Tíminn - 26.11.1940, Blaðsíða 2

166
TÍM1IV3V, þrigjndagÍMii 26. név. 1940
117. blað
FJármálin og Sjáli'
stæðisf lokkuri n n
Arskaup og vetrartaxti
‘©ímirm
I»riðjudaginn 26. nóv.
1. desember
í Morgunblaðinu 21. þ. m. gat
að líta frásögn um væntanleg
hátíðahöld stúdenta 1. desem-
ber næstkomandi. Er þar frá
því skýrt, að stúdentar ætli að
halda hátíð þann dag, með líku
sniði og undanfarin ár. Efna
þeir til skrúðgöngu frá Háskól-
anum að Alþingishúsinu, en þar
ætlar atvinnumálaráðherrann,
Ólafur Thors, að flytja ræðu, af
svölum hússins. Síðan er boðuð
skemmtun í hátíðasal Háskól-
ans, en þegar kvölda tekur verð-
ur samkoma að Hótel Borg.
Verða þar etnar krásir, drykkja
þreytt og dans stiginn.
Þessi dagur, 1. desember, hef-
ir verið haldinn hátíðlegur síð-
an 1918, í minningu þess að
sáttmálinn milli íslendinga og
Dana öðlaðist þá gildi. Með þeim
sáttmála náði íslenzka þjóðin
einum áfanga á leið sinni til
sjálfstæðis. Meðan dvalið er á
þeim áfangastað, er ástæða til
að halda 1. desember hátíðleg-
an, en ekki lengur.
Þátttakan í hátíðahöldum 1.
desember hefir aldrei verið al-
menn. Veldur þar mestu, að þá
er skammdegi, og dagurinn þvi
óheppilegur til samkomuhalds
utan kaupstaða og kauptúna.
Þegar af þeirri ástæðu getur 1.
desember ekki orðið þjóðhátíð-
ardagur á komandi árum.
Samningurinn, sem gerður
var við Dani 1918, átti að gilda
í 25 ár. En þegar rúmlega 20 ár
voru liðin af samningstímanum,
hljóp snurða á þráðinn. Vegna
óviðráðanlegra atvika gátu
Danir ekki haldið áfram að fara
með utanríkismálin fyrir ís-
lendinga, eins og ákveðið var í
samningnum, og eigi gat kon-
ungur heldú;r farið með það
vald, sem stjórnarskráin veitir
honum. Með samþykktum á Al-
þingi 10. apríl 1940, tóku ís-
lendingar þessi mál í sínar
hendur.
Skoðanir manna virðast
skiptar um það, hvort sam-
bandslagasamningurinn sé enn
í gildi eða ekki. T. d. um þann
skoðanamun, sem vart hefir
orðið í málinu, má benda á, að
í Morgunblaðinu 12. þ. m. er
skýrt frá samþykkt, sem nýlega
var gerð á sambandsþingi ungra
Sjálfstæðismanna, um að sam-
bandslagasamningnum við Dani
skuli sagt upp formlega á
næsta Alþingi. En í ritstjórnar-
grein í sama blaði 17. nóv. er
því haldið fram, að sambands-
lögin séu ekki lengur til, þar
sem sá grundvöllur, sem þau
byggðust á, sé úr sögunni, og
því sé óþarft að ræða um form-
lega uppsögn þeirra.
Það er ekki vitað, hvort félag
stúdenta, sem efnir til hátíða-
haldanna, telur sambandslögin
enn í fullu gildi. Vel má vera,
að stúdentarnir hafi ekki gert
sér fulla grein fyrir málinu, en
noti tækifærið til þess að
skemmta sér þennan dag eins
og áður. Er að sjálfsögðu ekk-
ert athugavert við það, þó þeir
stofni til skemmtanahalds, og
vel geta þeir haldið þeim sið,
ef þeim svo sýnist, að koma
saman til gleðimóta 1. des.-ár
hvert, án þess að slíkt standi í
nokkru sambandi við sjálfstæði
iandsins.
Enginn ágreiningur var um
þær ákvarðanir, er teknar voru
á Alþingi 10. apríl síðastl., varð-
andi meðferð utanríkismála og
konungsvalds. Allir viðstaddir
þingmenn voru þar á einu máli.
