Morgunblaðið - 27.01.1993, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 27. JANÚAR 1993
11
Mínnst við fortíðina
Arngerðareyri við ísafjarðardjúp, þar var áður verslunarstaður
fyrir bændurna í sveitinni. Þar er bryggja til upp- og útskipun-
ar á vörum. Nú er staðurinn í eyði og mannvirkin standa sem
dapurlegir minnisvarðar um umsvif, iífskviku og athafnir fyrri
ára.
List og hönnun
Bragi Asgeirsson
í Bogasal Þjóðminjasafnsins
stendur yfir fram til 14. febrúar
sérstæð og merkileg sýning á
ljósmyndum, sem Poul Nederga-
ard Jensen arkitekt tók á upp-
mælingarferðum sínum á 8. og
9. áratugnum.
Sýningin sem er á vegum
Þjóðminjasafnsins og Húsfrið-
unarnefndar samanstendur af
stórum svart-hvítum ljósmynd-
um víðs vegar að af landinu, allt
í senn af gömlum húsum, torf-
bæjum og kirkjum auk eins kútt-
ers er Sigurfari GK 17 nefndist,
og víðfrægur mun vera. Þar fyr-
ir utan eru svo myndir af sér-
kennilegu landslagi eins og t.d
Kirkjufelli í Grundarfirði og
Langadal á Langadalsströnd, en
um hann lá frá því á miðöldum
þjóðleiðin milli Breiðafjarðar og
Isafjarðardjúps.
Þessar ljósmyndir mynda sam-
stæðu frá vinstri hlið salarins og
yfir hinn bogamyndaða hluta
salarins til hægri hliðar hans.
En í sjálfum miðjum salnum á
stóru tjaldi eru svo sýndar lit-
skyggnur, sem mér skilst að séu
eftir Ónnu Sögard Nielsen arki-
tekt og er þar víða komið við í
íslensku mannlífí auk mynda af
húsum og landslagi.
Öll er þessi sýning hin at-
hyglisverðasta því ekki er vansa-
laust hvernig við höfum farið
með gömul hús og fornar menj-
ar. Miklu oftar hefur fortíðin
verið jöfnuð við jörðu, þurrkuð
út, en í stað komið ósmekkleg-
heit viðurstyggðarinnar.
Ég vísa hér aðeins tii þess sem
gat að líta í Lesbók 16. janúar,
þar sem sagt var frá endalokum
bæjarins að Bólu þar sem Hjálm-
ar skáld bjó. Hér hefði ýmislegt
verið hægt að gera, sem hefði
átt að gerast, því að Hjálmar er
sem tákngervingur þess hvernig
alþýðan lifði af örbirgð og hörm-
ungar með tilstyrk andagiftar-
innar. Það hefði aukið á reisn
og stolt þjóðarinnar, en í stað
þess er það komið á staðinn sem
við megum skammast okkar
mest fyrir í þjóðarsálinni.
Ótal óskiljanleg dæmi má sjá
um þetta víðs vegar um landið
og manni hitnar jafnan um hjart-
aræturnar er fýrir augu ber göm-
ul og vel hirt hús. Það má segja,
að sá er hér ritar hafi náð í skott-
ið á fortíðinni eins og það heitir,
því að hann man eftir mörgu á
þessum ljósmyndum er sumar
húsarústirnar voru veglegar
byggingar og umluktar iðandi
lífi.
Þannig var um höfuðbólið
Arngerðareyri við ísafjarðardjúp
árið 1943 er ég var kúskur í
vegavinnu í Langadalnum. Sveit-
in var afskekkt og innilokuð, en
samt var líf á hveijum bæ og
félagslífið allnokkuð og jókst eft-
ir að við vegavinnumennirnir
komum í sveitina. Árið 1946 er
við höfðum rutt
Þorskafjarðarheiði og vegasam-
bandi var komið á, tók fólk að
flytja burt og er svo höfn kom
fyrir framan Arngerðareyri var
fólki ekki til setunnar boðið og
lagðist þá sveitin í eyði!
