði þessari stækkun, og
mun það reist á næstunni.
t t t
Búnaðarbanki íslands mun i sum-
ar láta byggja íbúðarhús úr mold-
steypu í tilraunaskyni í nánd við
Reykjavík. Mun Þórir Baldvinsson
byggingameistari annast framkvæmd-
ina. Slík tflraun var reynd á vegum
Búnaðarfélags íslands 1929 og ann-
aðist hana norskur maður. Sú til-
raun misheppnaðist, enda var ekkert
gert til að verja útveggi ágangi vatns
og veðra. Mun nú vera hafður sér-
stakur útbúnaður í þvi skyni. Mold-
steypa gefst vel í suðrænum löndum,
en gefst ekki eins vel í norðlægari
löndum, þar sem úrkoma er meiri.
t t t
Samkvæmt útreikningi hagstofunn-
ar um smásöluverð í Reykjavlk, hefir
verðlag á matvörum verið litið eitt
hærra í maimánuði síðastl. en það var
í næsta mánuði á undan. Mest hefir
hækkunin orðið á kaffi og sykri, eða
um 6%. í maí síðastl. var vísitalan á
matvörum 261, í aprflmánuði 257, og
i maímánuði í fyrra 198. Vísitala á
eldsneyti og ljósmeti var hin sama
báða mánuðina eða 359, en hún var
183 í maímánuði í fyrra. Vísitala á
fatnaði var í maímánuði 351, í april-
mánuði 345 og í maímánuði I fyrra
283. Hefir því ekki orðið stórfelld
hækkun á vefnaðarvörum síðan i
fyrra, og má vafalaust þakka það
störfum verðlagsnefndar að talsverðu
leyti.
r t r
Samkvæmt símtali við tíðlndamann
blaðsins i Vík 1 Mýrdal, hefir verið
ágæt gróðrartið þar eystra undan-
farið, og eru ágætar horfur með gras-
sprettu. Sauðburður hefir gengið vel.
Svipaðar fréttir hefir blaðið einnig
haft úr Öræfum.
t r t
Samkvæmt ársskýrslu Landsbank-
ans voru byggð hér í bænum á síðastl.
ári 149 hús, fyrir samtals 5.7 millj. kr.
Af þessum húsum voru 76 ibúðarhús,
með 208 íbúðum. Árið 1938 voru byggð
hús í Reykjavík fyrir 5.8 millj. kr.
t r t
í ársskýrslu Landsbankans fyrir
1939 er að vanda yfirllt um iðnaðar-
framleiðsluna. Samkvæmt þelrri
heimild hefir framleiðsla á sælgæti á
síðastl. ári verið sem hér segir:
Súkkulaði 92 smál., brjóstsykri 47
smál., karamellum 16.9 smál., kon-
fekti 14,5 smál., og ávaxtasultu 54
smál. Framleiðsla þessara vara var
þó talsvert minni en árið áður.
t r r
vélar miklu meira í vörninni en
áður.
Flugárásir á borgir hafa auk-
izt mjög seinustu dagana. Hafa
Þjóðverjar gert stórfeldar árás-
ir á ýmsar franskar borgir og
einn daginn vörpuðu 300 þýzk-
ar flugvélar sprengjum yfir
París. Fórust um 300 manns, en
600 særðust. Brezkar og fransk-
ar flugvélar hafa í hefndarskyni
varpað sprengjum yfir ýmsar
borgir í Vestur- og Suður-Þýzka-
landi.
Orustum lokið
í Flandern.
Dunkerque féll í þendur Þjóð-
verjum síðastliðinn þriðjudag
og var orustunum í Flandern
þar með lokið. Sýnir það bezt
hinn gífurlega hraða og frábæra
skipulagningu Þjóðverja, að þeir
skuli hafa á sama tíma haldið
uppi sókninni í Flandern og
undirbúið hina stórfeldu sókn,
sem þeir hafa nú hafið í Frakk-
landi.
Hitler fyrirskipaði að fagna
sigrinum í Flandern með því að
hafa fána á stöng og hringja
kirkjuklukkum hvarvetna í
Þýzkalandi í alllangan tíma.
Þj óðverjar telja sig hafa tekið
um 1.2 millj. fanga í orustunum
í Hollandi, Belgíu og Flandern,
auk ógrynni hergagna og vista.
Þeir segja að mannfall andstæð-
inganna hafi orðið gífurlegt. —
Geta má þess að sú tala her
fanga, sem Þjóðverjar tilgreina,
er litlu meiri en tala hermanna
í belgiska og hollenzka hernum.
Bandamenn telja að mann-
tjón Þjóðverja í þessum orust-
um sé á milli 400—500 þús., auk
fjölda særðra. Hergagnatjón
þeirra sé mjög mikið, einkum á
flugvélum og skriðdrekum. Hafi
þeir alltaf misst á 3. þús. flug-
véla og sé flugvélatjón þeirra a.
m. k. ferfalt meira en Banda
manna.
Bandamenn viðurkenna að ó-
sigur þeirra í Flandern sé geysi-
legur. Þeir hafi misst öll vopn og
vistir hersins þar, en andstæð-
ingunum komi það ekki að veru-
legu gagni, þar sem reynst hafi
verið að eyðileggja þetta hvort-
tveggja eftir megni. Hinsvegar
muni það taka margra mánaða
starf að bæta upp hergagnatjón-
ið. Þeir segja að um 30 þús.
brezkir hermenn hafi fallið,
særst, eða verið teknir til fanga,
en manntjón Frakka mun hafa
orðið margfalt meira. Þá sé það
mikill skaði að hafa misst belg-
iska og hollenzka herinn og yfir-
ráð Þjóðverja yfir Ermasunds-
höfnunum sé þeim mikill á-
vinningur.