Svo þarf að verða um fram-
haldið, sé þess nokkur kostur.
Flokkana greinir á um leiðir í
mörgum innanlandsmálum, og
um þau hljóta að myndast
deilur. Við því er ekkert að
segja. En í öllum stjórnarfars-
legum skiptum við aðrar þjóðir
ætti andinn frá 10. apríl að
verða ríkjandi.
Væntanlega hefir ríkisstjórn-
in þegar undirbúið tillögur í
sjálfstæðismálinu. Það var ein
af þeim skyldum, sem hún átti
að gegna. Eins og ríkisstjórnin
er nú skipuð, hefir hún bezta
aðstöðu til forgöngu í málinu
og henni er skylt að undirbúa
næsta skrefið. Sk. G.
í síðasta blaði Timans voru
nokkur sýnishorn af blaða-
skrifum Sjálfstæðismanna um
fjármálastjórn Framsóknar-
flokksins, áður en þjóðstjórnin
var mynduð og næstu mánuði
eftir að hún settist að völdum.
Blöð Sjálfstæðismanna birtu
harðorðar ásakanir um óhæfi-
legar álögur, eyðslu og sukk, í
stjórnartíð Framsóknarflokks-
ins. Var því hiklaust haldið
fram, að með myndun þjóð-
stjórnarinnar hefði Sjálfstæð-
isflokkurinn verið fenginn til að
bjarga þjóðinni úr fjárhagserf-
iðleikunum. Jafnframt var, af
hálfu Sjálfstæðisflokksins, boð-
uð ný fjármálastefna, þar sem
sparnaður og ráðdeild átti að
koma í stað óhófseyðslu og fyr-
irhyggjuleysis á liðnum árum.
Við afgreiðslu fjárlaga fyrir
árið 1940, á framhaldsþinginu
haustið 1939, fékk Sjálfstæðis-
flokkurinn tækifæri til að sýna
hina nýju fjármálastefnu, þar
sem flokkurinn hafði þá fyrir
rúmlega hálfu ári fengið fjár-
málastjórnina í sínar hendur.
Blöð flokksins og forráðamenn
hans höfðu oft lýst því yfir, að
hægt væri að lækka ríkisút-
gjöldin um stórar fjárhæðir,
með því að skera niður óþarfa
eyðslu. Munu margir fylgis-
menn Sjálfstæðisflokksins hafa
gert sér vonir um, að þá myndi
eitthvað af sparnaðaráformum
flokksins komast í framkvæmd,
svo að útgjöldin á fjárlögunum
yrðu til muna lægri en áður.
Niðurstaðan í þessu máli varð
hinsvegar sú, að í stað lækkun-
ar, hækkuðu rekstrarútgjöld
fjárlaganna í meðferð þingsins
um nál. 1 milj. og 100 þús. kr.,
og útborganir samkvæmt sjóðs-
yfirliti urðu um það bil 1 milj.
og 600 þús. kr. hærri en ráð-
gert hafði verið í fjárlagafrum-
varpinu, sem Eysteinn Jónsson,
fjármálaráðherra Framsóknar-
flokksins, lagði fyrir þingið í
upphafi þess. Og þingið af-
greiddi hærri fjárlög en nokkru
sinni áður.
Þegar kunnugt varð um þessa
útkomu, reyndu blöð Sjálfstæð-
ismanna að bjarga sér með því
að fullyrða, að útgjöld fjárlag-
anna hefðu orðið miklu hærri,
ef andstæðingar þeirra hefðu
mátt ráða, og jafnframt reyndu
þau að telja lesendum sínum
trú um, að stefnubreyting í
fjármálum væri sjáanleg í
sambandi við afgreiðslu fjár-
laganna.
Hér í blaðinu var þessu mót-
mælt með því að benda á þá
staðreynd, að Sjálfstæðisflokk-
I.
Fyrir 12 árum var byrjað að
undirbúa mikla breytingu á
hegningarframkvæmdum hér á
landi. Fram að þeim tíma mátti
kalla, að ekki væri til nema eitt
hegningarhús á landinu. Það
varð jafnframt að vera gæzlu-
varðhaldsstofnun fyrir Reykja-
vík. Hinn vaxandi bær hefði
þurft vegna sinna þarfa að hafa
stærri stofnun, vegna almennr-
ar löggæzlu í bænum.
