Tíminn - 05.11.1940, Blaðsíða 3

108. Mað
TtMEYiy, lirigjadagiim 5. nóv. 1940
431
A N N Á L L
Dánardægnr.
Gísli Nikulásson, fyrrum
bóndi að Gerðum í Landeyjum
í Rangárþingi, lézt að heimili
sínu 7. septembermánaðar.
Gísli í Gerðum, eins og hann var
oftast kallaður, var fæddur að
Sleif í Landeyjum, 23. sept.
1832, og var því nærri 88 ára, er
hann lézt. Hann fluttist að
Gerðum á 1. ári og ólst þar upp
hjá barnlausum hjónum, Guðna
Einarssyni og Guðrúnu Gísla-
dóttur. Foreldrar Gísla heitins
höfáu fyrir stórum barnahópi
að sjá, en bjuggu á mjög lítilli
jörð, svo að Gerðahjónin tóku
yngsta drenginn sér til ánægju,
og varð Gísli þeirra traustasta
stoð á elliárum þeirra. — Gísli
heitinn var af góðu og traustu
bergi brotinn, þótt ættir hans
verði ekki raktar hér. Hann var
prúður í allri framkomu, friður
að vallarsýn og svo tryggur og
vinfastur, að ekki varð um
þokað. Hann var innilegur heim
að sækja og fljótur til að rétta
hjálpandi hönd bæði mönnum
og málleysingjum. Það var ætt-
arhneigð, sem hér brauzt fram í
fari hans, eins og hjá bræðrum
hans, Jóni á Álfhólum og Eiríki
á Skeggjastöðum, sem voru öðr-
um færari að hjálpa við erfiðar
fæðingar málleysingjanna, sem
lágu þjakaðit, þar til hin ólærða
hönd kom þeim til bjargar. Og
heyrt hefi ég, að systur þeirra
bræðra hafi ekki verið eftirbát-
ar í þessum efnum, enda var
Þorbjörg móðir þessara systkina
rómuð farsæl ljósmóðir á sín-
um tíma.
Kona Gísla í Gerðum var Þór-
unn Pálsdóttir frá Eystra-Fífl-
holti (f. 1850, d. 1925). Hún vaT
prúð og vel gefin kona, bók-
hneigð og svo minnug, að af bar.
Þeim hjónum varð fjögurra
barna auðið, og eru tveir synir
þeirra á lífi: Guðni bóndi á
Krossi í Landeyjum og Geir
bóndi í Gerðum. Þau bjuggu um
hálfrar aldar skeið að Gerðum
við fremur góð efni. — Gísli vaT
hestamaður, eins og það var
orðað, átti oft eftirsótta gæð-
inga og jafnvel marga í senn —
en hér sannast hið fornkveðna,
að sérhver fellur á sinni list um
síðir, því að hann varð fyrir því
sorglega áfalli að detta af hest-
baki nú fyrir 8 árum. Sú bylta
dæmdi hann í rúmið, það sem
efti'r var æfinnar. Samt fýlgd-
ist hann vel með því, sem gerð-
ist, bæði nær og fjær, einnig
las hann sér til hressingar og
sneiddi þá ekki hjá því, sem er
kristilegt og göfgandi, t. d. hélt
hann þeim gamla og góða sið að
lesa húslestur fram á síðasta
misserið, sem hann lifði.
Við, sem kynntumst Gísla í
Gerðum, þökkum samveru-
stundirnar á liðinni braut.
X.
sveinn og gjafvaxta mær hafa
strengt fögur heit, og dásamað
ást Signýjar, er fylgja vildi elsk-
huga sínum í dauöann, og hrif-
izUaf hetjunni, sem sleit öll bönd
en lét hárlokkinn Signýjar
fjötra sig. Það er trú mín, að
æfintýri þannig framsett, séu
hin áhrifamesta prédikun til
æskumanna, og ef til vill sú eina
prédikun, sem nær meira en
eyrum þeirra, og nær að þroska
skapgerð þeirra og beztu eðlis-
þætti.
