Tíminn - 15.06.1963, Síða 14

huga; einu staðreyndir lífsins
iroru lionum nú þær, sem Hitler
og Gobbels með sitt' blygðunar-
lausa skeytingarleysi gagnvart
•annleikanum, sögðu vera
Menntun í Þriðja ríkinu
Hinn 30. apríl 1934 var Bern-
liard Rust gerður að ríkisráðherra
fyrir vísindi, menntun og almenna
menningu. Hann var Obergruppen
fiihrer í S.A., og hafði eitt sinn
verið Gauleiter í Hannover, með-
limur í Nazistaflokknum og vinur
Hitlers frá því í kringum 1920.
Rust var sérlega vel fallinn til
þessa starfs síns í hinuim undar-
lega og öfugsnúna heimi þjóð-
ernissósíalismans. Allt frá því árið
1930 hafði hann verið atvinnu-
laus skólakennari, en það ár höfðu
lýðveldisyfirvöldin í Hannover lát
ið hann hætta störfum vegna þess
að hann skorti andlegt jafnvægi,
enda þótt ofstækiskenndur naz-
ismi hans geti hafa átt sinn þátt
í því, að honum var sparkað. Dr.
Rust hafði prédikað nazista-guð-
apjallið með sama ákafa og Göbb-
els og sömu látum og Rosenberg.
Hann hrósaði sér af því, þegar
hann í febrúar 1933 var gerður að
vísinda-, lista- og menntamálaráð-
herra í Prússtandi, að honum
hefði tekizt á einni nóttu að „gera
út af við skólann sem einhverja
stofnun fyrir gáfnaleikfimir”
Þessum sálarlausa manni hafði
nú "erið falið einræðisvald yfir
m ■mmmm&mmmœssBmam
24
„Við fljúgum ekki til Rabat-‘,
sagði Lyneh blíðlega. „Við ætlum
sð ræna flugvélinni.“
„Eruð þ’ið orðnir gersamlega
vitskertir?
„Ég veit, að þetta kemur yður
á óvart,“ sagði Lynch. „Ég vildi
gjarnan fá að tala út. Starfið, sem
Don Willie bauð yður í Rabat, er
ekki til. Og að sjálfsögðu hef ég
engin sambönd þár. Vinur minn í
Dakar og sagan, sem ég sagði yður
af honum, er aðeins uppspuni."
Lynch andvarpaði og kveikti sér í
nýrri sígarettu. „Frómt frá sagt
hefði ég gjarnan viljað, að það
væri allt satt. Þetta er allt orðið
svo fjandi flókið og ruglingslegt.
En Don Willie bjargar áreiðan-
lega öllu við. Hann er hræðilega
þýzkur og þess vegna dálítið hlægi
legur, en hann hefur góðan haus,
þegar skipulagning og regla er
annars vegar. _
„Hvers vegna bauð Don Willie
mér starf í Rabat, sem ekki er
til?“ spurði Beerher og strauk
hendinni yfir ennið. Öll ræða
Lynch virtist honum svo þoku-
kennd og óraunveruleg, að hann
slcildi hvorki upp né niður.
„Til þess að fá yður með í flug-
vélina", ságði Lynch og hló vin-
gjarnlega. „Þér eigið að stjórna
henni fyrir okkur.“
Þetta var jafnóskiljanlegt og
alll hitt, en það var þó a.m.k. sníá-
vegis branda-rabragð að því. „Nú,
svo að ég að að stjórna flugvél-
inni?“
„Já, þetra er gömul en traust
C—47. Hún stendur sig áreiðan-
lega.“
„Áreiðanlega. Þetta eru góðar
vélar,“ sagði Beecher, og fannst
hann tala eins og fífl. „Hver
krakki gæti flogið þeim. En af
hverju völduð þið mig?“
þýzkum vísindum, skólum, æðri
menntastofnunum og æskulýðs-
samtökum. Menntunin í Þriðja
ríkinu, eins og Hitler sá hana
fyrir sér, átti ekki að einskorðast
svo mjög við loftlausar skólastof-
urnar, hel'dur átti að efla hana
með spartverskri, stjórnmiálalegri
og hernaðarlegri þjálfun í æsku-
lýðshópupum, sem tóku við af
þig,“ sagði hann í ræðu 6. nóvem-
ber 1933, „segi ég einungis ró-
lega: „Barnið yðar tilheyrir okk-
ur þegar . . . Hvað eruð þér? Þér
munuð 'hverfa. Hins vegar eru af-
komendur yðar komnir til hinna
nýju herbúða. Innan skamms
munu þeir ekki þekkja neitt ann-
að en þetta nýja samfélag.“ Og 1.
:naí 1937 lýsti hann yfir: „Þstta
«?