Hegningarhúsið í Reykjavík
var orðið mikið of lítið til að
fullnægja þörfum Reykjavíkur
og landsins alls. Það var auk
þess mjög vanrækt. Klefarnir
voru daunillir og heilsuspillandi.
Menn, sem höfðu fengið dóm,
gátu ekki fengið að framfylgja
ákvæðum laganna. Menn urðu
að bíða missirum og jafnvel ár-
um saman eftir að fá að taka
út þá hegningu, sem dómstól-
arnir höfðu ákveðið, og þegar
kom í dyflissuna mátti kalla
fullvíst, að heilsan væri í veði,
ef um langa hegningarvist var
að ræða.
Alþingi réðist þá í að kaupa
jörðina Litlahraun, rétt hjá
Eyrarbakka, með mjög stórri,
hálfgerðri byggingu. Sú bygging
átti að verða sjúkrahús. Það var
búið að leggja 120 þús. kr. í
þetta hús en það var aðeins
orðið fokhelt. Það var sýnilegt,
urinn flutti engar sparnaðar-
tillögur, sem Framsóknarmenn
beittu sér á móti, og ekki þurfti
hann heldur að stöðva neinar
kröfur frá þeim, um aukin fjár-
framlög, því að slíkar kröfur
voru ekki fram bornar. Er því
ekkert til stuðnings þeirri full-
yrðingu Sjálfstæðismanna, að
fjárlögin hefðu orðið hærri, ef
Framsóknarflokkurinn hefði
haft fjármálastjórnina.
Sennilega hafa margir ó-
breyttir liðsmenn Sjálfstæðis-
flokksins, sem lögðu trúnað á
sparnaðarhjal hans, crðið fyr-
ir vonbrigðum í sambandi við
afgreiðslu fjárlaganna fyrir ár-
ið 1940. Ef til vill hafa þó ein-
hverjir þeirra talið, að eigi væri
fullreynt fyrr en fjármálaráð-
herra flokksins hefði gefist tæki-
færi til að leggja fram fjár-
lagafrumvarp, sem hann hefði
sjálfur samið. Sú stund rann
upp skömmu eftir þingbyrjun,
í febrúar 1940. Þá lagði Jakob
Möller fjármálaráðherra fyrir
þingið frumvarp til fjárlaga fyr-
ir árið 1941, og voru þá liðin 13
ár frá því að ráðherra frá Sjálf-
stæðisflokknum hafði undirbúið
fjárlög fyrir Alþingi.
Þess er áður getið, að Morg-
unblaðið hefir haldið því fram,
að stefnubreyting hafi orðið í
fjármálum síðan Sjálfstæðis-
flokkurinn tók við stjórn þeirra.
Til þess að gera það ljóst, í
hverju breytingin sé fólgin,
verður hér gerður samanburð-
ur á fjárlagafrumvarpi ráðherra
Sjálfstæðisflokksins, sem lagt
var fyrir síðasta þing, við það
frumvarp, sem ráðherra Fram-
sóknarflokksins lagði fyrir þing-
ið árið áður.
Á fjárlagafrumvarpi Jakobs
Möller voru tekjur ríkisins á-
ætlaðar rúml. 60 þús. kr. hærri,
en á frumvarpiEysteinsJónsson-
ar árið áður. Jakob Möller hafði
þó áætlað tekjur af tollum og
sköttum nokkru lægri, en í stað
þess að á frumvarpi Eysteins
Jónssonar var lagt til, að 450
þús. kr. af útflutningsgjaldinu
yrðu greiddar til fiskimálasjóðs,
lagði J. M. til, að allt útflutn-
ingsgjaldið skyldi renna í rík-
issjóðinn. Að öðru leyti voru
engar verulegar breytingar á
tekjuáætluninni, og gert ráð
fyrir óbreyttum tekjustofnum.
