Morgunblaðið - 28.05.1964, Blaðsíða 21

Fímmtudagur 28. mai 1964
MORGUNBLAÐIÐ
21
— Stærstu
vandamálin
Framihald af bls. 9
náttúrunnar í uppeldinu“, eins
og Goethe nefndi uppeldisfræði
Rousseau mikilsverð ieiðbeining,
sem ekki ber að hafna skilyrðis-
laust. Hann er ekki auðrataður
sá gullni meðalvegur, að baela
ekki tilfinningalíf barnsins og
náttúruiegt eðii þess, svo það
hamli þroska, en leiða það þó
til hlýðni við siðgæðisreglur
kristinna manna. Uppeldisfræð-
ingar vorra tíma hafa nú varð-
að leiðina með ýmsum kennisetn
ingum, sem gágni mega verða.
Eins og fyrr greinir, að meðan
þjóðin iifði nær öll í nánum
tengslúm við náttúru landsins
veittist fremur auðvelt að inn-
ræta ungmennum dyggugt líf og
gera þá að sönnum mönnum.
Annarlegar radair eða andkristn-
ar kenningar trufluðu þá ekki
siðferðisþroska æskunnar.
Fyrir um hájfri annari öld
huggaði Bj. Thorarensen þjóðina
með þvi, að eldibrandar og ís-
hörkur mundu bægja erlendum
ódyggðum fra þjóðinni, í sveit-
unum væri þeim ekki lífvænt,
en svo mátti segja að þar byggi
þjóðin öll. Nú er öldin önnur.
Þjóðin er næstum öll flutt í
þéttbýlið. Og það hefur gerzt á
svo skömmum tíma, að borgar-
menning hefur naumast enn
fest rætur, en íbúar bæjanna hafa
að mestu glatað sveitamenning-
unni. Eins og hafstraumarnir eru
tveir, sem öerast að ströndum
landsins, annar í þjónustu lífsins,
en hinn þjónn Heljar, svo ber-
ast hingað tvennskonar manns-
lífsstraumar, annar þjónar menn
ingunni, en hinn ber með sér
6ýkla siðleysis og varmennsku.
Þessir straumar berast að vísu
um allt þjóðlífið, þó áhrif þeirra
verði örust i þéttbýlinu. Margs-
konar öfugstreymt eiga og upp-
tök í lágum hvötum vanþrosk-
eðra manna. Þeir menn þrífast
bezt í skuggahverfum bæjanna.
Af framangreindum orsökum
er uppeldi æskulýðsins nú hið
mikla vandamál. Svo sem fyrr
er ritað, en nauðsynlegt að end-
urtaka margsinnis fræði þau er
móta skulu og þroska sálarlífið.
Árangur þess náms prófast í líf-
inu sjálfu, og fullnaðar einkunn
fæst sjaldnast fyrr en að leið-
arlokum.
Utan heimila og skóla vérður
margt það á vegi æskunnar, sem
öllum væri hoílast að koma al-
drei í snertingu við, hvað þó ó-
hörðnuðum ungiingum. Freisting
arnar bíða á hverju götuhorni.
Spillingaröfiin taka sýningar-
tjaldið of oft í þjónustu sína,
með „heimsfrægum, hörkuspenn
andi‘‘, „hroilvekjandi", „dásam-
lega djörfum frönskum ástar-
senumyndum.' Stundum er þjóð-
ernið annað.
Neðan undir auglýsingunum
standa veniuíega þessi orð:
„Bönnuð börnum“, eða með við
auka: „innan 12 ára‘‘, „innan 14
ára.“ Sé myndin „hrollvekjandi-
háspennt'* 1 2, þá er hún bönnuð inn
an 16 ára. Eða ber áð skilja
þetta svona? Þessi hávísinda-
lega skipting minnir á deildar-
skipun í skóium. Námið þyng-
ist eftir því, sem ofar kemur í
skólann — nemendurnir ná hærri
aldri og þroska. Skammtur af
hinum göruga drykk má auka
eftir því sem aldur hækkar.
Þannig hljóðar lyfseðillinn.
