Tíminn - 31.12.1940, Blaðsíða 4

220
TfMIM, þriðjutlagimi 31. des. 1940
130. blað
Vlð áramótín 1940—41
(Framh. af 3. síðu)
öllu óskiljanlegt, að hinar
enskumælandi lýðræðisþjóðir,
sem 'hafa skapað og þroskað
það stjórnfrelsi, sem nú er til
í heiminum, gætu tekið það illa
upp, þó að við íslendingar sýnd-
um fullan og einlægan vilja á
því að vilja lifa sem frjálsir
menn, eins og hinir engilsax-
nesku frændur í tveimur stór-
veldum.
Mér sýnist niðurstaða þessa
máls mjög einföld. Skilnaður
myndi stórlega bæta sambúð
Dana og íslendinga. Öðrum
þjóðum er breytingin óviðkom-
andi. Frelsiskærum þjóðum
yrði hún ánægjuefni, því nóg
er annarsstaðar til af ófrelsi og
kúgun sem viðfangsefni handa
þeim, sem vilja létta oki af
mannkyninu.
Þjóðveldið og dvalarliðið.
Því er haldið fram af mönn-
um, sem telja sig hægfara í
frelsismálinu, að það sitji illa á
þjóð, sem hafi erlent herlið í
landinu að láta eins og hún sé
frjáls. Þetta er meiriháttar mis-
skilningur. Dvalarliðið er hér á
landi vegna hernaðarþarfa
brezka heimsveldisins, en ekki
eins og rússneskt setulið í Pól-
landi. Hér á landi er tvíbýli.
Dvalarliðið sinnir hermálum.
íslenzka þjóðin staríar að
framleiðslumálum sínum og
hefir alla þætti íslenzks menn-
ingarlífs í höndum sér eins og
áður. Allir vita, og enginn bet-
ur en stjórn Breta, að við getum
ekki náð sambandi við Dan-
mörku um störf konungs eða
utanríkismál. Okkur er því op-
inn sá einn kostur, að skapa
þjóðinni stjórnarhætti og
stjórnarform, sem hæfir frjálsri
þjóð. Auk þess myndi stofnun
lýðveldis á íslandi, meðan
stríðið stendur vera ótvíræð
sönnun þess, að dvalarliðið
blandaði sér á engan hátt í
stjórnmál hins íslenzka ríkis.
Með því að stofna lýðveldi á
íslandi meðan stríðið stendur
sýnir íslenzka þjóðin, að hún
kann að meta fullkomið sjálf-
stæði og fær að njóta þess, þó
að her Bretaveldis dvelji í
landinu.
Skq.rtklæði Skúla fógeta.
Eitt af þjóöskáldum íslend-
inga lýsir i alkunnu kvæði
hversu Skúli fógeti fór í skart-
klæði í ofviðri á sjó, þegar
nokkrar líkur voru til að skip
hans kynni að farast. Hann
taldi ástæðuna til þess að hann
bjóst skartklæðum i það sinn
vera þá, að hann vildi, að bún-
ingurinn bæri vitni, ef líkið
bærist upp að ströndinni, að
þar hefði farizt skörulegur
maður.
Allar þjóðir eru nú líkt sett-
ar um framtíðarmál sín eins og
Skúli fógeti í þessari hættu-
ferð. í yfirstandandi ófriði hafa
mikil ríki verið yfirunnin og
þjóðirnar sviftar frelsi og eign-
um. Ef þessu striiði lýkur á
þann veg, að landvinninga-
þjóðir verði einráðar um friðar-
kosti, mætti svo fara, að hér
eins og víða annars staðar yrði
með valdboði skipt um stjórn-
arform. Kæmi þá persónuleg
harðstjórn í stað þingstjórnar
alhliða kúgun í stað mikils
frelsis. En j aínvel þótt þvílík
forlög biðu íslenzku þjóðarinn-
ar, þá bæri henni skylda til að
hafa sýnt fullan manndóm,
meðan hún var frjáls gerða
sinna. Síðar á tímum stæðu fs-
lendingar betur að vígi að
endurheimta frelsi sitt, ef sú
kynslóð, sem hafði forustu í
islenzkum málum 19.41—43
hefði fylgt fordæmi Skúla fó-
geta og sýnt kjark og lífsvilja
í hættunni.