Þá eru útgjöldin. í frumvarpi
Jakobs Möller voru nýir út-
gjaldiliðir og ýmsir eldri
gjaldaliðir hækkaðir. Stærsti
nýi gjaldaliðurinn var dýrtíðar-
uppbót til embættis- og starfs-
manna ríkisins, 500 þús. kr.. Þá
voru vextir af ríkislánum
að þetta sjúkrahús yrði ekki
fullgert í tíð þálifandi manna.
Þá keypti ríkið þetta mikla,
hálfgerða hús og breytti því í
nútíma vinnufangelsi. Þar getur
farið vel um allt að 40 menn.
II.
Sá forstjóri, sem fyrst stýrði
vinnuhælinu, var fjölgáfaður og
marghliða maður. Sigurður
Heiðdal hafði verið bóndi, út-
gerðarmaður, kennari, rithöf-
undur, oddviti sveitarmál-
efna að minnsta kosti í einu
kauptúni. Sigurður Heiðdal tók
við hælinu meðan það var hálf
smíðað og stýrði því í 10 ár.
Á þeim tíma var að mestu lok-
ið við endurbyggingu hússins,
komið upp verkstæði og pen-
ingshúsum, býlið stækkað með
því að leggja undir hælið hálft
prestsetrið Stórahraun. Hælið
var fullt af föngum, einkum á
vetrum. Öllum sýslumönnum og
ríkisstjórnum hætti til að láta
undan beiðnum dómfelldra
manna og leyfa þeim að taka
út hegningu að vetri til. Það var
óheppilegt fyrir rekstur hælis-
ins, því að erfitt var að láta
fangana vinna verulega gagn-
leg störf að vetri til, nema þá,
sem sinntu gripahirðingu heima
fyrir.
Sigurður Heiðdal lét fangana
vinna í þágu almennings á
255 þús. kr. hærri en áður,
vegna gengisbreytingarinnar.
Hækkun á kostnaði við sjúkra-
hús 230 þús. kr. og kostnaði við
stjórnarráðið, hagstofuna og
meðferð utanrikismála, alls um
185 þús. kr. Auk þess var kostn-
aður við skömmtunarskrifstof-
una og fleiri nefndir, 115 þús
kr. Hækkað framlag til vega-
mála um 95 þús. kr., til kennslu-
mála um 90 þús. kr. og ýmsir
aðrir smærri liðir hækkaðir um
samtals um 150 þús. krónur.
Alls voru þessar útgjaldahækk-
anir rúml. 1 milj. og 600 þús.
krónur.
Til að vega á móti þessum
gjaldahækkunum lækkaði Jak-
ob Möller nokkra gjaldaliði, frá
því sem verið hafði í frumvarpi
Eysteins Jónssonar árið áður.
Mest var lækkunin á jarðrækt-
arstyrknum, 380 þús. kr. Þá var
lækkað framlag til bygginga í
sveitum um 175 þús. kr„ til
strandferða um 130 þús. kr„ til
verkamannabústaða um 130
þús. kr„ til nýbýla og sam-
vinnubyggða um 105 þús. kr„ til
landhelgisgæzlu um 100 þús.
kr., til Eimskipafélagsins um
80 þús. kr„ til verkfærakaupa-
sjóðs um 35 þús. kr. til ráðstaf-
ana vegna sauðfjárveiki um 30
þús. kr„ til fiskveiðasjóðs um
30 þús. kr„ og til landmælinga
um 30 þús. krónur. Felld voru
niður framlög til fyrirhleðslu í
Rangárvallasýslu, 50 þús kr„ til
undirbúnings Faxaflóafriðunar
40 þús. kr. og til frystihúsa 35
þús. kr. Nokkrir smærri liðir
voru niður felldir eða lækkað-
ir um samtals 80—90 þús. kr.
Alls nam þessi niðurskurður
nokkuð yfir 1. milj. og 400 þús.
krónur, eða um 190 þús. kr.
lægri upphæð en hækkunartil-
lögurnar. Voru því rekstrarút-
gjöld á frumvarpi Jakobs Möll-
ers um 190 þús. kr. hærri en á
frumvarpi Eysteins Jónssonar
árið áður.
Hér var á ferð hæsta fjár-
lagafrumvarp, sem lagt hefir
verið fyrir þingið, og fjárlögin
urðu þau hæstu, sem afgreidd
hafa verið.
