Tíminn - 28.06.1940, Blaðsíða 1

RITSTJÓRAR:
GÍSLI GUÐMUNDSSON (&bm.)
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON.
FORMAÐVR BLAÐSTJÓRNAR:
JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Llndargötu 1 D.
SÍMAR: 4373 og 2353.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI. Llndargðtu 1 D.
Síml 2323.
PRENTSM3DJAN EDDA hJ.
Símar 3948 og 3720.
24. árg.
TÍMIM, föstndaginn 28. júní 1940
66. blað
Fylking íþróttamanna á allsherjarmóti U. M. F. I. í Haukadal siBastliOinn
sunnudag. Fánaberinn heilsar.
Aðalfundur S. I. S.
Á 17- púsund félagsmenn
í sambandskaupfélögtmum
Aðalfundur Sambands ís-11939> °e sökum hækkunar á er-
lenzkra samvinnufélaga var
haldibn á Laugarvatni dag-
ana 24.—27. júní. Á fundin-
um mættu 67 fulltrúar frá
47 sambandsfélögum auk
stjómar, framkvæmda-
stjórnar og endurskoðenda.
Á fundinum voru mættir full-
trúar frá öllum sambandsfélög-
unum nema einu, Kaupfélagi
Vopnfirðinga.
Formaður Sambandsins, Ein-
ar Árnason alþingismaður, flutti
skýrslu um starfsemi sam-
bandsstjórnar á síðastliðnu
starfsári. Skýrði hann m. a. frá
því, að lífeyrissjóður S.Í.S. væri
stofnaður og væri búið að stað-
festa reglugerð fyrir hann. Þá
skýrði formaður frá, að stjórnin
hefði ákveðið og undirbúið að
til starfa tæki á næsta hausti
bréfaskóli samvinnumanna og
myndi Ragnar Ólafsson lögfræð-
ingur hafa forstöðu þessarar
starfsemi. Ennfremur gerði for-
maður allrækilega grein fyrir
því, er S.Í.S. hefði gert til efl-
ingar iðnfyrirtækja sínum, svo
sem með aukningu vélakosts og
stækkun húsa fyrir verksmiðjur
sinar á Akureyri og fleira. Að
lokum gat formaður þess, að
unnið hefði verið að því á árinu,
að bæta skipulags- og starfs-
háttu samvinnufélaganna, svo
að þau ættu nú að standa betur
að vígi en áður, til þess að mæta
þeim erfiðleikum, sem nú virt-
ust fram undan, sökum heims-
styrjaldarinnar.
Forstjóri Sambandsins, Sig-
ufður Kristinsson, og fram-
kvæmdastjórar innflutnings- og
útflutningsdeildar, þeir Aðal-
steinn Kristinsson og Jón Árna-
son, fluttu ítarlegar skýrslur um
afkomu og rekstur S.Í.S. á síð-
astliðnu ári. Verður ýmissa atr-
iða úr skýrslu þeirra getið.
í Sambandinu voru í ársbyrj-
un 1939 46 félög, en í árslokin
47. Hafði eitt félag, Verzlunar-
félag Norðúrfjarðar, gengið í
Sambandið á árinu, en ekkert
félag hefði gengið úr því. í
Sambandsfélögunum voru í
byrjun ársins 15,298 félagsmenn,
en I árslok 16,287. Einu félagi
var veitt innganga á aðalfund-
inum. Var það Kaupfélag Suður-
Borgfirðinga á Akranesi. Eru
því nú í Sambandinu 48 félög.
Vörusala Sambandsins nam
siðastliðið ár 29. 679.209.00. Ár-
ið 1938 var öll vörusala Sam-
bandsins kr. 24.221.00,00 og hef-
ir því vörusalan aukizt um kr.
5.458.000,00. Þessi hækkun bygg-
ist þó ekki á auknu vörumagni,
heldur á því, að vöruverð var
miklu hærra vegna gengisbreyt-
ingarinnar, sem gerð var á ís-
lenzku krónunni í aprílmánuði
lendum og innlendum vönnn,
vegna styrj aldarinnar síðustu
mánuði ársins.