En hvernig geta miðasalar og
dyraverðir kvikmyndahúsanna
greint aldursflokkana, þegar
barnið þarf ekki að sýna aldurs-
vottorð? Jafnvel er ekki ör-
uggt að dyraverðirnir geti dæmt
um hvort barnið er tólf eða
sextán ára, svo ör er líkamsvöxt-
ur margra unglinga nú. Þessi
bönn án votíorðsskyldu eru ekki
aðeins gagn'aus og undravert
kák ,heldur skaðleg. Þau freista
unglinganna til að sniðganga lög
og reglur, — stíga fyrsta skref-
ið inn á afbrotaveginn. „Meðan
„verndin“ er þannig framkvæmd,
verða eigendur kvikmyndahús-
anna, eða þjónar þeirra ekki
sakfelldir.
Allt of sjaldan er kostur á
stórbrotnum fræðandi og siðbæt-
andi myndum. Myndir sem unn-
ar eru úr óþrjótandi forarvilp-
um heimsstyrjaldarinnar eða á-
líka fúlutjörnum eru mest sótt-
ar. Og hver dansar nú ekki kring
um gullkálfinn?
Mörg þýdd leikrit, sem sett eru
hér á svið við hliðina á verkum
öndvegis skálda, eru af sama
toga spunnin, og ,,hrollvekjandi“
hörkuspennandi kvikmyndirnar.
Sum þessi leikrit og jafnvél þau
lökustu eru send á öldum ljós-
vakans inn á hvert heimili í
landinu. Þar fá stálpuð börn og
unglingar að dreypa á dreggj-
um þessum.
Þar er ekki hægt að banna
aðgang.
Margt er öfugstreymið. Út-
varpið sem með ágætum aðstoð-
ar leiðtoga æskulýðsstarfs, sóar
kröftum sinna ágætu listamanna
til að flytja ungum sem gömlum
þann boðskap, sem er í hrylli-
legri andstöðu við göfgandi
starfsemi leiðtoga æskunnar,
skóla og heimi'.a. Snillingum vor
um á leiksviöinu sæmir göíugra
hlutverk.
Það er verðugt verkefni og
mannúðarstarf fyrir sálfræðinga
að leita þeirra veirna í sálarlífi
manna, er valda óseðjandi fýsn
margra þeirra í sífellda endur-
tekningu á sýningartjaldi og leik-
sviðum, af verstu tegundum
stríðsfyrirbæra og í frásagnir,
sannar eða lognar af glæpsam-
legum athöfnum. ef takast mætti
einhvern tíma að lækna þeta
illkynjaða „krabbamein“ í sál-
inni.
Margir leggja orð í belg um
stærsta vandamálið. Þeim áhuga
ber að fagna. Mörgum þessara
áhugmanna verður tíðræddast
um ágæti nútíma æskunnar, Þeir
telja allar hennar yfirsjónir ein-
vörðungu sprottna af vanrækslu
syndum eldri kynslóðanna. Ný-
lega kom einn þessara áhuga-
manna Guðm. Jósafatsson, í út-
varpið og kynnti íslendingasögu,
ar hann nefndi „Þjórsdælu hina
nýju‘‘. Annars kom saga þessi
út s.l. sumar í mörgum breyti-
legum útgáfum. En sagan eða
frásagnirnar, eru sem kunnugt
er af hópferð unglinga á sl. vori
í Þjórsárdal. Nú endurflutti G.J.
allar hryllilegustu frásagnir
flestra eða allra blaðanna af för
þessari Vægast sagt var þetta end
urtekna efni óþarft, nóg var áður
og ekki viðbætandi. Að loknum
lestri dæmdi ræðumaður ung-
lingana sýkna, en sakfelldi tví-
mælalaust pabba mömmu og ein-
hverja vínsala, er þrengdu víni
inn fyrir varir þessara unglinga,
sem margir voru á aldrinum 18
til 20 ára, eða rúmlega það, rétt
IUislitar fannir
Gamanljóðabók
eftir Kristin Reyr.
Keflavík — 1963.
ÞAÐ bykir víst ekki mikill at-
burður, þó einhver gefi út bók —
en hér suður með sjó, þykir það
góður viðburður og ennþá at-
hyglisverðari þegar Keflvíkingur
gefur út góða bók. Skoðun á bók-
nm á ekki að vera patríotisk,
ekki einu sinni á ströngustu átt-
hagabókum, heldur á hver bók
að bera siít skáldskapargildi og
lifa af stíl sínum og ætlunarverki.
Kristinn Reyr hefur nú sent
frá sér 6. Ijóðabókina, er hann
riefnir „Mislitar fanir“ og er það
nafn með rétti, því fanirnar, sem
eru á þeim fjöðurstaf er bókina
skrifaði eru mislitar mjög.
