Tíminn - 17.12.1940, Qupperneq 2

TÖIIW. þriðjjttdagmn 17. des. 1940
203
‘gímtrot
Þriðjudaginn 17, des.
Framtíðarverkefni
126. blað
Jákvæð eru ljóðin en nei-
kvætt hið óbundna mál
Svar til tveggja bænda
i.
Tveir ungir bændur, Guð-
mundur Ingi Kristjánsson að
Kirkjubóli og Skúli Guðjónsson
að Ljótunnarstöðum, hafa fyrir
skömmu gert að umtalsefni í
blaðagreinum grein, er ég skrif-
aði í Tímann 12. f. m. og nefndi:
„Hvort er arðvænlegra og betra
að vera bóndi í sveit eða verka-
maöur í kaupstað?"
Eins og vænta mátti eru um-
mæli þessara bænda um nefnda
grein, eða efni hennar, mjög
ólík. Annar, Guðmundur Ingi,
hugsar málið og gerir efnislegar
athugasemdiT, sem flestar eru
þess verðar, að að þeim sé hug-
að. Hinn, Skúli Guðjónsson,
kemst í vont skap eða hefir
verið það, er hann las greinina,
hefir allt á hornum sér, áttar
sig ekki á meginatriðum til
þess að geta skrifað efnislega
um málið, en finnur að lokum
hugarfró í því að skrifa eitthvað
og endar á því að skrifa skamm-
ir um Jónas Jónsson og eins-
konar ágrip af æfisögu minni,
en eins og gefur að skilja, þá
er sannleikurinn kryddaður hjá
manni í slíku hugarástandi.
Ég verð nú að biðja minn
gamla skólabróður, Skúla, af-
sökunar á þvi, að ég met Guð-
mund Inga að meira og mun því
fyrst svara hans athugasemd-
um, að því leyti, sem ástæða er
til, enda tel ég skrif Skúla tæp-
ast svaraverð og meðal annars
af því, að hann skrifað í blað,
sem aðeins sárafáar sálir lesa.
Rétt kann þó að vera, að
„hundsa“ Skúla ekki með öllu,
en sjálfsagt er að eyða sem
minnstum pappír í sambandi við
hann, á meðan hann skrifar í
þeim „dúr“, er hann nú gerir.
II.
Guðmundur Ingi bendir á, að
ég geri ráð fyrir í áætlun minni,
að konurnar í sveitinni baki
brauðin sjálfar, en kaupstaða-
konurnar ekki. Þetta er að vísu
rétt, en ástæðan fyrir þessu er
sú, að ég gerði smá tilfærslu
milli einstakra liða, til þess að
þurfa ekki að hafa áætlunina
svo ömurlega í garð bóndans,
að heimili hans væru aðeins á-
ætlaðír 2 lítrar af mjólk á dag,
og hafði ég þá í huga þessi orð
Guðmundar Inga: „Hin íslenzka
framtíð enn er sótt í auðlegð
hins hvíta drykks“. En annars
að efnalegum og menningarleg-
um framförum. Sk. G.
er þetta atriði í áætluninni, með
brauðin, sem engu raskar, þótt
leiðrétt væri, eins og líka G. í.
viöurkennir, enda er ég honum
fyllilega sammála um það, að
kaupstaðakonurnar ættu alveg
eins að geta bakað sín brauð
sjálfar, sem og þær margar
hverjar munu líka gera.
G. I. telur, að ég telji húsa-
leiguna bæði til tekna og gjalda
hjá bóndanum, en aðeins til
gjalda hjá launamanninum og
að þetta rugli samanburðar-
hæfi talnanna. Þetta er algjör
misskilningur. Ég tel húsaleig-
una á sama hátt hjá báðum, án
tillits til þess, hvort hún kost-
ar annan meira eða minna, en
geri þá auðvitað ráð fyrir, að
húsnæðið sé svipað að stærð og
gæðum. Beri að líta svo á, að
húsaleigan sé talin til tekna, þá
er hún innifalin í þeirri heild-
arupphæð, sem báðir bera úr
býtum fyrir vinnu sína, en með
gjöldum er hún talin i gjaldaá-
ætluninni hjá báðum á sama
hátt. Hvaða aðferð önnur, sem
notuð væri, myndi gera tölurn-
ar óhæfar til samanburðar.