Á þann veg hafa framfarir
tvær hliðar og aðra miður góða.
Eitthvað held ég að hægt sé
að gera i stað þess að láta hús
grotna niður og velmegun og
matarhyggja eru ekki endilega
æðst verðmæta í heimi hér. Það
er mikil heiðríkja yfir þessu
löngu horfna tímaskeiði, sem
manni fannst þá sjálfsagður og
eðililegur vettvangur dagsins, en
var í raun fornt og merkilegt
menningarskeið í andarslitrum
og upphaf mikilla tímahvarfa í
sögu þjóðarinnar.
Danir hafa margt mjög vel
gert um varðveislu gamalla
bygginga og skilningur þeirra á
vægi fornminja og sögu lands
og þjóðar skín úr þessum mynd-
um í Bogasalnum. Sjálfir skulum
við minnast þess, að engin er
framtíð án fortíðar og það sem
einna mest ber á í núlistum dags-
ins er afturhvarf til upphafsins,
með menningararfinn í sjónmáli,
ásamt ríkri tilfinningu fyrir lífs-
mögnum náttúrunnar.
Mér þótti rétt að vekja at-
hygli á þessari sýningu, sem
ætti að höfða til ungs og lifandi
fólks á öllum aldri.
—efþú spilar til að vinna!
3. lelkvika - 23. Janúar 1993
Nr. Leikur: Röðin:
1. Crewe - Blackbum - - 2
2. Huddersfleld - Southend - - 2
3. Man. Utd. - Bríghton 1 - -
4. NotL For. - Middlesbro - X -
5. QPR - Man. Clty - - 2
6. Rotheríuun - Newcastle - X -
7. ShefT. Utd. - Hartlepool 1 - -
8. Swansea - Crimsby (fr) - X -
9. Tranmere - Ipswich - - 2
10. Portsmouth - Brentford i - -
11. Plymouth - Fulham - X -
12. Preston - Bradford 1 - -
13. WBA - Stokc - - 2
Heildarvinningsupphæöin:
153 milljónir króna
13 réttlr: | 445.050 | kr.
12 réttlr: | 9.910 J kr.
11 réttlr: | 830 J kr.
10 réttlr: | 260 1 kr'
í Kaupmannahöfn
FÆST
í BLAOASÖLUNNI
Á JÁRNBRAUTA-
STÖÐINNI,
KASTRUPFLUGVELLI
OG Á RÁOHÚSTORGI
Bókmenntaverðlaun Norðurlandaráðs 1993 - Svíþjóð
„Að lesa og skrifa list er góð“
Bókmenntir
Dagný Kristjánsdóttir
FRAMLAG Svíþjóðar til bók-
menntaverðlauna Norðurlanda-
ráðs er frumlegt að þessu sinni.
Þeir leggja fram tvær stórgóðar
bækur sem eru á mörkum fagur-
bókmennta og fræðimennsku.
Lagercrantz les Proust
Önnur þessara bóka er eftir Olof
Lagercrantz og hefur að geyma at-
huganir hans og hugleiðingar um
stórvirki Marcels Proust „í leit að
liðnum tíma“.
Olof Lagercrantz (f. 1911) hefur
verið áhrifamikill menningarviti í
Svíþjóð í áratugi. Hann er rithöfund-
ur og fékk bókmenntaverðlaun Norð-
urlandaráðs árið 1965. Hann er líka
bókmenntafræðingur og höfundur
fjölmargra bóka m.a. um Dante, Jos-
eph Conrad, August Strindberg
o.fl.,o.fl. Og nú er röðin komin að
Proust.