Ef litið er yfir efni bókarinnar,
nánar sagt ef hún er lesin, þá eru
kvæðin mislit að efnisvali, en allt
fest á fjöðurstaf léttleika og
kímni.
í bókinni eru gamankvæði,
gömul og ný — nokkrir gamlir
kunningjar frá Keflavíkur-reví-
um, úr Speglinum og heimablöð-
um. Leikskrár, heimablöð og
jafnvel Spegillinn eru í fárra
manna höndum, þessvegna er það
björgunarstarf gott, að safna þess
um „fönum" á fjóðurstaf og gefa
út í Ijóðabók, ásamt öllu því
Iiýja, sem hvergi hefur áður kom-
Ið út.
Kristni Reyr lætur vel að gera
gamankvæði og hann hefur það
til að bera, að láta ekki undan
þeim viðtekna hætti að allt bull
sé nógu gott í gamanvísur og
dægurlagatexta — heldur er í
kvæðum Kristins undirtónn hugs
unar og gamansemin sögð á var-
anlegan hátt, sem þolir daga og
ár og eru því kvæðin eins fersk
í dag eins og þau voru, þegar þau
voru sungin í fyrsta sinni.
Háðið er biturt vopn, og því
kann Kristinn Reyr að beita fim-
lega, þó ekki sé mikið vopna-
glam í kvæðum hans, heldur
hnittin yfir og eftirskrift atburða
sem eru alltaf að gerast.
Sumar líkingar og uppstillingar
Kristins eru þungskildar við hrað
an lestur — en annað svo leik-
andi létt að það lærist, sem ó-
gjarnan gerist við dægurlaga-
bullið.
Þó að nokkur kvæðanna í Mis-
litar fanir séu tengd Keflavíkur-
nöfnum og staðháttum, þá getur
gamansemin, háðið og eðli stað-
hátta, átt við hvaða Keflavík
sem er — því veldur hugsun og
vammlaus vinna. Vafalaust er
vandameira að kveða varanlegt
gamankvæði, en hástemd af-
mælis- og eftirmæli.
Kristinn Reyr gengur í
„stemningu" um Hafnargötuna
og sér hana á sinn hátt:
Sjá Hafnargatan birtist í Hörpu-
dagsins sól,
og húsin eru stínljóma vafin,
en kaldir gæjar starta til keyrslu
heims um ból,
og kappakstur um götuna er
hafinn,
og maður er í húmor, og maður
blístrar lag
og máske lykt af peningum
í blænum
og líf í sparisjóðnum og Ijós um
miðjan dag
og lánað útá sólskinið í bænum.
•
Þannig reykar Kristinn Reyr
ura Hafnargötuna heima, og sér
það fallega og dulda og skoplega
hvar sem farið er — kannske er
kíkt bak við veggina og kveðið
svo:
Morgun og maður á bágt
mórall úr hverri átt.
Svipur hjá sjón fer í gegnum
sjálfan sig rokkandi á veggnum.
Maður á mikið bátt,
og maður á meira bátt.
Mórar úr hverri átt
þokast að, þyrlandi ösku,
en þarna er slatti á flösku
og maður á minna bágt.
Það yrði of langt mál að vitna
í fleiri kvæði. Mislitar fanir verð-
ur að skoða, og skoða vel — bók-
in er eins og góð mynd, því leng-
ur, sem þú horfir á hana, þvi
veitulli verður hún — en umfram
allt, lesið bókina hægt, þó sá sé
ekki háttur gamankvæða venju-
lega — en þessi gamankvæði eru
óvenjuleg að því leyti að gerð
þeirra og gamansemi hittir beint
í mark, og eru ekki staðbundin í
þess orðs venjulegu merkingu.
1 fullri alvöru, Kristinn Reyr,
haltu áfram að kveða um þína
Keflavík. því sú ljóðagerð hittir
hverja vík á vogskornu landi.
—hsj—
að ná fullveðja aldri og kosninga
rétti.
Óþarfar eru allar lofræður um
nútíðar æskuna, hún eins og
æskulýður allra tíma, er hlaðin
lífsorku, grósnda og hugsjónum,
í eðli sínu góð og göfug. Hún er
dýrasti fjársjóður hverrar þjóð-
ar. Framtíðin er lögð henni í
skaut. En allar orðræður um
að æskumenn séu undanþegnir
ábyrgð á eigin verkum eru nei-
kvæðar og skaðlegar. Annars ætti
þessi marg umrædda Þjórsárdals
för, að vera sterk viðvörun, en
ekki alltaf á vörum manna. End-
urtekningin getur orðið til ills,
eins, — ýft sár foreldra og iðr-
andi ungmenna. Endurtökum að-
eins það fagra. göfuga og góða.
