Tíminn - 11.03.1941, Blaðsíða 2

114
TÍMITVIV, þrigjwdagiim 11. marz 1941
29. blað
Athugasemdír um sjálfstæðismálið
Eítir Jónas Jónsson formann Framsóknarflokksins
‘gíminn
Þriðjudaginn 11. marz
Sementsverksmíðja
Síðustu árin hefir verið nokk-
uð rætt um möguleika til þess,
aö framleiða byggingarefni hér
á landi, þ. á m. sement, sem
mikið er notað til bygginga og
er stór liður í vöruinnflutn-
ingnum til landsins.
Fyrir skömmu flutti Sigurður
Jónasson forstjóri fróðlegt út-
varpserindi um sementsgerð.
Lýsti hann þar þeim athugun-
um á skilyrðum til sements-
framleiðslu hér á landi, sem
ríkisstjórnin lét gera á árunum
1934—1936, og niðurstöðum
þeirra. Skal getið hér nokkurra
helztu atriðanna í erindi for-
stjórans.
Athuganir þessar voru gerð-
ar af þekktri, danskri stofnun,
er sendi einn af verkfræðing-
um sínum hingað til lands sum-
arið 1936, til þess að fram-
kvæma rannsóknirnar. Árið áð-
ur hafði því sama fyrirtæki tek-
izt að búa til fyrsta flokks sem-
ent að öllu leyti úr íslenzkum
efnum, sem það hafði fengið
héðan til reynslu.
Verkfræðingurinn naut að-
stoðar íslenzkra manna við
leitina að hráefnum til sem-
entsgerðarinnar. Kom í ljós, að
hér voru til þau aðalefni, sem
þarf til framleiðslunnar. Álit-
legast þótti að taka kalksand-
inn á Vestfjörðum (við Sauð-
lauksdal). Nothæfur leir fannst
við Eiliðaár, en hverakísill í
Ölfusi, við Geysi og á Reykja-
nesi í Gullbringusýslu. Þurfti þá
aðeins að flytja inn nokkuð af
gipsi, til viðbótar þessum ís-
lenzku efnum.
Eftir að tekizt hafði að finna
þau aðalefni, sem þarf í sem-
entið, var gerð áætlun um stofn-
kostnað og rekstur verksmiðju,
sem gæti framleitt 25 þúsund
smálestir af sementi á ári. Að
sjálfsögðu hefir það allmikinn
kostnað í för með sér, að flytja
saman á einn stað þau hráefni,
sem þarf til framleiðslunnar.
Verksmiðjunni var ætlaður
staður í Geldinganesi við
Reykjavík. Var það gert m. a.
með tilliti til þess, að fá mætti
rafmagn frá Sogsstöðinni.
Stofnkostnaður verksmiðjunn-
ar var áætlaður 4 milj. 350 þús.
krónur. í þeirri upphæð var
innifalið verð fyrir sanddælu-
skip, sem ætlað var til að flytja
skeljasandinn að vestan, og var
talið, að það myndi kosta 1
miljón og 200 þús. krónur.
Rekstrarkostnaður verksmiðj -
unnar var áætlaður 1 milj. 563
þús. kr. yfir árið. Svaraði það til
þess, að smálestin kostaði kr.
62,50 eða um kr. 10,50 hver
tunna af sementi.
Til samanburðar má geta
þess, að á árunum 1936—1938
voru fluttar inn rúmlega 20
þúsund smálestir af sementi að
meðaltali á ári, og meðalverð
þess hér á höfn var kr. 39,58
hver smálest. Við það verð bæt-
ist svo tollur, uppskipun og
annar kostnaður, ásamt verzl-
unarálagningu. Mun heildsölu-
verðið á sementinu á þessum
árum hafa verið svipað því, sem
áætlað var að framleiðsla þess
hér á landi myndi kosta.
Litlar líkur eru til þess, að
hægt myndi að stofnsetja sem-
entsverksmiðju hér á landi nú
sem stendur. Búast má við því,
að styrjöldin hafi mikil áhrif á
stofnkostnað slíkra fyrirtækja,
og er því ekki hægt að byggja á
þeim áætlunum, sem þegar
hafa verið gerðar. Þarf að láta
fara fram nýjar ítarlegar rann-
sóknir á málinu strax þegar von
er um, að hægt sé að hefja
framkvæmdir.
