Alþýðublaðið - 01.08.1950, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 1. ágúst 1950.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
Gylfi Þ. Gíslason: Þriðja grein
HERMANN JÓNASSON lá'ndt
búnaðarráSherra heldur því
fram í grein sinni, að þjóð-
nýtingarkenningin hafi brugð-
izt. Hún hafi brugðizt svo herfi
l'cga, að jafhvél formæléndur
hennar í orði trúi ekki á hana
lengur. Hann getur þess
gamla rökstuðnings fyrir kenn
ingunni, að menn muni vinna
foetur í þjóðnýttum fyrirtækj-
nm en einkafyrirtækjum, þar
eð þeim muni þá vera ljóst, að
þeir séu að vinna fyrir sjálfa
sig, en ekki aðra. Hann minnist
þess, að hafa hevrt íslenzkan
jafnaðarmannaleiðtoga útlista
þetta með hrifningu fyrir 30 ár
nm, en hann telur þessa kenn-
Jngu engan veginn hafa staðizt
dóm reynslunnar, t. d. ekki i
Rússlandi, þar sem gagnger
þjóðnýting hafi fyrst verið
Teynd, og hafi þess vegna
xeynzt nauðsynlegt að taka þar
upp ákvæðisvinnu í ríkum
mæli.
Ekki skal það dregið í efa, að
xnálsvarar jafnaðars'tefnunnar
liafi, einkum fyrr á tímum, haft
nokkra oftrú á manninum, þeir
liafi verið full bjartsýnir á þau
áhrif, sem félagshyggja og bróð
urþel geti haft og mundi hafa
við lausn efnahagsvandamála.
Hins vegar er jafnaðarstefnan
engan veginn eina félagsmála-
lireyfingin, sem sótt hefur rök
í trúna á i\\anninn. Það hefur
t. d. samvinnuhreyfingin gert
<engu að síður. Hafi maðurinn
með eigingirni sinni og sér-
hyggju brugðizt vonum hinna
iyrstu jafnaðarmanna, þá hef-
ur hann ekki síður brugðizt
vonum hinna fyrstu samvinnu
inanna. Ekki þarf að skyggn-
ast nema örlítið í rit þeirra, sem
samvinnumenn telja brautryðj
endur sinnar stefnu, svo sem
Roberts Owens, til þess að sjá,
að hann taldi mátt samvinnunn
ar og hagnýtt gildi hennar vera
xniklu meira en það hefur
reynzt, einmitt vegna þeirrar
liugsjónatrúar, sem hann hafði
á manneðlinu. En þótt gildi sam
vinnunnar hafi ekki orðið eins
mikið og Robert Owen gerði
.ráð fyrir, bæði vegna þess, að
lélagshyggja mannsins hefur
ekki reynzt eins mikil og hann
vonaði, en þó fremur vegna
ihins, að viðfangsefnin hafa orð-
ið önnur og víðtækari en hann
gat órað fyrir, þá er ekki á þetta
foent hér honum eða samvinnu-
stefnunni til hnjóðs. Sú trú á
manngildið, sem birtist í kenn-
ingum ýmissa þeirra, sem rit-
'uðu um þjóðfélagsmál á fvrri
liluta 19. aldar, er fagur kafli í
íélagsmálasögunni, þótt nútíma
mönnum sé ljóst, að þar var
stundum um oftrú að ræða.
MÓÐNÝTING OG VINNU-
AFKÖST.
Af því, sem nú hefur verið
sagt, kynni svo að virðast sem
ég væri þeirrar skoðunar, að
kenningin um, að menn ynnu
foetur í fyrirtækjum, sem væru
almannaeign, en þeim, sem
væru í eign einkaatvinnu.
