Tíminn - 26.11.1940, Blaðsíða 3

117. blað
TÍMliWT, l»rig|adagmn 26. nóv. 1940
167
B Æ K U R
Jóhann Bárðarson:
Áraskip. — Útgefandi
ísaf oldarprentsmiðj a,
h.f. 162 bls. Verð inn-
bundin 12 krónur.
Þessi bók Jóhanns Bárðarson-
ar, Áraskip, er ísafoldarprent-
smiðja hefir gefið út, fjallar um
sjósókn og fiskiveiðar frá Bol-
ungavík, áður en vélknúnir bát-
ar kömu til sögu. Allt frá land-
námstíð hefir sjórinn verið fast
sóttur víða við íslandsstrendur,
og Vestfirðingar ekki verið öðr-
um síðri í því efni. Bolungarvík
varð þegar á landnámstíð ver-
stöð. Þuríður sundafyllir, er
þar nam land, reri sjálf til
fiskjar og var aflasæl.
Alla tíð síðan hafa Bolvik-
ingar stundað sjóinn. Þessi bók
fjallar um hætti þeirra og siðu
við fiskiveiðar og sjófarir, skil-
yrðin, sem þeir áttu við að búa,
fiskimiðin, lendingarstaðina,
skipin, veiðarfærin, afrek þeirra
og áföll, er þeir hafa hlotið.
Sem sagt: Bókin er lýsing á
þeirri jnenningu, fyrst og
fremst atvinnumenningu, er
þeir hafa tileinkað sér kynslóð
eftir kynslóð í baráttunni við
úfinn sjó og válynd veður.
Reynslan, oft sannarlega dýr-
keypt reynsla, hefir kennt
mönnum á hvern hátt þeir geti
bezt sigrazt á þeim hættum, sem
þeim svo víða er búin frá nátt-
úrunnar hálfu. Hvað mestar eru
þessar hættur á hafinu, sem
fiskimenn þjóðarinnar urðu að
sækja á opnum fleytum, sem
ekki urðu öðru vísi knúnar á-
fram en með árum og seglum.
Þótt oft hafi íslendingar mikið
afhroð goldið í fárviðrunum við
strendur landsins, þá þykir mér
þó hitt furðulegra, hve margir
hafa komizt heilu og höldnu til
hafnar úr fífldjöxfum sjóferð-
um á áraskipum sínum, þegar
stórhríðar eða ofviðri hafa
skollið á. En ástæðan til þess
var sú, að ein kynslóð lærði af
annarrar reynslu, að það skap-
aðist verkleg menning, sem að
sínu leyti var eins merkilegur
þáttur atvinnulífsins og vél-
tækni síðari áratuga. Á sama
hátt má vitanlega rekja slóðina
á mörgum öðrum sviðum: Sjá
hvernig landslýðurinn hefir öld
fram af öld samsamazt þeim
hörðu lífsskilyrðum, sem hér
voru. Þessa samsömun má sjá
í húsagerð, fjárgæzlu, ferða-
mennsku og á mörgum sviðum
öðrum, og jafnvel fyrst og
fremst þar, sem örðugleikarnir
voru mestir.
Nú er sú menning, sem sjó-
sókn á opnum árabátum hefir
skapað á tíu öldum, að líða und-
ir lok, þvi að ný veiðitæki hafa
ríkið keypt hálfa jörðina Stóra-
hraun og lagt hana undir hælið.
