Tíminn - 08.06.1963, Blaðsíða 9

Magnús Krist jánsson
. trésmiður, Olafsvík.
ÞIUÐJUDAGINN 30. apríl
blökbi f'ánax vi8 hálfa stöng í
Ókrfsvfk, Ólafsvíkurbúar voru a5
bveBja einn af sínum mætustu
sonum, Magnús Kristjánsson tré-
smið.
Hann lézt að heimili sonar
sfns í Reykjavík hinn-22. apríl s.l.
á 88. aldursári.
Magnús var af merkum enæ-
fellákum og húnvetnskum ættum
kominn, fæddur í Ytra-Sk6gamesi
í Miklaholtshrepp 1. dag október-
roónaðar 1875. Faðiir hans var
Kristján Gíslason, hreppsnefndar-
oddviti Miklaholtshrepps, fæddur
í Ytra-Skógamesi 3. febrúar 1831,
dáinn 16. júní 1886. Gísli faðir
Kristjéns í Ytra-Skógamesi, var
Þorvaldsson (Þórðarsonar) stóra í
Skógamesi um 1880.
Kona Kristjáns og móðir Magn-
úsar vax Jóhanna Gísladóttir, þre
menningur við Magnús Stephen-
sen landshöfðingja.
Móðir Jóhönnu var Þorbjörg
Þórarinsdóttir Jónssonar á Reykj-
um í Hrútafirði (Þórkötluætt). —
Foreldrar hans voru fjarskyld.
Kristján faðir hans var tvíkvænt
ur, fyrri kona hans var Oddný Sig-
urðardóttir, fædd í Amarstapa-
plássi, móðir hennar hét Kristín
og var lengi í þjónustu Ásgríms
Vigfúasonar „illa“ Hellnaprests á
Laugabreíkku.
Synir Oddnýjar og Kristjáns,
háMbræður Magnúsar voru Daníel
er flutti til Kanada og bjó lengi
(í Winnipeg, en fluttist síðaf vest
' ur að Kyrrahafsströnd, stundaði
lemgst af skipasmíðar, nú löngu
látinn, og Sigurður er lengi var
oddviti M3klaholtshrepps og bóndi
í Syðra-Skógarnesi d. 1933, kvænt-
ur Guðríði Magnúsdóttur Jónsson-
ar Þórðarsonar (stóra), og Krist-
ínar Sigurðardóttur Guðbrandsson-
ar. (Kristín í Skógarnesi).
Með seinni konu sinni, Jóhönnu
Gísladóttur átti Kristján 10 böm,
þar af komust fimm til fullorðins-
ára, þau voru 1. Gísli f. 1860, dó í
Reykjavík 3953, kvæntur Jóhönnu
Ólafsdóttur frá Sviðnum á Breiða-
firði Teitssonar. Móðir Jóhönnu
var Björg Eyjólfsdóttir úr Svefn-
eyjum (Einarssonar eyjajarls).
Heimili beirra stóð alla tíð í
Ytra-Skógaraesi. Gísli var þjóð-
hagssmiður völundur hinn mesti á
tré og málma.
2. Oddný, f. 1865, dáin í Reykja-
vík 1936, giftist Guðmundi Jóhann-
essyni frá Álftavatni í Staðarsveit
Kristjánssonar frá Elliða, bjuggu
lengst af í Straumfjarðartungu í
Miklaholtshrepp.
3. Steinunn, f. 1869, dáin 1944,
gift Jóni Þorsteinssyni frá Hrauns
múla í Staðarsveit. Þau vom alla
tíð búsett hér í Ólafsvík og voru
foreldrar Jóhanns Jónssonar
skálds er ungur dó 1 Þýzkalandi.
4. Kristján f. 1872 dáinn 1944.
Kvæntist Elísabetu Brandsdóttur
frá Snoppu í Ólafsvík, mikilhæfri
og góðri kor.u. Kristján var smið-
ur góður og stundaði lengst af
bátasmíði
5. Magnús er var yngstur þeirra
systkina f. 1875. í Ijúfri bernsku
ólst Magnús upp hjá foreldram
sínum í Ytra-Skógamesi á góðu
og efnalega sjálfstæðu heimili í
hópi mannvænlegra og dugmikilla
systkina. Faðir hans var mikill at-
hafnamaður og sveitarhöfðingi, af-
bragðs búhöldur og smiður góður,
sem og kom fram hjá þeim bræðr-
um öllum Einnig stundaði hann
mikið sjóróðra var lengi formaður
fyrir hákarlaskipi á Amarstapa.