Afburðamaður líkur sr. Magn-
úsi Helgasyni, sprettur ekki upp
úr óyrktum jarðvegi. Frá ætt
sinni og umhverfi hefir hann
erft sína höfuðkosti, enda eru
bræður hans og margir frændur
viðurkenndir mannkostamenn,
en það sem ég dáist mest að, er
hve vel honum tókst að þroska
þessa góðu ættareiginleika. Hann
naut aðeins sömu menntunar og
almennt gerðist um æskumenn
þeirra tíma, sem menntaveginn
gengu, og hans fyrstu störf voru
unnin á fremur afskekktum
stöðum, fjarri þeim menningar-
straumum, sem menntamenn
telja sér nauðsynlega til þroska,
en þá þegar, á fyrstu prestsskap-
arárum hans, fór orð af honum
sem afburða fræðara og mann-
kostamanni.
Sóknarfólk elskaöi hann og
virti, og víðfrægði hróður hans,
en sjálfur lifði hann þá eins og
alla tíð óbrotnu lífi, og gekk að
allri erfiðisvinnu, eins og bænd-
HEIMILIÐ
Frídagnr
liiísmæðra.
Húsmæðurnar eiga jafnast
fáar tómstundir og þá mun
þeim ekki síður þöTf góðrar
hvíldar en öðrum stéttum þjóð-
félagsins. Störfum þeirra er
þannig háttað, að þær verða að
vinna alla daga, jafnt sunnu-
daga sem virka daga. ÞæT þurfa
að annast börn og heimili alla
daga. Þó þær elski börnin sín,
geta þau þó orðið þreytandi, ef
aldrei er hægt að sleppa frá
þeim, og hvíla sig nokkra daga.
Frægur sænskur prófessor,
Bertil Ohilius, sagði eitt sinn á
opinberum fundi í Oslo: Frí-
tími hvers einstaklings meðal
þjóðarinnar, er stórmál vorra
tíma. Hugmyndin er, að allir
geti fengið frí, en sem komið
er, er það ekki nema þriðjung-
ur þjóðarinnar, sem getur orð-
ið þess aðnjótandi. Það er nefni-
lega enginn frítími til fyrir hús-
mæöurnar okkar, sem hafa þó
meiri þörf fyrir hálfsmánaðar
hvíld, en nokkur önnur stétt.
Menn segja, að ekkert sé hægt
að gera fyrir þær í þessu efni.
Hver tekur við störfum þeirra?
Hver getur raunverulega komið
í staðinn fyrir sérhverja hús-
móður? Þessi spurning flýgur
gegn um hugann, og ekkert
gerist til bjargar í þessu máli.
Þá kom prófessorinn með
frumvarp sitt um þegnskyldu-
vinnu ungra kvenna. Hann á-
leit, að ungar stúlkur skyldu
starfa einhvern tíma í þjónustu
hins opinbera. Helmingi þess
tíma væri varið til náms, en
hálfum tímanum yrði varið til
þess að vinna á heimilum, sem
þyrftu hvíldar vegna sjúkdóms
eða þreytu. Væri húsmæðrum
þjóðarinnar á þennan hátt gert
kleyft að öðlast hálfsmánaðar
frí árlega, taldi hann stóran
sigur unninn í þjóðlífinu:
Þetta frumvarp prófessorsins
væri rétt að taka til athugunar
innan kvenfélaganna og ræða
þar. Mörg kvenfélög hafa stofn-
að til skemmtiferða fyrir hús-
mæður. Nokkur kaupfélög hafa
lánað félagskonum sínum ó-
keypis bifreiðar til skemmti-
ferða. Nokkrir af skólunum
hafa stofnað til hvíldarviku
fyrir konur. En skilningur þessa
máls er allt of lítill hjá al-
menningi, aðeins örfáar konur
hafa getað orðið þessara frídaga
aðnj ótandi, oftsinnis vegna
þess, að enginn getur tekið við
störfum þeirra.
Hvíldarvika hverrar húsmóð-
ur einu sinni á ári, er það
minnsta, sem hún þarfnast til
þess að vera aflgjafi og vöTður
þess gróandi lífs, sem vex upp
á hverju góðu heimili.
J. S. L.
urnir, sem hann kenndi, og
þegar Jón Þórarinsson sækir
hann heim, austur að Torfastöð-
um, til að fala hann sem kenn-
ara að Flensborgarskólanum, þá
er hann að ljúka við að ganga
frá heyjum sínum og frá því
verki gekk, hann heim, til að
hefja tal um þau störf, er síðar
urðu hans merkustu lífsstörf, og
lengst munu halda minningu
hans á lofti.
