Tíminn - 31.12.1940, Blaðsíða 3

130. blað
Tt^irVN. |>riðjudaginn 31. des. 1940
219
ur inni, þar til dyrnar opnast
skyndilega fyrir hræringar mik-
illa jarðskjálfta. Fangelsið opn-
ast sem af sjálfu sér. Maðurinn
getur gengið út, ef hann hefir
til þess dug og þrótt. Hann getur
líka beðið inni eftir komu gamla
húsbóndans, til að vita hvort
hann megi fara út undir bert
loft.
Jarðskjálfti hins mikla heims-
stríðs hefir fellt af íslenzku
þjóðinni hin gömlu bönd. Hú
getur þjóðin valið um hvort hún
skilur rúnir þær, sem rás heims-
viðburðanna ritar á vegginn, eða
hvort hún vill láta vera að sjá
úrslitaskýringar viðburðanna.
íslenzka þjóðin getur annað
hvort tekið að byggja upp sitt
eigið hús, og fulllokið hinni ytri
smíði á ári því, er nú fer í hönd.
Eða hún getur sagt: Ég vil
ekki ganga út um opnar dyr, Ég
vil bíða enn um nokkur ár og
sjá hvað setur. Ég vil liggja
norður við heimskautsbaug, eins
og illa gerður og óráðstafaður
hlutur, þegar stórþjóðirnar setj-
ast að nýju við að koma skipu-
lagi á heiminn, eftir að þessu
stríði lýkur.
Hver er dómur íslenzkrar sögu
síðan 1845?
Alla þá stund sem íslendingar
hafa barizt fyrir pólitísku sjálf-
stæði, hafa verið hér tvær stefn-
ur um viðhorfið til Dana. Annars
vegar menn, sem hafa stefnt að
því að gera landið sem frjáls-
ast og að lokum óháð Dan-
mörku. Hins vegar menn, sem
vildu fara hægt í frelsismálun-
um, og litu jafnan fyrst á hvað
dönsk stjórnarvöld segðu um
málið, áður en þeir greiddu at-
kvæði. Á tímum Jóns Sigurðs-
sonar voru í hægfara flokknum
dönsku kaupmennirnir og sumir
íslenzku faktorarnir. Þá kom
meiri hluti betur launuðu em-
bættismannanna, sem áttu þá
líf og lán undir stjórn Dana.
Síðan bættist við ýmiskonar fólk
sem leit á Danmörku eins og
sjálfsagt yfirríki íslands. í þjóð-
lega flokknum var meginþorri
hinna kjarkmestu bænda, all-
margir sveitaprestar, mennta-
skólakennarar, eins og Halldór
Kr. Friðriksson og ýmsir aðr-
ir embættismenn, sem ekki létu
bugast af aðhaldi dönsku stjórn-
arinnar. Eftir aldamótin, þegar
fánamálið var komið á döfina,
sagði mikilsháttar embættis-
maður í sveit hinna hægfara, að
hann vildi alls ekki eiga heima
á fslandi, ef Danafáninn hætti
að vera löggiltur hér á landi.
En alla stund frá 1845 hafa
Jpeir menn, sem vildu gera ísland
frjálst, haft forustuna í málinu.
Þeir hafa oft verið fáliðaðir á
málþingum, en þegar hefir kom-
ið að kjörborðinu, hefir hjarta
íslendingsins slegið fyrir frelsi
landsins, eins og skýrt kom
fram í Finnlandsmálinu. Allra
gleggsta dæmið um hina ósviknu
tilfinningu hins íslenzka borg-
ara, er kosningin 1908. Hannes
Hafstein hafði mikið lið og fritt,
og að baki sér athafnasamt
stjórnartimabil. Samt féllu
frambjóðendur hans eins og
hráviði á kjördegi. Að honum
varð ekki annað fundið en það,
að hann væri ekki í það sinn
nógu harðsnúinn með íslenzka
Ímálstaðnum. Allt bendir til að
þjóðin líti enn á málið eins og
fyrr. Hún ætlast til af þing-
mönnum, ráðherrum og öðrum
trúnaðarmönnum sínum, að þeir
haldi hiklaust uppi íslenzka
málstaðnum og ljúki nú, á hinu
nýbyrjaða ári, baráttunni um
fullt frelsi íslands, eins og sú
sókn var hafin af ungum ætt-
jarðarvinum í Kaupmannahöfn
fyrir meira en heilli öld.