Jón Sigurðsson og Hannes
Hafstein.
En ef svo fer, sem flestir ís-
lendingar vona, að margar þjóð-
ir verði frjálsar eftir stríðið og
íslendingar þar á meðal, þá þarf
ísland ekki að vera viðfangsefni
stórmenna heimsins á nýjum
Vínarfundi. Þjóðin hefir þá
gengið hiklaust og djarflega að.
verki, sett á stofn minnsta ríki
veraldarinnar, en með skipulagi,
sem um allt byggist á réttri
hugsun og mætti verða til sæmd-
ar vel mentaðri stórþjóð. Þess-
vegna hvílir sama skylda á ís-
lendingum að endurreisa þjóð-
Jón fvarsson.
(Framh. af 1. síðu)
næstyngstur af systkinunum.
Strax á barnsárum Jóns bar á
að hann væri greindur. Fór hann
undir eins þegar færi gafst
Hvítárbakkaskólann. Síðar
stundaði hann nám, bæði við
Verzlunarskólann og Kennara-
skólann í Reykjavík. Hann var
nokkur ár kennari í Borgarfirð-
inum á vetrum, en stundaði al-
genga sveitavinnu þess á milli.
Þegar fyrsta ungmennafélagið
var stofnað í Borgarfirðinum
fór hann í stjórn þess, en átti
ekki að öllu leyti samleið þar
með ýmsum, sem mun hafa
fundist, að fátæka kotdrengn-
um bæri síður að vera framá-
maður, heldur en öðrum, sem
voru frá ríkari heimilum. Þetta
var í æskusveit Jóns. En nokkru
seinna varð hann aðalforgöngu-
maður fyrir stofnun U. M. F.
Dagrenning, sem náði yfir Lund-
arreykja- og Skorradal, en í
þ'eim sveitum ' var Jón lengst
kennari. Hann var formaður
þess félags fyrstu ár þess, og var
það þá eitthvert bezta og heil-
brigðasta ungmennafélag, sem
ég hefi nokkurri sinni þekkt. Og
í þessum sveitum naut Jón mik-
illa vinsælda, bæði sem kennari
og maður.
Um nokkur ár starfaði Jón
sem aðalbókhaldari við Kaupfé-
lag Borgfirðinga í Borgarnesi.
Virtist það féiag þá vera í tals-
verðum uppgangi, en hinn los-
aralegi rekstur þess var á ýmsan
hátt mjög á móti skapi Jóns,
þótt bókhaldi og öðru, er hann
snerti við, héldi hann í góðri
reglu. Sigurður Runólfsson var
þá forstjóri félagsins og var
hann mjög að skapi margra
mest leiðandi Borgfirðinga, sem
vildu halda í hann .og hans
rekstraraðferðir á félaginu eins
lengi og flotfært var. Jón ívars-
son var aftur á móti einn af
veldið á því ári, sem nú er að
byrja, hvort heldur sem kúgun
eða frelsi verða kjörorð þjóðar-
innar eftir stríðið.
Sjálfsagt myndi Jóni Sigurðs-
syni og Hannesi Hafstein þykja
undarlega við bregða, ef þeir
mættu nú líta upp úr gröfum
sínum og yrðu þess varir, að ís-
lenzka þjóðin væri hikandi að
taka við fullu frelsi, er hlekkir
Sturlungaaldar falla sjálfkrafa
til jarðar, eins og múrar Jeríkó-
borgar í fornsögu Gyðinga. Jón
Sigurðsson myndi benda á, að
hann eyddi orku langrar æfi
með stuðningi mikils meirihluta
þjóðarinnar í baráttu fyrir því
að íslandi yrði stjórnað af ís-
lendingum, en ekki Dönum
Hannes Hafstein myndi minnast
þess, að það varð honum að
valdatjóni á miðri æfi, að hann
gat ekki fengið Dani til að
sleppa kröfunni um það, að ís-
land héti hluti af Danaveldi
Mjög myndi þessum mönnum og
þúsundum samherja þeirra
bregða í brún, ef eftirkomendur
þeirra treystu sér ekki til að
taka á móti fullu frelsi og gæta
þess vel.