Jóhanna, móðir Magnúsar var
mikil gáfu- og trúkona, og var með
afbrigðum íróð og langminnug á
forna hætti og sögur og hugleikin
voru henni þau fræði, er lúta að
ættum manna, sem var títt um
fróðleiksfúst fólk fyrr á tímum.
Enda hefur liún ríkulega uppskor-
ið það sáðkorn, er hún sáði í ungu
bamssálina, að halda til haga öll-
um þjóðíégum f róðleik og láta ekk-
ert fara forgörðum, kem ég að því
siðar.
Ekki naut Magnús föður síns
lengi, hann andaðist 16. júní 1886,
fimmtíu og íimm ára að aldri, mun
Magnús þá hafa verið 10 ára,
minntist hann þeirrar sorgarstund-
ar ávallt siðan er sóknarprestur-
inn, séra Oddgeir Guðmundsson í
Miklaholti (1882—1886) jarðsöng
föður hans
Mun þetta hafa verið með síð-
ustu prestsverkum séra Oddgeirs
í Miklaholtsprestakalli.
Missir eiginmannsins var sár og
erfiður fyrir ekkjuna er þá stóð
ein uppi með mjög stórt bú og
tvo yngstu synina í æsku,, eldri
bömin vora flutt að heiman í
sjálfsmennsku. Varð hún þá að
láta gera upp bú sitt og afhenda
bömum sínum föðurarfinn. Hálfa
jörðina fól hún elzta syni sínum,
Gísla, en bjó sjálf á hinum helm
ingnum.
Dvaldi Magnús lengst barna
hennar hjá henni eða fram yfir
tvítugsaldur Þá réðst hann til
smíðanáms í Stykkishólmi, fyrst til
Jóhannesar Lárussonar, síðar hjá
Sveini snikkara Jónssyni, bróður
Bjöms ritstjóra og síð’ar ráðherra.
í Stykkishóimi var Magnús í tvö
gr við nám, kaup var ekkert, en
fæði, þjónusta og húsnæði var
greiðslan.
í fóram Magnúsar má finna þátt
ailmikinn af þessum Stykkishólms
árum hans. Stykkishólmi síðustu
ára nítjándu aldarinnar, mörgum
afbragðs mcnnum þar, er þá settu
hvag mestan svip á daglegt líf
Snæfellinga og Breiðfirðinga. —
Nærri má geta að lítið hefur orðið
úr skólagöngu hjá alþýðu á upp-
vaxtarárum Magnúsar. Þfratlaus
verkleg vinna var eini skólinn, er
æskan átti völ á, þá var þó farið
að fá farkennara í sveitina og naut
Magnús þar framsýni móðir sinn-
ar, er fékk kennara á heimili sitt, í
þrjár vikur til að segja yngstu
drengjunum til í helztu fræðum,
sem vora lestur, reikningifr og
skrift. Það var Ágúst Þórarinsson
bróðir séra Árna á Stóra-Hrauni,
þá var Magnús ellefu ára, það
þætti æði stutt skólaganga nú á
tímum, og litill undirbúningur fyr-
ir lífsstaifið.
Að loknu smíðanámi í Stykkis-
hólmi árið 1900 snýr Magnús aftur
heim að Ytra-Skógarnesi, en árið
1901 flyzt hann til Ólafsvíkur og
er þá heitbundinn annarri heima-
sætunni í Eöfða í Eyjahrepp,
Kristínu, dóttur Þórðar Þórðarson
ar dannebragsmanns og alþingis-
manns á Rauðkollsstöðum Jóns-
sonar ríka Föðuramma Kiistínar
var Ásdís Gísladóttir frá Hraun-
höfn í Staðarsveit. Kona Þórðar
í Höfða og móðir Kristínar var
Kristín Þorieifsdóttir frá Bjarnar-
höfn. Magnús og Kristín giftust
23. marz 1902. Þeirn varð sjö bama
auðið, þijá elztu drengina misstu
þau kornunga, þeir hétu, Þórður
fæddur 1902, Kristj'án, fæddur
1903 og Sigurjón fæddur 1904.