Hægfara leiðin.
Þeir menn, sem telja nú óráð-
legt að leggja undir eins smiðs-
höggið í sjálfstæðismálinu, segja
að ekki liggi á. Alþingi geti byggt
á sáttmálanum frá 1918. Það
eigi að biöja um endurskoðun á
sáttmálanum. Ef Danir geti ekki
náð saman við íslenzka nefndar-
menn, eigi að bíða, allt að því í
þrjú ár. Ef ekki takist að ná
saman við Dani á næstu þrem
árum, verði að taka til athug-
unar hvað þá eigi að gera. Hæg-
fara mennirnir munu vilja láta
ríkisstjórnina fara með kon-
ungsvaldið eins og nú, og sendi-
fulltrúa landsins starfa sem
bráðabirgðamenn, meðan ekki
sést, hversu Dönum farnast að
stríðinu loknu.
Hraðfara leiðin.
Þeir, sem mæla með hinni svo-
nefndu hraðfara leið, segja:
Samningurinn frá 1918 milli ís-
lands og Danmerkur, er fallinn
úr gildi, vegna vanefnda frá
hálfu Dana. Sama er að segja um
rétt konungs til ríkis á íslandi.
Danska utanríkisstjórnin er fall-
in í hendur framandi þjóð og
getur alls ekki sinnt hinum
samningsbundnu störfum. Sama
gildir um konung. Það á þess
vegna ekki við, segja þessir
menn, að biðja um endurskoðun
á samningi, sem er fallinn úr
gildi, vegna vanefnda frá hálfu
annars aðila. Frá sjónarmiði
þessara manna liggur óhjá-
kvæmilega fyrir þingi og þjóð,
að ganga frá varanlegu skipu-
lagi um æðstu stjórn íslenzkra
mála á ári því, sem ná fer í hönd.
Bendingar um meðferð á úr-
lausn skipulags um æðstu
stjórn íslands.
Fyrsta atriðið er það, að Al-
þingið það, sem kemur saman
snemma á ári 1941, lýsi yfir að
öll yfirráð danskra stjórnar-
valda á íslandi séu fallin úr gildi
vegna þess ástands, sem mynd-
azt hefir við hertöku Danmerk-
ur.
í öðru lagi þarf Alþingi að
ganga frá lögum um að fram
fari þjóðaratkvæðagreiðsla,
samhliða alþingiskosningunum
í vor um fyrrnefnda ákvörðun
Alþingis.
í þriðja lagi ætti Alþingi að
samþykkja á þingi í vetur að
þeir danskir menn, sem dvelja
nú á íslandi, fái borgararétt
hér á landi um leið og ísland
og Danmörk skilja.
í fjórða lagi ætti Alþingi í vet-
ur að kjósa til bráðabirgða ríkis-
stjóra, til að fara um stundar-
sakir með vald það, sem kon-
ungur hefir áður haft, vegna ís-
lendinga.
í fimmta lagi þarf Alþingi í
vetur að samþykkja lög um
kosningar tii þjóðfundar, sem
haldinn yrði á Þingvöllum í sum-
ar, til að ganga endanlega frá
skipulagi hinnar æðstu stjórnar
á íslandi.
í sjötta lagi kæmi þjóðfundur
saman á Þingvelli sumarið 1941
til að ganga skipulega frá stofn-
un hins íslenzka lýðveldis og
kjósa forseta í fyrsta sinn.
í sjöunda lagi þyrfti þjóð-
fundur að ganga frá ályktun um
að þar til tækifæri gæfist til að
breyta stjórnarskrá landsins, að
loknu yfirstandandi stríði,
skyldu öll ákvæði sem lúta að
valdi konungs og samstarfi hans
við íslenzk stjórnarvöld færast
yfir á forseta þjóðveldisins,
þannig að forsetinn tæki við því
valdi, sem stjórnarskráin hefir
veitt konungi landsins.
Hvers vegna þessi leið.