Sambandið hafði á hendi starf-
rækslu Áburðarsölu ríkisins og
Qrænmetisverzlunar ríkisins,
eins og undanfarin ár. Vörusala
Áburðarsölunnar nam kr. 1.138.-
000,00 og Grænmetisverzlunar-
innar kr. 589.000,00.
í árslok námu sameignarsjóð-
ir S.Í.S. kr. 1.912.914,64. Höfðu
þeir hækkað á árinu um kr.
407.594,41. Stofnsjóður nam kr.
1.140.003,60. TekjuafgangurSam-
bandsins, að meðtöldum óráð-
stöfuðum eftirstöðvum frá 1938
að upphæð kr. 61.707,15, nam kr.
625.235,09. Var honum ráðstafað
á eftirfarandi hátt:
Til stofnsjóðs ........kr. 141.052,25
— varasjóðs .......... — 131.700,00
— menningarsjóðs .... — 34.500,00
— sjóðstryggingarsjóðs — 24300,00
— verksmiðj usj óðs .— 151318,04
— reksturstryggingarsjóðs
gamastöðvarinnar .. — 1.720,14
— reksturstryggingarsjóðs
Gefjunnar ...........— 72.672,29
— reksturstryggingarsjóðs
Eltímóvínnsla
á Akranesí
Fyrir nokkru var stofnað á
Akranesi hlutafélag, er Svörður
var nefnt og hafði það markmið
að hefja eltimóvinnslu og reka
sölú á mó til elsneytis. Eru
stjórnendur þessa félags Sigurð-
ur Símonarson oddviti, Sigurdór
Sigurðsson hafnarvörður og Jón
Engilbert Sigurðsson.
Fyrir nokkrum dögum fékk
félagið allstóra móeltivél, sem
nú er byrjað að vinna með. Mó-
iðjan fer fram um 4 kílómetra
veg frá þorpinu. Bauð formaður
félagsins ýmsum mönnum í gær
að kynna sér hin nýju vinnu-
brögð við mótökuna, er virðast
ganga að óskum.
Tilhögun vinnubragðanna er
í stuttu máli á þá leið, að niðri
í mógröfinni eru 6 menn, er
moka mónum 1 trérennu. Eftir
rennunni liggur reim, sem flytur
móinn að vélinni, er tætir hann
í sundur og eltir. Kemur mórinn
úr vélinni i lengjum, er sjálf-
virkur hnífur sker í hæfilega
stóra köggla. Flutningabönd
færa móinn burt frá vélinni, allt
að því 80 metra, þar sem menn
taka við honum og setja á þurk-
völl.
Móvélin gengur fyrir 34 hest-
afla aflvél. Má taka upp með
henni 3 y2 smálest á klukkustund
miðað við fullþurrkaðan mó.
Daglega vinna nú 17 manns við
vélina, en bráðlega verður unn-
ið með henni dag og nótt. En
þegar farið verður að vinna við
móþurrkunina, mun 50—60
manns fá þarna vinnu. Verður
þetta því mikil atvinnubót.
Samkvæmt rannsóknum er
mórinn á Akranesi hinn næst-
bezti, er hér hefir fundizt, hefir
inni að halda 4500 hitaeiningar.
Gefist hagstæð veðrátta til mó-
þurrkunar, þykir líklegt, að unnt
verði að selja smálestina á 35
krónur. Er það mun hagstæðara
verð heldur en nú er á kolum.