4. Kristín María, búsett í Ólafs-
vík, ógift
5. Lovísa, gift Þórjóni Jónassyni
verzlunarm í Ólafsvík.
6. Þorleifur, ókvæntur í Ólafs-
vík.
7. Jóhann Guðni, búsettur í
Reykjaví'k, kvæntur Olgu Konráðs-
dóttur.
Kristín léít eftir nítján ára sam-
búð þeirra hjóna, 28. mai 1921. —
Magnús "kvæntist aitur 23. des.
1922, Sigþrúði Katrínu Eyjólfs-
dóttur, ættaðri úr Bjarnareyjum
á Breiðafirði, Eyjólfssonar. Þeim
varð þriggja barna auðið, sem öll
em á lífi. Eyjólfur Aðalsteinn, bú-
settur í Reykjavík, kvæntur Sigur-
rósu Jónsdóttur. Magnús, einnig
búsettur í Reykjavík, kvæntur Mar
gréti Gunnarsdóttur. Ingveldur, bú
sett í Ólafsvík, gift Ríkharði Jóns-
syni. Katrínu missti Magnús 26.
maí 1949
Er Magnús fluttist til Ólafsvik-
ur, bjuggu þau hjá svila hans, Al-
exander Valentinussyni í Hlið-
skjálf (Alexandershúsi). Alexand-
er var kvæntur Ásdísi, systur Krist
ínar.
Árið 1904 byggði Magnús sér
hús, er hann nefndi Aðalhól, er nú
stendur á Ólafsbraut 28. Árið 1944
—1945 byggði Magnús, ásamt son-
um sínum, hús, er hann nefndi
Skógarhlíð, þar átti hann heima
til dauðadags
Þessum elsikulega, aldna vini
mínum, kynntist ég ekki fyrr en
hann var orðinn gamall maður,
eða 82 ára
Þá lágu leiðir okkar saman með
því að ég flyzt hér vestur á Snæ-
fellsnes, gat ég því ekki, svo vel
sé, rakið ævistarf hans sem skyldi,
það hefur og líka verði gert af
þeim er hann hafa þekkt lengur.
Þó vil ég reyna, í stómmdráttum að
minnast þess helzta, sem mér er
kunnugt um. Öll sín manndómsár
starfaði hann hér í Ólafsvík, ým-
ist við iðn sína eða við verzlunar-
störf. Sæti i hreppsnefnd hins
forna Neshrepps átti hann í tvö
tímabil, eða i tíu ár samfleytt. Er
hreppnum var skipt í þrjá hreppa,
losnaði Magr.ús frá því starfi, sem
honum mun hafa fundizt hvað
ieiðinlegast af öllum störfum á
lifsleiðinni, svo sagði hann mér
pitt sinn, ar við ræddumst við, og
veit ég fyri.- satt, að þeirri stund
var hann fognastur, er hann losn-
aði frá þeim kvöðum er seta í
hreppsnefnd batt hann við, enda
samrýmdusc þau lög ekki hugar
arfari hans né velvild, er gömlu
’ireppalögin settu hreppsnefndat
mönnum til framkvæmda fyrr á
ámm.
Minntist hann oft á hve sorg-
legt það var, er fátæk og fyrir-
vinnulaus heimili vom leyst upp,
einmana mæður, forsvarslaus börn
og örvasa gamalmenni vora flutt
milli hreppi „fátækraflutningi“.