Þegar óviðráðanleg atvik, sem
leiða af styrjöld eins og þeirri,
sem nú geisar, gera það að lífs-
nauðsyn fyrir þjóð, að skapa sér
algerlega nýtt stjórnarform, þá
eru vitaskuld ekki til um það á-
kveðnar ríkisréttarreglur, held-
ur verður þá að fylgja bending-
um heilbrigðrar skynsemi. Þegar
Alþingi ráðstafaði konungsvald-
inu og stjóm utanríkismála 10.
apríl s. 1., þá voru ekki til um það
lög eða fyrirmæli, heldur voru
þær framkvæmdir gerðar af
skynsamlegu víti og með heil-
brigðri dómgreind ríkisstjórnar,
þingmanna og þeirra kunnáttu-
manna, sem leitað var til um úr-
lausnir. Ákvörðunin um að stjórn
íslenzkra mála í Kaupmanna-
höfn sé lokið, getur á sama hátt
verið rökstudd • með eðlilegri
nauðsyn. Á hinn bóginn er eðli-
legt, að svo mikilsverð ákvörðun
eins og endanlegur skilnaður við
Dani, sé borin sérstaklega undir
alla kjósendur landsins, til ját-
unar eða neitunar. Má auðveld-
lega framkvæma það málskot í
sambandi við hinar almehnu
kosningar.
Það leiöir af eðli málsins, að
þegar hinn sameiginlegi borg-
araréttur Dana og íslendinga
fellur niður, verði öllum Dönum
á íslandi gefin full borgararétt-
indi hér á landi, og ætlast til að
Danir sýni íslendingum í Dan-
mörku samskonar umhyggju.
Þjóðstjórnin fer nú öll í sam-
einingu með konungsvaldið. —
Hefir það að vísu orðið stór-
slysalítið enn sem komið er. En
til lengdar er það skipulag ó-
framkvæmanlegt og má teljast
fullkomið vansmíði, að sameina
vald konungs við ráðherrastörf-
in. Ef ósamlyndi kæmi upp inn-
an stjórnarinnar, eða í vafning-
um við stjórnarskipti, er núver-
andi skipulag ekki nothæft. Hér
er þess vegna bent á þá leið, að
Alþingi í vetur kjósi einn mann
til að fara með þáð vald, sem
ríkisstjórnin fer nú með sem
handhafi konungsvaldsins, og
yrði sá maður nefndur ríkis-
stjóri. Umboð hans félli niður
um leið og forseti væri kosinn.
Ef þjóðin væri staðráðin i því
að ganga hreint til verks og lýsa
yfir nú í sumar að ísland væri
aftur orðið þjóðveldi, væri mik-
ils virði að sú athöfn væri ekki
aðeins formleg, heldur líka há-
tíöleg. Yrði ekki betur séð fyrir
máli þjóðarinnar í því efni en
með því að hið nýja skipulag
væri myndað af þar til kjörnuni
'fulltrúum á hinum forna helgi-
stað og alþingisstað íslendinga.
Þjóðfundur á Þingvöllum.
Sumir menn telja að Alþingi
í vetur gæti ráðið til fulls fram
úr stjórnskipunarmáli landsins.
Hitt væri þó meira í samræmi
við alþjóðavenjur, að gera ráð
fyrir, að þegar konungur getur
ekki framkvæmt stjórnarvald
sitt, falli vald hans óumtalað til
borgaranna í landinu. Þeir kjósa
þá á skipulegan hátt fulltrúa á
þjóðfund, sem kemur saman í því
skyni einu, að ráðstafa til lang-
frama því valdi, sem kjósendur
hafa fengið, en þurfa að ráð-
stafa aftur á skipulegan hátt.
Alþingi er kosið til að sinna fjöl-
mörgum óákveðnum störfum um
fjögra ára skeið. En meðal þeirra
verka er ekki það að ráðstafa
um ókomnar aldir hinu æðsta
stjórnarvaldi. Þess vegna þykir
eðlilegt, að borgarar landsins
kjósi sérstaka fulltrúa á sam-
komu, sem hefir það verkefni
eitt, að ráðstafa hinu æðsta
valdi. Jón Sigurðsson ætlaðist til
að þjóðfundurinn sæli 1851 gerði
stjórnskipunarlög til handa
þjóðinni. En eins og þá' stóð á,
þurfti ekki að ráðstafa valdi
konungs. Árið 1814 héldu Norð-
menn sinn fræga þjóðfund á
Eiðsvelli. Hann samdi stjórnar-
lög handa þjóðinni og kaus að
lokum konung, en hann undir-
ritaði stjórnarskrána undir eins
og þjóðfundurinn hafði fengið
honum í hendur æðsta valdið í
landinu.