Þörfin fyrir byggingarefni
verður mikil eftir striðið. Þá
þarf að endurreisa fjölda af
sveitabæjum í öllum sýslum
landsins og byggja mörg ný býli
í sveitum og sjóþorpum, þar
sem viðunandi afkomuskilyrði
eru fyrir hendi. Það væri mikils
vert, ef unnt væri að framleiða
hér á landi mikið af því efni,
sem þarf til þessara nýju bygg-
inga. Er því sjálfsagt, að þessu
merkilega máli verði gaumur
gefinn. Sk. G.
I.
Menn hafa veitt því eftirtekt,
að innan tveggja stærri lýð-
ræðisflokkanna hafa nú í vet-
ur komið fram mismunandi
skoðanir um lausn sjálfstæðis-
málsins. Fundargerðir úr Borg-
arfirði og Vestmannaeyjum
benda til, að Pétur Ottesen og
Jóh. Jósefsson séu ekki á sömu
,,línu“ í málinu. Ritgerðir í
Tímanum, eftir Hermann Jón-
asson forsætisráðherra og þann,
sem þetta ritar, benda á svip-
aðan skoðanamun innan Fram-
sóknarflokksins. Af þessu hafa
sumir dregið þá ályktun, að
landsmálaflokkarnir muni
klofna um sjálfstæðismálið og
nýmyndun koma fram í flokka-
skipun landsins. Þetta er bein-
línis fjarstæða. Sjálfstæðismál-
ið mun fá fulla og ótvíræða
lausn á skömmum tíma, og er
að því leyti. lítið fallið til var-
anlegrar flokkaskiptingar. Auk
þess getur enginn einn flokkur
bundiö endi á frelsismál þjóð-
arinnar. Þar verður öll þjóðin
að vera að verki. Sjálfstæðis-
málið mun nú ljúkast með lík-
um hætti og stj órnarbótin frá
1903—1904. Stefna landvarnar-
manna, sem kröfðust þess, sem
Th. Stauning kallar „fullt
frelsi“, mótaði að síðustu
gerðir þings og þjóðar og flutti
sigurinn heim.
II.
Fyrir 25 árum varð gerbreyt-
ing á flokkaskiptingu landsins
við myndun Framsóknar-
flokksins, Áður skiptust menn í
flokka eftir síbreytilegu við-
horfi til sjálfstæðismálsins.
Stofnendur Framsóknarflokks-
ins töldu, að óvissan í starfi
flokkanna hindraði nauðsynleg
átök innan lands til að tryggja
alhliða viðreisn landsins. Engu
að síður litu stofnendur Fram-
sóknarflokksins á algerðan
skilnað íslands og Danmerkur
sem lokastein í hina nýju við-
reisnarbyggingu. Þeir vildu búa
þjóðina undir að verða alger-
lega stjórnfrjáls og að geta
verndað stjórnfrelsi og þjóð-
frelsi um ókomnar aldir. Hall-
grímur Kristinsson var einn af
þessum mönnum. Honum var
engan veginn nóg að vinna sitt
mikla frelsisverk í verzlun og
atvinnumálum. Hann var ein-
huga um, að ísland ætti að
verða alfrjálst. Hann vildi
skilja við Dani, en þó unna
Dönum góðs hlutar um öll önn-
ur málefni. Þannig var stefna
þeirra manna, sem stofnuðu
Framsóknarflokkinn, Tímann
og Dag, og gerbreyttu vinnu-
brögðum í íslenzkum stjórn-
málum, í því skyni að knýja
umbætur í landinu áfram með
fyllstu orku. Framsóknarmenn
litu á samningstímann eftir
1918 eins og vopnahlé. Þeir
sætta sig við forræði Dana í
málum íslendinga og sam-
bandsmerkið í þjóðfánanum
meðan stóð á undirbúningi al-
gerðs skilnaðar milli landanna.
Árið 1928 lét Alþýðuflokkur-
inn málsvara sinn á þingi lýsa
yfir, fyrir hönd flokksins, að
Alþ.fl.menn vildu stefna að af-
námi konungdóms og lýðveldis-
myndun á íslandi. Formaður
þess flokks, Jón Baldvinsson,
var óhvikull skilnaðarmaður.