Sannarlega vora það mikilmenni
í hans augum, er þau ómannúð-
legu lög námu úr gildi. Er bmna-
bótafélag íslands var stofnað um
1916, gerðis> hann virðingamaður
bmnabóta hér í Ólafsvík, og stefnu
vottur var hann frá 1913. Þessum
tveim embættum gegndi hann fram
á síðustu ár. Þá era ótalin þau
helztu áhugamál hans þijú, er
áttu hug hans allan, en það voru
kirkju- og trúmál, bindindisreglan
og svo það afrek hans, er seint
mun fyrnast yfir, en það vom rit-
störf hans í áratugi. Árið 1902
gekk hann I þjónustu Góðtemplara
reglunnar og staifaði þar æ síðan,
heiðursfélagi í stúkunni Ennisfjólu
var hann frá 1952. Sannur og heill
var hann í trúmálum, það duldist
engum er ræddi við hann, mál
kirkjunnar vora ofarlega í huga
hans, enda gekk hann snemma í
þjónustu hennar og vann sleitu-
laust í þágu sóknarkirkju sinnar
i fimmtíu og tvö ár. Sem sóknar-
nefndaimaður starfaði hann í 16
ár, m. a. formað'ur hennar í nokk-
ur ár. Meðhjálpari var hann í full
52 ár, man ég sérstaklega hve hann
í hjarta sínu gladdist, er formaður
sóknarnefndar Ólafsvíkurkirk j u
færði honum silfurbúinn staf á 85.
afmælisdaginn. Þá hrærðist hann
yfir hve innilega samborgarar
hans mátu störf hans í þágu bæj-
arfélags síos, um árabil, íbúunum
til heilla.
Þakklátum huga minntist hann
oft þeirra presta, er hann starfaði
rneð, en þeir munu hafa verið þrír.
Séra Helgi Árnason frá 1882—
3908, kvæntui Maríu Ingibjörgu
Torfadóttur Thorgrímsén verzlun
arstjóra í Ólafsvík.
Séra Guðmundur Einarsson frá
1908—1923, síðar prestur á Þing-
völlum og á Mosfelli í Grímsnesi.
Kvæntur Önnu Guðrúnu Þorkels-
dóttur prests á Reynivöllum
Bjarnasonar og séra Magnús Guð-
mundsson t'ra 1923 til þessa dags.
Kvæntur frú Rósu Th. Einarsdótt-
ur prófasts í Saurbæ á Hvalfjarð-
arströnd Þorsteinssonar Thorlaci-
us.
Átti hann að vonum mikla sam-
vinnu við bessar ágætu fjölskyld-
ur, og min-itist þeirra með hlýju
og virðingu.
Árið 1892 var hin gamla sóknar-
kirkja Neshrepps innan Ennis flutt
frá Fróðá ti] Ólafsrvíkur, vakti sá
flutningur sársauka og deilur með-
al hreppshúa Svo djúp spor mark-
aði þessi flutningur hinnar gömlu
sóknarkirkju, er hafði staðið á
Fróðá frá f-yrstu tíð, að sum sókn-
arbörnin afbám ekki þann missi
og fluttu vestur um haf. Þó átti
eftir, að vísu löngu seinna, að rísa
frá gmnni ný kirkja í sveitinni,
sem þá var orðin sérstakt hrepps-
félag (Fróðárhreppur). Nýju
kirkjunni var valinn staður þar
sem fólksfjöldinn var mestur, það
var í landi Brimilsvalla og var
byggð 1923 Magnús mun hafa átt
mikinn þátt i þeirri byggingarsögu,
ásamt fleiri góðum mönnum þar
um slóðir.
Með hvaða hætti þáttur hans i
þeirri sögu var, er mér ekki kunn-
ugt um, okkur vannst aldrei tími til
að ræða um þau mál, má þó að
sjálfsögðu finna það í ritum hans.
Þetta sýnir að hverju góðu mál-
efni, hélt hann til streitu og af
einlægri trúarfestu.
Þá er ótalið það ævistarf hans,
er lengst mun halda nafni hans á
loft, en það em ritstörf hans. —
Magnús har'ði sérstaklega fagra og
hreina rithond og hélt henni ó-
skertri fram á síðasta dag. Minr.ið
var óbilandi og afar sérstætt, frá-
sagnaxigleðin sönn og heil. Á eng-
an var hallað, hvorki í orði né
skrifuðu máli. Ég gat þess í upp-
hafi að sáðkorn það, er rnóðir
hans gróðursetti í bamssálina hef-
ur rí'kulega borið ávöxt.
Strax á bemskuárunum fór að
bera á hve hann unni og nam all-
an þjóðlegan fróðleik. Lífssaga
samtíðarfólisins varð honum hug-
stæðari en gengur og gerist.