Þjóðfundur er yfir Alþingi.
Þegar þjóðfundur er kosinn af
borgurum landsins í brýnni og
eðlilegri þjóðarnauðsyn, er hann
meðan hann starfar, æðsta
stofnun landsins, með því að
hann leggur grundvöllinn að
allri þjóðfélagsbyggingunni. —
Þess vegna gæti þjóðfundur, ef
honum þóknaðist, ákveðið, að til
bráðabirgða skyldu öll ummæli
um valdsvið konungs færast yfir
á forsetann, og bíða þar til þjóð-
in hefði tækifæri til að gera ít-
aflega og vel athugaða endur-
skoðun á stjórnarlögum lands-
ins, sem ætti að verða undirbúið
að striðinu loknu. Forseta yrði
að kjósa í fyrsta sinn á þjóð-
fundinum, þó að önnur skipan
kynni að verða í því efni síðar,
þegar lokið yrði við endurskoðun
st j órnarskrárinnar.
Eitt af þeim málum, sem þjóð-
fundur á Þingvöilum myndi
væntanlega taka til meðferðar,
væri það, að nema sambands-
merkið úr þjóðfána íslendinga.
Norðmenn gengu þar hreint að
verki, er þeir sl^ldu við Svia
1905. Þó að þjóðfánanum væri
breytt 1941, á þann hátt að
nema burtu sambandsmerkið,
myndi þykja óráðlegt að breyta
siglingaflaggi landsmanna fyrr
en að stríðinu loknu.
Sú leið, sem hér er bent á, er
að sumu leyti bein afleiðing
hinnar löngu frelsisbaráttu, og
þeirra aðgerða, sem Alþingi
framkvæmdi 10. apríl s. 1. Jafn-
framt er vísað til fordæmis
hinna skyldustu frændþjóðar,
Norðmanna, sem endurbyggði
sjálfstjórn sína með Eiðsvalla-
fundinum 1814.
Norðmenn voru hraðfara.
Það er einkennilegt, að bæði
1814 og 1905 flýtti norska þjóðin
sér að ganga frá hinu nýja
skipulagi, áður en erlendar þjóð-
ir hefðu aðstöðu til að blanda
sér í mál þeirra, og bera þá ráð-
um. Þjóðfundurinn á Eiðvelli
var um garð genginn, stjórn-
arlög samþykkt og konungur
kosinn áður en erlend ríki höfðu
aðstæðu til að skipta sér af lausn
þessa norska írelsismáls. Ef
Norðmenn hefðu beðið eftir
.Vínarfundinum og hentugleik-
um Svía, eru allar líkur til að
Noregur hefði orðið nokkurs
konar hjálenda Svíþjóðar, eins
og stórveldin höfðu reyndar
heitið Karli Jóhanni fyrir hjálp
hans móti Napoleon. Auk þess
hefði Norðmönnum tæplega
auðnazt að skapa sér frjálsleg-
ustu og beztu stjórnarskrá í álf-
unni, ef þeir hefðu beðið eftir
fyrirskipunum friðarfundarins
um málefni sín.
Norðmenn fóru eins að 1905.
Svíakonungur neitaði að undir-
skrifa lögin um norska ræðis-
menn. Stjórn Noregs og stór-
þingið lýsti þá strax yfir, að
Oskar II væri hættur að ríkja
í Noregi, af því hann gegndi ekki
konungsskyldum. — Norðmenn
gátu byrjað á samningamakki
og gefið konungi tækifæri til
ýmiskonar undanbragða, sem
vel gat veikt málstað Norð-
manna og sundrað þjóðinni. í
stað þess var málið tekið föstum
tökum, höggvið á sænska kon-
ungssambandið og byrjað á að
endurreisa veldi Noregs á grund-
velli Haraldar hárfagra og niðja
hans.
Konungdæmi og lýðveldi.
Einstaka menn hafa fremur
í gamni en alvöru látið orð falla
um það, að íslendingar ættu að
taka sér til forustu erlendan
prins. Svíar, Danir og Norð-
menn hafa hver um sig miklar
mætur á konungum sínum og
þykja þeir þjóðnýtir starfsmenn.
