Morgunblaðið - 24.02.1945, Side 7

Laugardagur 24. febráar 1945
MORGUN3LAÐTÐ
7
HUGVITSMAÐURÍNN SAMÚEL MORSE
Þegar Bandarító Norður-
Ameríku sögðu Englandi
stríð á hendur árið 1812,
hafði þingið ekki frjett, að
tveimur dögum áður voru
sáttatillögur ræddar í
breska þinginu, og hefðu
þær e. t. v. getað afstýrt
stvrjöld.
Amerískur listrnálari, 21
árs gamall, sem þá var ný-
kominn til London, varð
mjög snortinn af þessum
harmleik. Hann skrifaði fjcl
skyldu sinni í Boston og
harmaði að ekki skyldi vera
hægt að senda frjettir vfir
Atlantshafið á einu augna-
bliki.
Öldum saman hafði menn
dreymt um að geta flutt
frjettir með hraða mann-
legra hugsana, en það varð
hlutskifti hins unga Amer-
ikana, Samuel Finley Breese
Morse að gera þessa drauma
að veruleika.
Morse var fyrst og fremst
listmálari, og meira að segja
mjög fnikilhæfur, en afrek
hans á sviði uppfinninga
hafa varpað nokkrum
skugga á hann sem lista-
mann. Þó leit Morse á mál-
aralistina sem lífsstarf sitt
og það var ekki að ástæðu-
lausu. Hann varð heimsfræg
ur 22 ára gamall, þegar eitt
málverka hans var sýnt með
al níu hinna fyrstu af 2000
málverkum á sýningu í
Royal Academy í London.
Hann var einn af stofn-
endum hins konunglega lista
háskóla í London og forseti
hans í nálega tvo áratugi.
Árið 1932, 60 árum eftir
dauða hans, heiðraði Metro-
politan-listasafnið í New
York minningu hans með
málverkasýningu þar sem
aðeins vpru sýnd hans verk.
Morse fæddist árið 1791.
Faðir hans, Jedidiah Morse,
sem var prestur, var vinur
Washington og Adams.
Hann var einnig höfundur
bókanna The American Uni
versal Geography og The
American Gazetteer. Þessar
bækur sköpuðu fjölskyldu-
nafninu frægð, og af sölu
þeirra fengust peningar, svo
að Samuel og bræður hans
tveir gátu stundað háskóla-
nám.
I brjefum sem hann skrif-
aði heim frá Yale, ságði
hann að sjer fjelli námið vel,
,,en þó sjerstaklega fyrir-
lestrar Mr. Day’s um raf-
magnið”, og hann sagðist
verja öllum frístundum sín-
um til þess að mála smá-
myndir af fjelögum sínum
og kostaði hver mynd fimm
dollara. Aðaláhugi hans
beindist að rafmagninu, og
hann leitaði altaf til vísinda
manna sem störfuðu að til-
raunum með þetta nvia
,.efni”.
Fyrst í stað voru foreldr-
ar hans andvígir því að hann
legði stund á málaralist, en
þegar hann, 19 ára að aldri,
ávann sjer lofleg ummæli
hips fræga Gilbert Stuart,
þá f jekk hann að stunda list-
nám í Englandi.
Eftir að Morse kom' aftur
til Ameríku árið 1815, hafði
Eftirfarandi grein, sem þýdd er úr tímaritinu
Readers Digest, segir frá hugvitsmanninum og
lisímálaraninn Samuel Morse, sem Morse-merkja-
kerfið fræga er kennt við.
Hann varð frægur fyrir uppfinningar sinar,
en hróður hans sem listmálara fer sívaxandL
hann ofan af fyrir sjer með
að mála mannamyndir.
Eitt besta málferk hans
þeirrar tegundar, málverk
af vini hans, Lafayette, hang
ir uppi í New York City
Hall.
Innan fárra ára brást þó
markaðurinn fvrir mvndir
hans, vegna kreppuástands í
landinu
Ritsíminn verður til.
í október árið 1832 var
Morse á heimleið eftir aðra
dvöl sína í Evrópu. Eitt
kvöld bárust umræður far-
þega að rafmagninu, og
mönnum var skemt þegar
Morse Ijet í ljós undrun sína
vfir því „hvers vegna raf-
magnið gæti ekki flutt orð-
sendingar hvert sém væri”.
Hann var gagntekinn þess-
ari hugsun það sem eftir var
ferðarinnar, og alt það sem
hann hafði lært um raf-
magnið við frístundanám
sitt kom honum nú í góðar
þarfir.
Þegar til New York kom,
var hann búinn að teikna
uppdrátt af ritsímatækjum,
sem í aðalatriðum hafa hald
ist óbreytt fram á þenna dag
og sem með einfaldleika sín
um vekja ennþá aðdáun með
al tækninnar manna. En
Morse var þó áfram fvrst og
fremst sem listmálari.
Nokkrum mánuðum áður
hafði hann verið skipaður
prófessor í höggmynda- og
málaralist við hinn nýstofn
aða háskóla í New York —
það var fyrsta prófessors-
embætti í æðri listum í Arn-
eríku.
