Morgunblaðið - 02.08.1924, Blaðsíða 3

Endurminniiigar eftir sjera
Ólaf Ólafsson fríkirkjuprest.
Þaö eru 50 ár í dag síðan sú
liátíð var haldin um land alt til
minningar um það, að þá var land-
iö búið að vera bygt í þúsund ár.
Það lieföi ekki verið ástæðulaust,
þótt þessa viðburðar hefði verifi
minst allrækilega, þ.ví þjóðhátíðar-
árið 1874 er án alls efa eitt allra
merkilegasta árið í allri sögu ís-
lensku þjóðarinnar. Meö þvi ári
JtefsJ nýr og merkilegur líafli í
íslandssögu, þá byrjar nýr tími,
liefst nýtt og merldlegt tímahil
með nýrri þjóðarvakning og nýj-
um f ramfaraliug og framiaratil-
þrifum á nærfelt öJlum sviöum
þjóðlífsins. Það fer með því ári
nýr andvari yfir-alt landið, vekj-
andi, lífgandi og hressandi; og' þo
að þjóðin væri farin að rumska
og vakna áður, þá er eins og hú
með og upp úr því ári verði glað-
vakandi, og gangi með nýjum hug
og nýjum dug að ölJum sinumldut-
verkum.
Flest öil stórvirki, sem síöan hafa
verið framkváemd, eiga til þess árs
sínar dýpstu rætur aö rekja, ef
rjett er að gáð, og nógu djúpt er
Lagst, eru i sínu inst.a eðli sprott-
in upp af þeim frækorrmm, and-
legum og Jíkamlegum, sem þá voru
lÖgð niður í þjóðarakurinn, og þá
fengil líf og frjómagn.
ÍJm alt þetta mætti langt mál
rita, en til þess er að þessu sinni
hvorki tími, rúm nje tækifæri.
Jeg ætla einungis fyrir tilmæli
og inönnum til stundargamans aö
rifja dálítið upp og segja mönnum.
frá þessu fimmtíu ára gamla há-
tíðalialdi, eins og það var Jijer í
Reykjavík og á Þingvölium; þaö
má gera ráð fyrir, aö öllum þorra
manna sje þetta mál nú annaðlivort
lítt knnnugt eða ókunnugt; margt
fyrnist og gleymist á skemmri tíma
en hálfri öld.
Blöð voru þá varla til lijer í
Kvík nema Þjóðólfur; ísafold var
eltki fædd, 0g dagbiöð voru eng-
in; lífið alt var gagnólíkt því, sem
nú er, bæði lijer í Itvík og alstaöar
annarsstaðar á landinu.
Jeg var þetta merldlega sumar
á nítjánda árinu, kominn í þriðja
bekk B. í latínuskólanum; átti jeg
&ð heita kaupamaður um sumarið
ájá Jóni Matthiesen bónda í Gröf
í Mosfellssveit, bróður Bjarna
hringjara hjer í bæmun, mjög góð-
hm bónda og stökum gæðamanni;
-— jeg var ljelegur lrauþamað-
hr; var með allan hugann niður í
^vík við þaö, sem þar var að ger-
ast, eða von v,ar á að gerast mundi.
^14 jeg nú segja það liúsbændum
hdnuin til hróss, aö þau ljetu mig
aH-sjálfráðan atliafna minna. Jeg
hrátti fara niður í Rvík, er jeg
Frá guðsþjónustunni í Dómkirkjunni 2. ágúst 1874. í prjedjkunarstólnum er dr. Pjetur
Pjetursson biskup, en Hallgrímur Sveinsson, þáverandi dómkirkjuprestur fyrir altarinu. í „lands-
höfðingjastúkunni*1 sjást m. a. Kristján níundi og sonur hans, Valdimar prins. J?á var „Ó Guð
vors lands“ sungið í fyrsta skifti. (Eftir samtíðarmynd.)
vilcli; en segja varð jeg öllu fólk-
inu frá því, er fyrir augu og eyru
liafði borið í hÖfuðstaðardýrðinni1
í þaö og það slciftið.
Jeg Var því sjónar- og lieyrnar-
vottur að öllu hátíöarhaldinu hjer
í bænum; man jeg enn margt af
því, sem fyrir augun bar, og sumt
af því, sem þá var talað, eins vel
og skilmerkilega, eins og það hefði
verið fyrir nolvkrum dögiun; bet-
ur en margt það, sem síðar Jiefir
við borið.
Undirbúningur undir þjóí-
hátíðina.
All-löngu fyrirfram voru menn
búnir að lireyfa því, aö lialda bæri
liátíölegt þetta ár, í minningu um
þúsund ára byggingu landsins.
Stjórnarskrárdeilan var þá búin
að standa árum saman undir f;v-
ustu Jóns Sigurðssonar, og gerði
eiginlega hvorki að reka nje ganga,
og síðustu árin höfðu þau tíðindi
gerst, að allmikið var farið að
hitna í mörgimi; þeir voru fæstir,
sem mikið vildu slaka á klónni;
en margir þráðu oröið, að fá bund-
inn sæmilegan enda á máliö.
En með þjóðhátíðarárinu greidd-
ist, að minsta kosti um stund, úr
þessu vanda- og vandræðamáli.