Ber þar bæði til söguleg reynsla,
þar sem frægð þessara þjóða frá
því í fornöld er að verulegu leyti
bundin við konungdæmið, en þá
ekki síður hitt, að þessar þjóðir,
einkum Svíar, og Danir, hafa
verið nógu auðugar til að halda
við þeim margháttuðu umbúð-
um, sem þarf um konungsskipu-
lagið. í Noregi hefir þetta verið
bundið nokkrum erfiðleikum.
Bilið milli konungs og þegnanna
hefir tæplega verið nógu mikið
fyrir konungdæmið. Á íslandi
er þjóðin ekki einungis of fá-
menn og of fátæk fyrir stjórn
konunglegra manna. Hitt skipt-
ir þó ef til vill enn meira máli,
að íslendingar eru fæddir lýð-
veldismenn. Forfeður þeirra voru
það og sýndu það í verki. ísland
byggðist fyrst og fremst fólki,
sem ekki vildi búa við konungs-
veldi. í eðli íslendinga, bæði hér
og í Vesturheimi, er mjög sterk
jafnréttis- og jafningjatilfinn-
ing. Hinn mikli þroski sam-
vinnuhreyfingarinnar hér á
landi stendur í sambandi við ó-
beit þjóðarinnar gegn því að
skapa í landinu smájarla með
verzlunar- og atvinnugróða. Við-
horf íslendinga til konungsdóms
sást glögglega á Alþingishátíð-
arinnar 1930. íslendingar dáðust
að Gustaf Svíaprins af því hann
var megtur ræðumaður þeirra,
sem fram komu á hátiðinni, en
létu sér fátt finnast um erfða-
tign hans og væntanlegan kon-
ungdóm í Svíþjóð. Stofnun þjóð-
veldis á íslandi er þess vegna
mikill þáttur í endurskipulagn-
ingu hins íslenzka mannfélags.
Það er ekki eingöngu að flytja
stjómarvald inn í landið. Það
er líka niðurlagning skipulags,
sem á ekki við þjóðarsálina, og
nýsköpun valds, sem hefir frá
upphafi hentað lundarlagi ís-
lendinga.
Eðli forsetastarfsins á íslandi.
Ég hefi nokkrum sinnum í
greinum í Tímanum leitazt við
að rökstyðja að forseti í íslenzku
lýðveldi ætti ekki að vera mikill
valdamaður, eins og vel hefir
gefizt í stærsta lýðveldi heims-
ins, Bandaríkjunum. Hér á ís-
landi yrði forsetinn að vera arf-
taki lögsögumannsins. Hann yrði
að vera óháður flokkadeilunum,
eins og dómarar í hæstarétti
eiga að vera. Hann ætti að vinna
starf sitt fyrir alla þjóðina, en
ekki fyrir einstaka flokka eða
stéttir. Hlutverk hans yrði að
nokkru leyti að reyna að jafna
andstæður í þjóðfélaginu, en þó
á lítið áberandi hátt. Ef forset-
inn er valdalítill og friðarmaður,
skapast tæplega hættulegir
flokkadrættir í sambandi við
stöðu hans. Þar sem sýnilegt er,
hvert stefnir í þessu efni, ef
þjóðinni auðnast að halda lífi
og frelsi, hefir ríkisstjórnin í
samráði við utanríkisnefnd und-
irbúið að nokkru leyti húsakaup
í sambandi við forsetastarfið. Er
þar stefnt að því með væntan-
legu heimili forsetans, að draga
starfið hæfilega mikið út úr
mestu hringiðu höfuðbæjarlífs-
ins.
, Um hlutleysi forsetans.
Er menn kynna sér sögu ís-
lenzka lýðveldisins á þeim tíma
þegar það var að leysast sundur,
kemur í ljós, að meginástæða til
upplausnarinnar og frelsistjóns-
ins var löngun stjórnmála-
manna þeirrar aldar til að fá
meiri persónuleg völd heldur en
unnt var samkvæmt stjórnar-
háttum þjóöveldisins. Baráttan
um æðstu völdin og mestu tign-
arheitin lagði þjóðveldið í rústir
og fæddi af sér margra alda
kúgun og niðurlæging þjóðar-
innar. Við endurmyndun þjóð-
veldis á íslandi þarf að taka til-
lit til fornrar reynslu, því að
kynstofninn hefir ekki breytzt í
verulegum atriðum. Ef nú kæmi
upp valdastreita og innbyrðis
barátta í sambandi við væntan-
legar vegtyllur í tilvonandi lýð-
veldi, myndu slík átök tefja
framgang málsins, og ef til vill
setja það í hættu. Það er þess
vegna mikil nauðsyn fyrir frels-
ismálið sjálft, að lyfta því alger-
lega út úr átökum hinnar dag-
legu stjórnmálabaráttu. Norð-
menn fundu þetta glöggt. Þeir
völdu sér danskan prins til koh-
ungs 1814. Og þó að þeir neituðu
að hafa samkonung með Svíum
1905, buðu þeir fyrst sænskum
prins konungdóm, og þegar því
var neitað, fengu þeir danskan
prins, sem var tengdasonur Eng-
landskonungs. Þannig reyndu
Norðmenn bæði 1814 og 1905 að
styrkja sig í sjálfstæðisbarátt-
unni, bæði út á við og inn á við,
með vali á mönnum til æðstu
forustu í landinu.