rekenda, hefði ekki við
nein rök að styðjast. Nú-
tíma jafnaðarmenn rökstyðja
þjóðnýtingarkröfur sínar að
vísu alls ekki með þess-
um rökum fyrst og fremst, eins
og síðar mun að vikið. En þótt
rétt sé að binda ekki of miklar
vonir við slíkt, er hér samt eng
þjóinýSin
■an^éginn uíh* þýðingarlausí !átiSh'vórki óhjákýæiSíÍi'gur' fylgi-
riði að raeða. Menn hafa á síð-
ari árum gert sér æ Ijósara, að
það hefur mikið §íMrfyrir Ýið
gang fyrirtækja, fekki síður
stórfyrirtækja en annarra', að
verkamennirnir séu ánægðir
við störf sín, finni til nokkurr-
ar ábyrgðartilfinningar og beri
traust tíl stjórnar fyrirtækisins,
en séu ekki tortryggnir gagn-
vart henni. Einkaatvinnurek-
endur hafa gert sér þetta Ijóst
og farið ýmsar leiðir til þess að
tryggja slíkt, jafnvel veitt full-
trúum verkamanna nokkra að-
ild að stiórn fyrirtækjanna. í
hinum þjóðnýttu stórfyrirtækj-
um t. d. á Bretlandi hefur þó
verið gengið lengra í þessu efni
en í nokkrum einkarekstri. sem
mér er kunnugt um. og hefur
stjórn brezku kolanámanrt Iý«t
bví og lagt á það áherzlu. að
aðild námumanna að stiórn
námanna hafi haft mikla þýð-
ingu í þá átt að eyða hinni rót-
grónu tortryggni. sem áður var
þannig vinnuafköst og vinnu-
ríkiandi á þessu sviði, og auka
gleði. Þótt nokkuð kunni að
vera til í því, að vafasamt sé,
að menn vinni betur í þjóðnýtt-
um fyrirtækjum en einkafyrir-
tækjum sökum þess, að menn
geri sér þá Ijóst, að menn séu
að vinna fvrir sjálfa sig, bá er
hitt víst. að það hefur þýðingu
að sannfæra verkamennina um
að þeir séu ekki að vinna fyrir
aðra, að fáeinir eignamenn
lifi ekki óhófslífi á af-
rakstri strits þeirra, að þeir beri
eins mikið úr býtum og unnt
er við ríkjandi aðstæður og að
reynt sé að hafa það sem mest.
En þetta verður á engan hátt
betur tryggt en þann, að full-
trúar verkamanna hafi sem
bezt skilyrði til að fylgjast með
öllu, sem máli skiptir í rekstr-
inum.
f þjóðnýttum rekstri er
hægt að ganga miklu lengra
á þessari braut en hægterað
búast við að gengið sé í einka
rekstri. Að bessu Ieyti má
segja, að bjóðnýtingin hafi
nokkra þýðingu fyrir sjálf
framleiðsluafköstin, og í
þessu eru fólgin nokkur rök
fyrir hin.ni pömlu kenningu
fyrstu jafnaðarmannanna.
Það er og mikill misskilning-
ur, að hin víðtæka ákvæðis-
vinna, sem tekin hefur verið
upp í Sovétríkiunum, sé sönn-
un þess, að þjóðnýtingarkenn-
íngin hafi brugðizt. Svo undar-
lega vill til, að ákvæðisvinna í
iðnaði er útbreiddust í þeim
tveim þjóðfélögum, sem telia
má einna ólíkust þeirra iðnaðar
þjóðfélaga, sem nú eru í heim-
inum, þ. e. í Sovétríkjunum og
Bandaríkjunum. Ákvæðisyinnu
er beitt meira í hinum þjóð-
nýtta iðnaði Rússlands og einka
reksturr ðnaði Bandaríkjanna
en í nokkru landi öðru. Ef á-
kvæðisvinnan í Rússlandi sann-
ar, að þjóðnýtingin hefði eltki
heonnaizt án hennar, sannar þá
ekki ákvæðisvinnan í Banda-
ríkjunum, að einkareksturinn
þar hefði ekki heppnazt án
henna'-? Auðvitað er hvorugt
rétt. Ákvæðisvinnunni er ætlað
að leysa tiltekin vandamál, sem
ávallt er um að ræða í stór-
rekstri, Það má deila um kosti
hennar og gálla. En um hitt
verður ekki deilt, að hún er
fiskur einkaréksturs eða þjóð-
‘nýtingar ne héíddr skiiyröi
'bess.' að ahnað íivort éoá bæöi
reksturskerfin fái notið sín.
GOMUL OG NY
ÞJÓÐNÝTINGU.