En hinn helmingurinn er í
eign einstaks manns. Þar er
ekki búið, heldur er landið leigt
í smásneiðum til allmargra
manna, þar á meðal manna úr
Reykjavik. Að sumrinu til er
fjölmargt fólk frá ýmsum heim-
ilum við vinnu á þessu marg-
sundurskipta landi. En þá verða
fangarnir á Litlahrauni líka að
vera við heyskap fyrir hælið á
landspildu þeirri, sem þvi fylg-
ir. Þetta er mjög óheppilegt fyr-
ir allan aga og stjórn á vinnu-
hælinu. Fangarnir eiga að vísu
að vinna eins og við verður
komið, en þeir verða að vera í
heimi, sem lokast um þá eina
og gæzlumenn þeirra. Það er
með öllu óviðunandi, að alger-
lega óviðkomandi menn hafa
löglegan rétt til að vera dag eft-
ir dag og viku eftir viku svo að
segja á sama bekk og fangar,
sem eru að ljúka af dómkveð-
inni hegningu. Teitur Eyjólfs-
son leggur megináherzlu á, að
sá helmingur af jörð Stóra-
hrauns, sem enn er í einka-
eign og margskiptri ábúð, verði
í vetur keyptur og lagður undir
hælið. Það þarf þessa lands með
til að geta haft nægilegt land-
rými vegna búskapar á hælinu,
sem á að nægja þeim, sem þar
eiga heima, hvað snertir inn-
lendan og heimafenginn varn-
ing. Hitt skiptir þó að hans
dómi enn meira máli, að geta
einangrað fangana á heima-
jörðinni frá óviðkomandi fólki.
V.
Á sumrum vinna fangarnir á
Árskaup og'
vetrartaxti.
(Framh. af 2. slðuj
jarðabótavinna, vega- og gatna-
gerð, upptaka á innlendu bygg-
ingarefni o. s. frv. Undir sumar-
taxtann myndi falla jafnt vetur
sem sumar fiskveiðar, þar sem
að jafnaði má gera ráð fyrir
vetrarvertíð, iðnaður 1 húsum
inni, skipavinna o. s. frv.
Þetta ætti að geta haft þau
áhrif, að á veturna myndu
margir verða til að láta vinna
fyrir vetrartaxtann ýmislegt
það, sem annars yrði látið ó-
unnið fyrir venjulegt kaup-
gjald. Með því móti gæti sú
vinna svarað kostnaði og forð-
að mörgum manninum frá at-
vinnuleysi hinn „dauða tíma“
ársins.
Þetta fyrirkomulag er að vísu
ekki vandalaust í framkvæmd.
í vinnusamningum yrði að
ákveða sérstaklega á hverjum
stað, hverskonar vinna ætti að
koma undir vetrartaxtann og
við hvaða vinnu sumartaxtinn
ætti að gilda allt árið. í mörg-
um tilfellum gæti þetta orðið
samkomulagsatriði i hvert sinn
milli þess, sem vill láta vinna
og hlutaðeigandi verkamanna-
félags. Það myndi gerast á þann
hátt, að einhver aðili, stundum
e. t. v. verkamannafélagið sjálft,
vildu stofna til einhverra fram-
kvæmda, ef á það yrði fallizt
að farið yrði eftir vetrartaxtan-
um. Stundum gæti svo farið, að
þetta yrði vísir að fyrirtæki, þar
sem síðar gæti- svarað kostnaði
að vinna fyrir sumartaxa allt
árið. En á sumrin ætti undir
engum kringumstæðum að
vinna fyrir vetrartaxta, því að
það myndi raska hinum náttúr-
lega grundvelli og í sumum til-
fellurn verða notað til óeðli-
legrar kauphækkunar.
Hitt' atriðið, sem vakið skal
máls á hér, eru samningar um
árskaup. Launavinna daglauna-
manns er ákaflega hvimleið
fyrir þá, sem hana stunda til
lengdar. Hversu hátt kaup, sem
ákveðið er, er hún og veröur
ávallt mjög svo ótraustur grund-
völlur. Hár kauptaxti verður
litils virði, ef 3—4 dagar hverr-
ar viku eru atvinnuleysisdagar,
en fyrir þann, sem kaupið greið-
ir, verður það jafn útgjalda-
samt, hvort sem það verður
verkamanninum að miklum eða
litlum notum. Hitt er áreiðan-
lega miklu farsælla, að sem
komið í stað þeirra gömlu. Það
er að vonum, að allmikið hefir
verið gert til að varðveita frá
sagnir og muni frá þessu horfna
tímabili. Bók Jóhanns Bárðar-
sonar er veigamikill þáttur í
því starfi.