14
skólunum, og hámarki sínu átti: nýja ríki, mun ekki gefa neinum
hún ekki sérstaklega að ná í há-|æskn sína, heldur mun það sjálft
skólum og verkfræðingaskólum, taka æskuna og veita henni sína
sem einungis tóku við örfáum,1 eigin menntun og sitt elgið upp-
heldur fyrst við átján ára aldur, í eldi.“ Þetta var ekki eintórvt gort.
skyldu-vinnuþjónustu og í hern- Þetta var einmitt það, se/ ^sr að
um, en þangað voru alTr kallaðir. gerast.
Lítilsvirðing Hitlers á „p ófess- Nazisminn hafði brátt náð til
orum“ og mennjnga.legu ak:dem- Rira þýzkra skóla allt frá dagheim
isku lífi hafði kryddað síður Meiii i Hunum til háskólanna. í skyndi
Kamþf, en þar hafði hann komið
fram með nokkrar af hugmyndum
sínum í sambandi við roenntun.
voru skólabækurnar endursamd-
ar, námsefninu var breytt, Mein
Kampf var gerð — svo orð Der
„Allri menntun í þjóðríki", hafði Deutsche Erzieher, opinbers mál'-
hann skrifað, veiður að beina að
því marki að troða ekki þekking-
unni í nemendurna, heldur byggja
upp líkamana, sem eru líkamlega
'heilbrigðir, alít að innsta kjarna.“
En það, sem er jafnvel enn mikil-
vægara er, að hann hafði í bók
sinni, ■ lagt áherzlu á m'kilvægi
þess að vinna á sitt band og þjálfa
síðan æskuna til þjónustu við
„nýtt þjóðríki" og. hann átti oft
eftir að minnast á þetta, eftir að
hann varð að einræðisherra Þýzka-
lands. „Þegar andstæðingurinn
segir: „Ég snýst ekki til fylgis við
„Við höf'ðum ekki um annað
að velja.“
Lynch leit á klukkuna. „Væri
yður mjög illa við, að leyfa mér
einum að hafa orðið. Þá yrðum
við miklu fljótari, kæri vinur.“
Skyndilega heyrist ofsaleg hund
gá frá hundum Don Willies.
„Grimmar skepnur, ekki satt?“
sagði Lynch. „Og taugaveiklaðir
eins og kerlingar. Orðnir hálf-
brjálaðir ofan í kaupið. Agi er
agi, en ótti dálítið annað.“
Hundarnir þögnuðu jafnsnögg-
lega og þeir byrjuðu, og þeir
■heyrðu reiðilega rödd Don Willies.
Svo heyrðu þeir taktfasta smell-
ina í leðursvipunni, um leið og
hún small á búkum hundanna.
„Ég yrði ekki hissa á því, þótt
þeir rykju á hann einn góðan veð-
urdag“, sagði Lynch og blés reykj-
armekki út í loftið. „En við skul-
um l'júka þessu af. í fyrstu var
afráðið, að Frakkinn stjórnaði vél-
inni. Don Willie kynntist honum
fyrir allmörgum árum, þegar Mau-
rice nuddaði sér utan í Vichypakk-
ið. Einmitt slíks gat maður vænzt
af honum, liggur mér við að segja.
Hann var afbragðsflugmaður þá.
Og hann þarfnaðist peninga, svo
að það virtist í fljótu bragði góð
hugmynd að fá hann hingað. En
strax og við sáum hann, var okkur
ljóst, að okkur hafði skjátlazt. Ná-
unginn gat ekki einu sinni haldið
á glasi, án þess að höndin skylfi,
og hvað þá um stýrisstöng. Ég er
hræddur um, að hann hafi dundað
við eitthvað fleira en konjakflös-
unk, þótt hún geti farið nógu illa
með menn.“
„Og þá var röðin komin að
mér,“ Beecher.
„Já. Eins og ég sagði, áttum við
ekki um anriað að velja. Það vissu
allir, að þér höfðuð verið flugmað-
ur. Okkur kom saman um, að það
gagns uppalendanna, séu notuð —
„okkar óskeikula uppeldislega leið
arstjarna“ og þeim kennurum,
sem ekki tókst að " h'ð nýja
Ijós, var sparkað Flestir
kennarar höfðu a..........ra eða
minna leyti verið hliðhollir naz-
istum, ef ekki hreinlega flokks-
meðlimir. Til þess að styrkja
trúna, voru þeir sendir í sérstaka
skóla þar sem þeir fengu ná-
kvæma uppfræðsl'u í kenningum
þjóðernissósíalista, þar sem sér-
stök áherzla var lögð á kynþátta-
kenningar Hitlers.