»OK FYRIR
Svo sem að var vikið að fram
an, voru það ekki höfuðrök
jafnaðarmanna fyrir þjóðnýt-
ingu, sem Hermann Jónasson
ráðherra getur um, að hann
hafi hevrt flutt í Bárunni fyrir
30 árum. Það vo:% ekki einu
sinni höfuðrökin þá, hvað þá
heldur nú.
Hin klassisku rök gömlu
jafnaðarmannanna fyrir
þjóðnýtingu eru þau, að hún
sé nauðsynleg til þess að
koma í veg fyrir arðrán auð-
valdsskipulagsins, þ. e. það,
að einkaatvinnurekendur
hafi stórtekjur af eign fram-
Ieiðslutækja einvörðungu,
m. ö. o. án þess að vinna
nokkuð sjálfir í þágu fram-
Ieiðsíunnar. Höfuðtilgangur
inn með því að gera, fram-
Ieiðslutækin að sameign
allra var talinn sá að bæta
kjör þeirra, er vinna við
tækin, sem því svarar, er at-
vinnurekendurnir fá vegna
eignar sinnar í einkareksturs
hagkerfinu, og jafna þannig
tekjurnarh' þjóðfélaginu.
Á síðustu áratugum hefur
dregið nokkuð úr þunga þess-
arar röksemdar vegna þess, að
í nútímaþjóðfélagi er um að
ræða fjölmargar leiðir, sem
ekki þekktust áður, til.iekju-
jöfnunar og til þess að draga úr
óréttmætum eignatekjum, og
má þar nefna ?>attakerfið, al-
mannatryggingar og opinber af
skipti af verðlagi. Grundvallar
atriði þessarar röksemdar
standa þó óhögguð. Hins vegar
hefur þróun efnahagsmálanna
orðið slík, að ný rök hafa runn
ið undir þjóðnýtingarkröfuna.
Ríkisvaldið hefur, m. a. með
þeim ráðstöfunum, sem nefnd-
ar voru hér að franNan, öðlazt
svo mikil skilyrði til áhrifa á
tekjuskiptinguna með löggjaí-
arráðstöfunum, að athyglin
hefur í sívaxandi mæli beinzt
að því, hvernig stuðla megi að
sem mestri framleiðslu, því að
hagur þjóðarheildar er að sjálf
sögðu undir því kominn að
heildarf ramleiðsla hennar sé
sem mest.
Æ fleiri hafa á síðustu
áraíugum sannfærzt um, að
einkareksturskerfiS geíi
ekki tryggt. a3 framieiðslan
sé eins mikil og kjörin þar
af leiðandi eins gpð og unnt
væri, svo sem rh. a. megi
sjá á því, að það geti yfiríeitt
Þeir, sem þurfa
U£í JJÖ'lii' -
í Alfjýðublaðinu á 'Stmnödögum,
eru vinsamlega beðriir
að skila handriti að augiýsingunum
fyrir klukkan 7 á fösfudagskvöld
í auglýsingaskrifstofu blaðsins, Hverfisg. 8—10.
"?—"
ekki komið í veg fvrir at-1
vinnuleysi. Ríkisvaldið eitt
hafi skilyrði til bess að
tryggja hámarksframleiðslu
í þjóðíélaginu sem heild og
koma í veg fyrir atvinnu-
leysi, en til þess að ]íað geti
gegnt því hlutverki þuríi
það, auk þess að hafa
skilyrði til áætlunarbúskap-
ar og auk þess að fylgja skyn
samlegri f jármála- og banka-
stefnu, að hafa kjarna sjálfs
framleiðslukerfisins í hendi
sér, þ. e. hafa urrtráð mikil-
vægustu iðnaðar- eSa at-
AÚnmigreinanna.
