Tíminn - 31.08.1962, Blaðsíða 6

Hrossamál Húnvetn-
inga og Skagf irðinga
Greinargerð frá Hrossaræktar-
sambandi Norðurlands vegna
blaða- skrifa um töku og sölu stóð-
hesta.
Miðvikudaginn 8. ágúst sl. birt-
ist í Morgunblaðinu grein eftir
Guðbrand ísberg fyrrverandi
sýslumann á Blönduósi, undir fyr-
irsögninni „Taka og sölumeðferð
stóðhesta“. Sama grein birtist
einnig í Tímanum fimmtudaginn
9. ágúst s*l. undir fyrirsögninni
„Stríð út af stóðhestum á heið'um."
Greinar þessar eru í mörgum
atriðum villandi og fjarstæðu-
kenndar, og verða því gerðar hér
nokkuð að umræðuefni.
Tilefn; þessara skrifa fyrrver-
andi sýslumanns virðist vera það
að húnvetnskir stóðhestar, sem
gengu lausir á afrétti, voru teknir
og afhentir hreppstjóra, svo sem
lög gera ráð fyrir. Telur greinar-
höfundur, að hér sé um að ræða
eitthvað herhlaup nokkurra Sauð-
kræklinga, sem aðeins hafi á bak
við sig einhverjar hugdettur káup
staðarbúa viðkomandi hrossaeign
og hrossarækt. Er því ástæða til
að rekja nokkuð gang þessara [
mála á undanförnum árum.
Á aðalfundi Hrossaræktarsam-
bands Norðurlands, er haldinn var \
í Húnaveri 29. júní 1960, var m. a.
samþykkt eftirfarandi tillaga:
„Aðalfundur Hrossaræktarsam-
bands Norðurlands, haldinn að
Húnaveri 29. júní 1960, felur
stjórn sambandsins að gera rót-
tækar ráðstafanir til að hindra að
stóðhestar gangi lausir á sambands
svæðinu."
Nokkru eftir þennan fund var
birt í dagblöðunum eftirfarandi
orðsending frá Hrossaræktarsam-
bandi Norðurlands: „Hrossaeig-
endur á sambandssvæðinu eru hér
með varaðir við því að láta stóð-
hesta ganga laus-a. Að 10 dögum
liðnum frá birtingu þessarar orð-
sendingar verður unnið að því að
handsama þá hesta sem finnast
utan öruggrar vörzlu og farið með
þá skv. gildandi lögum.
Hinn 31. júlí 1960, fóru sex
menn á vegum Hrossaræktarsam-
bandsins á Eyvindarstaðaheiði og
handsömuðu þar 8 s-tóðhesta. Varð
nokkur úlfaþytur út af þeirri ferð.
Hinn 5. ágúst sama ár óskuðu fjall-
skilastjórar þeir, sem Eyvindar-
staðaheiði heyrir undir eftir við-
ræðufundi við stjórnarnefndar-
memn á vegum Hrossaræktarsam-
Norðurlands.
Var sá fundur haldinn í Húna- j
veri samdægurs með þessum [
fjallskilastjórum, og þeim stjórn-
arnefndarmönnum sem til náðist. j
Óskuðu fjallskilastjórarnir eftir
því, að ekki yrðu farnar fleiri
ferðir á Eyvindarstaðaheið'i það
sumar af hálfu Hrossaræktarsam-
bandsins, og léti hún mál þessi
kyrr liggja í réttum þá um haustið.
Enn fremur óskuðu þeir eftir að
gefinn yrði eftir helmingur kostn
aðar við handsömun hestanna. Var
orðið við þessum óskum fjallskila-
stjóranna og þar í móti lofuðu
þeir að hlutast til um að þeim
hestum, sem þegar voru í vörzlu,
yrð'i ekki sleppt lausum, og teknir
yrðu í vörzlu þeir stóðhestar, sem
vitað var að gengu lausir í byggð.
Enn fremur hétu fjallskilastjórarn
ir því að vinna að því að koma
þessum málum i það horf sem lög
mæla fyrir um, á n. k. vori (þ. e.
vorið 1961). Jafnframt var því
lýst yfir af þessum fjallskilastjór-
um, að ef svo færi að menn
slepptu stóðhestum á afrétt eð'a
létu þá ganga lausa annars staðar
á n.k. vori (þ. e. vorið 1961) teldu
þeir réttmætt að þeir hestar yrðu
handsamaðir og afhentir hrepp-
stjóra til meðferðar.
