Morgunblaðið - 18.08.1945, Blaðsíða 10
10
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 18. ágúst 1945.
JONATAN
SCRIVENER
I. kafli.
MEÐ bók þessari býð jeg yð-
ur að taka þátt í æfintýri.
Þar eð jeg er eina mannver-
an í heiminum, sem er til frá-
sagnar um atburði þá, er hjer
skulu greindir, mun nauðsyn-
legt, að jeg kynni sjálfan mig
lítillega fyrir yður. Bið jeg yð-
ur að líta fremur á mig sem
sögumann, en söguhetju. Það
er ónauðsynlegt að vita mikið
um mig, en þó mun hlýða að
vita nokkuð, vegna þess að æf-
intýri það, sem jeg er að bjóða
yður að fylgjasi með mjer í, var
árangur af mikilfenglegri og
dularfullri breytingu, sem
olli gjörsamlega straumhvörf-
um í lífi mínu.
Nafn mitt er James Wrex-
ham. Jeg er nærri 39 ára gam-
all. Jeg var einbirm, og móðir
mín dó, þegar jeg var mjög ung
ur. Faðir minn var einkennileg-
ur maður, öllum ráðgáta, og
eitthvað var dularfult við það,
hvernig andlát hans bar að
höndum. Satt að segja trúi jeg
því ekki, að hann hafi fyrir-
farið sjer, en mjer getur skjátl-
ast í því. Dauða hans bar að
höndum, er jeg var 19 ára. Jeg
var þá nýkominn af skólabekkn
um, og komst að raun um, að
jeg var ekki aðeins blásnauður,
heldur átti jeg ekki nokkurn
ættingja. Þar að auki hafði hin
einkennilega framkoma föður
míns svift hann flestum vinum
sínum. — Og vegna alls þessa
voru ástæður mínar lítt öfunds-
verðar. Jeg varð að vinna fyrir
mjer, í stað þess að fara í há-
skóla, og mjer varð það fljótt
Ijóst, að stúdentsmentun er
ekki lykill, sem veitir manni
aðgang að öruggri atvinnu.
En svo voru erfileikar mínir
í þá átt skyndilega á enda. Jeg
fjekk brjet frá manni að nafni
Petersham, þar sem hann bað
mig að koma að máli við sig,
þegar jeg gæti því við komið.
Af brjefinu rjeð jeg, að hann
myndi vera fasteignasali. Skrif
stofur hans voru í smábæ, sem
var í um það bil tólf mílna fjar-
lægð frá húsi föður míns. —
Jeg heimsótti hann skömmu eft
ir að jeg fjekk brjefið og jeg
man greinilega eftir fyrsta sam
tali okkar.
Petersham tók á móti mjer í
einkaskrifstofu sinni, en þaðan
gat maður sjeð fram í fremri
skrifstofurnar gegnum gler-
hurð. Hann var lítill, hvatleg-
ur maður með strítt yfirskegg,
bogið nef og augu hans voru
hvöss og frán sem í erni. Hann
eyddi ekki tímanum í óþarfa
mas um, að hann samhrygðist
mjer, heldur virti mig vand-
lega fyrir sjer með opinskárri
forvitni.
„Jæja — svo að þetta er son-
ur Oskars Wrexham“, sagði
hann loks. ,,Og hvað ætlast þú
nú fyrir, ungi maður, — með
höfuðið fult af allskyns glæsi-
legum hugmyndum og framtíð
ardraumum en vasana galtóma
— eh?“
Jeg sagði honum, að jeg hefði
ekki gert neinar áætlanir um
framtíðina.
Hann sýndi mjer því næst
þann heiður, að skýra mjer frá
lífsskoðunum sínum. Þær voru
undarlegt samband af því, að
menn ættu að auðgast eins
fljótt og unt væri, án þess að
skeyta um aðferðirnar, og
sleikja sig upp við höfðingja.