Tillagan um að fá til forseta
á íslandi frægasta íslending-
inn, sem nú er uppi, Vilhjálm
Stefánsson norðurfara, stefnir,
eftir því sem við á, í þessa átt.
Það er leitað eftir hlutlausum
manni, sem auk þess myndi geta
átt þátt í að mynda menning-
arsamband milli íslands og ríkj -
anna í Norður-Ameriku. Einn
af yngstu þingmönnum Sjálf-
stæðisflokksins hefir komið
fram með þessa tillögu. Hún
hefir verið tekin upp af einum
elzta þingmanni Framsóknar-
flokksins. í hvorugum flokkn-
um munu hafa orðið umræður
um þessa hlið málsins, enn
síður, að flokkarnir hafi yfir-
leitt tekið afstöðu í þessu efni.
Auk þess er alls óvíst, að Vil-
hjálmur Stefánsson vildi taka
að sér þann vanda. En umræð-
urnar um Vilhjálm Stefánsson
hafa að einu leyti verulega þýð-
ingu. Þær benda á, að menn í
stærstu stjórnmálaflokkunum
hafi glöggan skilning á því, að
það sé höfuðnauðsyn að draga
væntanlega stöðu forseta á ís-
landi út úr hinni venjulegu
metorðabaráttu í landinu. Með
því er siglt fram hjá hættulegu
skeri, en það er hin sterka
hneigð til afbrýðisemi í þjóðfé-
lagi, þar sem hver þekkir ann-
an og allar kringumstæður ná-
búa og samvistarmanna.
Hafa íslendingar menn til
forsetastarfs?
Sumir efast um það. En í
fornöld var allt af völ á mönn-
um í lögsögumannsembættið.
Þá reyndist ætíð kleift, þegar
þjóðin fékk að ráða því, að fá
íslendinga í biskupsstöðurnar.
íslendingar reyndust ennfrem-
ur bærir um að vera landfóget-
ar, amtmenn, stiftamtmenn og
landshöfðingjar. Þegar stjórn
landsins fluttist til Reykjavík-
ur 1904, voru ýmsir kvíðandi
um hæfni íslendinga til að vera
ráðherrar. Þegar til kom, þótti
Hannes Hafstein betur fær til
starfsins heldur en hinir dönsku
fyrirrennarar hans, sem höfðu
ráðið landinu. Síðar hefir kom-
ið í Ijós, að þjóðin á jafnan
nóg af mönnum til að gegna
stjórnarstarfinu, jafnvel þó að
skipa þurfi í fimm sæti í einu.
Á sama veg mun fara með for-
setastarfið. íslendingar munu
jafnan eiga menn, sem geta
leyst betur af hendi stjórnar-
störf fyrir íslands hönd heldur
en Hákon gamli og erfingjar
hans.
Meðan þjóðstjórnin ríkir.
Ein af röksemdunum, sem
mæla með því að gera nú end-
anleg reikningsskil um forustu
Dana i málefnum íslendinga, er
það, að nú situr að völdum
þjóðstjórn, sem nýtur stuðn-
ings allra þingmanna nema
kommúnista. Enginn veit hvort
svo sterk samstjórn verður hér
á landi eftir eitt, tvö eða þrjú
ár. Þá gæti flokkabaráttan
blandazt inn í sjálfstæðismálið
til óbætanlegs skaða. Það get-
ur aldrei komið betri aðstaða
heldur en nú er, til aö leysa
sjálfstæðismálið til fullnustu.