Landakröfur á hendur
Rúmenum
Rússar kúga af peim Bessarabíu
og Bukovinu
Iðunnar ..............— 57.991,23
Yíirfært til neesta árs — 4.182,84
Samtals kr. 625235,09
(Framh. á 4. síBu)
Hin seinustu dægur hafa þau
tiðindi gerzt, að rússneska ráð-
stjórnin hefir afhent sendiherra
Rúmena í Moskva landakröfur
á hendur Rúmeníu. Fór hún
fram á að fá til innlimunar I
Rússland héraðið Bessarabíu,
sem tekið var af Rússum upp úr
heimsstyrjöldinni, og hluta af
Bukovínu. Auk þess heimtuðu
Rússar flotastöð í Constanza við
Svartahaf og aðsetursstöðvar í
ýmsum öðrum borgum á Svarta-
hafsströndinni. Munu þessar
kröfur hafa verið bornar fram
sem úrslitakostir á miðvikudags-
kvöldið.
Að loknum fundi Rúmeníu-
stjómar og ríkisráðsins rúm-
enska var tilkynnt, að Rúmenar
vildu ganga til samninga við
Rússa um landakröfur þeirra og
aðrar ívilnanir, sem þeir heimta.
Jafnhliða þessum fregnum,
bárust út þau tíðindi, að mikill
hernaðarlegur viðbúnaður ætti
sér stað í Rúmeniu, herlið er
víða á kreiki, virki eru reist og
loftvarnarbyssum og vélbyssum
komið fyrir. Þó virðist svo, af
fregnum að dæma, að viðbúnaði
þessum sé ekki fyrst og fremst
stefnt gegn Rússum heldur
Ungverjum. Eins og kunnugt er,
hafa Ungverjar um langa hríð
gert landakröfur á hendur Rúm-
enum. Er það héraðið Transyl-
vanía, sem þeir heimta. Þykir
trúlegt, að Ungverjum finnist nú
tími til þess kominn að láta til
skarar skríða, þegar Rússar
þrengja að Rúmeníu úr annarri
átt. En Rúmenar munu ætla að
halda sínu á vesturlandamær-
unum, þótt þeir sjái sér ekki
annars úrkostar en að beygja
sig fyrir hótunum Rússa.
Ungverska stjórnin situr held-
ur eigi aðgerðalaus. Hún hefir
meðal annars snúið sér til
þýzka og ítalska sendiherrans i
Búdapest, og sennilega leitað
hófanna hjá þeim um afstöðuna
til landvinningafyrirætlananna.
Hið þriðja ríki, sem haldið
hefir uppi landakröfum á Rú-
meníu, er Búlgaría. Það er hér-
aðið Dobrudja, sem Búlgarar á-
sælast. Þykir það að vonum, að
peir láti bráðlega á sér kræla,
úr því að aðrar þjóðir, sem svip-
aðar kröfur hafa fram að færa,
hafa látið til skarar skriða.
Síðustu fregnir af atburðun-
um á Balkanskaganum eru þær,
að Rúmenar hafa látið að kröf-
um Rússa. Hefir rússneskt herlið
legar farið inn í Bessarabíu og
Svartahafsflotinn verður sendur
á vettvang.
Sumir ráðherranna I Rúmeníu
hafa lagt niðuT völd.
Tyrkir hafa allmikinn viðbún.
að, bæði á sjó og landi, og önnur
nágrannaríki búast sem bezt
gegn því, er að höndum kann
að bera.
A. KROSSGÖTUM
Nýr búnaðarráðunautur. — Tollhafnir. — Ungmennasamband Snæfellsness-
og Hnappadalssýslu. — Kolaveiði við Breiðafjörð. — Mýrdalsfréttir.
Búnaðarsamband Austurlands hefir
nýlega ráðið nýjan starfsmann i þjón-
ustu sína. Er það Edvald B. Malmquist.