Jeg hlýddi aðeins á hann með
öðru eyranu, því að jeg var að
brjóta heilann um, hvað þeir
hefðu getað.átt saman að sælda,
faðir minn og þessi maður. —
Það kom mjer því dálítið á ó-
vart, þegar Petersham sagði alt
í einu: „Jeg veit, hvað þú ert
að hugsa um, ungi maður. Þú
ert að brjóta heilann um, hvað
faðir þinn hafi getað átt saman
að sælda við mig. Það er eðli-
legt, því að faðir þinn var sjent-
ilmaður en það er jeg ekki“.
Jeg geri ráð fyrir, að jeg hafi
verið dálítið vandræðalegur á
svipinn, en Petersham hjelt á-
fram:
„Jæja — en þú getur nú
þakkað þinum sæla fyrir, að
jeg skuli ekki vera sjentilmað-
ur, karl minn, því að hefði jeg
verið það, værir þú ekki hjer.
Jeg byrjaði sem sendisveinn.
Það gerði jeg“.
Síðustu setninguna hreytti
hann út úr sjer, alt að því
vonskulega, en þar eð jeg vissi
ekki, hvort hann ætlaðist til
þess að jeg ljeti í ljósi hrifningu
eða samúð, tók jeg þann kost-
inn að þegja.
„Sem sendisveinn, jamm“,
endurtók hann. „Jeg hefi orð-
ið að brjótast áfram af eigin
rammleik — vinna baki brotnu,
og jeg hefi komist talsvert á-
leiðis — en jeg hefi orðið af
miklum viðskiftum og verð það
enn, vegna þess að jeg er eins
og jeg er. — Faðir þinn gerði
mjer einu sinni greiða. Það kem
ur ekki málinu við, hver sá
greiði var. En jeg hefi aldrei
gleymt því og það var þess
vegna, sem jeg skrifaði þjer“.
Síðan skýrði hann fyrir mjer,
hvað hann ætlaðist fyrir með
mig. — Það, sem hann sagði,
var mjög augljóst — í stuttu
máli þetta: Jeg átti að vinna í
skrifstofu hans — kynna mjer
vel starfið. Hann ætlaði að
greiða mjer nægileg laun til þess
að jeg gæti lifað góðu lífi og
síðar, ef okkur kæmi vel sam-
an, ætlaði hann að gera mig að
hluthafa í fyrirtækinu og þá
yrði það skylda mín, að reyna
að efla fyrirtækið og laða að
því betri viðskiftavini, en hann
hefði getað gert. Hann lauk
máli sínu með því að segja:
„Dugnaðurinn hefir verið
minn höfuðstóll, en þú verður
að hafa ætt þína og mentun að
höfuðstóli. Þannig ættum við
að geta hjálpast að . Þetta er
lýðræði — eða svo skil jeg a.
m. k. það hugtak. Jeg mun ekki
greiða þjer alt kaupið þitt
fyrstu árin. Hluta af því set jeg
.í sjóð, sem þú leggur í fyrirtæk-
ið síðar. — Jæja — hvað seg-
irðu þá við þessu? Það er við-
búið, að þjer leiðist starfið fyrst
í stað. Þú byrjar á því að gera
skrár og þess háttar. — Þú veist
vitanlega, hvernig skrár það
eru?“
Jeg kvaðst ekki hafa hug-
mynd um það.
„Guð á himnum! Og þú ert
mentaskólagenginn! Jæja —
hugsaðu um þetta, drengur
minn. Ef þú ræður það við þig
að koma hingað, skaltu ekki
skifta þjer neitt af hinu skrif-
stofufólkinu. Vertu út af fyrir
þig í skrifstofunni og reyndu
að skemta þjer með fólki úr
þinni eigin stjett, þar fyrir ut-
an. Já, karl minn, gerðu þj;;
engar grillur um mig: jeg er
höfðingjasleikja. Það er jeg. ?g
það borgar sig. Jeg býð þjer
þessa atvinnu vegna þess að pú
ert sonur föður þíns og vegna
þess að þú hefir hlotið góoa
mentun. — Hugsaðu um þetta
í ró og mæði. Það er engin á-
stæða til þess að flana að
neinu“.