En nú brá svo við, að Sjálf-
stæðismenn skrifuðu ekkert í
blöðin um nýtt „met“ fjár-
málaráðherrans.
Hér hefir verið gerð nokkur
grein fyrir „björgunarstarfi“
Sjálfstæðisflokksins á fjár-
málasviðinu. Ekki er ólíklegt,
að ýmsum fylgismönnum hans
þyki útkoman í ósamræmi við
stóru orðin, og hafi það orðið
þeim vonbrigði. Framsóknar-
mönnum kom það ekki á óvart,
þó að lítið yrði úr sparnaðar-
framkvæmdunum. Þeim var
kunnugt af reynslunni, að erf-
itt er að lækka útgjöld ríkisins
um stórar fjárhæðir. En Fram-
sóknarmönnum er ljóst, enn
sem fyrr, að útgjöldunum þarf
margan hátt. Þeir unnu mikið
að voldugu holræsi gegnum
malarkambinn á Eyrarbakka og
var það verk áætlað á 25 þús.
krónur.Þeir lögðu akveg af þjóð-
veginum heim að Reykjahæli,
bygðu mikið af veginum heim
að Laugarvatni, byrjuðu á fyr-
irhleðslu Markarfljóts ofan við
Dímon, lögðu fyrstu bæjarleið-
ina af Suðurlandsbraut í Ölfusi
og margt fleira af sama tagi.
Þetta voru gagnleg verk fyrir
þjóðfélagið, en gáfu ekki beina
peninga í aðra hönd. Hælið varð
dýrara í rekstri með þvi að
hafa fangana þannig í „útgerð“
við gagnlega vinnu, heldur en
að hafa þá iðjulausa heima á
hælinu.
Sigurður Heiðdal grundvall-
aði hælið eins og það er nú. En
er á leið mætti hann nokkurri
mótstöðu hjá þingi og stjórn,
Mönnum fannst, að skáldið í
honum bæri ofurliði bóndann,
sem gætir líka að smámunum í
stóru heimili. Það varð að sam-
komulagi milli Sigurðar Heið-
dal og ríkisstjórnarinnar, að
hann breytti um störf og nýr
maður kæmi að Litlahrauni.
III.
Hinn nýi forstjóri var innbor-
inn Reykvíkingur, sem hafði
gerzt sveitabóndi og unnið sér
þar mikið álit. Hann hét Teitur
Eyjólfsson og var dóttursonur
Þorláks bónda í Fífuhvammi,
sem var lengi alþingismaður
Árnesinga á baráttutíma Bene-
dikts Sveinssonar. Meðan Teit-
ur Eyjólfsson var i barnaskólan-
um í .Reykjavík veittu kennarar
Um næstu áramót falla úr
gildi samningar þeir um kaup-
gjald, sem farið hefir verið eftir
undanfarið og lögfestir voru um
stundarsakir á Alþingi 1939. Það
liggur því fyrir nú á næstunni
að semja um þessi mál, og er
það mikið verk og vandasamt,
eigi sízt vegna þess, hversu óvíst
er um ástand alls atvinnu-
rekstrar og verðlag nauðsynja.
Er þess þó að vænta, að verka-
mönnum og atvinnurekendum
takist að leysa þetta mál án
þess að til stöðvunar þurfi að
koma í atvinnurekstri eða á-
framhaldandi afskipti af hálfu
löggj af arvaldsins.
Vel mætti það verða til gagns
fyrir alla þá, sem um þessi
vandamál eiga að fjalla, að
vakið væri máls á nýjum sjón-
armiðum eða aðferðum, sem eigi
hafa verið notaðar við gerð
slikra samninga. Tilgangur
þessa greinarkorns er að benda
á tvö atriði, sem að hyggju þess,
er þetta ritar, gætu komið til
athugunar í því sambandi.
