Morgunblaðið - 03.02.1944, Page 7

Fimtudagur 3. íebrúar 1944
MORGUNBLAÐIÐ
7
Horfumst í augu við staðreyndirnar
ÞE S SIR . Júgósla vnesku
leiðtogar hjeldu til London
um það bil þremur mánuð-
um eftir innrás Þjóðverja í
land þeirra. — Komu þeir
þangað samtímis mjer. —
Morgun nokkum las jeg það ■
í dagblaði í London, að rík-
isstjórn Bandaríkjanna
hefði opinberlega viður-
kent júgóslavnesku útlaga-
ríkisstjórnina undir forsæti
Pjeturs kontmgs. — Þessar
skjótu aðgerðir virtust jafn
vel koma bresku ríkisstjórn
inni á óvart, því að hún
hafði þá ekki enn tekið á-
kveðna afstöðu til hinna út-
lægu Júgóslava. Jeg fór á
stúfana til þess að leita uppi
júgóslavnesku stjórnina í
þeirri von að geta fengið
skýringu á þessum snöggu
aðgerðum ríkisstjórnar
minnar, en uppgötaði þá, að
ríkisstjórn þessi var ekki
til. Júgóslavnesku útlagarn
ir höfðu ekki enn skipulagt
samtök sín, og hálfur mán-
uður leið, þar til stjórn
þeirra var fyllilega komin á
laggirnar. •— Hvers vegna
flýttu Bandaríkin sjer svo
mjög að viðurkenna útlaga-
ríkisstjórnina júgóslavnesku
ef það hefir ekki verið sam-
ræmi við loforð, sem gefin
hafa verið í sambandi við
stjórnarbyltinguna í Júgó-
slavíu?
Eins og síðari atburðir
hafa leitt í ljós, er vafasamt
hvort þessi útlæga ríkis-
stjórn hefir nokkru sinni
farið með umboð meiri-
hluta júgóslavnesku þjóðar-
innar. Ríkisstjóm vor hefir
flanað inn á braut, er Bret-
ar hikuðu við að ganga inn
á, og þannig skuldbundið
Bandaríkjaþjóðina til þess
að styðja ríkisstjtórn Pjet-
urs konungs, nokkrum mán
uðum árum en vjer hófum
þátttöku í styrjöldínni. Og
þessi loforð voru gefin skil-
málalaust.
Útlagastjórnirnar fara ekki
allar með umboð þjóða
sinna.
Á ÞVÍ Ijek einníg nokkur
vafi, hvort ýmsar aðrar út-
lægar ríkisstjómir í Lond*
on færu í rauninni með um-
boð sinna þjóða. — Meðal
þeirra voru rikisstjórnir
Pólverja og Grikkja. Engu
að síður viðurkendi ríkis-
stjórn Bandaríkjanna þessi
samtök sem útvalda um-
boðsmenn hlutaðeigandi
ríkja, og gaf þeim loforð, er
vjer þegar vorum bundnir
við, er vjer gerðumst hlut-
takendur Evrópustyrjald-
arinnar.
Það kom síðar í Ijós, að
ýmsar þessara ríkisstjórna
fóru aðeins með umboð á-
kveðinna flokka eða flokks-
brota í löndum sínum, svo
að vjer höfðum ósjálfrátt
flækt oss inn í innbyrðis
deilumál Evrópuríkjanna,
er einnig brautst að lokum
út ^sem opinber borgara-
styrjöld í ýmsum löndum,
einkum Júgóslavíu og
Grikklandi. þar sem Rússar
Eftir
studdu aðra flokka en þá,
sem Bandaríkin höfðu heit-
ið stuðningi.
Til þess að geta skilið nú-
verandi aðstöðu vora, er
nauðsvnlegt að gera sjer
ljóst, að þegar vjer gerð-
umst stríðsaðilar í Evrópu-
styrjöldinni, fjell í vorn
hlut að berjast fyrir ýmsum
stríðsstefnumáium, sem
bandamenn vorir höfðu op-
inberlega yfirlýst, en sem
vorir eigin áróðursmenn vilj
andi drógu hulu yfir.
Til dæmis eru nokkur ríki,
þeirra á meðal Stóra-Bret-
land, Frakkland, Belgía og
Holland, sem leitast ákveð-
ið við að vernda og efla yf-
irráða svæði sín í öðrum
heimsálfum. Ná yfirráða-
svæði þessi yfir mikinn
hluta Afríku, Mið-Austur-
lönd og hin fjarlægari Aust-
urlönd.
Allir þeir bandamenn
vorir í Evrópu, sem nýlend-
ur áttu í öðrum heimsálf-
um, tóku það skýrt fram,
áður en vjer hófum þátt-
töku í styrjöldinni, að þeir
vonuðust til þess að koma
út úr þessum heildarleik
með nýlenduveldi sitt ó-
skert, eða jafnvel öflugra
en áður. Þeear vjer viður-
kendum sem Vjandamenn
vora þjóðir, sem höfðu þetta
takmark fyrir augum, fór
ríkisstjórn vor aldrei þess á
leit, og að því er virtist
gerði aldrei ráð fyrir því, að
þjóðir þessar höfnuðu þess-
ari stefnu. Þeira Banda-
ríkjamenn, er halda dauða-
haldi í þá kenningu, að vjer
sjeum að berjast gegn
heimsveldisstefnunni al-
ment, og miðum þó sjer-
staklega að því a6 grafa
undan heimsyfirráðum Ev-
rópuveldanna, þá ganga
þeir fram hjá augljósum
staðreyndum; er benda í
gagnstæða átt.
