Morgunblaðið - 12.06.1987, Blaðsíða 29

L
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. JÚNÍ 1987
29
A.GSINS í REYKJAVÍK
atthías Á. Mathiesen, utanríkisráðherra, sem er í ræðustól, en honum
rra Ítalíu, undanskildum, sem situr á fremsta borðinu við hlið Carr-
igrafa
unumokkar
áfram — fulltrúar austurs og vesturs
ræða ekki annars staðar saman um
takmörkun hefðbundinna vopna —
þar til annar viðunandi vettvangur
hefur fundist.
Ég ætla í stuttu máli að ræða um
samskipti austurs og vesturs á öðrum
sviðum en þeim, er snerta afvopnun.
Áður en við getum tekið til við að
ræða um breytingar þurfum við meiri
og haldbetri vitneskju um breytingar
á stefnu Sovétríkjanna. Á að minnsta
kosti tveimur sviðum geta Sovétmenn
látið strax til skarar skrfða í því skyni
að sannfæra okkur um að þeir vilji
í raun heilbrigðara andrúmsloft í al-
þjóðamálum. I fyrsta lagi lítum við
til Afganistans. Það er algjört skil-
yrði fyrir því að samskipti austurs
og vesturs batni, að sovéski herinn
verði kallaður frá Afganistan og
landið fái fyrri stöðu sína sem hlut-
laust og utan hemaðarbandalaga. í
öðru lagi lítum við á það, hvemig
Sovétmenn standa að þvf að fram-
kvæma þá samninga, sem hafa verið
gerðir innan ramma ráðstefnunnar
um öryggi og samvinnu í Evrópu.
Eins og rfkisstjómum Atlantshafs-
bandalagsríkjanna er ljóst af þeim
skýrslum, sem þær fá á sex mánaða
fresti um þessi mál, hefur lítil grund-
vallarbreyting orðið — aðeins er um
einangmð tilvik að ræða og gjaman
til að sýnast í augum Vesturlanda.
Hvað sem þessu líður tel ég skyn-
samlegt fyrir okkur að fylgjast af
opnum huga með því sem er að ger-
ast í Sovétríkjunum og gera allt sem
í okkar valdi stendur til að auka á
skilning milli okkar og þeirra. Af
nýjustu skýrslu stjómmála- og efna-
hagsnefndarinnar má greinilega ráða
einn þátt í skapgerð Gorbachevs:
hann er hvorki byltingarmaður né
gagn-byltingarmaður, en hann er
umbótasinni, sem er smátt og smátt
að opna Sovétríkin gagnvart um-
heiminum. Þetta gefur okkur í sjálfu
sér meiri vonir um að unnt sé að
hafa jákvæð áhrif á þróun mála í
Sovétríkjunum, en tækifæri til slfks
hafa varla gefist til þessa.
Ég vil ekki að þessi hátfðlegi fund-
ur líði án þess að minnst sé á
Marshall-aðstoðina, en í ár em 40
ár síðan til hennar var stofnað. Með
henni var lagður gmnnurinn að end-
urreisn Vestur-Evrópu úr rústum
síðari heimsstyijaldarinnar. Á þess-
um ámm vom lífslqör í mörgum
Evrópuríkjum slæm og fóm versn-
andi. Iðnaðarframleiðsla var orðin
minni en á ámnum fyrir stríð og land-
búnaðar-framleiðsla hafði minnkað
næstum um ijórðung. Inn í þetta
þreytta æðakerfi Evrópu streymdi
síðan blóðið frá Marshall-áætluninni.
Á fyrsta ári áætlunarinnar nam að-
stoðin næstum 4% af landsfram-
leiðslu Vestur-Evrópu. Hitt var ekki
síður mikilvægt, að með Marshall-
aðstoðinni skuldbundu Bandarfkja-
menn sig til að bera hluta ábyrgðar-
innar vegna framtíðar Vestur-Evrópu
og með aðstoðinni var einnig mótaður
rammi fyrir nána samvinnu er stuðl-
aði að því að Atlantshafssamstarfið
þróaðist. íbúar ftjálsrar, lýðræðis-
legrar og blómlegrar Vestur-Evrópu
minnast George Marshall með þakk-
læti og hinnar miklu áætlunar hans,
sem sameinaði með einstökum hætti
sögulegt innsæi, pólitískt hugrekki
og ómetanlegt veglyndi bandarísku
þjóðarinnar.
Ég held, að Marshall hershöfðingi
yrði hvorki fyrir vonbrigðum, ef hann
gæti séð þær framfarir, sem hafa
orðið á Vesturlöndum á síðustu árum,
né myndi hann sjá eftir öllu því, sem
gefið var á sínum tíma.