En til þess mun ekki koma.
Á ári því, sem nú fer í hönd,
eru liðnar sjö aldir síðan mesti
sagnfræðingur Norðurlanda var
veginn í Reykholti. Norðmenn
viðurkenna, að hann hafi
bjargað hinni glæsilegu forn-
sögu Noregs frá glötun og með
því lagt grundvöll að nútíma-
ríki Norðmanna. Samtíðar-
menn Snorra áttu mikinn þátt
í því, að lýðveldið leið undir
lok. En þeir eiga líka mikinn
þátt í endurreisn íslenzku þjóð-
arinnar. Þeir hafa sýnt, hví-
Jtókum þroska islenzka þjóðin
getur náð i skjóli fullkomins
sjálfstæðis. Við eigum andans
höfðingjum fornaldarinnar að
þakka viðreisn landsins nú á
tímum. Dæmi þeirra sýnir líka
hverjum þroska íslenzka þjóð-
in getur náð, ef hún ræður
landi sínu og fer vel með vit
sitt og vald.
Framsóknarmenn minnast
með ánægju þeirra mörgu
merkilegu sigra, sem unnir
voru hér á landi í þjóðmálum
fyrir tíu árum. Margir þeirra
eru það þýðingarmiklir, að
þeirra vegna, og sökum annarra
þvílíkra sigra frá öðrum árum,
getur íslenzka þjóðin nú geng-
ið djarflega til verks á hinu ný-
byrjaða ári við að fullkomna
verk þriggja kynslóða til að end-
urskapa skilyrði til nýrrar gull-
aldar á íslandi. J. J.
Deim fáu Borgfirðingum á þeim
árum, sem vildu gera félagið
að samvinnufélagi og reka það
á heilbrigðum samvinnugrund-
velli í stað braskgrundvallar
aess, sem það var rekið á og sem
hlaut að svíkja fyrri eða síðar,
sem hann og gerði.
í Borgarnesi voru duglegir og
áhrifamiklir kaupmenn. Þeir
voru frænd- og vinamargir með-
al áhrifamanna héraðsins og yf-
irleitt var þetta lið mjög and-
vígt því að kaupfélagið yrði
samvinnufélag. Um stefnubreyt-
ingu þessa var talsverður ugg-
ur í mönnum og litu andstæð-
ingar hins nýja skipulags Jón
ívarsson mjög óhýru auga,
sem áhrifamanns í því, er koma
skyldi, ef breytingin næði fram
að ganga. Var Jón þá talsvert
rægður í héraðinu, einkum af
aeim, sem máttu sín meira. En
menn, sem þekktu Jón vel og
treystu honum langbezt allra
Borgfirðinga til þess að koma
kaupfélaginu á réttan kjöl, þeir
máttu sín minna og drógu sig
3á í hlé. En sárt þótti mörgum
Borgfirðingum þá að þurfa að
sjá á bak þessum efnilega unga
manni í burt úr æskuhéraði
sínu, sem hann kaus langhelzt
að helga starfskrafta sína og
iað hafði svo mikla þörf fyrir
að njóta.
Árið 1921 tók Jón við forstjórn
Kaupfélags Austur-Skaftfell-
inga. Var það þá í niðurníðslu
og mjög illa statt fjárhagslega.
Jón tók sterklega stjórnartaum
ana og hefir jafnan síðan stýrt
félaginu til vegs og gengis. Fé-
lagið er nú eins og kunnugt er
orðið eitthvert sterkasta og bezt
stæða kaupfélag landsins með
miklar eignir í sjóðum og fast-
eignum og nær því skuldlaust.