Hvaða þýðingu hefir þetta
fyrir skipan málanna í
heiminum eftir stríð? Það
merkir það, að heimsyfirráð
Evrópustórveldanna munu
ekki aðeins halda áfram 'að
vera við lýði eftir stríð,
heldur eflast. — Breska,
franska, hollenska og belg-
íska nýlenduveldið hófu
baráttuna gegn Þýskalandi
löngu á undan oss* og ein
ástæðan fyrir því, að þau
hafa barist svo vasklega, er
sú, að þau eiga nýlendu-
veldi, sem þau vilja varð-
veita.
Breska sjóveldið.
ÖRYGGI allra þessara ný
lenduvglda hefir öldum
saman hvílt á sjóveldi
Breta þannig, að hin minni
nýlenduveldi hafa fylgt
leiðsögn þeirra. Frakkar
eru nú komnir í hóp þess-
ara veikari • nýlenduvelda,
því að þeir tnunu koma út
Demaree
- 2. grein
Demaree Bess
úr þessari styrjöld veikari
en þeir hafa verið um lang-
an aldur. Öryggi þeirra mun
því í framtíðinni vera háð
nánum tengslum við Breta.
Bandaríkin hafa á hinn
bóginn ætíð staðið fjarri
heimsveldiskerfi Evrópu-
þjóðanna, og enda þótt láns
og leigulögin væru að
nokkru viðurkenning á
þessu kerfi, þá hefir allur
þorri Bandaríkjamanna
ekki enn fallist á þessa aug-
ljósu staðreynd. — Hin
smærri nýlenduríki Evrópu
treysta því fremur á skiln-
Ihg og aðstoð Breta í þessu
efni en skilning Bandaríkj-
anna.
Portúgalska nýlendu-
veldið, sem stjórnað er af
mjög gáfuðum einvalda,
léyfði t. d. fyrir skömmu
Bretum en ekki Bandaríkja
mönnum afnot bækistöðva
á Azorevjum. Þetta hefir
vakið nokkurn óróa meðal
ýmissa Bandaríkjamanna,
svo sem La Guardia, borg-
arstjóra í New York,~ sem
sagði í útvarpsræðu: „Þetta
hefir vakið hjá mjer nokk-
urn ugg, og jeg hygg, að
það hafi vakið kvíða hjá
mörgum öðrum Bandaríkja
mönnum: Var ekki slæmt,
að þetta samkomulag skvldi
ekki vera gert við Banda-
ríkin? Jeg furða mig á því,
ef ríkisstjórn vor hefir sofn
að á verðinumýen jeg býst
ekki við, að vesalings karl-
inn hann Cordell Hull geti
verið allsstaðar og gert alt“.
Þessi ummæli sýna það,
að Lá Guardia hefir verið
of önnum kafinn undanfarið
til þess að geta rifjað upp
sögu Evrópu eða fylgt ná-
kvæmlega rás viðburðanna.
Hann gekk fram hjá tveim-
ur staðreyndum: í fyrsta
lagi hafa breska og portú-
galska nýlenduveldið verið
bundin nánum tengslum
elsta bandalags Evrópu, er
staðið hefir allt frá árinu
1373. í öðru lagi tók Roose-
velt forseti, í ræðu, sem
hann flutti í Maí 1941, á-
kveðna afstöðu gegn portú-
galska einræðisherranum.
Vegna hvers Portúgals-
menn sneru sjer til Breía.
EINS OG JEG benti á um
þetta leyti i grein, er jeg
Bess
reit í blaðið The Saturday
Evening Post, voru Portú-
galar vorið 1941 í meiri
vanda en nokkru sinni áð-
ur, eftir að styrjöldin braust
út. Ágengni Þjóðverja var
svo mikil, að athugir menn
í Lissabon bjuggust við inn
rás þá og þegar. Roosevelt
forseti valdi svo einmitt
þenna tíma til þess að minn
ast í ræðu á Azoreyjar. —
Hann lýsti því yfir, að eyj-
ar þessar, sem Portúgal
hafði átt öldum saman,
væru svo mikilvægar fyrir
Bandaríkin, að þau gætu
ekki látið þær falla í greip-
ar óvinanria. Jeg var í Lissa
bon um þetta leyti og sá,
hvílíkar æsingar þessi um-
mæli vöktu þar.
Azoreyjar voru að sjálf-
sögðu Bretum alveg eins
mikilvægar, en þeir birtu
enga opinbera vfirlýsingu.