Honum mun hafa verið ljúft,
að flokkurinn festi þvílíkt heit,
sem síðar var endurnýjað 1937,
bæði vegna sjálfs málefnisins
og til að hrinda af flokknum
öllum grunsemdum út af þeim
stuðningi, sem flokkur Stau-
nings í Danmörku hafði veitt
Alþýðuflokknum, þegar hann
var að komast á legg. Litlu eftir
að Alþýðuflokkurinn hafði á há-
tíðlegan hátt, fyrstur af íslenzk-
um stjórnmálaflokkum, bund-
izt heitum um að vinna að lýð-
veldismyndun, fór Morgun-
blaðsflokkurinn sömu leið.
Hann skipti um heiti, hætti að
kalla sig íhaldsflokk en tók upp
nafnið Sjálfstæðisflokkur. Jafn-
framt setti sá flokkur kröfuna
um algerðan skilnaðj íslands og
Danmerkur efst á stefnuskrá
sína. Stofnendum Framsóknar-
flokksins þótti nábúaflokkarnir
stíga stór og rétt spor í þessu
efni. Ekkert gat verið ánægju-
legra fyrir þá menn, sem töldu
hina fullu frelsistöku stærsta
mál þjóðarinnar, heldur en að
sjá glögg merki þess að nálega
öll þjóðin væri bundin heitum
um samtök í þessu þýðingar-
mikla máli.
III.
Uppruni Framsóknarflokks-
ins gerði þeim nálega óhjá-
kvæmilega nauðsyn að vera
skilnaðar- og þjóöveldismenn.
Annars vegar studdist Fram-
sóknarflokkurinn við sam-
vinnuhreyfinguna, sem þá var
nálega hálfrar aldar gömul. Á
þeim tíma höfðu samvinnufé-
lögin fært útlenda einræðis-
harðstjóra úr valdastóli, svo að
segja við hverja höfn á landinu
og sett í staðinn lýðveldi borg-
aranna í verzlunarefnum.
Kaupfélögin veittu frjálsborn-
um íslendingum það frelsi og
sjáfstæði í fjárhagsmálum ein-
staklinganna, sem lýðveldið
veitir í pólitískum efnum. Að
öðru leyti byggðu Framsóknar-
menn á ungmennafélagshreyf-
ingunni, sem var dýpsta og al-
mennasta þjóðernisvakning,
sem nokkurn tíma hefir orðið á
íslandi. Framsóknarflokkurinn
hefir orkað svo miklu, sem raun
ber vitni um, á undangengnum
aldarfjórðungi, af því • forvígis-
menn hans hafa stuðst við eld-
hug hugsjónanna frá tveim
voldugum vakningar- og mann-
bótahreyfingum, og fengið
meginþorrann af starfsliði sínu
úr herbúðum samvinnumanna
og frá stofnárum ungmenna-
félaganna.
Sú kynslóð hér á landi, sem
borið hefir hita og þunga dags-
ins í framfaramálum íslend-
inga síðan 1918, hafði fengið
fullmótaðar lífsskoðanir á hinu
gifturíka friðartímabili eftir
aldamótin. En styrjöldin kom
með kuldagust yfir hugsjóna-
gróður landsins. Mikið af bjart-
sýni fyrri ára brann í eldi
stríðsins. Ungmennafélögin
svignuðu undir þessari harð-
indastroku og felldu niður
bindindisheitið. Einstöku ung-
mennafélagar gengu jafnvel svo
langt, að hylla sambandsmerk-
ið, sem Danakonungur hafði
sett í þjóðfána íslendinga til
að óvirða starf þeirrar djörfu
æsku, sem skapað hafði fána-
hreyfinguna. Skáldin hættu að
yrkja ættjarðarljóð og hefir
ekki tekizt að ná aftur því við-
horfi. í þess stað verða skáld
nú að leita í smáatriðum hins
daglega lífs að hæfilegum yrk-
isefnum. Eitt helzta kvæðið,
sem kom út árið sem leið, er
um ástarbrögð heilags anda við
mennska konu. í skólum, bæði
hér á landi og hjá næstu þjóð-
um, voru æskumennirnir oft í
vandræðum með umræðuefni á
fundum sínum. Þeim virtist
framundan liggja blýþung lífs-
barátta fyrir brauði hvers ein-
staklings. Hærra kaup, styttri
vinnutími, ábyrgðar- og vanda-
lítið starf, meiri lífsþægindi
urðu kjörorð samtíðarinnar. Að
lokum tóku að berast hingað
til lands erlendar ofbeldishreyf-
ingar, sem stjórnað var af
valdamönnum í öðrum löndum,
stundum studdar með fé. For-
ustumenn þeirra hreyfinga
hættu að finna til sem íslend-
ingar. Þeir höfðu tekið útlenda
ofsatrú, og voru fúsir að leggja
í rústir frelsi þjóðarinnar og
sjálfstæði landsins, til að ná
takmarki, er hinir erlendu hús-
bændur skipuðu fyrir.