Á nóttunni vann hann að
ritsímatækjum sínum, en á
daginn var hann J, vinnu-
stofunni og vann að stóru
málverki sem hann hafði
byrjað á í Frakklandi. Mál-
verk þetta sýndi sýningar-
salina í Louvre ásamt 37
listaverkum, eftir Murillo,
V an Dyck, Correggio og
fleiri, á veggjunum.
Með dugnaði þeim sem
einkennir Ameríkumenn og
áhuga brautryðjandans
hugðist Morse að bæta lista-
smekk samlanda sinna með
því að balda sýningu á mál-
verRi sínu í helstu borgum
landsins. En aðsóknin var
svo lítil, að Morse varð von
bráðar að selja málverkið til
þess að komast hjá gjald-
þroti.
Önnur vonbrigði urðu til
þess að veikja trú hans á
listinni óg það jafnvel á enn
þá átakanlegri hátt.
I Ólokið var að mála loft-
myndir í fjóra reiti í tum-
hvelfingu þipghússins í
j Washington, og Morse sóttj
um að fá að mála eina
þeirra, en var synjað um
það. Vonsvikinn sneri hann
baki'við málaralistinni og
beindi allri orku sinni að
því að endurbæta ritsíma-
tækin.
Um þessar mundir bjó
Morse í vinnustQÍu sinni í
háskólanum í New York, því
að efni hans voru ekki svo
mikil að hann gæti veitt sjer
svefnherbergi. Hann eldaði
mat sinn sjálíur til þess að
spara peninga til tilrauna
sinna. Sjálfur varð hann að
búa til alla þá hluti sem
hanri þurfti á að halda við
tilraunir sínar, rafhlöður,
segla, og jafnvel einangrað-
an vír utan um rafsegulinn.
Sem móttökutæki notaði
hann myndaramma ásamt
gamalli klukku til þess að
draga pappírsræmuna und-
ir ritblýið. Brugðóttar linur
komu fram við sveiflur á
ritblýinu, og þær lesnar sem
punktar og strik.
Aðeins tvent skorti á tii
þess að ritsíminn væri orð-
inn eins fullkominn og hann
er nú, og Morse sjálfum
tókst með hugviti sínu að
íinna upp hvorttveggja.
Árið 1836 fjekk hánn hug-
myndina að endurbótunum,
sem sje að láta merkin sem.
send voru frá senditækinu
tengja og rjúfa rafmagns-
sambönd í rafsegli annars
tækis, þannig að sendingin
gæti haldið áfram frá einu
tæki til annars yfir megm-
löndin og kringum hnctt-
inn.
Lokaþátturinn var merkja
kerfið Morse, en við full-
komnun þess naut hann
stuðrsings fjelaga síns, Al-
fred Vail.
I vinnustofu sinni, í há-
skólanum hinn 24. janúar
1838 hjelt Morse fyrstu sýn-
inguna á sendingu skeyta
eftir Morse-merkja kerfinu.
Hóf hann þegar í stað und-
irbúning til þess að skýra
uppfinningu sína fyrir þing-
inu í von um íjárhagslegan
stuðning, en árangurslaust
varð hann að bíða í fimm
ár þangað til þingið loks
samþv’kti fjárframlag til
i lagningu ritsímalínu í til-
raunaskyni.
Morse snjeri sjer þvi að
oðru. og nú var það ljós-
myndataka sem hreif huga
Iians. I París hafði Morse
, kvnst Daguerre og í apríl
1839 skýrði hann Ámeríku-
mönnum frá hinu merka
starfi hans. »
Morse er sennilega fyrsti
maðurinn. sem smíðaði ljós-
myndavjel í Ameríku, og
með aðstoð hans -tók John.
W. Draper prófessor fyrstu
Ijósmyndina á þakinu yíir
vinnustofu Morse í háskóla
New York í desember l839.
Árið 1841 hafði Morse og
Ðraper tekist að stytta tím-
ann sem fór tii myndatök-
unnar úr fimm mínútum nið
ur í nokkrar sekúndur, og
Morse leiðbeindi áhuga-
mönnum sem læra vildu
þessa nýju list.
Fyrsti ritsíminn
lagður.
Loks varði þingið, árið
1843, 30 þús. dollurum til
lagningar fyrstu ritsímalín-
unnar, þó margir þingmenn
teldu fjárveitingu þessa svo
mikla fjarstæðu, að þeir
revndu að koma fram þeirri
breytingu, að hluta af fjár-
hæðinni skyldi varið til dá-
leiðslutilrauna.
Morse, sem skipaður var
yfirumsjónarmaður ritsíma
Bandaríkjanna, hófst þegar
handa um lagningu 40 mílna
ritsímalínu frá Washington
til Baltimore. Ætlunin var í
fyrstu sú að leggja línuna
neðanjarðar í blýleiðslum,
og Ezra Cornell, sem síðar
stofnaði Cornellháskólann,
útbjó mjög hentuga skurð-
grÖfu, sem gerði allt í senn,
gróf skurðinn, lagði þráðinn
og lokaði skurðinum aftur.