Enginn núlifandi maður hefir
gefið eins glögga og merkilega
lýsingu af fyrirmyndarheimili í
sveit, eins og þau gerðust bezt á
liðinni öld, og sr. Magnús gefur
í minningargreinum sínum um
heimilið í Birtingaholti. Og ekki
er það neinn vafi, að þau
bernskuáhrif verða honum far-
sælasta veganestið. Er það at-
hyglisvert, að þessi mikli per-
sónuleiki er upprunninn við slíka
heimilishætti. Lýsing hans af
æskuheimilinu ætti helzt að vera
í hvers manns eigu, ef ske kynni
að ábyrgð þeirra, er heimili
stofna og stjórna, ykist við lest-
ur þeirrar lýsingar, en það mun
nú mjög skorta í grundvöll ís-
lenzkrar menningar, að heimil-
unum takist að rækja nógu vel
sitt stóra hlutverk eða hafi þau
tök á æskulýðnum, sem æskilegt
væri.
Eftir að sr. Magnús lét af
störfum við Kennaraskólann,
hafði ég lítil kynni af honum.
Ég hitti hann þó nokkrum sinn-
um og naut þess að ræða við
Athugasemd
í 106. tölublaði Tímans er
grein undir fyrirsögninni
„Grímur á gráa frakkanum",
undirrituð M. T.
Þessi grein endar á þennan
hátt:
„Hitt skyldi hver maður var-
ast að draga þá niður í rennu-
steinssaurinn eins og Danir sína
víðfrægustu menn.“
Þessi orð standa sem almenn
álykturí, án nokkurrar undan-
tekningar, alveg eins og þetta,
að draga víðfrægustu menn
sína niður, væri almennt fyrir-
brigði meðal Dana.
Að þetta sé svo, er mér alger-
lega ókunnugt um, og ég finn
það þess vegna óumflýjanlega
skyldu mína sem sendiherra
Dana hér á landi, að láta þessa
rakjalausu staðhæfingu M. T.
ekki standa alveg ómótmælta.
Ég vona að blaðið geri mér
þann greiða að ljá mér rúm fyrir
þessa athugasemd.
Með sérstakri virðingu,
Fr. de Fontenay
Samvinna í verzlun
og atvinnurekstri
(Framh. af 2. síðu)
vinnuútgerð, þarf ekki meira
áræði og manndóm heldur en
fram kom hjá fyrstu stofnend-
um kaupfélaganna í landinu.
Engum samvinnumanni kem-
ur í hug, að samvinnuútgerð,
þó að hafin yrði, myndi útrýma
einstaklingsrekstri þegar í stað.
Einstakir útgerðarmenn myndu
halda áfram að starfa, við hlið
félagsútgerðar, eins og kaup-
menn við hliðina á kaupfélög-
unum. Og meðan til eru sjó-
menn og verkamenn, sem vilja
vera annarra hjú, eða ekki
hafa, af einhverjum orsökum.
ástæður til að taka atvinnu-
reksturinn í eigin hendur, þá
eiga einstakir atvinnurekend-
ur tilverurétt — alveg á sama
hátt og kaupmennirnir eiga til-
verurétt á meðan einhverjiT
vilja við þá skipta.
VIII.
Árangur aL. verzlunarsam-
vinnunni í landinu er mikill og
glæsilegur. Af þeirri byrjun,
sem bændurnir á Norðurlandi
hófu fyrir 60 árum, er Tisið
stærsta og öflugasta verzlunar-
fyrirtækið í landinu. Máttur
samvinnunnaT getur unnið
stórvirki á fleiri sviðum. í stað
fylkinga vinnuveitenda og
verkamanna, sem oft deila um
skiptingu brauðsins, eiga að
koma samvinnufélög starfandi
manna, sem vinna í frjálsum fé-
lagsskap að framleiðslustörf-
um og skipta arðinum eftir
reglum, sem þeir sjálfir setja,
án íhlutunar annara manna.
Reynslan hefir sýnt, að vegur
samvinnunnar liggur til far-
sældar fyrir land og þjóð.
Sk. G.
hann og minnast liðinna tíma.
Hann lifði þá kyrrlátu lífi, eins
og ætíð áður. Hvarf austur að
Birtingaholti með hækkandi sól
og vori, en sneri jafnan heim
aftur til Reykjavíkur að liðnu
sumri. „Mér finnst ég alltaf
verða fleygur á vorin,“ sagði sr.