Enn liðu nokkur ár. Hin
skammvinna gróðabylgja fyrri
heimsstyrjaldarinnar var hætt
að hafa bein áhrif. Gróði styrj-
aldaráranna hafði verið sjón-
hverfing. í stað hinnar eftir-
væntu auðlegðar, bjó þjóðin við
dýrtíð, atvinnuerfiðleika, skulda
basl og mikil útgjöld til ríkis
og bæjarfélaga. Erfiðleikarnir
höfðu enn sem fyrr nokkur
mannbætandi áhrif. Æska
landsins fór að trúa á mátt
andlegra verðmæta. Hin síðari
ár hafa félög ungra Framsókn-
armanna og Sjálfstæðismanna
tekið einarðlega afstöðu í sjálf-
stæðismálinu. Ný hreyfing hefir
komið í þá átt að nema sam-
bandsmerkið úr þjóðfánanum í
sambandi við frelsistöku lands-
manna. Þessir æskumenn rétta
hendur til baka yfir gjá stríðs-
áranna til landvarnarmanna,
skilnaðarmanna og ungmenna-
félaga frá þeim tímum, þegar
mönnum þótti eðlilegt að trúa á
stórar og bjartar hugsjónir. Það
væri vitaskuld ósanngjarnt að
áfella þá kynslóð, sem óx upp í
kulda stríðsáranna, og beið þar
að einhverju leyti svipað tjón og
Grímur Thomsen í konungs-
garði. Sú æska skapaði ekki
stríðið né afleiðingar þess. —
Jafn lítið á hin eldri kynslóð
sjálfri sér að þakka áhrif hinna
glæsilegu friðarára, á morgni
aldarinnar. Það má þakka börn-
um stríðsáranna margs konar
dugnað í verki og borgaralegum
störfum. Það tjón, er þeir menn
hafa óafvitandi hlotið við styrj-
aldarfrostið, mun þeim bætast
smátt og smátt með samstarfi
við kynslóðirnar til beggja hliða.
IV.
Jóhann alþm. Jósefsson flutti
nýverið ræðu um sjálfstæöis-
málið í flokksfélagi sínu og birti
hana síðar í Vísi. Honum mun
hafa gengið nokkuð erfiðlega að
koma þeirri greinargerð fyrir al-
menningssjónir. Ritstjóri Vísis
birtir hana skilorðsbundið og
tveir aðrir ungir lögfræðingar
úr Sjálfstæðisflokknum hafa
mótmælt í sama blaðinu efni
hennar og anda.
Efni greinarinnar er athuga-
vert að því leyti, að í mörg ár
hefir enginn alþingismaður op-
inberlega tekið að sér að verja
þá tegund af sjálfstæði, sem Th.
Stauning virðist telja samboðið
íslendingum. í þessu er fólgið
mikið óhapp. Erlendir menn eru
nú farnir að bera sér í munn að
islenzka þjóðin sé tvískipt í frels-
ismáli sínu. Það er lítill vafi á að
grein Jóh. Jósefssonar verður
notuð af andstæðingum íslands,
og með allt öðrum hætti heldur
en höfundurinn hefir ætlazt til.
