Tíminn - 25.07.1941, Blaðsíða 1

RÍTSTJÓRI:
ÞÓRARINN ÞÓRARINSSON. '
< FORMAÐUR BLAÐSTJÓRNAR:
j JÓNAS JÓNSSON.
ÚTGEFANDI:
J PRAMSÓKNARPLOKKURINN.
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
RITSTJÓRNARSKRIFSTOFUR:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9 A.
AFGREIÐSLA, INNHEIMTA
OG AUGLÝSINGASKRIFSTOFA:
EDDUHÚSI, Lindargötu 9A.
Síini 2323.
Símar 3948 og 3720.
PRENTSMIÐJAN EDDA hi.
25. ár.
Reykjavík, föstudagiim 25. júlí 1941
77. blatl
Byggingar á sveítabæjum
Toribæir nú ekkí nema 4 priðja hverju býii. - Á tíu
árum reist 1377 steinhús og timburhús í sveitum
Hibýlakostur sveitanna
Blönduð og
Sýsluheiti Steinhús Timburhús torfbæir
1931 1941 1931 1941 1931 1941
Borgarfjarðarsýsla .. 58 119 47 50 102 46
Mýrasýsla 61 103 56 46 75 46
Snæf. og Hnappad.s. 40 115 84 87 154 85
Dalasýsla 27 50 49 61 132 97
A.-Barðarstrandarsýsla 8 14 14 25 72 57 (
V.-Barðarstrandarsýsla 19 41 28 43 101 64
V.-ísafjarðarsýsla .. 18 44 58 52 82 61
N.-ísafjarðarsýsla .. 25 49 77 107 125 43
Rtra.nda.sýsla 26 57 45 67 83 54
| V.-Húnavatnssýsla .. 27 59 39 45 133 95
í A.-Húríavatnsssýsla . 33 73 16 21 181 131
j Skagafjarðarsýsla . . 38 93 51 73 332 255 !
j Eyjafjarðarsýsla .... 81 195 52 95 356 192 j
| S.-Þingeyjarsýsla .... 96 208 53 86 203 126 í
| N.-Þingeyj arsýsla .. . 44 98 34 37 96 39 jj
! N.-Múlasýsla 49 105 39 55 191 146 i
1 S.-Múlasýsla 51 91 158 160 222 79
í A.-Skaftafellssýsla .. 23 71 45 32 63 32
| V.-Skaftafellssýsla . . 23 56 75 69 91 70
j Rangárvallasýsla .. . 26 92 196 246 253 152
j Árnessýsla 55 126 210 271 293 159
i Gullbringusýsla .... 45 77 159 136 26 12
1 Kjósarsýsla 62 96 53 54 26 15

Alls 935 2032 1638 1918 3392 2056 1
Fjölgað um Fækkað um 1097 280 1336 j
Árið 1941 var vatn leitt inn á 3450 bæjum
— 1931 — — — - - 1918 -
Vatnsleiðslum hefir því fjölgað um 1532 á 10 árum
Vatn
Steinhús Timburhús Torfbæir leitt í bæi |
% % % %
! 1910 2.0 24.5 73.5 ?
í 1931 16.0 27.5 56.5 33.6
| 1941 33.8 32.0 34.2 «B»o«a»o« 57.4 ■»0«BH>4M»<Ma»«£
Japanir hefja herferð
sína suður á bóginn
Fyrst um slnn er förlnni Iieitið til Aimam
í öðrum stað hér í blaðinu
er birtur samanburður á
byggingum í sveitum árin
1931 og 1941, samkvæmt
heimildum þeim, er fyrir
liggja í hinu nýja jarða-
mati. '
Samkvæmt yfirliti þessu voru
mannabústaðir á sveitabæjum
sem hér segir:
1931 1941
Steinhús ......... 935 2032
Timburhús ....... 1638 1918
Torfbæir eða bland-
aðar byggingar.. 3392 2056
Samtals 5965 6006
Á þessu 10 ára tímabili hefir
því breytingin orðið þessi:
Steinhúsum hefir
fjölgað um .......... 1097
Timburhúsum hefir
fjölgað um ........... 280
Torfbæjum og blönduðum
byggingum hefir fækkað 1336
Fækkun torfbæjanna er eitt-
hvað meiri en hér kemur fram,
vegna þess, að væri ekki búið
að rífa gamla bæinn á þeim
jörðum, sem búið var að byggja
upp á árið 1931, þá voru báðir
taldir, og ennfremur eru tvö
íbúðarhús á sumum jörðum, sem
.metnar eru í einu lagi nú, en
eftir er að rannsaka tölu þeirra
og bæta við nýbyggingarnar.