Ættfræði, persónufræði og við-
burðir daglegs lífs fyrri ára, urðu
að ómetanlegum gimsteinum í
höndum hans og huga, anfur til
ókominna kynslóða.
Snæfellingar og ekki sízt við
Ólafsvíkurbúar, megum vera minn-
ugir þess, iwað hann skildi ómet-
anlegan fjársjóð eftir sig, okkur til
handa. Öliu var bjargað undan
reka hins leiða gleymskufúa, slík
björgunaratrek era því miður orð-
in fágæt.
Dagbók ntaði hann í samfellt
70 ár, skortir þar aðeins nokkra
mánuði upp á. Síð'ast litaði hann
í hana, sunnudaginn 7. apríl, þá
var hann þrotinn kröftum. Hún er
að vöxtum orðinn 17-18 bindi, þétt
skrifuð og hlýtur, að hans fyxir-
mælum, verðugan sess í Landshóka
safni íslands.
Ævisaga hans og endurminning-
ar, em og líka stórar að vöxtum,
eða 4—5 bindi, mun vera fyrir-
hugað að gefa þær út. Því fyrr því
betra.
Frásagnir af löngu liðnum tím-
um, þjóðsögur, sagnir af slysför-
um og sérkennilegum atburðum,
var vettvangur hans á ritvellinum,
órjúfandi minnisvarði snæfellsks
drengs, er uam fræðin um íslenzkt
mannlíf við móðurkné. Átthögum
sínum unm hann mjög og vildi
hag þeirra sem stærstan, þó
gleymdust ei bernskustöðvarnar
við' Löngufjömr. Fæðingarstaður
hans, Ytra-Skógarnes, stendur við
iítinn vog við sjó fram, þaðan er
útsýn fögur og tilkomumikil. — í
vestri blaslr við Snæfellsjökull,
hvelfdur og fagur, miðsveitis f jalla'
hringurinn er umlykur Mikla-
holtshrepp, Ljósufjöll, Hafursfell
og fl. í austri hálendi Borgarfjarð-
ar og í suðaustri og suðri, fjölíin
umhverfis Faxaflóa og á haf út.
Þessi ægifagra sýn greyptist inn
'i barnssálma og gleymdist aldrei,
heldur mór. iði hana og styrkti. —
Eftirfarandi staka sýnir vel, hvern
hug hann bar til æskustöðvanna:
Við Löngufjömr upp er alinn,
oft þar skjól til hlés.
Betri þá með byggðum talinn,
bærinn Skógames.
Magnús var vel hagmæltur, þó
elcki væri í ailra eyrum, mun hann
hafa farið fremur dult með það.
Oft kom ég á heimili hans, eftir
að kynni okkar tókust, mun þó
ekki alltaf bafa verið venjulegur
háttatími, c-r leiðir okkar skildu,
tíminn hljóp frá manni, stund og
stað gleymdust, frásögn hans var
lífi gædd. Margir áttu erindi við
hann, bæði gestir og heimamenn,
gladdist haun mjög við heimsóknir
vina sinna og kunningja.
Hann var glaður og reifur, ræð-
inn og skemmtilegur, hafði hann
yndi af að' fræða aðra, jafnframt
því að hlusta á góðar frásagnir ann
arra.
Síðustu æviár sín átti hann ró-
lega ellidaga í skjóli barna sinna
og tengdabarna, undi hann vel
hlutskipti sinu og æðraðist ekki
þótt elli sækti hann heim. Fyrir
hér um bii tveimur árum varð
hann að leggjast undir allmikinn
uppskurð á sjúkrahúsi í Reykjavík,
aftur Kom hann heim sæmilega
hress. Á síðastliðnu hausti ákvað
hann, samxvæmt læknisráði, að
dvelja vetrarlangt 1 Reykjavík,
meðal annars til að geta verið nær
læknum sínum, ef á þyrfti að
halda.
Dvaldi hann á heimili sonar síns
og tengdadMtur og hlaut þá beztu
umönnun ei völ var á.
Framhald á 11. síðu.
T í M I N N, laugardagurlnn 8. júní 1963. —
9