Hefir hann gerzt ráðunautur búnaðar-
sambandsins. Edvald hefir stundað
nám við landbúnaðarkennaraskólann
að Sem í Noregi og lauk þaðan burt-
fararprófi um siðastliðin áramót. Áður
hafði haun lokið námi í Hólaskóla.
i t r
Fjármálaráðuneytið hefir gefið út
reglugerð, þar sem svo er kveðið á, að
öll skip og flugför, sem koma til
landsins eða fara héðan, skuli fyrst
taka land og siðast láta úr höfn i
Reykjavik eða Akureyri, nema leita
verði annarra hafna I nauðum. Eru
þessi ákvæði upptekin til að auðvelda
tollgæzluna og vegna þess ástands, er
nú ríkir af styrjaldarvöldum, Reglu-
gerðin er sett samkvæmt lögum, er
samþykkt náðu i vetur; ásamt bráða-
birgðalögum er sett hafa verið.
r r r
Héraðsþing ungmennasambands Snæ-
feUsness-. og Hnappadalssýslu var hald-
ið í Stykkishólmi, sunnudaginn 26. maí
s. 1. Innan héraðssambandsins starfa
10 félög, með tæplega 300 félagsmönn-
um. Héraðssambandið hefir liðlð
starfsár staðið fyrir einu sumarmóti,
og styrkti síðastllðinn vetur iþrótta-
kennslu hjá félögum á sambandssvæð-
inu, og hafið undirbúning að bygg-
ingu sundlaugar á heitum stað í hér-
aðinu. — Stjórn sambandsins skipa
nú: Kristján Jónsson Snörrastöðum,
forseti, Magnús Sigurðsson, verzlunar-
maður, Stykkishólmi, gjaldkeri og
Gunnar Guðbjartsson á HjarðarfeUi,
ritari. Ákveðið var að halda iþrótta-
mót og héraðshátið að þessu sinni 14.
júlí að Hofgörðum i Staðarsveit.
r r r
í lok maímánaðar hófst kolaveiði
með dragnót hér við Breiðafjörð. Frá
Stykkishólmi og Gnmdarfirði ganga
nokkrir bátar, sem flestir leggja upp
afla sinn í hraðfrystihús Kaupfélags-
Stykkishólms. Nokkrir ungir menn i
Eyrarsvelt hafa myndað hlutaútgerð-
arfélag og keypt vélbátinn Sindra frá
Seyðisfirði og gera hann út frá Grund.
arfirði, en leggja upp afla sinn í
Stykkishólmi. Nokkur undirbúningvu-
var haflnn að byggingu hraðfrystihúss
í Grundarfirði, en vegna stríðsástands-
ins verður framkvæmdum frestað. —
Ef vel aflazt hafa hraðfrystihúsin i
Ólafsvík og Stykkishólmi nóg að starfa
á „kola-vertíðinni“ og hyggja nú
margir gott tU þeirrar atvinnu, bæði
á landi og sjó. Afkoma manna 1 sveit-
um við Breiðafjörð er yfirleitt hag-
stæð eftir hinn mUda vetur. Mæði-
veikin herjar þó á fjárstofn bænda á
Skógarströnd og tvo syðstu hreppa
Hnappadalssýslu, Kolbeinsstaðahrepp
og Eyjahrepp, en fer þó fremur hægt
yfir enn. Hefir nú verið ákveðið að
tvöfalda fjárpestargirðinguna úr Skóg-
amesi í Álftafjarðarbotn, og ennþá er
ekki vitað að veUdn sé komin vestur
fyrir þá girðingu
Sjór var mjög sóttur úr Mýrdal i vetur,
en afli mjög tregur, og virðist fiski.
gengdin við suðurströndina fara
minnkandi ár frá ári. Mestur afli varð
vlð Jökulsá á Sólheimasandi, um 130 í
hlut, annars staðar miklu minna. Fýla-
tekja heflr löngum verið Mýrdælingum
mikils virði, en nú kvað vera búið að
banna að nytja þá atvinnugrein og
mæUst misjafnlega fyrir, þar sem eng.
in vissa virðist liggja fyrir um það,
að sýkingarhætta sé af fýlnum. Jarð-
ræktarframkvæmdir verða með
minnsta mótt í ár, en þó fjölgar þeim,
þeim, er kornræktartUraunir gera, og
fer áhugi fyrir kornækt mjög vaxandi.