Er það í mesta máta athyglis-
vert, hvað á hefir unnizt í þess-
um efnum á þeim 10 árum, sem
talizt geta einhver hin erfið-
ustu, sem yfir íslenzkan land-
búnað hafa gengið um langt
skeið.
Það, sem þessu veldur, er
fyrst og fremst það, að til hefir
verið í landinu sterkur stjórn-
málaflokkur, sem skilið hefir,
hversu mikið var undir því kom-
ið fyrir framtíð þjóðarinnar, að
lífvænlegt yrði í sveitunum, að
landbúnaðurinn legðist ekki í
rústir í samkeppninni við sjáv-
arútveginn, meðan hann jós af
ósnertum auðlindum hafsins.
En þá var eitt frumskilyrðið, að
þar yrði komið upp lífvænlegum
mannabústöðum, sem entust
meir en einni kynslóð.
Þess vegna beittist Fram-
sóknarflokkurinn fyrir stofnun
byggingar- og landnámssjóðs,
nýbýlalöggjöfinni og styrkjum
til endurbyggingar á sveitar-
býlum, en þessari löggjöf ber
fyrst og fremst að þakka hvað
mikið hefir áunnizt á þessum
skamma tíma umfram það sem
áður var, samhliða því, að unn-
ið hefir verið markvisst að því
yfirleitt, að lífvænlegt gæti
orðið við þennan atvinnuveg,
svo sem framkvæmdir um sam-
göngubætur, afurðasölulöggjöf
og yfirleitt allt starf Fram-
sóknarflokksins vitnar um.
Á tiu árum hafa meir en 13
hundruð torfbæir horfið, en í
staðinn komið steinhús og timb-
urhús, og mörg þeirra með nú-
tímaþægindum. Vatn er leitt
inn á meir en annan hvern bæ,
og sími er nú á tíunda hverjum
sveitabæ.
Á 20 árum ættu torfbæirnir
að vera horfnir, og í þeirra
stað komin steinhús eða timb-
urhús á alla bæi', og jafnvel á
enn skemmri tíma, þegar á það
er litið, að mestar urðu bygg-
ingaframkvæmdirnar á síðast-
liðnum áratug eftir að hann var
hálfnaður, og langmestar á ár-
unum 1937—1939.
Endurbyggingarstyrkurinn.sem
síðasta Alþingi veitti fyrir ár-
ið 1942, var hærri en nokkru
sinni áður, og því mikilsverða
ákvæði komið í lög, að féð skyldi
geymast, - ef ekki yrði útborgað
til byggingarframkvæmda á því
ári.
Um framtíðina veit enginn.