Og það er ekki nóg með það, að
félagið hafi eflzt undir stjórn
Jóns, heldur hefir hann og fé-
lagið stutt mjög að farsæld íbú-
anna í sýslunni almennt. Hann
hefir t. d. staðið fast á móti að
þeir hlæðust í skuldum og yrðu
þannig ósjálfbjarga reköld eins
og viljað hefir brenna við of víða
á landinu. Þegar bændur leit-
uðu kreppuhjálparinnar hér um
árið tóku menn eftir því að
áberandi færri, hlutfallslega
sóttu um kreppuhjálp úr Aust-
ur-Skaptafellssýslu heldur en úr
nokkurri annarri sýslu lands-
ins. Sú frétt kom okkur ekki á
óvart, sem þekktum Jón ívars-
son bezt frá æskuárunum og
vissum að hann var mesti
áhrifa- og ráðamaður um fjár-
mál Austur-Skaftfellinga.
Höfuðeinkenni Jóns hafa jafn-
an verið traustleikinn, gætnin
og festan — og trúmennskan
við það sem hann hefir tekið að
sér, ásamt góðri greind og starfs-
hæfni.
Þegar Framsóknarflokkurinn
varð til, gerðist Jón þar strax
öruggur liðsmaður. Áður var
hann eindreginn Sjálfstæðis-
maður (sem var auðvitað óskylt
því að vera „núverandi Sjálf-
stæðismaður") og vildi skilja við
Dani og alls ekki fá neinn rauð
an kross inn i fána okkar sem
friðargjöf til hins dansklundað
asta og afturhaldssamasta í
þjóðinni.
Jón var áhugasamur um
landsmál alla tíð og í Borgar-
firði beindust strax talsvert af
örfum andstæðinganna að hon-
um, og svo var um langt skeið
í Austur-Skaftafellssýslu. Var
hann þar um mörg ár mikill
áhrifamaður Framsóknarflokks
ins, og mátti sjá þess oft merki
á Morgunblaðinu og víðar, að
„Sjálfstæðismönnum“ fannst
þeir eiga hættulegan andstæð-
ing þar sem Jón ívgrsson var.
Á síðari árum hefir aftur á móti
skorizt stundum í odda með J
Iv. og Framsóknarflokksmönn-
um. Þeim hefir þá fundizt hann
vera nokkuð íhaldssamur, og
honum þótt þeir sumir nokkuð
fyrirhyggj ulitlir. Það fylgir nú
venjulegast aldrinum að verða
dálítið íhaldsamari og ég skal
ekki neita því, að við ýmsir
æskuvinir Jóns ívarssonar hefð-
um óskað eftir meira af æsku-
einkennum í honum nú hin síð-
ari árin. En samt mun hann vera
alláhugasamur umbótamaður
þótt árin hafi færst yfir hann
sýnir það t. d. samvinnuræktun
þeirra Hafnarbúa og garðrækt
Skaftfellinga, en Jón mun
hafa verið mikill hvatamaður að
hvorutveggju — og svo umbóta
störf hans í kaupfélagsmálun-
um. En Jón hefir kunnað illa
losarahætti og stefnuleysi ungs
Leikfélag Reykjavíkur
»H ÁI Þ Ó R«
eftir MAXWELL ANDERSON.
Sýning annað kvöld
kl. 8.
Aðgöngumiðar seldir frá kl.
—5 í dag.
llörn fá ekki aðgang.
fólks og hvað það gerði hlut-
fallslega háar kröfur til annara
manna samanborið til sjálfs sín.
Við það hefir komið gremja í
suma unga menn, þegar við hef-
ir bæzt, að Jón er fastheldinn
við margt gamalt og gott, sem
ýmsir, er unna hröðum breyt-
ingum, skilja ekki til fulls hversu
verðmætt er. Ströng reglusemi,
vægðarlausar kröfur um skil-
semi þeirra, er geta staðið í skil-
um, sparsemi á fé annara o. s.
frv. á nýi tíminn erfitt meö að
meta eins og vert er.