Fullvíst er að gjörbreyting varð
á til batnaðar á þessu svæði, og
þar ganga nú ekki lausir stóðhest-
ar, svo að vitað sé.
Þá voru þessi mál rædd af hálfu
Hros-saræktarsambandsins við odd
vita og fjallskilastjóra í Austur-
Húnavatnssýslu, vestan Blöndu, en
án árangurs.
Haustig 1960 gefur sýslusjóður
Austur-Húnavatnssýslu út Opið
bréf frá hestamannafélaginu
Neisfa á Blönduósi. (Guðbrandur
ísberg er formaður þess félags).
í því biéfi er m. a. lagt til að á
svæð'inu milli Blöndu og Miðfjarð
argirðingar verði notuð heimild í
39. gr. búfjárræktarlaganna um
undanþágu frá vörzlu stóðhesta að
sumrinu. Þetta bréf er síðan sent
öllum hreppsnefndaroddvitum á
svæðinu milli Blöndu og Héraðs-
vatna og þeir beðnir að hlutast til
um að mál þetta verði tekið fyrir
á almennum sveitafundum og sköp
uð sams'taða um það. Á svæðinu
milli Blöndu og Miðfjarðargirð-
ingar var samþykkt að sækja um
áðurnefnda undanþágu, og málið
sent Búnaðarfélagi íslands til stað
festingar. Á svæðinu milli Blöndu
og Héraðsvatna var mál þetta tek-
ið fyrir á almennum sveitafundum
í Lýtingsstaðahreppi og Skefils-
staðahreppi. Á báðum þeim fund-
um þóttj ekki ástæða til að' sækja
eftir þes'sari undanþágu. Mál þetta
var einnig tekið fyrir og rætt á
fundi í Hestamannáfélaginu Stíg-
anda, en það félag nær yfir
9 hreppa í Skagafirði, og telur á
annað hundrað meðlimi. Á þessum
fundi var samþykkt eftirfarandi til
laga:
„Fundur í Hestamannafélaginu
Stígandi, haldinn að Varmahlíð
15. janúar 1961 telur að ekki sé
ástæða til, að svo stöddu, að óska
eftir því að gerðar verði breyt-
ingar á þeim ákvæð'um búfjárrækt-
arlaganna er fjalla um vörzlu stóð
hesta.“
Þá mun mál þetta einnig hafa
verið rætt af hreppsnefndum
Skarðs og Rípurhreppa, en ekki
tekið þar fyrir á almennum sveita-
fundum, sökum þess að hrepps-
nefndirnar töldu sig vita ag bænd
ur í þes'sum hreppum sæju enga
ástæðu til að óska eftir undan-
þágunni.
Auk þess sem hér greinir fiá,
hafa verið gerðar ýmsar fleiri sam
þykktir varðandi þessi mál, og skal
hér getig nokkurra þeirra:
Á aðalfundi Búnaðarsambands
Skagfirðinga árið 1951 var m. a.
gerð eftirfarandi samþykkt:
„Vegna framkominnar tillögu
frá Búnaðarfélagi Seyluhrepps
varðandi framkvæmd laga um
hrossarækt ályktar aðalfundur B
S.S. haldinn á Sauðárkróki 22. og
23. api'íl 1951 að fela stjórn sam-
bandsins og búfjárræktarráðunaut
að hlutast til um að í öllum hrepp
um sýslunnar verði starfandi kyn
bótanefndir er sjái um að fullnægt
sé ákvæðum nefndra laga.“
Á sýslufundi Skagafjarðarsýslu
árið 1952 var samþykkt eftirfai-
andi ályktun:
„Sýslunefnd Skagafjarðarsýslu
felur oddvita sínum að skrifa öl!