Rjómabúið við Deildará starfaði lengi
og oftast með góðum árangri, en breyt
lngar þær, sem bættar samgöngur hafa
valdið, hafa orðið til þess, að búið
hefir ekki getað starfað hin síðustu ár
enda þótt smjörframleiðsla hafi ekki
minnkað. Nú hefir búið verið endan-
lega lagt niður, en eignir þess gagna tU
búnaðarfélaganna, með þeim skUyrð-
um, að þeim verði varlð til styrktar
kornræktinni, og er í ráði að koma
upp myllu í rjómaskálanum, sem knúin
verði með vatnsafli því, er vélar rjóma-
búsins gengu fyrir.en smjörgerðartæk-
in fær kaupfélagið í Vík og mun nota
tU að fullvinna smjör það, er bændur
leggja þar inn, og mun þá brátt mynd-
ast hjá þvi smjörsamlag fyrir félags
svæði þess, og er þá vel séð íyrir þeim
málum úr þvl sem komið er.
r r r
S k ógræktarf élag
íslands 10 ára
Skógræktarfélag íslands varð
tíu ára í gær, stofnað í Almanna-
gjá á alþingishátiðinni 27. júní-
mánaðar 1930. Voru hvatamenn
að þeirri félagsstofnun einkum
Sigurður Sigurðsson, fyrverandi
búnaðarmálastj óri, Maggi Júl.
Magnúss, læknir, og H. J. Hólm-
járn, en ýmsir fleiri áhugasam-
ir menn áttu drjúgan þátt í þvi,
að í þetta var ráðizt.
Félagsstarfið gekk fremur
örðuglega fyrst í stað, og eigin-
leg. starfsemi var eigi hafin fyrr
en haustið 1932 og vorið 1933.
Þótt oft hafi mætt á móti, hefir
hefir félagið sinnt verkefnum
sínum ötullega síðan.
Eitt helzta starf Skógræktar-
félagsins hefir verið gróðursetn-
ingin í trjáræktarstöðinni
Fossvogi. Haustið 1932 gaf
Reykjavíkurbær félaginu 9
hektara lands í Fossvogi. Var
þegar byrjað að gróðursetja þar
skógviðarplöntur vorið eftir.
Síðan hefir nokkuð verið gróð-
ursett þar á hverju vori og nú
er búið að gróðursetja plöntur
í 1VZ hektara alls.
Árið 1935 beitti félagið sér fyr
ir því, að Bæjarstaðaskógur
Skaftafellssýslu var girtur og
friðaður og forðað frá eyðilegg-
ingu.
Vorin 1937, 1938 og 1939 hefir
félagið útvegað barnaskólunum
Reykjavlk, Hafnarfirði og
Akureyri trjáplöntur til gróður
setningar, einkum barrplöntur
frá Norður-Noregi. Hefir félag
ið með því viljað glæða áhuga
barnanna fyrir skógrækt.
Loks hefir félagið gefið út
Skógræktarritið.
Mörg . verkefni bíða félagsins
(Framh. á 4. síBu)
Prestastefnan
Hin árlega prestastefna hófst
í gær með guðsþjónustu 1 dóm-
kirjunni. Sigurgeir Sigurðsson
biskup framkvæmdi altarisþjón
ustu ásamt séra Ólafi Magnús-
syni og séra Marinó Kristins.
syni, en sérá Hermann Hjartar-
son prédikaði.
Klukkan 4 í gær flutti biskup-
inn prestum ávarp.
í morgun hófst starf dagsins
með guðræknisstund í kapellu
háskólabyggingarinnar, en síð-
an hafa verið fundahöld, erindi
flutt og umræður farið fram um
málefni kirkjunnar.
Síðdegis á morgun mun dr.
Jón Helgason, fyrrverandi bisk-
up, ávarpa prestana, en laust
fyrir klukkan 7 mun Sigurgeir
Sigurðsson biskup slita presta-
stefnunni.