Þetta veit ég, að G. I. sér við
nánari athugun.
G. I. bendir á, að nokkuð
myndi áætlunin breytast, ef
bóndinn tæki engan mó en
keypti í þess stað hin dýru kol.
Þetta er alveg rétt, en hins veg-
ar er alls ekki hægt að gera ráð
fyrir slíku, ef miðað er við, að
hver bjargi sér eins og bezt
gegnir, og er því slíkt sem þetta
tæpast viðeigandi, að því er
snertir íslenzka bændur og í al-
gjöru ósamræmi við það, sem
G. I. hefir áður sagt í ljóðum
sínum um sjálfbjaTgarviðleitni
bænda. Hitt er annað mál, að
þeim, sem við sjóinn búa, ber
að notfæra sér móinn á sama
hátt og bændur, ef þeir hafa
svipaða möguleika til þess. En
sannleikurinn er sá, að slíkir
möguleikar eru óvíða fyrir hendi
í kaupstöðum og alls ekki að því
er snertir Reykjavík. Það er að
vísu rétt hjá G. I., að aðstaða
bænda til mótöku, er misjöfn,
en víðast mun þó vera um ein-
hverja möguleika að ræða.
G. I. minnist á mismunandi
erfiði og mismunandi vinnu-
stundafjölda í sveit og við sjó. Á
þetta minntist ég lítið eða ekki
í fyrri grein minni og mun held-
ur ekki gera hér, en vil þó að-
eins geta þess, að mér er illa
við alla „aktaskrift" við vinnu
og tel stuttan vinnutima lítils-
viTði hjá hinu, að hafa nóga
vinnu og sæmilega afkomu. Á
mismunandi vinnugleði eftir
störfum minnist G. I. ekki nú,
en það hefir hann áður gert í
áhrifaríkum ljóðum og lagt á-
herzlu á, að hún (vinnugleðin)
létti störfin. Þótt G. I. minnist
ekki á vinnustundafjölda sjó-
manna, sem oft er 16 klukku-
stundir á sólarhring, og fleiri
manna við sjávarsíðuna, sem
vinna alllangan vinnudag, þá
veit ég, að honum er þetta vel
ljóst og myndi að sjálfsögðu
taka allt slíkt með, ef hann
ræddi eða skrifaði um mál þetta
almennt, eins og líka mönn-
um ber að geia, ef þeir ræða
málin af velvilja og skilningi.
Eitt er það í athugasemdum
G. I. þessu viðvíkjandi, sem ég
vil taka undir með honum, því
að um það er ég honum full-
komlega sammála, en það er sú
aðstaða einyrkjakonunnar, sem
hann minnist á. Ég býst við, að
þetta sé mál, sem of oft gleym-
ist, en ég er samt svo bjartsýnn
að vona, að staða bóndakon-
unnar þurfi ekki um ófyrirsjá-
anlega framtið að vera ein hin
erfiðasta í okkar þjóðfélagi,
enda er óhætt að fullyrða, að
mikið hefir áunnizt í þessum
efnum með bættum húsakynn-
um o. fl. þægindum nú á hin-
um síðari árum, og má mikið
vera, ef G. I. hefir ekki að þessu
vikið í kvæðum sínum. En þótt
ég sé G. I. sammála um þetta
atriði, þá má ekki gleyma þeim
kaupstaðakonum, sem ganga á
fiskreitina og gegna öðrum á-
líka erfiðum störfum, og ekki
heldur sjómannskonunni, sem
gengur mörg erfið spoT, er hún
fylgir manni sínum á leið til
sjávar, þegar hann leggur út á
hið viðsjála haf til að gegna
erfiðum og hættulegum störf-
um — og þó eTu þessir menn'
(sjómennirnir) launamenn. Við
skulum ekki heldur halda, að
kaupstaðakonurnar almennt,
sem ekki mega augum renna af
börnum sínum, af ótta við að
þau verði undir vélknúnum far-
artækjum við húsdyrnar, lifi
áhyggjulausu lífi. Slíkt væri
misskilningur. Við skulum
reyna að mæla þetta allt á vog
skynseminnar, en ekki deila
einhliða. „Einhliða málflutn-
ingur getur verið bein ósann-
índí“.