Hver sá, sem stundaði kennslu,
hvort sem var á barnaheimili eða
í háskóla, var skyldaður til þess
að vera meðlimur j kennarasam-
tökum þjóðernissósíalista, sem
með lögum „báru ábyrgð á fram-
kvæmd hugsjónalegrar og stjóm-
málalegrar samræmingar allra
kennara samkvæmt þjóðernisósí-
al'istakenningunum.“ Lögin um op-
inbera starfsmenn frá 1937 kröfð-
ust þess af kennurum, að þeir
„framkvæmdu vilja hins flokks-
studda ríkis“ og þeir væru reiðu-
búnir „hvenær sem væri, að verja
af heilum huga Þjóðernissósíai-
istaríki'ð “ Lög, sem áður höfðu
1 verið sett.. skipuðu þeim í hóp op-
j inberra s'.arfsmanna og um leið
náðu kynþáttalögin til þeirra. Að
J sjálfsögðu var Gyðingum bannað
að kenna. Allir kennarar sóru
‘ Þess eiða, „að ve-a trúir og hlýðn-
J i.r Adolf Hitler.“ Síðar varð það
' svo, að enginn maður gat kennt,
I sem ekki hafði ver'ð í S.A , Vinnu
; þjónustunni, eða í Hitlersæskunni.
| Þeir, sem sóttu um kennslustörf
við háskólana, urðu að véTa í sex
vikna reynslubúðum, þar sem
skoðanir þeirra og persónule'ki
var rannsakaður af nazista-sér-
fræðingum, og síðan gefin skýrsla
til menntamálaráðuneytisins. sem
gaf út kennsluskírteini, er byggð-
ust á stjórnmálalegum „á’-eiðan-
leika“ umsækjandans.
Fyrir 1933 höfðu þýzku skólarnir
verið undir lögsögn hinna einstöku
staðaryfirvalda, en háskólarnir í
lögsagnarumdæmi hvers ríkis. Nú
voru þeir allir settir undir hörku-
stjórn menntamálaráðherra ríkis-
ins. Það var sömuleiðis hann, sem
skipaði rektora og deil'darforseta
háskólann?., sem áður fyrr höfðu
verið kosnir af fullgildum prófess-
orum þeirra. Hann skipaði einnig
foringja í félögum háskólastúdenta
en ti'l þeirra þurftu allir stúdentar
að heyra, og einnig foringja. lekt-
orafélaganna, sem náðu til allra
kennara skólanna Þjóðernissósí-
alistasamband háskól-ilektora, und
ir nákvæmri fory^tu gamalla naz-
ista, fékk þýðingarmikið hlutverk
sem fólst i því að velja, hverjir
skyldu kenna og sjá til þess að
það, sem þeir kenndu, væri í sam-
ræmi við nazistakenningarnar.
Afleiðingarnar af þvi, sem naz-
isminn náði svo m'klum völdum á
þessum sviðum, voru skelfilegar
fyrir þýzka menntun og þýzkan
lærdóm Sagan var svo rangfærð
í nýju kennslubókunum og af
kennurunum í fyrirlestrum þeirra,
að hún varð hlægileg. Og jafnvel
enn undarlegri var kennslan í
„kynþáttavísjndum“, þar sem Þjóð
verjar voru hafnir upp sem herra-
kynþáttur, og Gyðingarnir gerðir
að upphafsmönnum næstum alls
ills í heiminum. í háskólanum (
Berlín, einum, þar sem svo margi?
kunnáttumenn höfðu kennt áður
fyrr, sk'pulagði hi.nn nýi rektor,
stormsveita maður og dýralæknir
að mennt, tuttugu og fimm nýja
kennsluflokka í Rassenkunde —
kynþáttafræðum — og þegar hon-
um hafði reglulega tekizt að
sundra háskólanum. hafði hann
komið upp áttatíu og sex kennslu-
flokkum í sambandi við sitt eigið
fag.
Kennsla í náttúruvísindum fór
hraðversnandi, en Þýzkaland hafði
í marga mannsaldra staðið mjög
frama”lega á þessu sviði. Frægir
kennara” e'ns og Einstein og
Franck í eðlisfræði, Haber, Will-
státter og Warburg í efnafræði,
voru annaðhvort reknir eða hættu
störfum. Margir þeirra, sem eftir
voru, höfðu hrifizt af villutrú naz-
ismans og reyndu að heimfæra
hana við sönn vísindi. Þeir byrj-
uðu að kenna það, sem þeir höll-
uðu þýzka eðlisfræði, þýzka efna-
væri hægt að nota yður“. Lynch
kímdi. „Við gátum ekki gengið
beint að yður og sagt, hvemig allt
var í pottinn búið. Við vissum
ekki, hvernig þér munduð taka
því. Þér gátuð verið vís til alls.