Við lifum það, sem Kínveijar kalla
„áhugaverða tírna". Vafalaust verða
þeir orðnir ennþá áhugaverðari, þeg-
ar við hittumst næst á utanríkisráð-
herrafundi bandalagsins í Brussel í
desember næstkomandi. Þegar við
lítum á öll þau verk, er við höfum
að vinna, er ekki úr vegi að minnast
þess bæði fyrir okkur sjálfa og aðra,
hvað margt hefur tekist vel hjá okkur
á liðnum árum og hvers vegna.
Sum þeirra verkefna, sem við þurf-
um nú að inna af hendi, eiga rætur
að rekja til okkar eigin þolgæðis,
samheldni okkar og markviss starfs.
Við eigum hvorki að láta undir höfuð
leggjast að takast á við þessi verk-
efni né telja okkur trú um, að við
höfum sigrast á þeim á miðri leið.
Til þess að ná fullnægjandi árangri
MATTHÍAS Á. MATHIESEN,
utanríkisráðherra:
Fríðurinner
þrotíaust starf
Hér birtist í heild ávarp, sem
utanríkisráðherra flutti við setn-
ingu vorfundar Atlantshafs-
bandalagsins í gær.
Það er mér mikill heiður að bjóða
ykkur öll velkomin til íslands á
þennan vorfund Atlantshafsráðsins
en þetta er í annað skipti sem slíkur
fundur er haldinn í Reykjavík.
Fundarstaðurinn er einkar við-
eigandi nú þegar samkomulag um
útrýmingu meðaldrægra og
skammdrægra kjamavopna úr Evr-
ópu virðist innan seilingar.
Aðeins átta mánuðir eru liðnir
síðan leiðtogar Bandaríkjanna og
Sovétrílqanna hittust hér og lögðu
þurfum við þó enn að bæta aðferðir
okkar til halda uppi pólitísku samr-
áði. Ég vona, að á þessum fundi hér
stígum við nýtt skref til þeirrar áttar
í starfi bandalagsins, og við verðum
sameinaðri en nokkru sinni fyrr, þeg-
ar við heljum þau erfiðu og ákaflega
alvarlegu störf, sem bíða okkar á
næstu mánuðum.
grunn að slíku samkomulagi.
Fyrir um 10 árum hófu Sovét-
menn uppsetningu meðaldrægra
kjamavopna í Evrópu.
Samstaða varð um það meðal
ríkja Atlantshafsbandalagsins að
svara þeirri ógn með því að hvetja
Sovétmenn til að falla frá uppsetn-
ingu vopnanna.
Að öðrum kosti yrði samskonar
vopnum komið fyrir í Vestur-Evr-
ópu.
Þessi tvíhliða ákvörðun var um-
deild og sætti mikilli gagnrýni í
ríkjum bandalagsins.
En framkvæmd hennar er for-
senda þess að hin svonefnda „núll-
lausn" getur orðið að vemleika og
til marks um mikilvægi samstöð-
unnar fyrir öiyggi og vamir vest-
rænna þjóða.
Með ákvörðun sinni sýndu ríki
Atlantshafsbandalagsins nauðsyn-
lega einurð og vilja til að veija
hendur sínar.
Vilja sem er ekki síður mikilvæg-
ur en vopnin því hann hefur
sannfært mótaðilann um að best
sé að báðir dragi úr vígbúnaði
sínum.
Rétt er að fara nokkmm nánari
orðum um þessi sannindi, ekki síst
með tilliti til þess að eitt helsta ein-
kenni pólitískrar umræðu á okkar
dögum er sífelldur samanburður á
vopnabúnaði og herstyrk einstakra
ríkja.
Þykkir doðrantar em settir sam-
an með tölulegum upplýsingum um
flölda eða magn einstakra vopna,
sprengikraft þeirra og fælingar-
mátt.
Allt hefur þetta vitaskuld sitt
gildi svo langt sem það nær, en það
er samt máttur hugsjóna og hug-
mynda sem skiptir sköpum þegar
til alvömnnar dregur.
Og hver er sá máttur?
Öll samanlögð menning hins
vestræna heims er vitnisburður um
mátt hugmynda og hugsjóna.
Einstaklingar hegða sér í sam-
ræmi við hugmyndir sínar um
umhverfíð og umgangast þessar
hugmyndir eins og þær séu raun-
vemleikinn sjálfur.
Það skiptir því öllu máli fyrir
framtíð Vesturlanda að trú ein-
staklinga á sameiginlegar hugsjónir
og verðmæti sé áfram traust en
ekki lítilsvirt sem einskis nýt eða
fölsk.
Meðal þessara hugsjóna era lýð-
ræði og frelsi og sú tillitssemi við 7
náungann sem kynslóðimar hafa'
fest í lög, siði og venjur í þeim sam-
félögum sem urðu til við þrotlausa
baráttu fyrir réttindum gagnvart
gerræðisvaldi einvaldsstjóma.