G. I. vitnar í búreikninga og
segir meðalkaup bænda sam-
kvæmt þeim áTið 1938 26 aura
á vinnustund. Hann telur að
sjálfsögðu, að þetta myndu
launamönnum þykja rýrar
tekjur. Ég hefi ekki átt þess
kost að sjá þessa reikninga, en
samkvæmt fengnum upplýsing-
um munu ýmsar nauðsynjar,
eins og fæði, húsnæði o. fl„ vera
frádregnar áður en þessi niður-
staða er fengin, og virðist því
niðurstaða teknanna geta verið
talsvert villandi í sambandi við
þann samanburð, er hér um
ræðir. Það er heldur ekki sama
með h.vað stórum einingum
tekjurnar «ru mældar. Séu
hliðstæðar samanburðartölur
fundnar með mismunandi verð-
lagi, veTður samanburðurinn
rangur. Þetta væri gott fyrir G.
I. o. fl. að athuga í þessu sam-
bandi, og eins hitt, hvort þessar
26 aura tekjur séu i samræmi
við afkomu landbúnaðarins al-
mennt á þessu ári. Sem betur
fer vona ég, samkvæmt þeim
upplýsingum, er ég hefi frá
bændum, að þessar 26 aura
tekjur standist ekki reynslunn-
ar próf. Annars er vert að
hyggja að því, hversu orðið
tekjur er óákveðið hugtak, ef
ekki fylgja neinar skýringar um
það, með hvað stórum einingum
er reiknað. Ég hefi til dæmis
heyrt því haldið fram, að verð-
lagsuppbót á laun og tilsvarandi
verðhækkun á vöru framleið-
andans væru auknar tekjur. Á
sama hátt mætti tala um aukn-
ar tekjur, ef krónan væri felld í
verði um helming og allar nauð-
synjar hækkuðu tilsvarandi, svo
að kaupa yrði sömu vinnu og
sömu vöru með helmingi fleiri
— en bara helmingi minni —
krónum en áður. þannig má láta
raunverulegt verðgildi pening-
anna blinda sig í sambandi við
notkun talna. Svo er bara tal-
að um tekjur, rétt eins og að
þær séu alltaf mældar á sama
hátt.
G. I. telur, að það myndi á-
hrifaTíkast til að hindra „flótt-
ann úr sveitunum" að þeir, sem
um þessi mál skrifa, flyttu sjálf-
ir í sveitina og reistu bú. Eg
get verið honum sammála um
þetta, enda munu dæmi þess,
að þetta hafi verið gert, þótt ef
til víll séu þau tilfelli enn of
fá, en ég vil þó gera við þetta
dálitla athugasemd.
Ef þessi tillaga, sem að vísu
eins og áður er sagt, ekki er
frumleg, er gerð af heilum hug
fyrir málefninu, þá er hún góð,
en ef hún er gerð til að slá um-
ræðum um málið á frest, þá er
hún neikvæð. Það tekur vitan-
lega nokkurn tíma, þótt ekki sé
annað í vegi, fyrir þessa af-
skiptasömu menn að reisa ný-
býli í sveit, og ef enginn má
skrifa um þetta alvörumál fyrr
en hann er seztur að búi sínu,
þá hljóta umræður um málið að
verða að bíða nokkurn tíma.
Það mætti líka benda á í sam-
bandi við þetta, að ýmsir af
þessum sítalandi „vandræða-
mönnum“ gegna stöTfum, sem
einhver verður að gegna, og ég
er ekki alveg viss um að G. í.
líti svo á í alvöru, að þau störf
væru bezt komín L höndum
þeirra manna eingöngu, sem
ekkert þekkja sveitalífið og
aldrei myndu láta sér koma í
hug að ræða mál eins og t. d.