Á víðavangi
MANNÚÐ.
Það er vafasamt, að þorra
fólks sé Ijóst, hversu mjög
mannúð hefir eflzt hér á landi
seinustu mannsaldra. Það gildir
að kalla einu hvert litið er.
Uppeldi barna, kjör þurfalinga,
aðhlynning og vinnuskilyrði
erfiðismanna, meðferð á skepn-
um og fóðrun búpenings vitnar
allt .á hina sömu lund um ger-
breytingu í þessum efnum. Ný
sjónarmið og rýmri lífskjör hafa
mildað hug manna. Umbreyt-
ingar í atvinnuháttum hafa af-
hjúpað grimmdina og miskunn-
arleysið í. ýmsum venjum, sem
áður var engin eftirtekt veitt og
sjálfsagðar þóttu, og voru sum-
ar óhj ákvæmilegar fyrr á tím-
um. Horfellir, átakanlegar að-
ferðir við aflífun dýra og geld-
ingar, þrælslegt hátterni við
fuglaveiðar, þrælkun á hestum
og allskonar hrottaskapur í um-
gengni við skepnur þykir nú á
dögum ámælisvert í meira lagi,
pótt fyrr á tímum viðgengist
sumt af þessu á hverjum bæ, en
annað víða. Samt er enn allvíða
pottur brotinn, og fjarri því, að
vanans skýla sé fallin frá aug-
um fólks sem skyldi. Það má
nefna mörg dæmi um ljótar
venjur, sem enn tíðkazt. Enn er
alsiða að binda „snörful“ á
hesta, sem eru ókyrrir við járn^
ingu, oft er dráttarhestum og
plóghestum ofboðið, mörgum
hættir við að hundbeita skepn-
ur að óþörfu, oft verður fé að
þola hungur og þarflaust hnjask
í réttum, það eru mikil brögð
að því, að illa sé búið að fé, sem
flutt er á bifreiðum um mis-
jafna vegi, enn eru misjafnlega
mannúðlegar aðferðirnar, þegar
dýr eru vönuð, vanfóðrun er al-
þekkt, margir skeytingarlausir
um það, þótt þeir særi fugla
hópum saman, þegar þeir fara
ao fuglaveiðum með byssu, og
þannig mætti lengi telja. En
vonandi munu ýmsir slíkir ósið-
ir og vanhugsuð grimmdar-
verk halda áfram að þverra í
landinu. Vonandi mun mildi og
mannúð festa dýpri rætur á ís-
landi, þrátt fyrir alla grimmd-
ina, sem á sér stað í umheim-
inum. En vitaskuld mun ávallt
verða til nokkuð af fólki, sem
vegna áskapaðra skaplasta
skeytir lítið um heiður og dreng-
lund í samskiptum við menn og
(Framh. á 4. siBu)
Sigursœlasti keppandinn á iþrótta-
mótxnu í Haukadal var Axel Jónsson
frá Hvítanesi í Kjós úr ungmennafé-
laginu Drengur. Hann hlaut alls 8
stig, og verSlaun i þrem íþróttagreín-
um. í þrístökki og langstökki varB
hann hlutskarpastur, en annar í 100
metra spretthlaupi.
Axel er 18 ára gamall. Hann keppti
fyrst i íþróttum á sameiginlegu móti
ungmennafélaganna i Kjalarnesþingi
sumarið 1938, en varð ekki sigursœll.
f fyrrasumar keppti hann tvívegis,
meðal annars í 7 'íþróttagreinum á
drengjamóti í Fauskanesi í Kjós, og
náði þá allgóðum árangri.
Axel hefir ekki notið neinnar til-
sagnar íþróttakennara, en þjálfað sig
sjálfur, eftir þvi sem tök hafa verið á,
i tómstundum frá daglegri erfiðis-
vinnu. í vor hefir hann til dœmis
lennst af verið i vegamnnu og ekki
átt þess kost að œfa sig, nema á
kvöldin að loknum vinnutima.