En traustið á Jóni kom samt
vel fram þegar hann var kos-
inn til Alþingis sem utanflokka-
maður. Munu þeir fáir núlif-
andi íslendingar, sem aldrei
hafa á Alþingi setið, er gætu
leikið eftir Jóni að ná kosn-
ingu svo glæsilega til Alþingis
á þessari flokkanna öld.
Ætti ég að velja forstöðu-
mann fyrir einhverja stóra
stofnun,, þar sem þyrfti sér-
staka festu og reglusemi við,
væru þeir fáir íslendingarnir,
sem ég tæki fram yfir Jón
ívarsson. En vegna manngildis
síns og máske meðfram af því,
að Jón ívarsson getur verið
kaldhæðinn í garð þeirra, sem
ekki eru honum að skapi, þá
hefir hann oft fengið andstæð-
inga. En svo er um flesta menn,
sem mikill dugur og dáð er í,
og brautryöj endur, þeir fá allt-
af meira og minna af naggi hjá
samtíðarmönnum sínum.
Jón er lcvæntur Guðríði
Jónsdóttur úr Arnarfirði vestra,
greindri konu og góðum félaga.
Jón hefir alla æfi verið sérstak-
ur reglumaður, t. d. aldrei
bragðað áfengi né tóbak, mik-
ill starfs- og eljumaður, vinur
vina sinna og raungóður í
hverri raun. Um það leyti sem
fátæk systir Jóns dó, tóku þau
hjónin t. d. þrjú ung börn
hennar og ólu þau upp með
mesta sóma, eins og það væru
þeirra eigin börn.
Á þessum tímamótum í lífi
Jóns ívarssonar munu margir
senda honum hlýjar kveðjur.
Það eru meðal annars fleiri
Borgfirðingar nú en fyrir 20
árum síðan, sem skilja stefnu
og starf Jóns, og hve mikill
skaði var fyrir æskuhérað hans
að fá ekki að njóta hans góðu
starfskrafta.
Og það munu ýmsir Borg-
firðingar láta dæmið um Jón
ívarsson sér að varnaði verða,
þannig, að vilja ekki hrekja
unga og efnilega menn burtu
úr Borgarfirði með þröngsýni og
skilningsskorti — þá menn, sem
þrá að helga þessu fagra og
góða héraði starfskrafta sína.
V. G.
Gengið á sjónarhól.
(Framh. af 1. síðu)
og samkvæmislífi, en sú gleði,
sem þar fæst, er ekki varanleg.
Þær skortir þrek og kjark til að
hrista af sér ok iðjuleysisins
og fara að sinna gagnlegum
störfum. Áður en varir, eru þær
orðnar líkamlega vanheilar af
vinnuleysi og óhófslifnaði. Sál-
arástandið er ekki betra. Þær
eru sífellt óánægðar og sífellt
nöldrandi. Þær eru andlegt
strandgóss.
VI.
í útjaðri íslenzku höfuðborg
arinnar rís stór og fögur nj
byggð höll. Það er háskólabygg
ingin, — dýrasta húsið, sei
þjóðin hefir reist.
Þýðingarmikil störf bíð
lærifeðranna í þessu muster
Þeir eiga að vaka yfir Mímis
brunni, er spekt og mannvit (
í fólgið. Þeir eiga að tendra el
áhugans í brjóstum þeirra ung
manna, er beiðast drykkjar e
brunninum, og hvetja þá t
drengilegra athafna í þág
lands og þjóðar.
Lærisveinarnir eru misjafni
eins og aðrir. Sumir fara út
jaMLA bíó =
Nýársmynd 1941:
Broadway
Serenade
Stórfengleg og íburðar-
mikil Metro Goldwyn
Meyer-söngmynd.
Aðalhlutv. leikur og syng-
ur vinsælasta söngkona
heimsins
Jannette Mac Donald.
Sýnd á nýársd. kl. 5, 7 og 9
Barnasýn. kl. 3 á nýársd.
GULLIVER í PUTALANDI
Gleðilegt nýtt ár!