Jeg þurfti í raun rjettri ekk-
ert að hugsa mig um. Jeg átti
ekki annars úrkosta en taka
boði Petersham. Mjer var það
lífsnauðsyn að vinna mjer inn
peninga og hann var eini mað-
urinn, sem hafði boðið mjér
vioi'u. .Teg tók því boði hans
fegins hendi.
Þcð er cngin ástæða til þess
að skýra hjer frá einstæðings-
skap þeim og eymd, er jeg varð
að þola næstu árin. Svo kom
stríðið og jeg losnaði frá Pet-
ersham. En þrælkunin var samt
ekki á °nda. Þegar jeg hafði
barist á vígstöðvunum viku-
tíma, særðist jeg og vann við
sknfstofustörf það sem eftir
var herþjónustutímans. J lok
ársins 1918 kom jeg aftur til
Petc-f ham.
\Wa$nús Vli oriaciuá §
hæstarjettarlögmaður §
Aðalstræti 9. Sími 1875. =
LISTERINE
RAKKREM
- Knud
Framh. af bls. 2.
hafa öll ákvæði fyllri um stein
húsin. En Halldór Daníelsson
sagði, að ef við vildum fá menn
til að byggja steinhús, þá mættu
skilyrðin um þau ekki vera
ströng.
Þegar talsíminn var
„luxus“.
— Jeg sá einhverstaðar, að
þú hafir verið forgöngumaður
að stofnun Talsímafjelags
Reykjavíkur.
— Jeg man altaf þann dag,
er talsíminn var opnaður milli
nokkurra húsa hjer í Reykja-
vík. Það hafði kostað mikla
fyrirhöfn að koma því fyrir-
tæki á laggirnar. Eg vildi ekki
byrja fyrri en fengnir væru 60
símanotendur. Ýmsir tóku sím-
ann af velvild við mig, ’eða
fyrir bón mína, en ekki vegna
þess að þeir teldu sjer hag í
því. Þeir sögðust skyldu reyna
þetta í eitt ár, en bjuggust við
að þeir myndu segja frá sjer
símanum eftir árið.
Við höfðum 100 línu borð í
kompu í pakkhúsi sem faðir
minn átti við Hafnarstræti. —
Það varð of lítið fyrstu dagana,
sem síminn kom í notkun. Svo
fengum við 200 línu borð, og
þegar við stækkuðum næst og
línurnar voru orðnar 300, þá
fengum við borð, sem hægt var
að bæta við.
Síminn kostaði 36 . krónur á
ári. Alt var þetta eins einfalt
sem frekast mátti vera. — Við
höfðum alstaðar einfalda járn-
þræði og jarðsamband. Ekki
var hægt að tala í Landsímann,
er hann kom til sögunnar úr
þessum húsasímum. Til þess
þurfti vandaðri leiðslur. Til
þess að fá þær þurftu menn að
þorga 12 krónum hærra ár-
gjald. Margir kostuðu upp á þá
umbót, úr því þeir voru byrj-
aðir á þessum „óþarfa“.
Klemens Jónsson var með
mjer í stjórn fjelagsins. — Við
hjeldum að Hannes Hafstein
myndi fallast á að við fengjum
að setja upp þessa bæjarsíma,
án allra skuldbindinga. — En
hann var ekki á því. Hann vildi
ekki leyfa að Talsímafjelagið
setti upp síman nema fjelagið
skuldbindi sig til þess að af-
henda landinu símann fyrir
kostnaðarverð, þegar þess væri
óskað. Ef við fjellumst ekki á
það, þá kvaðst hann setja
bráðabirgðalög um að lands-
sjópur setti upp þenna bæjar-
síma. Auðvitað var þetta lauk-
rjett hjá honum. Talsímafjelag-
ið stóð sig vel meðan það starf-
aði, gaf 10% í arð af hlutafjenu,
27% síðasta árið, þegar Land-
síminn tók við eignum þess.