Á það vel við, þar sem nú sitja
í stjórn landsins nokkrir þeir
menn, sem höfðu orð fyrir
þingflokkunum á Alþingi 1937,
þegar kalla mátti að lýst væri
yfir einlægum skilnaðarheitum
af hálfu íslendinga.
Hvað segja aðrar þjóðir?
Sumir menn hér á landi hafa
jafnan haft hneigð til í sjálf-
stæðismálinu að spyrja, hvað
Danir segja. Á því er enginn
vafi, eins og veiðiför Staunings
benti til, að allur þorri danskra
stjórnmálamanna vill til hins
ítrasta halda einhverju yfir-
varpi af valdi yfir íslandi.
Það er gamall og rangsnúinn
metnaður, Ekkert er skaðlegra
fyrir framhaldssamstarf Dana
og íslendinga heldur en að láta /
eftir þessari löngun Dana.
Meðan einhver stjórnmála-
þráður liggur milli Danmerkur
og íslands mun hann eitra
samband þjóðanna, ala á yfir-
þjóðarhneigð Dana, en van-
máttarkennd og getuléysi ís-
lendinga. En um leið og hin
gömlu stjórnmálabönd eru rof-
in mun byrja nýtt tímabil í
samskiptum þessara þjóða, þar ■
sem danskir og íslenzkir menn
mætast sem jafningar og eiga
skipti saman, ef þeir hafa af
því hag og ánægju. Þeir menn
á íslandi, sem hyggja sig gera
Dönum greiða með því að
halda við stjórnmálasambandi,
sem hefir ætíð verið Dönum til
minnkunar og íslendingum til
skaða, eru sannarléga á villi-
götum. Meðan Svíar og Norð-
menn voru saman í pólitísku
nauðungarsamstarfi var sam-
búð þessara þjóða sársauka-
blandin og erfið. Þegar pólitíska
sambandinu var slitið, hófst
með þessum þjóðum gagn-
kvæm virðing, vinátta og þús-
undfalt samstarf sprottið af
fúsum vilja.
Danir, Norðmenn og Sviar
eiga nú hver um sig í frelsis-
baráttu. Enginn af þessum þjóð-
um geta með nokkurri skyn-
semi áfellt okkur fyrir að vilja
vera frjálsir menn í því landi,
sem forfeður okkar hafa byggt
í þúsund ár. Þó undarlegt sé,
má segja hið sama um Þjóð-
verja. Þeir líta á núverandi
styrjöld sem geigvænlegt átak,
sem þýzka þjóðin verði að gera
til að fá að halda sjálfstæði
sínu. Auk þess hefir þýzka
þjóðin og valdhafar hennar
allir, að því leyti, sem á hefir
reynt, sýnt íslandi velvild, og
aúk þess ekki ósjaldan látið
bera á ríkri frændsemi til ís-
lendinga. Stór þjóð, sem vill
lifa sínu lífi í sínu eigin landi,
getur ekki með frambærilegum
rökum áfellt litla þjóð, þó að
hún vilji líka ráða ein fyrir
sínu landi.
Þá hafa sumir menn látið sér
til hugar koma, að Bretar og
Bandaríkjamenn myndu tor-
velda okkur að koma á fót
skipulegri þjóðveldisstjórn.
Auðvitað veit enginn maður hér '
á landi, hvað stj órnmálamenn
annarra landa hugsa í þessu eða
öðrum efnum. En út frá al-
mennri þekkingu á stjórnmála-
stefnum nútímans, er erfitt að
hugsa sér að England og Banda-
ríkin legðu stein í götu íslenzku
þjóðarinnar í frelsismálum
hennar. Allt enska heimsveldið
á nú í styrjöld, sem þegnar
þessa ríkjasambands líta á sem
óhemjulega mikla en nauðsyn-
lega fórn til að tryggja frelsi og
sjálfstæði þessara landa. Stjórn
Breta hefir jafnvel sent með
ærnum kostnaði liðsafla hingað
til lands til varnar frelsi og
sjálfstæði landi sínu. Og sjálf
Bandaríkin, sem eru stórum
fjær ófriðarhættunni, vígbúast
nú með svo miklum framlögum,
að þess eru engin dæmi, í því
yfirlýsta skyni að verja frelsi
Bandaríkjanna og hinna mörgu
lýðvelda í álfunni. Mér er með
(Framh. á 4. slðu)