„flóttann úr sveitinni“ og önn-
ur slík þýðingarmikil mál.
Sú lausn á þessu máli, sem
ráða má af tillögu G. I., að
fólkið flytti fyrst úr sveitinni í
kaupstaðinn og svo aftur í sveit-
ina, yrði íslenzkum landbúnaðí
dýrkeypt. Þetta þýddi það, að
unga fólkið í sveitinni seldi
skepnur sínar og aðrar eignir,
eyddi andvirðinu í kaupstaðn-
um og leitaði svo allslaust á
náðir moldaiinnar aftur. Þetta
myndu fáir, sem landbúnaði
unna, telja æskilega lausn.
Þótt ekki sé fleira nefnt af
einstökum atriðum úr grein G.
I., þá verður því ekki neitað, að
í gegnum hana er allt annaT
áhrifaþráður en kemur fram í
hinum prýðilegu ljóðum G.I. um
ísl. sveitalíf: Samanber til dæm-
is: „það er heyskapur auSur og’
yndi á íslenzkum sveitabæ" og
fleira mætti nefna. G. í. segir
raunar, að bóndi, sem hafi búið
sæmilega í haginn, sé „viss með
að standast samanburðinn við
launamanninn í káupstaðnum“,
en hann vill þó öllu fremur miða
við bóndann, sem enn hefir
enga súrheysgryfju, þótt styrk-
ur til byggingar þeirra hafi
numið sem svarar öllu erlendu
efni nú hin síðari ár. Áður hef-
ir hann komizt þannig að orði:
„Votheyið fjörefnin verndar í
sér, veturinn allan er rautt okk-
ar smér. Geymdur er gróand-
ans kraftur“. Og enn fremur
segir hann: „Ráðið er einfalt, til
reynslunnar sótt: Ræktaðu
land þitt og steyptu þér tótt.
Votheyið sigrar um vetur.“
Hann hefir einnig kveðið til
moldarinnar og gefið henni mál
til að boða sinn kraft. Þar lætur
hann moldina kalla sem sam-
keppnisfæran aðila, og segir:
„Hér er sú rödd, sem kveður og
kallar, keppir við malir og sjó.“
Þannig mætti halda áfram.
Ljóð Guðmundar Inga eru já-
kvæð og vissulega þess verð, að
komast í eigu hvers einasta al-
þýðumanns, bæði í sveit og við
sjó, og vissulega er vert að óska
þess, að G. í. haldi áfram á
sömu braut.
III.
Skúli Guðjónsson að Ljót-
unnarstöðum telur margt hafa
breytzt þau 13 ár, sem liðin eru
síðan við bjuggum saman á
Bergstaðastræti 4, og sem sýnis-
horn af þeirri breytingu aug-
lýsir hann sítt andlega ástand
eins og það er nú. Ætlar mér
sennilega að gera samanburð á
því við það, sem var fyrir 13 ár-
um. Ég hefi lofað að vera fá-
orður, en skal þó ekki skorast
undan þessu að öllu leyti.
Eg minnist þess, að fyrir 13
árum, er Skúli gerðist Reykvík-
ingur vetrarlangt, fannst hon-
(Framh. á 4. síðu)
JÖNAS JÓNSSON:
Eyjóliur Guðmundsson
landshöfðíngi
i.
Flestlr vinnufærir menn í
Reykjavík og öðrum stærri
kaupstöðum hafa haft nóg að
starfa á þessu ári, en tilfinnan-
legt atvinnuleysi hefir verið
þar' undanfarin ár. Atvinnu-*
aukningin stafar af því, að nýtt
fjör hefir færst í sjávarútveg-
inn og brezka herliðið hefir oft
haft marga verkamenn í vinnu.
En þó að atvinna sé nú með
mesta móti, af framangreind-
um ástæðum, og afkoma verka-
manna og sjómanna því betri
en áður, er engin varanleg
lækning orðin á atvinnuleysinu
í kaupstöðunum. Allir vona, að
herliðið hverfi héðan áður langt
líður, og um leið fellur niður
sú atvinna, sem verkamenn
hafa í sambandi við dvöl þess
hér. Þó að rekstur útgerðar-
innar hafi gengið vel um sinn,
er allt í óvissu með þann at-
vinnurekstur í framtíðinni.