1 NÝJA BÍÓ
Fyrsta ástin
(FIRST LOVE)
Hugnæm og fögur amer-
ísk kvikmynd. Aðalhlut-
verkið leikur og syngur
eftirlætisgoð allra kvik-
myndavina:
DEANNA DURBIN.
SÝND Á NÝÁRSDAG
kl. 3, 5, 7 og 9.
Lækkað verð kl. 3.
Aðg.miðapöntunum í síma
ekki veitt móttaka.
GLEÐILEGT NÝÁR
Tilkyiuiing
um blaðasölu barna.
Barnaverndarnefnd ReykjavíkUr hefir samkvæmt heimild í
reglugerð frá 15. nóv. 1933 bannað frá og með 1. jan. n. k. blaða-
sölu drengja á götum úti innan við 14 ára aldur og sömuleiðis
blaðasölu telpna innan við 16 ára aldur.
Brot gegn þessu varða sektum.
Lögreglustjórinn í Reykjavík, 31. des. 1940..
Agnai* Kofoed-llanseii.
Mjólkursamsalan tilkynnir:
Á gamlársdag er bnðum vorum lokað
kl. 4 e. h.
Á nýársdag eru báðirnar aðeins opnar
kl. 9—11 árdegis.
Skriístofum vorum
og vörugeymsluhúsí
verður lokað 2. janáar,
vegna vörukönnunar.
Samband ísL samvinnuiélaga*
Skrifstoium vorum.
og vörugeymslum
verður lokað 2. janúar,
H.f. Eimskipafélag íslands.
SSóndi - Kaupir þá bánaðarblaðið FREY?
menntabrautina af eigin hvöt-
um, knúðir af andlegum eldi,
sem í þeim býr, og brjótast á-
fram af eigin rammleik. Af
þeim er góðs að vænta. En í
hópi námsmannanna eru líka
áhugalitlir amlóðar, sem eru
sendir í skólana af venzlafólki,
aðeins vegna þess, að það telur
„fínt“ að setja börn sín til
mennta.
En hvorir verða fjölmennari
við brunninn, dugnaðarmenn-
irnir eða dáðleysingjarnir?
VII.
Við göngum að dyrum nýja
ársins með margar spurningar.
Ríkast í hugum margra mun
þetta: Erum við á leiðinni til
nýrrar áþjánar og undirokun-
ar? Eða liggur vegurinn til
frelsis, farsældar og menning-
ar?
Við spyrjum. Svörin koma
síðar.
Surtarlogi brennir nágranna-
löndin. En þótt sá logi eyðist
og fagurri jörð skjóti upp, er
það okkur ekki nóg. Fleira þarf
til að tryggja þjóðinni frelsi og
sjálfstæði. Til þess þarf að eyða
letinni, hégómadýrkuninni, sér-
í) R R Æ N U M
Leikfélag Reykjavíkur
biður blaðið að vekja athygli á aug'
lýsingu félagsins fyrir leiksýninguna
annað kvöld, því aðgöngumiðar verða
seldir frá kl. 3 til 5 í dag, þ. e. á öðrum
tíma en venjulega.
hlífninni og eiginhagsmuma-
tosinu. í staðinn þarf að leið^
til öndvegis þær dygðir, seú1
mestu orka til framfara, iðjd'
semi, sparsemi, reglusemi, ó-
eigingirni og ástundun góðra-
fræða, göfugra lista og vísinda-
Fjármálarefirnir, hengilmæif'
urnar og letingjarnir eru grugg'
ugir lækir í þjóðlífinu. Þessa
læki þarf að setja í stokka áð-
ur en þeir verða að því stói"
eflis fljóti, er flæðir yfir land'
ið, eyðir öllum nytjagróðri 00
ber lífgrösin með sér i ha*
gleymsku og tortímingar.
skyldi það takast, að hlaðá
fyrir þessa „ólgandi Þverá“ áð'
ur en það verður of seint?
Við sj'áum hvað setur.
Hvammstanga, þriðja dag 3óla
1940.
Skúli Guðmundsson.
I