Verður aðstaðan þannig á Al-
þingi, að hægt verði að halda
þeirri löggjöf og þeim fjárveit-
ingum, sem óhjákvæmilega þarf
Ný verðlagsákvæði, sem miða að því
að lækka vöruverðið, hafa verið tekin
í gildi að tilhlutun viðs’kiptamálaráðu-
neytisins. Nær verðlagsbreyting þessi
til þriggja vöruflokka, vefnaðarvöru,
byggingarefnis og búsáhalda, en álagn-
ing sú, sem leyfð er á flestar þessarra
vörutegunda, er lækkuð um 2—5 af
hundraði í heildsölu og 2—11 af hundr-
aði í smásölu. Einnig hafa verið sett
ákvæði um hámarksálagningu á kom-
vörur, sykur og kaffi. Mega heildsalar
mest leggja 7,5 af hundraði á þessar
vörur, en smásalar 30 af hundraði. Áð-
ur var allt að 10 af hundraði lagt á
þessar vörur í heildsölu, en 15 af
hundraði á kartöflumjöl, semúlugrjón,
sagógrjón og hrísgrjón. Á þessar síðast
töldu vörur má nú ekki leggja meira
en 10 af hundraði í heildsölu. Heild-
söluálagning á vefnaðarvörur má vera
13 af hundraði í stað 15 áður, en smá-
söluálagning 42—53 í stað 47—64 af
hundraði. — Á karlmannafataefni,
frakka- og dragtaefni og rykfrakka má
ekki leggja nema 35—45 af hundraði í
s'másölu. Á silkisokka er liins vegar
leyfilegt að leggja 20 af hundraði í
heildsölu, áður 25, en 50—65 í smásölu.
Heimil álagning á sement er lækkuð
úr 22 af hundraði í 19, miðstöðvarofna
úr.30 í 27, baðker og fleira úr 40 í 30
og ýmsar málningarvörur úr 40 í 35.
til þess að koma torfbæjunum
úr sögunni?
Það er spurning, sem fólkið
í sveitunum mætti spyrja, og
reyndar allir þeir menn, sem
skilja að jafnvægi atvinnuveg-
anna í afkomu og aðbúð, er ó-
hjákvæmilegt lífsskilyrði þeirra
— og þjóðarinnar allrar.
Álagning á borðbúnað má ekki vera
hærri en 16 af hundraði í heildsölu,
áður 18, og 38—50 í smásölu, í stað 40
—55. Sömu breytingar era gerðar á
álagningu þeirri, sem hæst er leyfð á
verkfæri ýms og járnvörur.
f i r
Upp á síðkastið hefir orðið vart
faraldurs í hænsnum í Reykjavík og
nágrenni bæjarins, sem er banvænn
ungum. Talið er, að veiki þessi hafi eigi
hér verið til skamms tíma, heldur bor-
izt til landsins, líklega með útungunar-
eggjum og dreifzt frá einu hænsnabúi
í grenndinni, þar sem hún náði fót-
festu. Veikin er í þörmum fuglanna.
Er hún ekki banvæn fullorðnum
hænsnum, en þó geta þau borið hana
og sýkt önnur hænsni. Sýklamir ber-
ast með saurnum, og er því sýking-
arhætta mest, þar sem mörg hænsni
eru innilokuð í þröngum girðingum.
Ungar geta verið haldnir sýkinni, þeg-
ar þeir koma úr eggjunum. Þar sem
veikin nær fótfestu, er ekki lengur
um neinn hagnað af hænsnarækt að
ræða. Er því alvörumál að hindra út-
breiðslu hennar.
r r r
Síldveiði er nú dágóð vestan við
Skaga. Hafa mörg skip fengið afla
víðsvegar um Húnaflóa síðustu dægrin
Austur í Japan er mikið um
að vera. Stríðsbúnaðurinn er
þar nú í algleymingi. Hervæðing
hefir farið fram undanfarna
daga í miklu stærri stíl heldur
en áður og miklar hersveitir
hafa verið sendar til ýmissa
hluta japanska ríkisins, meðal
annars að rússnesku landamær-
unum. Þó mun það aðeins gert i
varúðarskyni og er talið, að
Japanir muni ekki hefja stríð
við Rússa að svo stöddu. Hins
vegar er hafizt handa um sókn
suður á bóginn, eins og getur
voru leiddar að hér i blaðinu
fyrir nokkru síðan. Mikill her-
skipafloti og vel búinn hefir
látið úr japönskum höfnum og
mun för hans heitið til Annam
eða franska Indó-Kína, sem svo
er nefnt. Mun þegar koniið
þangað nokkurt j apanskt
herlið. Japanskir fulltrúar
hafa átt i samningum við um-
boðsmenn Frakklands, meðal
annars Decoul landstjóra
Frakka í Hanoi, hþfuðborg
landsins. Hafa Japanir borið
fram þá kröfu, að fá afnot
flotastöðva, flugstöðva og ann-
arra bækistöðva fyrir her sinn,
þau sem Japan sé nauðsynleg
meðan styrjöld varir.