Nú, en í stuttu máli sagt, við völd-
um aðra leið. En þar sem allt sner-
ist svona á siðustu stundu ; hönd-
um okkar, verðum við að leggja
spilin á borðið.“
„Og hvað er yðar hlutverk?-’
„Siglingafræðingsins. Ég gef
stefnuna.“
„Hvert hafið þér í hyggju að
fljúga vélinni?“
„Það er nokkuð erfitt að skýra
frá því strax. Við ræðurn um það
seinna.“
Það hnussaði í Beecher. „Ég
vildi óska þess, að mér liði svo-
lítið betur í hausnum. Þá mundi
þetta allt saman verða enn þá
skemmtilegra,"
„Ég skal játa, að þetta hljómar
einkennilega." Augu Lynch urðu
skyndilega köld og hörkuleg. „En
okkur er bláköld alvara. Það er
hyggilegast að þér gerið yður
grein fyrir þvj strax.“
Beecher rétti úr sér með erfiðis-
munum. Hann kenndi til ótta. „Þá
það, ykkur er alvara. En það verða
væntanlega fleiri farþegar með
vélinni til Rabat. Til dæmis ung,
bandarisk stúlka. Hvað hafið þið
hugsað ykkur að, gera við þá?“
„Hafið engar áhyggjur af þeim
Yðar hlutverk verður aðeins að
stjórna flugvélinni.“
Dyrnar opnuðust og Don Willie
kom inn. Hann var í svitabaði og
andlit hans var rautt af reiði, en
hins vegar glitraði á tár í augum
hans. í annarri hendi hélt hann
á stórri leðursvipunni. Hann
fleygði henni á skrifborðið og
sagði h'ásum rómi: „Litlu börnin
mín voru óþæg. En það er ekki
þeim að kenna. Þeir finna á sér,
að hlutirnir eru ekki eins og þeir
eiga að vera. Þeir ern vanir ástúð
og vinarhótum. Og venjulega leik-
um við yndislega tónlist allan dag-
inn.“ Hann snýtti sér. „Þú ert
fífl!“ öskraði hann skyndilega til
Lynoh. „Af hverju drapstu hann?“
„Það var ekki annarra kosta
völ“, sagði Lynch og yppti öxlum.
„Það er lygi. Ef þú hefðir kunn-
að að hugsa . . .!“, þrumaðj Don
Willie. Hann benti á ennið á sér.
„Það er hér uppi, sem maður
hugsar, en ekki með hnefunum.“
„Það er of seint að tala um það
nú“, sagði Lynch og yppti aftur
öxlum. „Annars er ég búinn að
skýra Beecher frá, hvernig í öllu
liggur. En það lítur ekki út fyrir,
að hann taki mig alvarlega. Kann-
ske ættir þú að reyna. Klukkan er
orðin tíu og við þurfum að leggja
af stað eftir 45 mínútur. Ekki
sei.nna."
Don Willie sneri sér að Beecher
og um rautt, svitastokkið andlit
hans lék óróic, bros. „Þér vitið,
Beecher, að ég er alvarlegur mað-
ur. Að vísu á ég það líka til, að
gera að gamni mínu. Ég get hleg-
ið með vinum mínum. Ha, ha“,
sagði hann og neri saman höndum.
„Eg er ágætis náungi." Svitinn
hrannaðist á enni hans og hann
reyndi með erfiðismunum að sýn-
ast glaðlegur, en mistókst gersam-
lega. Hann geiflaði varirnar í
gréttu, sem átti sennilega að vera
bros.
„En þér getið reitt yður á,
Beecher, að nú er mér alvara."
Don Willie dró fram stól og settist
þétt við hlið Beechers og klappaði
honum klaufalega á öxlina. „Ég
verð að taka flugvélina í kvöld.
Og hún má ekki fara til Rabat.
Það mun enginn bíða neitt tjón
af því. Við höfum gert nákvæma
áætlun. En ég verð að ræna vél-
inni. Annars er úti um mig.“ Rödd
hans skalf og það var auðheyrt
að honum var mikið í mun.
„Hjálpið mér, vinur minn. Við
höfum alltaf verið vinir, ekki
satt?“
„Þér talið eins og brjálaður
maður,“ sagði Beecher.
„Þér græðið peninga á þessu,
Beecher. Ég mundi borga hjálp
yðar ríkulega.“
„Nei, nei!“ Beecher öskraði
næstum framan í hann.
„0, hlustið nú á mig,“ sagði
Don Willie. Beecher reyndi að
rísa á fætur, en Don Willie ýtti
honum blíðlega aftur í stólinn.
„Ég verð að segja yður, hvemig
allt er í pottinn búið. Að stríðinu
loknu komu ég hingað, fátækur,
sigraður maður. Heimurinn fyrir-
leit alla Þjóðverja og allt, sem
þýzkt var. Þýzkaland hafði rangt
fyrir sér! Ja, ja. — Það vissu allir.
14
TIMINN, laugardaginn 15. júní 1963