Litlahrauni að fjölmörgum
heimilisstörfum, nauðsynlegum
byggingum, vegagerð og fram-
ræslu á landi hælisins. Fangar
vinna við jarðrækt vor og haust
og heýskap um sláttinn. Á vor-
in og haustin er unnið að vega-
gerð fyrir ríkið. Oft má í góðri
tíð vinná að vegum um vetur
og hefir Teitur Eyjólfsson í því
skyni komið upp fyrir hælið
færanlegum skúrum. Vikur er
mikill í fjörum á Eyrarbakka
og benda allar líkur til að eftir
stríðið geti hælið á hverjum
vetri steypt mikið af vikur-
hellum til einangrunar í stein-
húsum.
Stefna Teits Eyjólfssonar 1
stjórn hælisins er að gera hæl-
ið að stóru sveitaheimili, en
halda föngum frá kynningu við
önnur heimili, en að láta fang-
ana njóta þess frelsis, sem er
samrýmanlegt vinnunni. Fang-
arnir sýna sjaldan óhlýðni við
vinnu, þar eð þeir vita, að við
því liggur sú refsing, að fá ekki
að vinna úti um tiltekið tíma-
bil, heldur að vera innilokaðir
í klefa sínum. En svo er mönn-
um háttað, að nálega allir
kjósa. margfalt heldur starf en
aðgerðarleysi.
Eitt af því, sem Teiti Eyjólfs-
syni þykir mest mein, er það.hve
erfitt er fyrir marga af föng-
unum að fá vinnu, er þeir koma
þaðan. Að öllum jafnaði eru
Litlahraunsmenn hraustir og
vel vinnufærir, er þeir koma
þaðan. En mannfélagið hefir
fram að þessu ekki rétt slíkum
mönnum hjálparhönd, þegar
þeir fá frelsið að nýju. Mjög
lltfiuil I Sliti
Frá og med morgundegínum
er smásöluverd á smjörlíki
okkar kr. 2,50 kg.
H.f. Smjörlíklsgerðín Smárí
Smjörlíkísgerðín Ljómí
H.f. Asgarður. H.f. Svanur.
allra flestir séu ráðnir í fasta
vinnu um langan tíma. Verka-
manninum verður það nota-
drýgra, að hafa fasta vinnu,
þótt nafnverð tímakaupsins sé
lægra, og atvinnurekandanum
getur oftast orðið eitthvað gagn
að vinnunni, þótt það yrði mis-
munandi mikið eftir ástæðum.
Við ráðningu sjómanna myndi
áreiðanlega vera til mikilla
bóta, að samningar væru gerð-
ir um árskaup. Árskaupið myndi
væntanlega verða eitthvað
lægra til jafnaðar fyrir mánuð
en mánaðarkaupið annars væri,
ef engin trygging er fyrir vinnu
nema frá vertíð til vertíðar. En
hins vegar kæmi hér fram sá
mikilsverði ávinningur, að út-
gerðarmenn hlytu að gera sér
far um að senda skip sín á
veiöar, hvenær sem þeir gætu
gert sér vonir um að fá eitt-
hvað upp í kaupgjaldið, enda
þótt það fengist hvergi nærri
að fullú. Eins og nú er hagað
kaupsamningum, er það út-
gerðinni hins vegar hagsmuna-
mál, að ráða ekki menn á skip-
in nema þann tíma, sem afli er
svo góður, að líklegt má telja,
að hann beri uppi kaupgjaldið
að fullu.
í þessu efni er þar skemmst
að minnast, hve mjög vetrar-
vertíð togaranna hefir styzt hin
síðari ár (þangað til markaður-
inn batnaði vegna stríðsins).
Þótt breyting hafi orðið á þessu
í svip, er hætt við að aftur sæki
i sama horfið, þegar sölur fær-
ast aftur í venjulegt horf eða
markaðsörðugleikar fara að
gera vart við sig. Yrðu þá áreið-
anlega þeir sjómenn betur
staddir, sem ráðnir væru fyrir
fast árskaup, þótt lægra væri
tiltölulega en mánaðarkaupið.
En óvíst er, að útkoma útgerð-
arinnar yrði verri, þegar öll
kurl kæmu til grafar.