Fránska rikisstjórnin lét upp-
skátt um það á miðvikudags-
kvöldið, að í ráði væri að taka
upp þá skipan, að fela Japön-
um hervernd franskra nýlendna
í Asíu og munu samningar hafa
verið undirritaðir. Síðustu daga
hefir þeirri fregn verið dreift
í Austur-Asíu, að Bretar og
fylgismenn de Gaulle hershöfð-
ingja væru að ráðgast um inn-
rás í Annam. í tilkynningum
Frakka er látið í veðri vaka að
um viss ítök sé að aðeins að
ræða til verndar öryggi lands-
ins. En vitanlega munu Jap-
anir einir ráða öllu í landinu,
þegar hernámið hefir gerzt.
Þessi herför Japana vekur
mikinn ugg í Ameríku, Bret-
landi og Kína og vitanlega er
Frökkum það mjög nauðugt að
selja lönd sín i hendur Japana,
þótt þeir sjái sér þann kost
vænstan. Aðstaða Japana til
hernaðar í Kína batnar stórlega,
en undanfarin misseri hefir
og komið í tugatali til Siglufjarðar,
svo að nú er mjög tekið að lifna yfir
atvinnulífinu þar nyrðra. Einnig hefir
nokkur síld borizt til verksmiðjanna
utan Siglufjarðar.
r r r
Fyrir nokkru síðan skipaði brezka
herstjórnin allmörgum af íbúum
Skerjafjarðar að hverfa nær tafar-
laust úr húsum sínum, þar eð þau
yrðu rifin innan fárra daga, til þess
að rýma fyrir flugvellinum. Hafa
samningar farið fram fyrir bætur af
tjóni því, sem af þessum tiltektum
leiðir, og mun samkomulag komið
á. Hafa Bretar fallizt á að bæta allt
tjón, sem af þessu hlýzt, og gengizt
inn á, að ágreiningsatriði skuli dæmt
af sjö manna dómi, fimm íslend-
ingum og tveim Bretum. Úrskurður
meirihlutans er fullgildur dómur.
Ríkissjóður greiðir verð allra lóða,
sem til flugvallarins þarf, og verður
eins með lóðimar austan Reykjar-
víkurvegar í Skerjafirði, en verð lóða,
sem teknar eru vestan við veginn,
greiðir Reykjavíkurbær. Bretar greiða
verð húsanna og bætir fyrir þá rækt-
un, sem gerð hafa verið á lóðunum.
Sum húsanna, sem i Skerjafirði voru
og urðu að þoka, á að flytja inn í
Laugamesh verf i.
þeim verið gífurlega erfið sóknin
þar. Flotabækistöð Breta í
Singapore er í alvarlegri hættu,
ef til ófriðar drægi við Japani,
sem með hernámi Annam skapa
sér aðstöðu til þess að sækja
suður Malyaskagann um Sí-
am.
Bandaríkjamenn, sem eigá
herstöðvar í Filippseyjum, telja
sér ógnað með nábýli Japana,
enda styrkja þeir herstöðu sína
gagnvart Bandarikjunum ó-
neitanlega mjög með hernám-
inu. Þó er ekki líklegt, að þessi
lönd grípi til hernaðaraðgerða
gegn Japönum strax, því að
nógu er að sinna annars staðar.