Grein Jóh. Jósefssonar er sam-
felld ánægju-yfirlýsing um sam-
bandið við Dani, eins og það
hefir verið síðan 1918. Hvergi
örlar í allri greininni á fyrsta
atriðinu í stefnuskrá Sjálfstæð-
ismálsins, skilnaði íslands og
Danmerkur. Höf. er sýnilega
mjög ánægður með konungs-
sambandið, sameiginlega þegn-
réttinn, og alla þá möguleika,
sem þar eru geymdir fyrir Dani
og fjármagn Dana. Metnaði
þingmannsins virðist fullnægt
með þvi, að Danir fari með ut-
anríkismál landsins, og íslenzk-
ir sendimenn fái að vera undir-
tyllur við lausn íslenzkra mál-
efna, hjá dönskum sendimönn-
um, bráðókunnugum öllu, sem
lýtur að íslenzkum málum. Að
lokum fullyrðir höf., að sam-
bandssáttmálinn frá 1918 sé í
fullu gildi þrátt fyrir hernám
Danmerkur, þó að öll stjórnar-
völd í Danmörku hafi síðan 9.
apríl s. 1. verið í höndum fram-
andi þjóðar.
Það mátti búast við, að Jóh.
Jósefsson léti af þrem ástæðum
hjá líða að gefa slíka yfirlýs-
ingu. Fyrst til að skaða ekki að
þarflausu málstað þjóðarinnar.
í öðru lagi af því, að sá lögfræð-
ingur, sem Sjálfstæðisflokkur-
inn beitir fyrir sig í skýringum,
er snerta þjóðrétt, hefir opin-
berlega sannað, á þann hátt að
enginn hefir véfengt það fræði-
lega, að hertaka Danmerkur hafi
að lögum kippt grundvelli und-
an sambandi landanna. í þriðja
lagi átti Jóh. Jósefsson að veita
því eftirtekt, að yfirlýsing hans
var í fullkomnu ósamræmi við
þær venjur, sem hann og allir
dugandi viðskiptaforkólfar beita
í daglegum, athöfnum.
Bjarni Benediktsson borgar-
stjóri hefir fyrir mörgum mán-
uðum leitt rök að því opinber-
lega, að um leið og Danmörk
missti sjálfstæði sitt og fullveldi,
hafi sambandssáttmálinn og
hin sameiginlega yfirstjórn
landanna fallið úr gildi, ekki að-
eins í verki, heldur og fræðilega.
Og Bjarni Benediktsson telur
þetta svo öruggt, að það megi
kallast „skóladæmi“, þ. e. að
ríkisréttarfræðingar gætu notað
núverandi aðstöðu íslands og
Danmerkur sem augljóst dæmi
um það, hversu milliríkjasam-
band eyðist fyrir rás viðburð-
anna. Gangur Jóh. Jósefssonar
fram fyrir sérfræðing flokks síns
í þessu vandasama máli er væg-
ast sagt lítt skiljanlegur.
Lögskýringu Bjarna Bene-
diktssonar hefir hvergi verið
mótmælt opinberlega. Grein Jóh.
Jósefssonar eru fyrstu opinberu
mótmælin, sem fram hafa komið
í þessu efni, og þar eru ekki bor-
in fram rök, heldur fullyrðingar
án röksemda. Hitt munu allir
viðskiptaforkólfar vita, að samnr
ingar um vörur og fjármála-
skipti falla, úr gildi, ef ekki er
staðið við loforð um afgreiðslu
á því sem samið er um. Einhver
kunnasti lögfræðingur í landinu
hefir nýverið látið í ljós þá skoð-
un, að Reykjavík sé ekki bundin
við verktaka í hitaveitumálinu,
ef hann geti ekki sent efni í
hitaveituna, þó að þær van-
efndir stafi af stríðinu. Undir
þeim kringumstæðum hefir bær-
inn rétt til að taka það efni, sem
vantar í hitaveituna, frá nýjum
aðila, og láta vera að borga hin-
um fyrri verktaka það efni, sem
hann á nú til í Danmörku, en
getur ekki komið til Reykjavíkur
vegna styrjaldarinnar. Þannig
er farið að í stærri og minni
málefnum milli einstaklinga.
Það mátti búast við að dagleg
reynsla, almennt veraldarvit og
þær lögfræðiskýringar, sem höf.
átti kost á hjá sérfræðingi
flokksins, hefði getað forðað Jóh.
Jósefssyni frá að villast í um-
ræðum um svo einfalt mál eins
og það, sem hér er um að ræða.