Ef fulltrúar verkamanna og
atvinnurekenda vildu taka
þessar tillögur til velviljaðrar
athugunar við samninga þá, er
í hönd fara, hygg ég, að það
gæti orðið til gagns og jafnað
sum mísklíðarefnl, sem erfitt
gæti orðið að leysa að öðrum
kosti. Það er utan við tilgang
þessarar greinar, að ræða um
það, hvort kaup almennt eigi að
hækka frá þvi sem nú er eða
yfirleitt hvað það eigi að vera.
Hér er um að ræða aðferð við
samningagerð, fyrirkomulag
kaupgjalds, en ekki upphæð
þess. Það er eigi ætlunin með
þessari grein, að taka málstað
annarshvors þess aðila, sem hér
á hlut að máli. Það munu þeir
sjálfir gera.
Um útgerðina vil ég að öðru
leyti taka það fram, að auð-
vitað teldi ég heppilegast að
rekstri hennar öllum væri breytt
á þann veg, að hún kæmist í
hendur þeirra, sem að henni
vinna og væri rekin með sam-
vinnusniði og hlutaskiptafyrir-
komulagi. Til að greiða fyrir
því hefi ég, ásamt fleiri mönn-
mönnum, flutt frumvörp á Al-
þingi, sem nú hafa orðið að
lögum, og ég álít, að bankarnir,
sem eru eign ríkisins og eiga
því að starfa með almenningsr-
hag fyrir augum, ættu að styðja
það fyrirkomulag eftir fremsta
megni. Sú breyting mun þó
vart komast í kring um næstu
áramót, og því hygg ég einsætt
að ræða þá möguleika, sem fyr-
ir hendi eru ,til umbóta á þeim
grundvelli, sem verið hefir.
Gísli Guðmundsson.
Kaupendur Tímans
Tilkynnið afgr. blaðsins tafar-
laust ef vanskil verða á blaðinu.
Mun hún gera allt, sem í hennar
valdi stendur til þess að bæta
úr því. Blöð, sem skilvísa kaup-
endur vantar, munu verða send
tafarlaust, séu þau ekki upp-
Húseign á Sauðárktókí til sölu.
Vandað og laglegt hús við aðalgötuna í miðju Sauðárkróks-
kauptúni, ásamt ágætri lóð, er nú til sölu, laust til íbúðar 14.
maí n. k. Kauptilboð sendist Sigurði Sigurðssyni, sýslumanni
á Sauðárkróki, fyrir 1. marz n. k.
Tilkyiining
frá Húsaleígunefnd
Samkv. 7. gr. laga um gciigisskráningu o.
fl. frá 4. apríl 1939 og 4. gr. laga um húsaleigu
frá 14. ínaí 1940, er skylt að leggja fyrir húsa-
leigunefnd til samþykktar alla leigumála, sem
gerðir eru eftir gildistöku þessara laga á-
kvæða. Er því skorað á alla húseigendur og
umráðamenn húsa í Reykjavík að leggja fyrir
húsaleigunefnd alla ústaðfesta leigumála um
húsnæði, sem gerðir eru eftir 4. apríl 1939 og
enn eru í gildi.
Vanræksla í þcssu efni varðar sektum.
IVefndin er til viðtals í bæjarþingsstofunni
alla mánudaga og miðvikudaga kl. 5—7 síðd.
Reykjavík 33. nóv. 1940.
margir ungir menn koma frá
Litlahrauni og hafa dregið
saman ofurlitla fjárhæð með
vinnu sinni; en eiga ekki að
neitt heimili. í Reykjavík sitja
oft fyrir þeim áleitnir náungar,
sem lokka þá til að eyða hverj-
um eyri, og sizt til góðra hluta.
Stundum brjóta ráðalausir ein-
staklingar lögin að nýju til að
fá að vera í vist hjá ríkinu,
fremur en svelta í undirheim-
um Reykjavíkur.
seld.
Kopar,
aluminium og fleiri málmar
keyptir í LANDSSMIÐJUNNI.
132
Húsaleíguneindín í Reykjavík.