Magnús einhvern tíma við mig,
og andlit hans ljómaði af til-
hlökkun, er hann, hugsaði til
þess að fá ennþá einu sinni að
líta sínar kæru æskustöðvar. —
Nú er hann fleygur orðinn, og
hefir svifið til sóllanda fegri. —
Það er ekki mitt að dæma um
þau svið lífsins, er hann nú hefir
heimsótt, en öruggari eilífðarvon
og fegurri trúarskoðanir hef ég
ekki heyrt fluttar en þær, er sr.
Magnús flutti í fræðslu sinni og
framkomu, og ekki skil ég þá til-
veruna, ef lífsstörf sr. Magnúsar
hafa ekki verið í samræmi við
kröfur þær, er gerðar eru hand-
an við fortjaldið mikla, er skilur
þetta og annað líf.
Ég ætla ekki í þessum línum
að rekja ætt hans eða æfistörf,
það er alþjóð kunnugt og af
mörgum prýðilega rakið og skýrt,
en ég vil enda þessar línur með
þeim orðum Björnsons, er mér
þykja fegurst: „Þar sem góðir
menn ganga, eru guðs vegir.“ —
Þau eiga við lífsstörf sr. Magn-
úsar Helgasonar fremur en
nokkurs annars manns, sem ég
hefi þekkt eða kynnzt.
Stykkishólmi, 31. október 1940.
Stefán Jónsson.
Bréfkaflí úr Þíng-
eyjarsýslu
Almenn og venju fremur þung
gremja ríkir meðal bænda hér
í Þingeyj arsýslu, út af útvarps-
erindi Einars Magnússonar —
sumarþáttum — er hann flutti í
haust. — Okkur finnst Einar
þessi, ófyrirsynju, hafa Táðizt á
garðinn þar sem hann er lægst-
ur, — lægstur, vegna þess, að
það kemur mjög sjaldan f yrir,
að bændur landsins hlutist til
um háttsemi annara stétta eða
flokka í landinu. Ég gæti nú
líka trúað því, að Einar þessi
vissi nauða lítið um kjör þau,
sem bændur almennt hafa við
að búa, eða hversu ástæður
þeirra eru. HefiT hann t. d.
nokkra hugmynd um það, hvort
kjötverðið til bænda nú í ár, er
of hátt, eða of lágt, eða hversu
hátt það ætti að vera, svo að
bændur slyppu skaðlausir, þeg-
ar tekið er tillit til framleiðslu-
kostnaðar og afurðaverðs um
margra ára bil?Eða heldur Einar,
að bændur tapi aldrei á fram-
leiðslu sinni, og að það séu að-
eins útgerðarmenn við sjóinn,
sem hafi þá sögu að segja? Eða
ætlast hann til að bændur búi
við sífelld töp? Mega þeir ekki
einu sinni njóta verðhækkunar
góðu áranna til að vinna upp
töp hörðu áranna?
Einar þessi minnist á styrki,
sem bændum sé veittir. Hann
minnist á kreppulánin og upp-
gjafir skulda o. fl. og loks talar
hann svo um bændurna sem
„ölmusumenn" o. s. frv.
Satt er það, að bændum hafa
verið veittir styrkir og þeir
fengu, á sínum tíma, nokkra
uppgjöf skulda, um leið og
kreppuuppgjörið fór fram. En
þessara fríðinda nutu þeir sam-
kvæmt landslögum, sem álitin
voru að beztu mann yfirsýn,
nauðsynleg vegna þjóðarheild-
arinnar. Það er eins og allar
væntanlegar hörmungar dýr-
tíðarinnar í landinu stafi frá
kjötverðinu. Fyrst og síðast er
það kjötverðið til bændanna,
sem um er kvartað. — Einu
sinni minnir mig þó að talað
væri um óhæfilega háa álagning
á vefnaðarvörur hjá kaupmönn-
um og heildsölum. Ef til vill
hefir sú álagning ekki verið
hærri en það, að hún hafi að-
eins getað heitið spor í áttina
til dýrtíðar. En hvað sagði Ein-
ar Magnússon þá? Hann þagði.