Hinn 5. janúar það ár undir-
skrifaði konungur, Kristján níundi,
stjórnarskrána. Datt þá í bili byl-
ur af húsi, og konungur lilaut
þegar vinsældir og lof hjá öllum
þorra manna. Auðvitað var stjórn-
arskráin þegar talin gallagripur,
og ekki fullnægja öllum kröfum
íslendinga; en flestir játuðu líka
hitt, að hún væri upphaf og und-
irstaða annars meira og betra í
framtíöinni; enda varð líka sú
raunin á.
Samhliða þessu fóru þær fregnir
og að berast víða út um landið, að
þetta smnar mundi konungur sjálf-
ur heimsækja landið og þjóðina
með miklum veg og yiðliöfn, út-
nefna Jijer liinn fyrsta íslandsráð-
herra, og þannig sjálfur færa á
Þingvelli, liinum fornlielgasta stað
landsins, Islendingum hina nýju
stjórnarskrá að gjöf.
Þetta þóttu öllum bæöi mikil og
góð tíðindi. ;
Nú skaut gestrisnis- og höfðings-
skaparlundinni upp í íslendingum;
allir vildu taka svo sæmilega, sem
föng væru á, hinum fyrsta kon-
ungi, sem stígi hjer fæti á land,
sýna lionum alla virðingu og
gleyma, að minsta kosti um liríð,
öllum gömlum deilumálum.
;En ekki kom mönnum að öllu
ltyti saman um það, hvern dag að’
liátíðin skyldi haldast. Norölingar
vildu hafa liátíðina á Þingmaríu-
messu, 2. dag júlímánaðar, og voru
sumar hátíðimar fyrir norðan
haldnar þann dag, svo sem á Odd-
eyri og í Svarfaðardalnum, á Þing-
eyrum og á Reynistað og máske
víðar. En ofan á varö, að aðalhá-
tíðisdagurinn yrði 9. sunnudagur-
inn eftir Trinitatis eöa 2. ágúst,
Dagana á eftir, 5.-7. ágúst, er
konungur væri á Þingvelli, skyldi
Jialda þar allsherjarþjóðhátíð og
Þingvallafund fyrir alt landið, með
þar til kjörnmn mönnurn úr öllum
sýslum landsins, en auðvitað væri
þangað öllum frjálst að koma. —
Biskup bauð öllum prestum lands-
ins, að lialda svo liátíðlegar guðs-
þjónustur í kirkjum sínum, sem
itjiig væru á, þennan sunnudag, og
liáfa fyrir texta Dav. Sálm. 90,
1—4 og 12—17.
Til þess að Iiafa á hendi mnsjón
og stjórn á þjóðhátíðarhaldinu í
Rvík kaus bæjarstjórnin 3 menn:
landfógeta Á. Thorsteinsson, faktor
-Jón Stefánsson og Ilalldór yfir-
kennara Priðriksson. Varamaður
var Itosinn assessor Magnús Stepli-
ensen, síðar landsliöfðingi.
Konungskoman.
Konungur, Valdemar prins og
föruneyti konungs kom hingað á
freygátunni Jótlandi; er hún enn
við lýði, þótt gömul sje, og liafa
Danir á lienni dálæti mikið síðan
nun tók með sóma þáít í sjóorrust-
unni við Ilelgoland, er Danir unnu
frægan sigur á Austurríkismönn-
um undir forustu Suenzons aðmír-
als. llún er þeim eins og gömlu
reiðhestarnir oltltar íslendinga, sem
hafa^oft Jvomið okkur lifandi heim
yfir margar torfærur; við tímum
«■ endanum ekki að slá þá af, þótt
þeir sjeu orðnir til einskis nýtir.
En fylgdarskip með Jótlandi var
lierskipið Heimdallur; en herskipið
í'ylla Var hjer fyrir.
Snemma á fimtudagsmorguninn,
30. júlí, frjettist með ensku skipi,
sem Albion lijet, að Itonungsslripin
væru komin inn um Reykjanes. Fór
þá Fylla þegar á móti þeim til að
vísa þeim rjetta leið til liafnar.
Komu svo skipin hjer inn á höfn
um hádegisbil; fór Jótland fyrst,
þá Heimdallur og síðast Fylla. —
\ ar það skemtileg sjón, er þau sigu
hjer inn sundin; var Jótland mikið
skip og frítt, og bar liátt yfir sjó,
eins og Orminn langa. — Þegar
skipin sigu inn Engeyjarsund, þá
hófu útlendu herskipin, sem hjer
voru þá fyrir, skothríð mikla til
að heilsa konungi; reið sænska her-
skipið Norrköping á vaðið; var
sem alt ætlaði ofan að ríða í þeim
þórdunum, og nötruðu rúður í
gluggum, en gamalt fólk hugði
heimsendi kominn. En öllum þess-
um kveðjum svaraði fylgdarskipið
Ileimdallnr með „kurt og pí“ fyr-
ir konungs hönd.
Nú víkur sögunni til Reykjavík-
ur. Þar hafði bæjarstjórnin gert
það, sem í hennar valdi stóð, til
að þrífa bæinn, moka úr gömlum
og grónum öskuhaugum á Austur-
velli og skolpa verstu rennustein-
ana í miðbænum. En á miklu var
að taka, og verkið sóttist seint; var
samt furða, hve bærinn leit skamm-