Alveg gagnstætt því, full-
vissuðu breskir embættis-
menn portúgalska einvald-
ann um það, að þeir skildu
fyllilega aðstöðu hans, og
Bretar myndu því ekki að-
hafst neitt það, er hvatt
gæti Þjóðverja til skjótra
aðgerða. Flestir Banda-
ríkjamenn — að því er virð
ist einnig La Guardia —
gleymdu fljótt þessum at-
burði, en portúgalski ein-
valdinn gleymdi honum
ekki. Eftir að Þjóðverjar
höfðu dregið úr ágengni
sinni, veitti hann Bretum
en ekki oss bækistöðvar á
Azoreyjum.
Framtíð portúgalska ný-
lenduveldisins mun engu
síður en fortíð þess, fyrst og
fremst hvíla á vinsamlegum
tengslum við breska heims-
veldið, og portúgalski ein-
ræðisherrann, sem eitt sinn
var prófessor í sögu, er sjer
fvllilega meðvitandi um
þessa staðreynd.
Síðustu atburðir gefa
einnig til kynna, að ýmsir
ítalskir leiðtogar reikni með
því, að það muni verða Bret
ar fremur en Bandaríkja-
ríkin, sem úrslitaáhrif hafi
á ‘framtíð ítalska heims-
veldisins. Skyssum Musso-
linis er það að þakka, að
sennilega munu Italir tapa
ýmsum nýlendum sínum,
en Badoglio, marskálkur,
og fylgismenn hans, gera
sjer án efa vonir um það,
að sem samherjum banda-
manna muni þeim heppnast
að fá aftur eitthvað af ný-
lendum þeirra, er ítalir áttu
áður en Mussolini kom til
sögunnar.
Vjer erum því ekki að
berjast til þess að uppræta
nýlendustefnu Evrópuríkj-
anna, eins og ýmsir áróðurs
manna vorra hafa reynt að
telja oss á að trúa. — Allar
bandamannaþjóðirnar í Ev-
rópu ætla sjer að ná aftur
í hverja þá nýlendu, er þeir
áttu 1939, hvort sem ítalir,
Þjóðverjar eða Japanar
hafa lagt þær undir sig. —
Amerískir herir og hergögn
hafa þegar stutt að endur-
heimtu sumra þessara ný-
lendna, og þess er að vænta,
að Bandaríkin munu leggja
fram enn ríkulegri skerf til
þess að aðstoða við endur-
heimtu ýmissa annara ný-
lendna, einkum á Kvrra-
hafi.
Allt til þessa hefir ríkis-
stjórn vor, með þögn sinni
um þetta atriði fallist á að
viðurkenna fyrirstríðs éign-
arrjett ríkjanna á þessum
nýlendum sínum. Ef ein-
hverjar tilraunir yrðu síðar
gerðar til þess að skilja ný-
lendurnar frá fyrri eigend-
urfl, myndum vjer lenda í
alvarlegu þjarki við marga
bandamenn vora í Evrópu.
Veldi Rússa.
STRÍÐSTAKMÖRK vor
fela því ekki aðeins í sjer
viðhald nýlendustefnu Ev-
rópuþjóðannáa, heldur einn.
ig voldugt Rússland — því
að sigur vor er voldugt
Rússland. Ríkisstjórn voru
skuldbatt oss — að því er
virtist með almennu sam-
þykki — til þess að styðja
Rússland í baráttu þess
gegn Þýskalandi, allmörg-
um mánuðum fyrir árásina
á Pearl Harbor. Vjer ljet-
um láns og leigulagaaðgtoð-
ina einnig ná til Rússlands,
vjer sendum vopn og birgð-
ir með skipalestum til Rúss
lands, og ríkisstjórn vor
sendi jafnvel í skyndi verk-
fræðinga og vjelfræðinga
til Iran, til þess að tryggja
skjótari afhendingu birgð-
anna. ,
Þótt ríkisstjórn Banda-
ríkjanna þannig styddi að
sigri Rússa, lagði hún ekki
fram nein opinber mótmæli
gegn þeim stríðsstefnumál-
um Rússa, sem andstæð
voru yfirlýsingu Bandaríkj-
anna, einkum landakröfiun
Rússa. Skömmu eftir inn-
rás Þjóðverja í Rússland,
endurtók rússneska stjórn-
in ákvörðun sína um það að
ná aftur undir veldi sitt öll-
um þeim landsvæðum, sem
Rússar höfðu með ofbeldi
undir sig lagt á árunum
1933—1940, og breska stjórn
in tók opinberlega undir
þessar kröfur.
íþróttaskemtun
fyrir börnin
I KYÖLD er skemtanalið-
urinn fyi-ir l)örnin í afmælis-
hátíðahöldum Ármanns. Ilefst
hann í Iþfóttahúsi Jóns Þor-
steinssonar kl. 9 e. h.
Yerður þar fvrst fimleika
sýning, Sýna þar úrvalsflokk
ar fjelagsins; hæði karlar og
konur, list sína. — ÞíYmunu
12 glímumenn vir fjelaginu
sýna glínvu, þar á meðal
skjaldhafinn. Loks munu
stúlkur sýna „akrobatik“ og
ef til vill meira.