Það er alkunna, þótt eigi sé
því ávallt gefinn gaumur sem
skyldi, að framleiðsla og vinnu-
skilyrði eru yfirleitt með nokk-
uð öðrum hætti hér en víðast
annars staðar. í flestum löndum
er það svo, að atvinnurekstur-
inn er að langmestu leyti stund-
aður nokkurnveginn jafnt allt
árið. Sá atvinnuvegur, sem víð-
ast hvar þarf á langmestu
vinnuafli að halda, iðnaðurinn,
er að verulegu leyti stundaður
í húsum inni. Við námugröft er
unnið undir yfirborði jarðar, og
koma því áhrif veðurfars á
hann ekki .til greina nema að
nokkru leyti. Um flesta aðra
vinnu má það og segja, að mjög
að stilla í hóf, og þeir eru ávallt
reiðubúnir til að fylgja skyn-
samlegum tillögum um niður-
færslu á ríkisútgjöldunum.
En þó að lítið yrði úr sparn-
aðinum, hefir eitt áunnist. Það
hefir komið í ljós, að ræður og
blaðaskrif Sjálfstæðismanna á
undanförnum árum, um að auð-
velt væri að lækka útgjöld rík-
isins um stóra upphæð, jafnvel
nokkrar miljónír, með því að
skera niður óþarfa „eyðslu og
sukk“, hafa verið blekkingar.
Þetta hefir sannast með úr-
ræðaleysi þeirra sjálfra, eftir
að þeir fengu stjórn fjármál-
anna og tækifæri til að sýna
sparnaðinn í verki. Eftir að
hafa gengið undir það próf,
ætti Sjálfstæðisflokknum að
verða erfiðara en áður að skapa
sér fylgi'með fullyrðingum um
að hann væri öðrum hæfari til
forystu í fjármálum þjóðar-
innar. Sk. G.
hans því sérstaka eftirtekt, hve
greindur hann var, og bæði
kjarkmikill og hugkvæmur.
Skömmu áður en heimsstyi-j-
öldin byrjaði' 1914, var Teitur
Eyjólfsson orðinn vinnupiltur i
Laugardal, þá rúmlega fermd-
ur. Honum þótti gott að vera í
sveitinni, og tók upp sið vinnu-
manna frá fyrri tímum, sparaði
kaup sitt, eignaðist kindur og
var fyr en varði orðinn vel bú-
fær. Hann keypti þá fallega en
vanhirta jörð, EyVindartungu,
sem er næsti bær við Laugar-
vatn. Honum búnaðist þar á-
gætlega vel. Hann kvæntist at-
orkusamri konu úr sveitinni.
Þau unnu með svipuðum hætti
og íslenzku landnemarnir vest-
an hafs. Eftir nokkur ár
höfðu þau komið upp myndar-
legu búi, byggt vandað stein-
hús á jörðinni, sléttað túnið og
fært það út og reist rafstöð
fyrir heimilið. Teitur annaðist
auk þess klakstöð fyrir Laug-
dælinga og var oddviti sveitar-
innar flest þau ár, sem hann
bjó í Eyvindartungu. Börnin
voru mörg, en hraust og elju-
söm. Öll fjölskyldan vann með
stakri atorku að þessu myndar-
lega landnámi.
Þegar Hermann Jónasson
þurfti að fá nýjan forstjóra að
Litlahrauni, vildi hann fá í
það starf hagsýnan og duglegan
bónda, sem hefði sýnt trú sína
í verki. Teitur Eyjólfsson varð
fyrir valinu. Hann var harð-
skeyttur kaupstaðardrengur,
sem hafði komið allslaus í sveit-
ina og sýnt í verki, að hann
kunni að nema land.
víða er veðurfar þannig, að lít-
il sem engin hindrun er á því
að hægt sé að hafa fulla vinnu
jafnt vetur sem sumar. Við þetta
ástand eru þeir vinnusamning-
ingar miðaðir, sem gerðir eru
víðsvegar um heim. Og í þessu
eins og mörgu öðru, höfum við
íslendingar farið að dæmi ann-
arra þjóða, þótt aðstaðan sé
önnur.