Minnast má þess,. úr því til-
efni er gefið, að fleiri en bænd-
ur hafa fengið styrki og upp-
gjafir skulda. — Stórútgerðin
var undanþegin skattgreiðslu til
ríkissjóðs vegna skuldaástands
og annarra vandræða. Er það
ekki styrkur? Og hvað er að
segja um allt atvinnubótaféð,
sem veitt er til verkamanna í
kaupstöðum og kauptúnum
landsins og skiptir hundruðum
þúsunda. Er það ekki styrkur?
Meira að segja dýrtíðaruppbótin
til embættismanna, sem þeim
(Framh. á 4. siðu)
Ný framleíðsla.
Höfnm fyrirliggjandi fína alullar karlmaims-
sokka, scm uimlr eru í mjög fullkomnum sjálf-
virkum vélum. Einnig nokkrn grófari teg-
und s. s. golfsokka og sportsokka.
Frágangur allur cr mjög vandaöur.
Hælar og tær úr fjórjiættu bandi.
Sokkarnir eru með margvíslegum, smekkleg-
um litum.
Sokkarnir fást í heildsölu hjá
Sambandi isL samvinnufélaga
Sími 1080.
Muníð hína ágætu
Sjafnar blautsápu
í t/2 kg. pökkum.
n / g «%* riMie
Sapuverksmið)an Sjotn
Heildsölubirgöir hjá:
SAMBANDI ÍSL. SAMVFVXUFÉLAGA.
ÚTBREIDIÐ TÍMANN
96
Róbert C. Oliver:
Æfintýri blaðamannsins
93
og verða að spara við sig vín og sígar-
ettur. — r— Hvernig er það, þurfið þér
ekki að fá nýjan bíl. — Við reyndum
litla Morrisbílinn yðar svolítið í gær. —
Satt að segja eru nýju gerðirnar bæði
fallegri og fljótari. Hafið þér aldrei
staðiö við sýningargluggana og dáðst
að þeim, eða bölvað gamla bílnum yðar
í sand og ösku, þegar nýju bílarnir hafa
verið að renna fram úr yðar á veginum.
Eins og þér sjáið--------ég hefi einnig
áhuga fyrir einkalífi manna — hefir
mér dottið í hug, að við myndum gera
reglulegt góðvei’k, ef við hjálpuðum yð-
ur til þess að hafa góðar tekjur. Ég á
við mikla peninga, sem fullnægja og
hæfa manni eins og yður----------
— Efnið í þessari löngu ræðu vlrðist
þá vera það, að þér bjóðið mér að vera
þátttakandi í fyrirtækinu.
— Alveg rétt.
— Þið getið, með öðrum orðum, ekki
bjargað ykkur lengur einir. — Þið er-
uð farnir að finna hitann undir iljun-
um á ykkur, þykist ég vita. Og það mun
fyrst og fremst vera að þakka uppljóstr-
unum mínum.
Röddin hló kuldahlátur. — Yður
vantar ekki sjálfsálitið. Sjálfsálit er líka
eiginleiki, sem koma mun í góðar þarf-
ir fyrir mann í því hlutverki, er við
ætlum yður. En annars farið þér villur
stöðugt í andlit hans. Það tók nokkurn
tíma að venja sig við þetta sterka ljós
eftir myrkrið. Hann gekk nú í kring í
klefanum, til þess að láta ljósið skína
á veggina. Hvergi voru dyr eða op. Hon-
um var hreinasta ráðgáta hvernig þeir
höfðu komið honum þarna inn. Þetta
var allt svo óviðfelldið og draugalegt.
— Bob Hollman! — Röddin kom of-
an úr loftinu. Há og skipandi. En eig-
andi hennar var ósýnilegur.
— Hver er það, sem ég hefi þann vafa-
sama heiður að tala við? — spurði Bob
háðslega.
Röddin hló.
— Scotland Yard myndi vilja gefa
mikið fyrir að vita það.
— Það er ekkert svar við minni
spurningu.
— Hér er það ég, sem spyr, en þér, sem
svarið, Bob Hollman.
— Já, ef ég vil svara.
— Það munuð þér fá að læra.
Bob sveið í augun undan ljósinu. Það
kom einhversstaðar utan úr myrkrinu
— eins og röddin. Hvert sem hann snéri
sér, skein ljósið á hann.
— Látið mig þá heyra, sagði Bob,
kurteislega.
— Hvaðan hafið þér fengið vitneskju
um hvítu þrælasöluna, sem, eftir látun-
um í Scotland Yard, blöðunum og ýms-