um hreppsnefndum í sýslunni og
skora á þær að hlutast til um, í
fullri alvöru, að í heiðri verði höfð
og vel haldin ákvæði 26. gr. laga
nr. 19 frá 22. marz 1948 um bú-
fjárrækt. Auk þess verði hrepps-
nefndum bent til þes-s, að þeir
sæti vítum og fullri ábyrgð sem
gerast sekir um brot á ákvæðum
nefndra laga. Sömuleiðis felur
sýslunefndin oddvita sínum að
senda sýslunefnd Austur-Húna-
vatnssýslu erindi, þar sem skýrt
verði í aðaldráttum, hve þessum
málum sé komið hér í sýslunni
og óskað eftir samvinnu við sýslu-
nefnd Austur-Húnavatnssýslu um
að koma þessum málum í öruggt
horf, svo sem lög þessi mæla fyrir
um. Er þá einkum vænzt þess, að
sýslunefndin húnvetnska beiti á-
hrifum sínum í þeim sveitafélög-
um, sem nota upprekstur á fjöll
eða heimalönd sameiginlega Skag
firð'ingum, eða á önnur afréttar-
lönd samlæg afréttum Skagfirð-
inga.“
Á aðalfundi Búnaðarsambands
Skagfirðinga 1961 var m. a. gerð
eftirfarandi samþykkt:
„í tilefnj af því að bændur í
Húnavatnssýslu, búsettir milli
Blöndu og Miðfjarðargirðingar,
hafa sótt um undanþágu frá vörzlu
stóðhesta samkvæmt 39. gr. nú-
gildandi búfjárræktarlaga, vill að-
alfundur B.S.S. haldinn á Sauðár-
króki 29. rhaí 1961 mótmæla
Blöndu sem öruggri vörzlu milli
afréttanna austan hennar og vest-
an.“
Búnaðarþing 1962 afgreiddi er-
indi sýslumannsins í Húnavatns-
sýslu um lausagöngu stóðhesta
þannig:
Ályktun
Búnaðarþing ályktar að' lýsa því
yfir, að það geti ekki fallizt á, að
;taðfest verðj samþykkt sú, sem
Jhr. 8
sT að
sumarlagi á heiðunum milli
Blöndu og Miðfjarðargirðingar.
hér liggur fyrir á -þingskjali
„Um lausagongu stoðhest.
Greinargerð
1. Áin Blanda getur engan veg-
inn talizt fullnægjandi vörn gegn
samgangi hrossa, hvorki á heiðum
eða í byggð, enda kemur það
glöggt fram í bréfum þeim og vott
orðum, sem Búnaðarfélagi íslands
hefur borizt frá þeim mönnum, er
æskja staðfestingar á umræddri
s'amþykkt.
2. Það er mikill misskilningur,
sem kemur fram í bréfi frá 30.
maí 1961 ag hin „5 lögsagnar-
umdæmi“, sem þar um getur, hafi
sameiginlegt viðhorf til þessara
mála. Sumar þessar sýslur hafa
um langt árabil, og með ágæt-
um árangri, framfylgt þeim kafla
búfjío'ræktarlaganna, er hrossa-
ræktina varð'ar undanþágulaust,
annars slaðar er málið að komast
í rétt horf, lögum samkvæmt. Væri
síður en svo æskilegt að skapa
fordæmið með því að veita nú á
þessu stigi slíka undanþágu, sem
hér er farið fram á.
3. Það skal ekki dregið í efa,
að viðkoma hrossastofnsins minnki
og hrossum kunni að fækka, fari
hrossahaldið fram eftir núgildandi
lögum og án undanþágu. Enn frem
ur að um sinn muni minnka tekj-
ur af hrossum hjá þeim bændum,
sem árlega hafa 10—20 folöld til
innleggs, og jafnvel 40—50 eins
og segir í bréfinu sem vitnað er
í hér að framan. Það skal ekki
heldur dregið í efa, að hin „víðáttu
miklu beitilönd" niðri { sveitinni
notast þá ekki á sama hátt og áð-
ur.
Hitt er svo annað mál, að stóð
í Húnaþingi, eins og annars stað-
ar mun ag sjálfsögðu gera ærinn
usla í afréttarlöndum, þar svíður
það bezta haglendið og er búið
að því áð'ur en sauðfé er rekig til
afréttar. Má ætla, að af þessum
sökum greiði bændur ærinn skatt.
í lélegra sláturfé.
4. Búnaðarþing lítur ekki svo
á, að hér sé verið að „kúga bænd-
ur“ eins og stendur í bréfj sýslu-
mannsins í Húnavatnssýslu frá 15.
nóv. 1961. Hér er um að ræða að
hlíta landslögum undanþágulaust
— lögum, er samin hafa verið og
sett til hagsbóta íslenzkri bænda-
stétt og unnið hafa sitt gagn, þar
sem þau hafa verið virt og hald-
in.
Þannig hljóðar nú ályktun og
greinargerð Búnaðarþings.
Á því sem rakið hefur verið
hér að framan sést, að það er
hrein firra að túlka þetta mál sem
sérmál nokkurra Sauð.kræklinga,
eða annarra kaupstaðabúa. Það at-
riði í grein Guðbrandar ísbergs er
því gersamlega út f hött og í fyllsta
máta furðulegt. Hitt er það rétta,
að hér er unnið af stjórn Hrossa-
ræktarsambands Norðurlands, eft
ir vilja megin-þorra bænda.