ÚTBREIÐIÐ TÍMANN
Robert C. Olíver:
Æfintýri blaðamannsins
129
VI.
Bygging Litlahrauns var
stórt skref áleiðis á framfara-
brautinni, að því er snertir
mannúðlega og hagsýna réttar-
farsframkvæmd. En þar þarf
meira við. Það er óheppilegt að
kasta öllum föngum eftirlits-
laust út á eyðihjarn samkeppn-
innar. Vel má vera, að til þyrfti
að vera félag i landinu, sem
sinnti heimilislausum og at-
hvarfslausum mönnum, sem
koma frá Litlahrauni. Ef til
vill ætti fangavörðurinn á
Litlahrauni, í samráði við
dómsmálaráðuneytið, að hafa
heimild til að koma slíkum
mönnum fyrir við dagleg störf
á myndarlegum heimilum. Með
stofnun Litlahrauns var tryggt,
að íslenzkir fangar geti lokið af
fangavist við heilsusamlega að-
búð og nauðsynlega vinnu. En
frá fangahúsinu þarf að byggja
brú yfir í mannlífið. Þess má
vænta, að ríkisstjórnin finni á
næstu missirum leið til að ráða
heppilega fram úr þessu máli.
Á íslandi er enn, sem betur fer,
(Framh. á 4. síðu)
yfir hárið og slétti hrukkurnar á föt-
unum sínum, sem ekki voru sem bezt
útlítandi eftir meðferðina.
Cabera — því þetta var hann — stakk
höndunum í síðurnar og saug vindil-
inn fast.
— Sjáið þér til ungfrú. Við erum
ekki gefnir fyrir mælgi eða málæði.
Þér skuluð haga yður eftir því. Þér haf-
ið um tvennt að velja. Að gera allt eins
og við segjum, og þá verður þetta mun
þægilegra fyrir yður, eða fara eftir yðar
eigin höfði, en þá verðum við líka að
beita óþægilegum aðferðum. Skiljið þér?
— Ég er ekkert skilningssljó, svaraði
Lucy.
Cabera kipraði augun. — Sei, sei —
stórlát? Svo breytti hann tóninum og
hélt áfram. — Verið þér nú ekki með
neina þrákelkni, systir. Ég fullvissa yð-
ur um að það borgar sig ekki.
— Viljið þér álíta, að mér hafi verið
rænt með sölu fyrir augum, sagði Lucy
og kímdi. Það finnst mér hlægilegt!
— Hvers vegna finnst yður það svo
hlægilegt?
— Vegna þess, að það eru til margar
bæði yngri og laglegri stúlkur en ég.
— Það er nú svo, svaraði Cabera. En
ég veit, að þér lítið mjög vel út þegar
búið er að hreinsa dálítið af þessu
maður. Hér er enginn nema ég. Bob stóð
upp. Hann skildi, að aðstoðar hans
þurfti ekki lengur með. Þegar hann
ætlaði út, kom trúboðinn á eftir hon-
um, eins og til þess að loka dyrunum.
Um leið og Bob fór út, sagði trúboðinn
lágt:
— Það er búist við yður hér á morg-
un.
— Bob skildi, að þetta var skipun,
sem trúboðinn bar honum frá æðri stöð-
um.
Bob kinkaði kolli og muldraði eitt-
hvað, sem ekki skildist.
Nú var hann kominn út á götu. Hann
var óánægður með það hlutverk, sem
hann hafði orðið að leysa af hendi þetta
kvöld. Lucy hafði treyst honum — en
hann hafði svikið hana á ruddalegasta
hátt. Hvar var hún nú? Hvað ætluðu
þeir að gera við hana?
Hann reyndi að hætta að hugsa um
þetta og gekk hraðara. Hann reyndi
einnig að blístra, eins og hann var vanur
— hvorttveggja ómögulegt.
Auðvitað hafði hún þekkt hann —
eins og hann þekkti hana. En þau höfðu
ekki fengið neitt tækifæri til þess að
tala saman. Hann hafði vonað, að tæki-
færið kæmi — en það brást — og nú
var hún I höndum þessara þrælmenna,
sem hann vann með.