En þess er vart að vænta, að
Japanir láti staðar numið í
Annam. Þó er ólíklegt, að þeir
vilji beinlínis hefja stríð við
Breta né Bandaríkjamenn, fyrr
en þeir hafa náð góðri fótfestu
í hinum nýju stöðvum sínum.
Hins vegar er talið langtrúleg-
ast, að þeir snúi her sínum til
hollenzku nýlendnanna í Aust-
ur-Indíum, þar sem lítt yrðí um
varnir nú, þar eð Holland er
hernumið. Þá kemur það til á-
lita hjá forvígismönnum Breta
og Bandaríkjanna, hvor kostur-
inn sé betri, að leyfa Japönum
að teygja klóna æ lengra og
hliðra sér hjá stríði, eða grípa
til vopna þegar í stað.
Sjálfsagt mundu vestrænu
þjóðirnar þar eignast harð-
skeyttan andstæðing, því að
herbúnaður Japana er mikill og
ekkert til hans sparað. Styrjöld-
in í Kína hefir að vísu gengið
seint, er þess að gæta við hví-
líka erfiðleika þar er að etja,
samgönguörðugleika, víðáttu
lands, ógrynni liðs og sífellda
vopnaflutninga frá Vesturlönd-
um eftir Burmabrautinni. Auk
þess er sjóher og flugher Jap-
ana öflugasti hluti hersins, en
þeim tegundum herliðs yrði
einkum beitt í viðureign við
Breta og Bandaríkjamenn. Loks
■þyrftu vestrænu þjóðirnar að
sækja um langvegu yfir órahöf,
og yrði það þeim til mikillar ó-
hægðar að sjálfsögðu, en Jap-
önum til hagsbóta.
Aðrar íréttir.
Rússlandsstríðið hefir verið
með nýjum hætti seinustu
dægrin. Viðnám Rússa virðist
hafa harðnað til mikilla muna,
svo að Þjóðverjum hefir hvergi
að heita orðið neitt ágengt, og
jafnvel komið á daginn, að. þeir
hafa ekki á valdi sínu alla þá
staði, sem þeir töldu sig vera
búna að ná tangarhaldi á. Svo
er stórborgirnar Kiev og Smol-
ensk, að því er virðist. í sókn-
inni til Leningrad hefir þeim
lítið miðað og hjá hersveitum
þeim, sem. sækja skyldu til
Moskva hefir sókn snúizt í vörn
á stórum svæðum. Þjóðverjar
leggja mikið kapp á að upp-
ræta rússneskar hersveitir, sem
enn verjast í héruðum þeim, er
þeir hafa ætt yfir. Mun brátt
koma á daginn, hvort Rússar
fá staðizt við, þegar Þjóðverjar
snúa öllu sóknarliði sinu á
hendur þeim. Að því er bezt er
vitað, streymir sífellt nýtt vara-
lið til rússnesku vígstöðvanna,
svo að ekki er að sjá, að Rússar
séu að þrotum komnir, vegna
þess afhroðs, er þeir hafi gold-
ið á mönnum og herbúnaði,
eins og Þjóðverjar láta í veðri
vaka.
Loftárásir miklar voru gerðar
víða um Miðjarðarhaf og við
Frakklandsstrendur í ’ gær og
Vestur-Þýzkaland í nótt. Gerðu
Bretar árásir á þýzku herskipin
Gneisenau og Scharnhorst, en
þau herskip eru þeim mjög
A víðavangi
UMFERÐAREGLUR.