Gamlar og nýjar skipulags-
tillögur.
Við töluðum síðan um ýms
gömul og ný framfaramál bæj-
arins, því þó nú sjeu liðin all-
mörg ár síðan Knud Zimsen
Ijet af borgarstjóra störfum,
eftir að hafa unnið að málefn-
um.bæjarins í rúmlega þrjá ára
tugi og haft þar forustu á hendi
í I8V2 ár, fylgdist hann með vak
andi áhuga með öllum þeim
málum, sem snerta hag bæj-
arfjelagsins og bæjarbúa.
Hann segir mjer, að fyrir 40
árum hafi hann borið fram
Zimsen
þá tillögu í bygginganefnd, og
fengið hana samþykta þar, að
sú þreyting yrði gerð á gatna-
skipun bæjarins, að gerð yrði
bein gata frá Skólavörðustíg
um Amtmannsstíg, Kirkju-
stræti í Túngötu. En málið
hefði ekki náð samþykki þæj-
arstjórnar. Eins hefði hann þá
viljað sveigja Pósthússtræti
austan við Dómkirkjuna í Lækj
argötu, svo þar fengist nokkurn
veginn beint samband frá höfn
inni í Lækjargötu og Fríkirkju
veg, sem þá var verið að byrja
að leggja.
★
Það yrði of langt ■ mál, að
rekja öll þau málefni bæjar-
ins frá fortíð og nútíð, sem
hinn fyrverandi þorgarstjóri
mintist á í samtali okkar,
og hann hefir unnið að. Um
hið mikla. starf hans í þágu
kirkjunnar málefna og K. F.
U. M. töluðum við ekki. Þar
hefir hann starfað með lífi og
sál, ekki síður en almennum
framkvæmdamálum síðan
hann á stúdentsárum sínum
stofnaði íslenska deild þess fje-
lags í Höfn.
Reykvíkingar meta hið
mikla starf Knud Zimsen í
þágu bæjarins og vakandi
áhuga hans fyrir málefnum K.
F. U. M. og kirkjunnar. Það
vita allir. Það fann Knud Zim-
sen best á 70 ára afmælisdegi
hans í gær. V. St.
- Síða 5. U. S.
Framh. af bls. 7.
skólanum sem erkióvininn,
mann, sem þeir höfðu ekkert
við að tala. Nazistinn lítur á
kommúnistann og kommúnist-
inn á nazistann og háðir á sós-
íalistann, sem æskilegan nýliða,
gerðan úr hinum rjetta efni-
viði, en báðir vita, að engin
sambræðsla getur orðið milli
þeirra og manna, sem raunveru
lega trúa á frelsi einstaklings-
ins. Það, sem okkur er hent á
sem braut til frelsis, er í raun-
inni þjóðbraut til þrælkunar.
Því að það er ekki erfitt að
sýna fram á það, hver afleið-
ingin éerður, þegar á að fara að
gera tilraun til þess að skipu-
leggja á lýðræðisgrundvelli.
Markmið skipulagningarinnar
er venjulega skilgreint með
einhverju óljósu hugtaki, eins
og „almenningsheill". Ekkert
raunverulegt samkomulag er
um það markmið, sem keppa
ber að, og árangur þess, að
menn koma sjer saman um
nauðsyn allsherjarskipulagn-
ingar, án þess að samkomulag
sje um markmiðin, er svipað-
ur því, ef hópur manna kæmi
sjer saman um það að fara í
ferðalag saman, án þess að
samkomulag hafi náðst um
það, hvert förinni skuli heitið,
með þeim árangri, að allir
verða að leggja í ferð, sem flest
um þeirra er ekki að skapi.
Járn frá Svíbjóð
LONDON: — Til hafnar-
borgarinnar Immingbam ná-
Jægt Grimsby kornu nýlega
12.000 smálestir af járni frá
Svíþjóð. Aldrei hafa svo mikl-
ar járnbirgðir borist til b'org-
arinnar í einu.