ALlt er eins og eitthvað annað
Að mati Lagercrantz felst aðferð
Prousts fyrst og fremst í því að tengja
það sem hann sér stöðugt við eitt-
hvað annað. Á einum stað verður
salur í leikhúsi t.d. að rökkvuðu neð-
ansjávarríki í texta Prousts; stúlkurn-
ar eru hellar þar sem hefðarmeyjar
með berar axlir eru eins og hafmeyj-
ar sem svífa í vatninu við hlið sjávar-
guða og einstaka þorsks með eingl-
yrni. Mynd leiðir af sér mynd og
ekkert getur orðið raunverulegt í
augum Prousts fyrr en hann er búinn
að tengja fólk og hluti einhveiju öðru
með samlíkingu, umbreyta lífí í list,
staðfesta af innri nauðsyn sinn illa
grun um ekkert sé eins og það sýn-
ist, allt sé í raun eitthvað annað.
Lagercrantz notar að sumu leyti
sömu aðferð þegar hann tengir verk
Prousts við bókmenntir, myndlist og
tónlist Vesturlanda. Hugleiðingar
hans um Proust og listsköpun hans
Olof Lagercrantz skrifar um
Marcel Proust.
eru djúpvitrar, fullar af virðingu og
kærleika. Þetta er svo fallegur texti,
að það er vel hægt að njóta hans
sjálfs hans vegna án þess að þekkja
verk Prousts.
Útrýmið öllum skepnunum
Hin bókin sein Svíar leggja fram
er ekki eins ljúf, en hún er líka fanta-
vel skrifuð. Höfundurinn heitir Sven
Lindqvist (1932) og bókin heitir „Út-
rýmið öllum skepnunum". Titillinn
er sóttur í bókina „Heart of Dark-
ness“ (1899) eftir Joseph Conrad þar
sem óbermið Kurtz gefur bresku ný-
lenduherrunum eftirfarandi ráð um
Afríkubúa: „Exterminate all the brut-
es“.
í bók Sven Lindquist segir frá því
hvernig hann kemur sér „þægiíega"
fyrir í bænum Insalah í miðri Sahara
eyðimörkinni og byijar þar að skrifa
sögu kynþáttahatursins á Vestur-
löndum.
Kynþáttahatur
Það var hins vegar um 1800 sem
hugmyndimar um „rétt“ Vestur-
landabúa til skipulegra þjóðarmorða
í krafti kynþáttayfírburða sinna byij-
uðu að mótast. Kynþáttahatrið var
Sven Lindqvist tekur kynþátta-
hatur til meðferðar.
skeytt við þróunarkenningu Darwins
upp úr miðri nítjándu öld og varð
vísinda- og hugmyndafræðileg rétt-
læting á nýlendustefnu Breta og
Frakka og síðar Þjóðveija.
Sven Lindquist telur að útrýming-
arherferð nasista á hendur gyðingum
í seinni heimsstyijöldinni hafi verið
rökrétt framhald á kynþáttahatri
nýlendustefnunnar en Vestur-Evr-
ópubúar hafí ekki kært sig um að
halda þeim tengslum á lofti. Þeir
hafi aldrei gert ráð fyrir að þjóðar-
morðum yrði beitt í Evrópu sjálfri,
það gegndi öðru máli með villimenn,
indjána, frumbyggja - þessa djöfla.
Sandur í tölvunni
Bók Lindquist er áhrifamikil, ljótur
lestur en hörkuspennandi. Bókin
skiptist í marga stutta kafla, stíllinn
er þéttur, hnitmiðaður og sögumaður
rýfur frásögnina öðru hvom með
persónulegum köflum þar sem Afríka
verður nálæg og uppáþrengjandi og
þar sem persónulegar minningar leita
á og tengjast hinu hræðilega bókar-
efni sem því miður verður æ meira
áhyggjuefni á Vestuiiöndum þessa
dagana.
0 Tveggja þrepa srtjóblásarar - með láréttum
mötunarsnigli.
0 Fjarstýrð vökvastýring á blásaratrekt.
0 Blásari er með vendigír og þvi flölhæfur - draga
má blásarann á eftir traktor eða bakka með hann.
0 Vinnslubreidd 2,3m. Þyngd 630 kg.
0 Aðrar gerðir snjóblásara fyrirliggjandi.