Lokun fiskimiðanna fyrir Vest-
fjörðum og Austurlandi hlýtur
að hafa mjög alvarlegar afleið-
ingar meðan hún varir, eigi að-
eins fyrir þá, sem næst þeim
búa, heldur jafnframt fyrir
aðra, sem hafa sótt afla á þau
fiskimið. Ennfremur er óvíst um
sölumöguleika og verð á út-
flutningsvörunum framvegis, þó
að nokkrar þeirra, t. d. ísfisk-
urinn, hafi selst fyrir hátt verð
á þessu árí. Má því búast við að
atvinnan í kaupstöðunum
minnki þegar minnst varir.
Nýlega hefir verið frá því
skýrt, að útgjöld Reykjavíkur-
bæjar af fátækraframfæri hafi
lækkað nokkuð á yfirstandandi
ári. Sú lækkun er að sjálfsögðu
í sambandi við atvinnuaukn-
inguna í bænum. En jafnskjótt,
sem atvinnan minnkar aftur,
má búast við nýjum erfiðleikum
fyrri bæjarfélagið, sérstaklega
ef þar verður áframhaldandi
fólksfjölgun. Aukinni atvinnu í
kaupstöðunum nú um skeið,
vegna styrjaldarástandsins,
íylgir sú hætta, að fólksstraum-
urinn þangað aukizt, en afleið-
ingar þess myndu verða meira
atvinnuleysi og vandræði á þelm
stöðum eftir stríðið.
Til þess að afstýra yfirvofandi
hættu af fólksflutningum til
kaupstaðanna, þarf að gera það
sem unnt er til að skapa' fram-
.leiðendum annarsstaðar á land-
inu lífvænleg kjör. Rikið þarf að
;leggja fram fé til undirbúnings
nýju landnámi í sveitum og við
sjó. Framlögin til nýbýlastofn-
unar i sveitum þurfa að marg-
faldast. Með ræktunarfram-
kvæmdum má auka framleiðsl-
una á mörgum jörðum, svo að
fleiri fjölskyldur geti lifað þar.
Á mörgum sjávarjörðum var út-
ræði fyrr á tímum, en hefir lagst
niður í seinni tíð, vegna fólks-
leysis. Þar eru verkefni fyrir
marga menn.
Á sumum stöðum á landinu,
þar sem jarðhiti er éða góð að-
staða til íafvirkjunar, getur
verið heppilegt að reisa nokkur
býli þétt saman. f slíkum sveita-
þorpum getur risið upp ýmis-
konar iðnaður, samhliða land-
búnaðinum.
En það er víðar en í sveitun-
um, sem hægt er að nema ný
lönd. í möTgum sjóþorpum eru
ónotaðir atvinnumöguleikar.
Fólkið, sem þar býr, getur skap-
að sér atvinnu með því að taka
til ræktunar lönd í þorpunum
eða grennd við þau. Aðeins
þurfa kauptúnin að fá varan-
leg umráð yfir landinu. Um
þetta mál hefir hr. Jens Hólm-
geirsson skrifað í Tímann að
undanförnu. í sumum kauptún-
um, eins og t. d. Skagaströnd og
víðar, er hægt að skapa lífs-
skilyrði fyrir miklu fleira fólk
en þar er nú, með því að bæta
aðstöðuna til sjósóknar og
rækta landið.
Meðan nóg er af óleystum
verkeínum í landinu, er óþarft
að greiða vinnufærum mönnum
framfærslustyrk vegna atvinnu-
leysis. í stað þess á að styðja þá
til sjálfsbjargar, sem vilja rækta
landið og skapa sér atvinnu við
framleiðslustörf á landi og sjó.