Með þessum rökum fyrst og
fremst hafa Bretar stutt þjóð-
nýtingu kolanáma sinna og stál
iðnaðarins. Kolin og stálið eru
lykillinn að framleiðslukerfi
Breta. Reynslan hefur sýnt, að
þetta framleiðslukerfi hefur
ekki starfað á fullnægjandi hátt
án afskipta ríkisvaldsins, og rík
isvaldið getur ekki tryggt, að
það starfi á fullnægjandi hátt
án þess að hafa þennan lykil í
hendi sinni. Þetta eru mikil-
vægustu rökin fyrir þjóðnýt-
íngu þessara iðngreina. Að þjóð !
nýtingu hníga þó ýmis fleiri
rök, svo sem þau, að auðveld-
ara sé þá að hagnýta kosti stór-
reksturs og heildarskipulagn-
ingar atvinnugreina, auk þess,
sem hún geti verið nauðsynleg
til þess að koma í veg fyrir mis-
notkun á einokunaraðstöðu og
óhóflega gróðamyndun í skjóli
hennar, og skipta þessi rök einn
ig verulegu máli t. d. í sam-
bandi við þjóðnýtingu brezka
'kola- og stáliðnaðarins.
MÓÐNÝTINGARKRÖFUR
NÚTÍMA JAFNAÐARMANNA
Segja má í stórum drátt-
um, að áður fyrr hafi þjóð-
nýtinga-rkrafan fyrst og
fremst verið rökstudd með
nauðsyninni á réttlátari og
jafnari tekjuskipíingu, en
nú sé engu síður og jafnvel
fyrst og fremst litið á hana
óskar eftir vinnu á kvöldin og um helgar. AIls
konar vinna kemur til greína. TiIboS merkt;
„Ungur maður“ sendist blaðinu.
,e»i
sem pauðsynlegt tæki til
þess að tryggja sem mesía
framleiðsíu og þa'r af leið-
andi sem bezí kjör. ‘
í beinu sambandi við þetta
stendur svo það, að skoðanir
jafnaðarmanna á því, hversu
mikið skuli þjóðnýta, hafa
breytzt nokkuð. Meðan litið var
á þjóðnýtinguna sem tæki til
þess að koma í veg fyrir arð-
rán, þ. e. til þess að koma i
veg fyrir óréttmætar eignatekj
ur atvinnurekenda fyrst og
fremst, var eðlilegt, að menn
vildu þjóðnýta allan þann rekst
ur, þar sem verulega kvað að
slíkum eignatekjum. En þegar
önnur ráð fundust til tekju-
jöfnunar og menn hættu að líta
áf þjóðnýtingu sem tekjujöfn-
unarráðstöfun fyrst og fremst,
en athygljn beindist að henni
sem tæki til þess að tryggja
sem mesta framleiðslu og bezt
kjör, var eðlilegt, að sú spurn-
ing vaknaði, hversu mikið væri
nauðsynlegt að þjóðnýta til
þess að slíkt væri unnt. Og nið-
urstaðan varð þá yfirleitt sú,
að ríkisvaldið hefði skilyrði til
þess að stjórna framleiðslukerf
inu, ef mikilvægustu fram-
leiðslutækin væru þjóðnýtt. Að
öðru leyti gætu framleiðslutæk
in verið í höndum hæjarfélaga,
samvinnufélaga og einstakl-
inga, eftir því sem við ætti,
og væri þá sjálfsagt að reyna
að hagnýta kosti einkaframtaks
og samkeppni eftir mætti.
Þetta er ástæðan til þess, að
jafnaðarmenn gera nú yfirleitt
ekki eins víðtækar þjóðnýting-
arkröfur og þeir gerðu áður
fyrr, og þessar staðreyndir
liggja án efa til grundvallar
þeim ummælum belgiska jafn-
aðarmannaleiðtogans Spaaks,
að í hagkerfi framtíðarinnar
muni verða farinn meðalvegur
milli algerrar þjóðnýtingar og
óskoraðs einkareksturs, en land.
búnaðarráðherrann getur þess-
ara ummæla í grein sinni til
stuðnings því, rð jafnaðarmenn
hafi nú miset trú á þjóðnýtingu.
Því rer svo fjarri, að jafn
aðarmenn séu nú minni þjóð
nýtingarsinnar en áður, að
þeir renna nú sterkari rök-
um utidir þjóðnýíingarkröf-
ur sínar en nokkru sinni
fyrr. Þjóðnýíingarkröfurnar
4 eru að vísu engan veginn
eins víðtækar og áður, þar
eð önnur úrræði eru nú til—
tæksleg til þess að ná þeirn.
markmiðum. sem þjóðnýting
ein virtist áður geta náð. En
á ■ móíi því ^egníj að rÖkin
eru nú enn traustári og hald-
betri.. ;