V.
Jóhann Jósefsson bætir við
fullyrðingar sínar nokkurri gam-
ansemi um það, sem honum virt-
ist vera of mikil athafnasemi frá
minni hálfu í sjálfstæðismálinu.
Nefnir hann þar til, að ég vilji
láta tryggja húsnæði handa
væntanlegum ríkisstjóra og for-
seta, og að ég hafi nefnt nafn
tiltekins manns í áróðursskyni
vegna væntanlegra forsetakosn-
inga. Þessar aðfinnslur höf. gefa
mér tilefni til að skýra lítið eitt
aðdraganda þeirrar umræðu, er
nú er hafin um skilnaðarmálið.
Eftir hinum almennu yfirlýs-
ingum Alþýðuflokksins og Sjálf-
stæðisflokksins mátti búast við
að þar væri hiklaust stefnt að
skilnaði. Auk þess var vitað um
hug stofnenda Framsóknar-
flokksins í þessu efni, og þá ekki
síður hitt, að ungir Framsóknar.
menn voru mjög skeleggir í mál-
inu. En þegar Th. Staunirlg
hafði verið hér sumarið 1939,
til að athuga skilnaðarvilja
þjóðarinnar, komst hann að
þeirri niðurstöðu, að sá vilji væri
mjög daufur. Hann lét sér þá
um munn fara, að það myndi
tæplega vera nema einn maður
á öllu landinu, sem óskaði eftir
skilnaði, eða eins og ráðherrann
orðaði það, „fullu frelsi“. Stau-
ning var æði tíma í Reykjavík,
og auðsýnilega í þeim tilgangi,
að draga úr sjálfstæðisvilja ís-
lendinga. Þar sem maðurinn er
vel viti borinn og reyndur, má
telja fullvíst, að hann hefði ekki
kveðið upp þennan niðrandi úr-
skurð um manndóm íslendinga,
ef hann hefði ekki talað við
ýmsa menn, sem höfðu svipað
viðhorf og það, sem Jóh. Jósefs-
son lýsir í grein sinni. Mér var
fullljóst, er ég frétti um orðræðu
Staunings, að hann hefði hitt
að máli menn, sem vildu lítið
eða ekki breyta sáttmálanum
frá 1918. Hitt var mér fullkunn-
ugt, að hann hafði ekki kynnzt
samvinnubændum eða verka-
mönnum, en frá þeim stéttum
má jafnan vænta góðs, þegar
frelsismál þjóðarinnar eiga í
hlut. Alveg sérstaklega var ég
þess fullviss, að í Framsóknar-
flokknum myndu vera fáir
menn, sem sættu sig við minna
en „fullt frelsi“. En þó að mér
væri fullljóst, að meginþorri
þjóðarinnar væri vakandi í
frelsismálinu, hafði mér þó þótt
nauðsyn til bera, að hafinn væri
skipulegur undirbuningur að því
að gera þjóðina færa til að taka
öll mál í sínar hendur. Er það
mála sannast, að mjög lítið hafði
verið um það mál hugsað, af
mörgum þeim mönnum, sem
annars stóðu framarlega í þjóð-
málum. Gott dæmi um þetta at-
hafnaleysi er það, að fulltrúi sá,
sem vann að utanríkismálum
fyrir stjórnina, hafði minnsta
og óveglegasta herbergi í stjórn-
arráðshúsinu. Mátti heita, að
hann gæti ekki snúið sér við
fyrir skjalapökkum. Kalla mátti
algerlega óboðlegt, að taka á
móti gestum í vinnustofu hans.
Úr þessu var bætt á mjög sóma-
samlegan hátt. Fulltrúinn var
gerður að skrifstofustjóra, fékk
viðunandi húsnæði og vinnuskil-
yrði. Viðskiptaháskólinn var
stofnaður fyrir þrem árum í því
skyni að ala þar upp nægilega
marga unga og efnilega menn
til að velja úr við gagnleg störf
fyrir banka og ríkið, bæði innan
lands og utan. Þá hefir verið
unnið að því um nokkra mánuði
að sæta færi að kaupa fyrir
landið stærstu einstaks manns
íbúð, sem til er í bænum, handa
æðsta starfsmanni þjóðarinnar.