Með því er lagður grundvöllur
Mér hafði lengi leikíð hugur
á að listasafn landsins gæti
eignazt varanlega mynd af ein-
hverjum mesta bændahöfðingja
hér á lahdi, Eyjólfí Guðmunds-
syni í Hvammi á Landi. Ég hafði
gert margar atrennur, stundum
með hjálp náinna vandamanna,
til að fá hann til að sitja fyrir
hjá góðum myndhöggvara. Að
síðustu gerði ég mér ferð til
Eyjólfs í sumar sem leið, til að
reyna að fá þetta leyfi. Hann
tók máli mínu vel, en kvaðst þó
ekki viðbúinn í það sinn. Litlu
síðar var RíkaTður Jónsson
myndhöggvari á ferð þar í
sveitinni. Hann gerði teikni-
mynd af Eyjólfi lands-
höfðingja. Hún mun væntan-
lega um langan aldur minna
Landmenn á svipmót og yfir-
bragð þessa merkilega manns.
En skömmu eftir að Ríkarður
Jónsson hafði gert þessa mynd,
tók Eyjólfur að kenna sárra
verkja undir tungurótunum.
Hann var fluttur í sjúkrahús til
ReykjavíkuT. Nokkrum vikum
síðar var hann látinn. Sjúkdóm-
urinn var krabbamein. Eyjólfur
landshöfðingi var þá 83 ára að
aldri. Móðir hans vaT tíu árum
eldri er hún lagðist banaleguna.
II.
Eyjólfur Guðmundsson var
fæddur í Hvammi í Landsveit
og ól þar allan aldur sinn. Móð-
ir hans, Guðríður Jónsdóttir,
kom að Hvammi ung heima-
sæta og giftist öldruðum bónda,
sem átti nokkuð af jörðinni.
Þau bjuggu þar um stund, en
varð ekki barna auðið. Guðríð-
ur missti þennan mann sinn
eítir nokkurra ára sambúð, en
bjó áfram í Hvammi við lítil
efni. Hún giftist í annað sinn
smið sveitarinnar, Guðmundi
Þórðarsyni. Þau áttu tvo sonu,
Eyjólf og Einar, síðar bónda í
Bjólu. Guðmundur smiður festi
ekki yndi í Hvammi eða við bú-
skap. Guðríður húsfreyja varð
einstæðingur í annað sinn. En
hún gafst ekki upp. Hún var
ekkja og einyrki með tvo litla
drengi. Eyjólfur var á brjósti,
þar til hann var nær þrevetur.
Hann var eftirlætisgoð móður
sinnar. Þegar hún var að smala
hinum litla ærhóp sínum, hafði
hún drenginn með sér og bar
hann á bakinu um úthagann,
þegar honum entlst ekki orka
til að ganga. Eyjólfur óx upp
með móður sinni unz hann varð
fulltíða maður. Eftir að hann
tók sjálfur við búsforráðum, var
Guðríður móðir hans jafnan
önnur hönd hans í heimilinu.
Móðirin og sonurinn voru bæði
skörungar. Hann var allra
manna viljasterkastur og mjög
ófús að láta aðra ráða gerðum
sínum. Eina manneskjan, sem
Eyjólfur landshöfðingi beygði
sig fyrir og það með glöðu og
góðu geði, var Guðríður móðir
hans. Ef honum var þungt í
skapi, brá fyrir gleði og léttleik
í svip hans, ef móðir hans gekk
hjá. Guðríður Jónsdóttir gat
farið út í hlöðu á Hvammi og
sótt aukagjöf handa gripum í
fjósinu, ef henni bauð við að
horfa, án þess að slík íblöndun
væri átalin af húsbóndanum,
en slík tiltæki leyfðust engum
öðrum heimilismanni. Guðríð-
ur i Hvammi hafði verið móðir
og faðir, bróðir og systir, eín í
stað vina og vandamanna Eyj-
ólfs Guðmundssonar. Frá henni
hafði hann styrk sinn líkamleg-
an og andlegan. Frá henni hafði
lagt þann yl takmarkalausrar
umhyggju og fórnfýsi, sem
vermdi hug hans fram á elliár.
III.
Þegar Eyjólfur í Hvammi var
hálfþrítugur og fyrirvinna hjá
móður sinni, dundu yfir voða
harðindi vorið 1882. Hafísinn
spennti greipar um allt Norður-
land. Eitt sinn var samfelldur
stórhríðargarður með norðan
ofsa í hálfan mánuð. Þegar kom
suður fyrir jökla \pr jörð að
mestu auð, en nokkuð fTeðin.