Lögreglulið bæjarins gerir
iessa daga gangskör að því að
kenna fólki, sem leið á um göt-
ur bæjarins, réttar umferða-
reglur. Kaupstaðirnir íslenzku
hafa til skamms tíma verið svo
litlir, að fólk hefir ekki tamið
sér að líta á það sem mikla
nauðsyn, að hegða sér sam-
kvæmt ströngum reglum, þótt
lað brygði sér húsa milli. Lengi
vel þótti þeim, er gæta skyldu
góðrar reglu í hvívetna, heldur
ekki brýn þörf á því, að láta
lögregluagann teygja sig miklu
lengra heldur en að halda þeim
í skefjum, sem á ökutækjum
fóru um göturnar. En kaupstað-
irpir hafa stækkað með ári
hverju og þó sérstaklega
Reykj avíkurbær, umferðin stór-
aukizt og umferðaslysum fjölg-
að. Þetta hefir leitt af sér
strangari ákvæði um umferðina
og meiri viðleitni til þess að
kenna fólki að fara ferða sinna
í þéttbýli, án þess að stofna
sjálfum sér eða samborgurum
sínum í hættu. En sérstaklega
var þessa þörf eftir að hingað
kom allt það herlið, sem hér
hefir aðsetur, og notkun ís-
lenzkra bifreiða jókst svo sem'
raun er á, með aukinni pen-
ingaveltu i landinu. Gæti nægi-
legrar viðleitni af hálfu fólks-
ins til þess að nema réttar um-
ferðarreglur og hegða sér sam-
kvæmt þeim og stjórnsemi og
einbeitni af hálfu þeirra, sem
þetta skulu kenna og hafa til-
sjón með að settum reglum sé
hlýtt, má vænta þess, að um-
ferðakennslan komi í veg fyrir
mörg slys, sem annars yrðu ó-
hjákvæmilega.
LEIÐRÉTTING.
í leiðara blaðsins er skýrt frá
því að tekju- og eignaskattur
yfirstandandi árs hefði verið
áætlaður 1.9 milj. kr. á fjárlög-
um en muni nema yfir 10 milj-
ónum. Er þetta liðleg fimmföld
áætlunarfjárhæðin, en ekki
sjöföld eins og misprentast
hefir í leiðaranum.
Nýír vegheflar
Vegagerð ríkisins fékk fimm
nýja veghefla með tveimur síð-
ustu skipsferðum vestan um
haf. í fyrra skiptið komu tveir
heflar og hafa þeir verið tekn-
ir í notkun nú þegar. En hinir
þrír, er síðar komu, taka til
starfa von bráðar. Sennilega
verða þessir nýju heflar aðal-
lega notaðir á vegunum í ná-
grenni Reykjavíkur. Einn þeirra
fer þó til Norðurlandsins.
Vegagerð ríkisins hafði áður
sjö hefla í notkun, en hefir nú
tólf alls. Gömlu heflunum var
þannig skipt niður á landinu:
Norðan lands voru tveir hefiar,
austan lands einn, á Suðvestur-
landi einn og sunnan lands voru
þrír.
Vegheflar eru mjög þörf
verkfæri, þar sem eiris háttar
til og hér, að flestir vegir eru
malarbornir, og má telja vafa^
laust, að ekki veiti af þessari
viðbót, sem vegagerð ríkisins
hefir nú fengið, til þess að unnt
verði að annast nauðsynlegasta
viðhald á vegunum og halda
þeim í góðu lagi.
kunn, sem fylgzt hafa með
stríðsfréttunum. Telja þeir sig
hafa hæft Gneisenau. ítalir
segjast hafa gert harðar flug-
árásir á brezk herskip og skipa-
flota í Miðjarðárhafi og unnið
mikið tjón. Hinar síðustu næt-
ur hafa þýzkar flugvélar ráðist
á Moskva og valdið þar miklu
tjóni á byggingum.
f Júgoslavíu hefir komið til
uppreisnar, að því er brezkar
fregnir herma. 5000 serbneskir
bændur eiga að hafa tekið þátt
í óeirðum þessum.
Á. KROSSGÖTTJM
- .
Ný verðlagsákvæði. — Faraldur í hænsnum. — Sæmilegur síldarafli. —
Bætur fyrir hús og lóðir í Skerjafirði.