Má heita, að það mál sé á álit-
legum vegi, og þykir flestum,sem
dómbærir eru um málið, þessi
ráðstöfun vera byggð á hagsýni
og nokkurri búmennsku. Þá hef-
ir verið unnið að því, að ríkið
gæfi út árbók á ensku um land-
ið og málefni þjóðarinnar, og
væri í þessari bók leiðréttar mis-
sagnir, sem spilla áliti þjóðar-
innar erlendis. Tilgangurinn
með þessari útgáfu er, að þjóðin
fái þar tækifæri til að láta heyra
rödd sína víðar um lönd, heldur
en íslenzkan skilst. Hefir verið
kosin nefnd til að standa fýrir
framkvæmdum í þessu efni. Þó
að Jóh. Jósefssyni þyki það ef
til vill spaugilegt, þá hefi ég, í
samstarfi við hann og marga
aðra þingmenn átt þátt í að
þoka þessum framkvæmdum á-
leiðis, af því að ég trúi raun-
verulega á að íslendingar muni
ná „fullu frelsi“.
Þá kem ég.að öðrum þætti
þessa máls. Ég vann að því að
koma á samstjórn lýðræðis-
flokkanna hér á landi, alveg
sérstaklega vegna sjálfstæðis-
málsins. Mér þótti einsætt, að
bæði til að koma skilnaði í fram-
kvæmd, og þá ekki síður til að
tryggja framtíð lýðveldisins, yrði
að koma á meira og innihalds-
betra samstarfi milli lýðræðis-
flokkanna, heldur en verið hefir.
Þó að þjóðstjórnin hafi ekki ver-
ið athafnasöm í skilnaðarmál-
inu, hefir starf hennar á marg-
an annan hátt stórlega létt und-
ir í sjálfstæðismálinu. Ferð mín
til Ameríku sumarið 1938 var að
nokkru leyti gerð í sama skyni.
Mér var fullkunnugt, að landar
vestra höfðu mikla löngun til að
vinna saman við landa sína á
íslandi um fjölþætt menningar-
mál, okkur til gagns og þeim til
ánægju. En hér heima var ekki
nægur skilningur á þessu máli.
Ég heimsótti flestar byggðir ís-
lendinga, bæði i Kanada og
Bandaríkjunum, og aflaði mér
betri undirstöðu heldur en áður
var til um það, hversu íslend-
ingar á íslandi gætu unnið sam-
an við landa vestra. Er kominn
nokkur skriður á það mál, og er
stefnan báðum megin hafsins
liin sama. Hvarvetna vestra var
það ósk landa, að ísland yrði
lýðveldi og að menningarsam-
vinna yrði sem mest milli þjóð-
arbrotanna beggja megin við
Atlantshaf.
Jóh. Jósefssyni þykir það auð-
sjáanlega nokkur framhleypni,
að ég skyldi í vor sem leið benda
á Vilhjálm Stefánsson norður-
fara sem álitlegt forsetaefni, úr
því að konungur landsins væri
hernuminn og gæti ekki gegnt
starfi sínu. Það var raunar
ungur Sjálfstæðismaður, sem
gerði fyrstur þessa uppástungu
um Vilhjálm Stefánsson. Ég
taldi heppilegt fyrir frelsismál-
ið, að styðja þessa tillögu og
færði rök fyrir því. Vel gat svo
farið, að Vilhjálmur vildi ekki
sinna þessu máli, eða ekki tæk-
ist samkomulag um að bjóða
honum heim í þessu skyni.
Engu að síður var uppástungan
gagnleg. Mér er enn í minni
hinn magnaði reipdráttur frá
því Valtýskan kom fram og þar
til Hannes Hafstein settist í
ráðherrastól 1904, um tvennt.
Fyrst, hvort nokkur íslending-
ur gæti orðið ráðherra, og í
öðru lagi hvaða íslendingur og
úr hvaða flokki, ætti að hreppa
hnossið. Þessi reipdráttur stór-
spillti fyrir sjálfu frelsismálinu.
Þeim, sem þá voru ungir, fannst
baráttan milli flokka um menn
í þessa tilvonandi valdastöðu,
minna óþægilega mikið um á-
tökin, sem sagt er frá í Sturl-
ungu. Umræðurnar um Vil-