Hér á landi fer því enn fjarri,
að iðnaður eins mikill hlutfalls-
lega og víðast annars staðar .Og
tiltölulega stór hluti íslenzks
iðnaðar, þ. e. byggingariðnað-
urinn, verður ekki unnin í hús-
um inni a. m. k. ekki nema að
nokkru leyti. Um alla aðra lík-
amlega vinnu hér á landi má
það segja, að hún er mjög kom-
in undir veðurfari landsins. En
íslenzkt veðurfar er, eins og
kunnugt er, með þeim hætti, að
verðmæti vinnunnar hlýtur að
fara mjög eftir árstíðum. í
sveitum landsins hafa þessi á-
hrif árstíðanna á verðgildi
vinnunnar lengi verið tekin til
greina og eru enn. Kaupamað-
urinn um sláttinn fékk hærra
kaup en vetrarmaðurinn, því að
af starfi hans var meiri árang-
ur.
Svo er þetta enn. Það er enn
sem komið er engin leið fyrir
íslenzku þjóðina að gera sér
sama verð úr vinnu sinni vetur
og sumar. Þó getur vetrarvinn-
an verið mikils virði. Og það er
ákaflega tilfinnanlegt fyrir
þjóðlífið í heild, ef stór hópur
manna lætur veturinn lítt eða
ónotaðan, eða getur ekki notað
hann. En þannig hefir þetta
verið. í öllum stærri bæjum
landsins og víða í þorpum verð-
ur meira og minna atvinnuleysi
undir eins og veturinn gengur
í -garð. Þetta vetraratvinnuleysi
er tilfinnanlegt, fyrst og fremst
fyrir þá, sem við það búa og
einnig fyrir hið opinbera. En
á því er ekki hægt að ráða bót
nema atvinnurekstur íslendinga
breytist stórlega — eða breyt-
ing verði gerð á kaupgjalds-
fyrirkomulagi til samræmis við
náttúruskilyrði landsins.
Breyting á kaupgjaldsfyrir-
komulaginu ætti að verða á
þann hátt, að ákveða mismun-
andi almennt kaupgjald eftir
árstíðum. Semja ætti um a. m.
k. tvo mismunandi kauptaxta,
sumartaxta og vetrartaxta, og
ætti munur þeirra að vera all-
mikill. Á sumrum yrði öll vinna
unnin fyrir sumartaxtann, en
á veturna ætti að vinna fyrir
vetrartaxtann alla þá vinnu,
sem ekki er hægt að fá sama á-
rangur eftir vetur og sumar.
Undir vetrartaxtann féllu t. d.
IV.
Teitur Eyjólfsson hefir nú
stýrt Litla-Hrauni í hálft ann-
að ár. Hann hefir fylgt sömu
meginreglu eins og við búskap-
inn á Eyvindartungu. Hann tók
við nokkru búi, en hann hefir
stækkað það mikið. Takmark
hans er að framleiða á Litla-
Hrauni með vinnu fanganna
eins mikið og unnt er af því, sem
þarf til heimilisins. Sigurður
Heiðdal hafði hafið mikla kar-
töfluyrkju í sandinum fram við
sjóinn og notað þang og þara til
áburðar. í fyrrasumar var kar-
töfluuppskeran um 300 tunnur,
en allmikið minni í ár eins og
annars staðar.
Bústofnínn á Litla-Hrauni er
allmyndarlegur. Þar eru 15 kýr
mjólkandi, 37 geldneyti og kálf-
ar, 50 hestar, þar af Í0 dráttar-
hestar, en engin kind. Jörðin er
vel löguð til að ala þar upp
geldneyti og hesta. Þar sem eru
um 30—40 fullhraustir menn
við vinnu undir beru lofti mest-
an hluta ársins, þarf mikið til
bús að leggja. Teitur Eyjólfsson
vill stækka búið með vinnu
fanganna, svo að hann hafi
meir en nóg til ársins af garð-
mat, mjólk, feitmeti og kjöti. í
vor tók hann mó vegna hælisins
svo mikið, að mun minna þarf
af kolum, heldur en vant er.
Heyfengur á Litla-Hrauni var
í sumar sem leið nálega 3000
hestar, en helming þess varð að
sækja í lönd annarra manna.
Á þeim vettvangi telur Teitur
Eyjólfsson mikla þörf að bæta
hag hælisins.
Eins og fyr er frá sagt hefir
(Framh. á 3. síðuj
JÚNAS JÓNSSON:
Vinnuhælið á Litlahrauní