Varðandi töku þeirra stóðhesta,
sem um ræðir í grein Guðbrandar
ísbergs skal geta þess að' teknir
voru 5, en ekki 2 húnvetnskir stóð-
hestar allir fullorðnir, og 3 af
þeim frá sama bænum. Allir voru
hestarnir teknir á afrétti en ekki
í heimahögum, sem þó skiptir hér
litlu máli.
Hitt er staðreynd, ag hestunum
var sleppt á samliggjandi afrétt
Húnvetninga og Skagfirðinga, og
liggur það ijóst fyrir að tilviljun
ein ræður því hvorum megin sýslu-
markanna hestarnir eru þennan
eða hinn daginn. Enda er ekki ó-
algengt að húnvetnsk hross, meira
ag segja stóðhestar, og það full-
orðnir, hafa komið fyrir í réttum
Skagfirð'inga að haustinu.
Um gerðir þeirra hreppstjóra,
sem hestarnir voru afhentir, úr-
skurð fógeta varðandi sölu hest-
anna, svo og andvaraleysi Alþing-
is vig lagasetningar verður ekki
rætt hér, er lítilsháttar rætt um
önnur atriðj greinarinnar.
Guðbrandur ísberg spyr: „Hvar
má taka hestana?" Virð'ist hann
vera þeirrar skoðunar að ekki
megi taka þá nema með leyfi við-
komandi landeiganda, ef um heima
lönd er ag ræða, en viðkomandi
fjallskilastjóra eð'a hreppsnefndar
ef um afrétt er að ræða, þótt
hvor tveggja löndin séu óvarin.
í þessu sambandi vaknar sú spurn
ing, hvort hægt sé lögum sam-
kvæmt að skapa griðaland fyrir
þessa gripi ef viðkomandi landeig-
anda eða umráðamönnum afréttar
þóknast, þótt tilviljun ein ráð'i því,
hvar hestarnir halda sig þennan
eða hinn daginn og með hvaða
hrossum þeir ganga. Virðist þetta
griðland vandfundig eftir búfjár-
ræktarlögunum.
í sambandi við töku hestanna
hefur verið rætt um ónæði það,
sem afréttarpeningur verður fyrir
við ferðalög þeirra manna sem
framkvæma töku hestanna. Er það
hjal næsta barnalegt, því allir
vita að ekki getur verið um næði
fyrir skepnur að ræða á þeim af-
réttum sem margir stóðhestar
i ganga lausir. Þess eru líka mörg
fleiri hross koma útþvæld og bit-
fleiri hross koma útþvælt og bit-
in af afréttum. Það að fjarlægja
þessa gripi þaðan er því hvort
tveggja í senn, hreint mannúðar-
starf og til þess að' skapa aukig ör-
yggi fyrir aðrar skepnur og næði
á afréttum.
Guðbrandur ísberg spyr: „Hverj
ir. mega taka hestana?" Sjálfur
hefur Guðbrandur ísberg látið
fara frá sér á prenti, eftirfarandi:
Löglega kosin stjórn þessa fé-
lagsskapar (þ. e. Hrossaræktarsam
band Norðurlands) hefur hafizt
handa um ag ganga fram í því að
ákvæðum búfjárræktarlaganna
verði fylgt betur eftir en gert hef-
ur verið hingað til. Er það beint
í hennar verkahring, og ekkert
að athuga við það.
Því hefur verið haldið mjög á
loft af nokkram mönnum að það
væri stefna stjórnar Hrossarækt-
arsambands Norðurlands ag tak-
marka hrossaeign manna og jafn-
vel gera þeim ókleift að eiga stóð
hross til kjötframleiðslu og þar
með afmá verulega tekjustofn
margra bænda í Húnavatns- og
Skagafjarðarsýslum. Því er einnig
haldið fram að stjórn sambands-
ins taki á engan hátt tillit til að-
stöðu þessara manna og vilji ganga
á þeirra hagsmuni, því sé óhugs-
andi annað en eitthvert hagsmuna-
stríð þurfi að ríkja milli þeirra
bænda sem stunda vilja hrossa-
kynbætur með ræktun reiðhesta
Framhald á bls. 13.
Þetta eru vinningarnir - dregið í kvöld
í KVÖLD verður dregið í happdrætti Krabbameinsfélags íslands, en vinningar eru þrír, tvö vagnhús og landrov-
erbíll. í dag eru síðustu forvöð að kaupa sér miða til þess að styrkja starf þessa mikilvæga félagsskapar og
öðlast von um góðan vinning.
6
T í M I N N, föstudagurinn 31. ágsút 1963.