En þegar 23 þús. dollurum
af fjárveitingunni hafði ver-
ið eytt, komst Morse að
þeirri niðurstöðu, að línan
væri ekki nægilega vel ein-
angruð til þess að hægt
væri að nota hana neðan-
jarðar. Hann kvaddi Cornell
á sinn fund. Þeir urðu að
hverfa frá því að grafa lín-
una niður, en ef almenning
ur kæmist að hinu sanna
áður en línan væri tilbúin,
mundi það valda bneyksli.
Hugvitsemi CornelFs rjeði
fr.am úr þessum vanda.Hann
hjelt áleiðis til skurðgröf-
unnar, hottaði á uxana sem
beitt hafði verið fyrir hana
og ók hinni hjartfólgnu vjel
sinni út í urðina og evðilagði
hana. Vegna þessa „óhapps“
gat Morse lagt línuna á staur
um.
í maí 1844 var hin fyrsta
ritsímalína fullgerð, og
\úgsla hennar fór fram með
jsendingu til Alfred Vail í
Baltimore og hátíðleg at-
. höfn fór fram í Washington.
Fvrsta notkun þessarar am-
erísku uppfínningar var sú
að send var til Washington
| lýsing á lýðræðissamkomu í
Baltimore, og þegar þing-
menn risu úr sætum sínum
og hrópuðu „þrjú húrrahróp
fyrir James K. Polk og þrjú
húrrahróp fyrir ritsíman-
ium”, þá var viðurkenning
1 hans tryggð meðal þjóðar-
innar.
j Morse óskaði þess að
stjórnin tæki hina nýju upp-
finningu í sínar hendur og
stjórnaði henni, en þingið
neitaði og ritsímalagningar
j voru þá eftirlátnar einstak-
lingsf ramtakin u.
Árið 1846 sagði ritstjóri
einn í New York með nokk-
urri hreykni.
í Englandi er ritsíminn
rekinn af ríkinu, og þar hef-
ir tekist með miklum erfið-
leikum að leggja 175 mílna
ritsímalína, en í Bandaríkj-
unum, þar sem framtak ein-
staklingsins hefir fengið að
njóta sín, eru nú starfrækt-
ar 1269 mílna ritsímalína
með ágætum árangri.
Sæsími yfir Atlantshaf.
Þegar á árinu 1842 íók
Morse að vinna að hugmynd
sinni um ritsímalínu yfir At-
lantshafið. Hina fyrstu til-
raunalínu lagði hann frá
The Battery Sil Governors
Island í New York flóa.
Sæsíma þenna lagði Morse
sjálfur á árabáti. Hikil ná-
tíðahöld áttu að fara fram
við vígslu sæsímans, og í
dögxui kom Morse niður að
ströndínni til þess að ganga
úr skugga um að alt væri
tilbúið. Ált í einu er honum
litið út á flóann, og sjer þá
að lítil fiskiskúta dregur sím
ann upp á akkerinu. Fiski-
mennirnir hrista símalínuna
óþyrmilega, og til þess að
losna við þenna ófögnuð af
akkerinu, þá höggva þeir
sundur þráðinn og endarnir
síga í hafið. Hátíðahöldin
urðu til almenns athlægis.
I mörg ár var þessi sæ-
símahugmynd höfð að spotti,_
en loks fór þó svo, að
Cyrus Fieid tókst að fá.
nokkra auðuga menn til þess
að styrkja lagningu sæsíma
yfir Atlantshaf. Éftir þrjár
rhishepnaðar tilraunir tókst
loks að leggja sæsímann ár-
ið 1866, og Morse varð um
txma fjelagi í fyrirtæki
Field’s.
Hin ótæmandi starfsorka
og áhugi Morse leiddi til
þátttöku hans í stjórnmál-
um, og hann ljet mikið til
sín taka um öll þjóðmál, en
oftast var hann með þeim
sem biðu lægra hlut. Hann
barðist ákaft gegn borgara-
styrjöldinni og 73 ára gam-
all beitti hann sjer af alcfli
gegn endurkosningu Lin-
colns.
Morse dó árið 1872, þá
tæplega 81 árs gamall.
Hann var ætíð hryggur yfir
því að hæfni hans sem mál-
ara var ekki metin að verð-
leikum.
Þær uppfínningar, som
Evrópa og Ameríka bafa
heiðrað hann fyrir, hafa nú
þokað fyrir nýrri uppfinn-
ingum, en málverk hans
verða verðmætari með
hverju ári, og hann er nú
talinn meðal fremstu mál-
ara sem uppi hafa verið.
Ekkert hefði getað glatt
hann meira.
Skomtunarseðlum stolið.
LQNDOM: Fyrir skömmu
var stolið 67 þúsund "fatá-
skömmtunarseðlum úr skrif-
stofum skömmtunarstjórnarinn
ar í Coventry. Ekki hefir hafst
upp á þjófunum enn.
Herflutningar til
Tangier.
LQNDON: Spánverjar flytja
nú allmikið herlið til Tangier.
Er þar um að ræða þæði stór-
skotálið og fótgönguíið. Nökk-
uð af því liði, sem þar var fyr-
ir, hefir aftur á móti farið heim
til Spánar.