Ofsabylur feykti vikri og ösku
frá öræfunum yfir láglendið efst
í Rangárvallasýslu. Þar vaTð
Landsveit fyrir fyrstu eyðilegg-
ingunni. Sandur og vikur
skófu jarðveginn hálffreðinn
og gróðurlendið. En sum staðar
komst fárviðrið undir hið þykka
moldarlag og svifti því í sundur-
tættum flyksum upp í loftið.
Um hálfsmánaðar skeið var
uppblásturinn í Landsveit svo
geigvænlegur, að naumlega sá
til sólar fyrir moldroki á öllu
sléttlendinu niður að sjó.
Fjöldamörg býli eyddust í þessu
mikla landbroti, en búpeningur
féll út hungri og harðrétti.
Hvammsfjall skýldi bæ ekkj-
unnar, móður Eyjólfs, við sár-
ustu áföllunum, en hún var blá-
fátæk með sárlltinn bústofn og
hrörlegan bæ. Margir Land-
menn fluttu burtu í frjórri
sveitir eða nær sjónum og hófu
þar nýtt landnám. Eyjólfi kom
líka til hugar að hörfa undan
sandbylgjunni og norðangarðin-
um. En Guðríður móðir hans
sagðist hvergi fara frá Hvammi.
OrðiÖ „undanhald“ var ekki til
í lífsbók hennar. Og hinn sterki
sonur beygði sig fyrir vilja
ennþá sterkari móður. Þau urðu
bæði kyr, þar sem hættan var
mest. Sandfokið hafði nálega
flæmt Eyjólf Guðmundsson frá
óðali sínu. Nú urðu þau um-
skipti, að Eyjólfur í Hvammi
tók forustu í sókninni móti
sandinum, til að flæma hann
úr byggðinni og upp á öræfin.
IV.
Eyjólfur Guðmundsson var
mikill maður vexti, þrekinn og
rammuT að afli. Hann var höf-
uðmikill. Ennið hátt. Svipurinn
bar vott um einbeitni og
sterkan vilja. Enginn nútíma-
maður líktist meir þeim Borgar-
feðgum, Skallagrími og Agli,
eins og þeim er lýst í fornum
sögum.
Um leið og Eyjólfur Guð-
mundsson tók að sér að halda
við byggð í Hvammi eftir land-
brotið mikla, voru honum, svo
sem að sjálfsögðu, valin þTjú
viðfangsefni. Hann varð að
verða efnalega sjálfstæður og
rétta við óðal móður sinnar.
Hann varð að bjarga sveit sinni
og stöðva sandinn, sem var
valdur að eyðileggingu byggðar-
innar. Honum tókst allt þetta.
Hann festi ráð sitt, eignaðist
tíu börn, og tók í viðbót fjögur
fósturbörn. Með óbilandi elju
og dugnaði tókst honum að
verða, fyrst vel bjargálna og
síðar mjög efnaður bóndi. Hann
breytti litlu sandbýli ekkjunnar
í stórjörð með Víðáttumiklum
túnum, reisulegum byggingum
og stórum trjágarði, þar sem
farfuglar úr fjarlægum löndum
gerðu hreiður í haglega gerðum
skýlum undir laufkrónum há-
vaxinna ti’jáa. Ennþá sögulegri
varð viðureign hans við fok-
sandinn. Eyjólfur hlóð langa og
mikla garða úr hraungrjóti,
stundum margar raðir, eins og
skotgrafir á vígvelli, þvert á
móti brimöldu sandfoksins.
Steingarðurinn varð meginvörn
í þessu stríði. Foksandurinn
féll niður í skjólið bak við
garðinn. Ef meira þurfi með var
önnur girðing bak við varnar-
línuna. Þannig stöðvaði Eyjólfur
í Hvammi ágang foksandsins á
bújörð sína og byggð. Menn
greinir á, hvort hann hafi bein-
línis uppgötvað þetta bjarg-