Það var vilji almennings til að
veija þessi verðmæti sem réð úrslit-
um í síðustu heimsstyijöld og varð
einnig til þess að lýðræðisþjóðir í
Vestur-Evrópu og Norður-Ameríku
mynduðu með sér Atlantshafs-
bandalagið.
Tilgangurinn með vamarsam-
starfí þessara ríkja er ekki og getur
ekki orðið sá að safna vopnum til
þess að fara með ófriði á hendur
öðmm þjóðum heldur til þess að
tryggja sér þann frið, sem felur í
sér þróun á grundvelli framan- _
greindra verðmæta.
„Herstyrkur" og „fælingarmátt-
ur“ hljóta ávallt að vera á eins lágu
stigi og mögulegt er, þótt sú skylda
hvíli jafnframt á stjómvöldum í lýð-
ræðisríkjum að tryggja ömggar
landvamir.
í ræðu sinni við setningu vor-
fundar Atlantshafsbandalagsins
Sjá næstu síðu
Ávarp STEINGRÍMS HERMANNSSONAR,
forsætisráðherra, við setningu NATO-fundarins:
Styðjum hina
tvöföldu núll-lausn
Ráðherrar, framkvæmdastjóri,
góðir gestir.
I nafni ríkissljómar íslands býð
ég erlenda gesti velkomna til ls-
lands. Ég býð ykkur velkomna til
eins mikilvægasta fundar Atlants-
hafsbandalagsins.
Atlantshafsbandalagið var mynd-
að af nauðsyn. Vaxandi ágengni
Sovétríkjanna í Evrópu sannfærði
vestrænar þjóðir um nauðsyn þess
að standa saman. Fjömtíu ár hafa
sannað, að þessi ákvörðun var rétt.
Á sama tíma og hemaðarlegir
árekstrar og ófriður hefur verið í
öðmm heimshlutum, hefur friður
verið tryggður í Evrópu.
Þrátt fyrir ríkan vilja til hlutleys-
is, gekk Island í Atlantshafsbanda- .
lagið 1949. Þá var því lýst yfír, að
erlendur her yrði ekki í landinu á
friðartímum, en nauðsynleg aðstaða
látin í té ef til hemaðarátaka kæmi.
Okur þótti, og þykir enn, mest ör-
yggi í þeirri grundvallaryfirlýsingu
bandalagsins, að árás á eitt ríki skoð-
ast sem árás á öll. Því miður hefur
viðunandi friður hins vegar ekki ver-
ið talinn í heiminum síðan fyrir
Kóreustyijöldina.
Sá friður, sem tryggður hefur ver-
ið í Evrópu, hefur þó ekki náðst án
fóma. Hann er byggður á hemaðar-
legri firringu og hefiir leitt til
kjamorkuvopnakapphlaups, sem hef-
ur farið fullkomlega úr böndunum.
Það er friður, sem byggist á ótta,
og líf í ótta er ekki það góða
mannlíf, sem við og aðrir viljum.
Hinar, að því er virðist árangurs-
lausu viðræður á milli risaveldanna,
fengu nýjan og sterkan lífsneista á
toppfundinum í Reylq'avík í október
sl. Á þessum fundi verður ákveðin
afstaða Norður-Atlantshafsbanda-
lagsins til fyrstu marktæku tillagn-
anna um fækkun kjamorkuvopna,
sem fram koma eftir toppfundinn.
Þetta er ákaflega mikilvægur fund-
ur.
Afstaða okkar íslendinga er ljós.
Við leyfum ekki Iq'amorkuvopn á
íslensku yfírráðasvæði. Þetta var
samhljóða staðfest af Alþingi $ maí
1985. Ennfremur var samþykkt að
styðja kjamorkulaust svæði í Norð-
ur-Evrópu, frá Grænlandi til Úral-
fjalla, á landi, en einnig á og í hafínu.
Með því viljum við leggja áherslu á
að Norður-Atlantshafinu verði ekki
breytt í lqamorkuvopnabúr, þegar
kjamorkuvopn em fjarlægð af þurm
landi.
í samræmi við þessa afstöðu styðj-
um við hina svokölluðu tvöföldu
núll-lausn, þ.e. að fjarlægðar verði
bæði meðal- og skammdrægar eld-
flaugar frá Evrópu. Slíkt skref krefst
að sjálfsögðu ömggs eftirlits og jafti-
vægis í hefðbundnum herafla, en það
má ekki stranda á efasemdum og
tortryggni. Efnavopn verður einnig
að banna, og ég a.m.k. leyfí mér að
vona, að þessi áfangi leiði að lokum
til útrýmingar allra kjamorkuvopna.
Við treystum því að ákvörðun
fundarins verði fagnað af mannkyni
öllu. Þá mun sagan segja, að þessi
fundur hafi valdið straumhvörfum.
Með það í huga býð ég fundarmenn
velkomna.