Til Mið- og Suður-Frakklands
eru komnir 3 milj. flóttamanna
frá Flandern og 2 milj. frá
Belgíu. Auk þess nokkrir tugir
þúsunda frá Hollandi og Luxem-
berg. í Englandi eru margir
flóttamenn frá Hollandi og
Belgíu.
Hinsvegar telja Bandamenn
það raunverulega sigur að þeim
tókst að flytja herliðið frá.
Flandern. Beri það ljósan vott
um yfirráð Bandamanna á haf-
inu og að flugher sé ekki eins
skaðlegur flota og ætla mætti.
Skipatjón Bandamanna hafi
orðið miklu minna en vænta
hefði mátt. Um skeið hafi litið
svo út, að allt þetta lið yrði ger-
sigrað af Þjóðverjum, en fyrir
atbeina flotans hefði tekizt að
koma því undan.
Þrátt fyrir þennan ósigur
virðast Bandamenn hafa aldrei
verið ákveðnari í því að berjast
til þrautar en nú. Churchill for-
sætisráðherra lýsti því yfir
ræðu á dögunum, að styrjöldinni
yrði haldið áfram, jafnvel þótt
(Framh. á 4. slðu)
A víðavangi
RANGINDI.
Það velduT geysilegri gremju
sambandi við útsvarshækk-
unina, að einu fyrirtækin,
sem nokkuð verulega hafa grætt
á styrjöldinni, skuli nú sama og
komast hjá öllum útsvars •
greiðslum. Eru það útgerðar-
fyrirtækin.Þau lög votu sett fyr-
ir tveimur árum, að útgerðar-
félög þyrftu ekki að greiða um
nokkurt árabil hærra útsvar en
árið 1938, en þá greiddu þau
mjög lág útsvör. Síðan er að-
staðan alveg breytt. Öll útgerð-
arfyrirtæki hafa stórgrætt und-
anfarið. Sum þeirra voru skuld-
laus undir og önnur eru búin að
greiða skuldir sínar. Það eru því
hin verstu rangindi, að þessi fé-
lög skuli sama og sleppa hjá út-
svarsgreiðslum meðan önnur
atvinnufyrirtæki, sem búa við
versnandi hag, verða að taka á
sig þyngri byrðar. Framsóknar-
menn reyndu að kippa þessu í
lag í þinginu, en þingmenn
Sj álfstæðisflokksins munu hafa
hótað samvinnuslitum, ef málið
yrði knúið fram. En satt að
segja mun almenningi finnast,
þótt hann óski eftir friði og
samstarfi flokkanna, að sá frið-
ur sé meira en dýru verði keypt-
ur, þegar vissar stéttir geta
tryggt sér mikil friðindi á
kostnað annara. Þjóðstjórnin
brýtur i bága við tilgang
sinn, ef hún ætlar að halda
verndarhendi yfir rangindum
eins og þessum. En það ámæli
getur hún rekið af sér með því
að gefa út bráðabirgðalög um
afnám þessara sérréttinda út-
gerðarfyrirtækja og láta þann-
ig það sama ganga yfir alla eins
og hún setti sér sem markmið í
upphafi.
KOLAVERÐIÐ
OG MÓVINNSLAN.
Undanfarna daga hefir geng-
ið orðrómur um væntanlega
lækkun kolaverðsins og virðist
hann j afnvel hafa dregið úr fyr-
irhugaðri móvinnslu. Samkvæmt
upplýsingum, sem Tíminn hefir
fengið, mun ekki hægt að treysta
þessum orðrómi. Kolaverðið hef-
ir að vísu lækkað nokkuð und-
anfarið, sumpart venga lækkun-
ar sterlingspundsins og sumpart
vegna lækkunar farmgjalda.
Mun þessi farmgjaldalækkun
stafa af því, að skip, sem áttu að
fara til hafna, er lokuðust
skyndilega af styrjaldarástæð-
um, losnuðu i taili og ókst því
framboðið. En þetta mun tæp-
ast geta orðið nema bráða-
birgðaástand, þar sem Banda-
menn verða nú að sækja þær
vörur, sem þeir fengu áður frá
Norðurlöndum, Hollandi og
Belgíu, miklu lengri leið. Eins
getur þaö hæglega komið fyrir
að sterlingspundið hækki fljót-
lega aftur. Útlitið virðist engan
veginn benda til þess, að hægt
sé að treysta á lækkun kola-
verðsins. Bæjar- og sveitafélög
eða einstaklingar, sem hafa að-
stöðu til móvinnslu eða hafa
haft einhvern undirbúning í
þeim efnum, ættu því ekki að
láta þennan orðróm draga úr
framkvæmdum sínum. Og það
verður að teljast alveg sjálfsagt,
að Reykjavíkurbær kviki ekki
frá fyrirætlunum sínum um mó-
vinnslu, enda mun ekki veita af
þeirri atvinnuaukningu.sem hún
myndi skapa.
BREZKA SETULIÐIÐ.
Samkvæmt tilkynningu frá
brezku setuliðsstjórninni hér
hefir brezkur hermaður orðið
uppvís um ósiðlegt athæfi í garð
stúlkubarns. Setur hann nú í
varðhaldi og bíður réttarhalds
fyrir herrétti. Hefir íslenzku rík-
isstjórninni verið boðið að hafa
þar fulltrúa viðstaddan. — Þótt
hér sé um einstakt atvik að
ræða og meginþorri ensku her-
mannanna hér séu mjög prúðir
(Framh. á 4. síðu)