Víst ber að víta alla vanrækslu
og víxilspor í uppeldismálum.
Spellvirkjarnir skulu og ekki
bornir undan sökum. Þeim á að
refsa. Daglegar fregnir af vax-
andi afbrotum unglinga ættu að
vera nægileg aðvörun. Stemma
skal á að ósi. Án nokkurrar lin-
kindar verður að loka spillinga-
bælunum. Niðurrifsöflin verður
að stöðva í hvað myná sem þau
birtast.
Nú er tækifæri fyrir áhuga-
mennina að taka virkan, jákvæð-
an þátt í einhverjum þeim fé-
lagslegum samtökum, er nú
sækja fram á sviði uppeldismál-
anna. Þjóðkirkjan skipuleggur
margþætt æskulýðsstarf, æsku-
lýðsráð með stuðningi ríkis og
bæjar, og ýms félagasamtök taka
þátt í sókninni. Því ber að vera
bjartsýnn á framtiðina, þó skugg
sýnt sé nú i bili á vettvangi upp-
eldismálanna.
Framanskráðar hugleiðingar
eru forsendur þeirra tillagna, er
vænta má að til nokkurs gagns
geti orðið, ef til greina verða
teknar:
1. Börnum innan 16 ára ald-
urs sé án undanþágu bannaður
aðgangur að kvikmyndum, er
skaðlegar eru sálarlífi barna og
siðferðisþroska. Sömu aldurs-
flokkum sé og án nokkurrar und
anþágu (svo sem í fylgd með
forráðamönnum) bannað að
sækja hverskonar skemmtistaði
eða veitingastofur, þar sem á
fengi er um hönd hönd haft. Skir
teinisskylda sé lögboðin. Þess sé
stranglega gætt af eftirlitsmönn-
um barnaverndarráðs að börnin
séu ekki brotin.
2. Nauðsynlegt er að kirkjan,
æskulýðsráð og öll önnur félags-
samtök, er vinna að uppeldismál-
um hafi nána samvinnu, sam-
ræmi störf sín og verkaskipt-
ingu. Er þá m.a. haft í huga: a)
eftirlit með heimilum, er van-
Sirikit drottning af Thailandi,
sem er ofarlega á listanum yfir
10 bezt klæddu konur heimsins,
er ein af þeim sem klæðir sig
eftir aðstæðum en ekki tízku.
Hér er hún t.d. í gallabuxum og
nælon-stormblússu, enda í fríi í
norðurhluta lands síns. Kúrek-
inn, sem er með henni á mynd-
inni, er sonur hennar, Vaehira-
longkorn krónprins.
rækja uppeidi barna á einn eða
annan hátt. b) starfræksla upp-
eldisstofnana fyrir börn er nauð
synlegt er að taka frá foreldr-
um þeirra. c) Bygging og rekst-
ur tómstundaheimila og sumar-
búða. d) Ailar þessir, eða sam-
bandsstjórn þeirra beiti sér fyrir,
að eigendur kvikmyndahúsa
vandi meira val mynda en nú
tíðkast, einnig fyrir fullorðið
fólk. Þá sé þess og freistað, að
fá ráðamenn útvarpsins til að
fjarlægja vopnabrak og bylting-
aráróður úr því andlega fóðri,
sem heimilunum er ætlað til tóm
stundagamans.
3. Ákveðið verði í fræðslulög-
gjöfinni að biskupinn yfir ís-
landi hafi yfirumsjón með
kennslu kristinna fræða í barna
og ungmennaskóium, svo tryggt
sé að þeim einum sé falið það
starf, sem íil þess hafa bæði
þekkingu og trú. Þar sem við
verður komið annist sóknarprest-
ar kennsluna, en ella hafi þeir
umsjón með henni.
4. Æskulýðurinn sé örvaður til
félagslegrar samvinnu og hann
laðaður til beinnar þátttöku í
uppbyggingu s:nna eigin félags-
heimila. Á þann hátt má takast
að útrýma þeim skaðlega vana
að krefjast alls aí öðrum. Starf-
ið göfgar. Iðjuleysið fóstrar
freistingar. Dæmi um fórnfúst
starf er m.a. að finna hjá ung-
mennafélögum, kvenfélögum,
skátafélögum og KFUM, sem
býður æskumamnnum leiðsögn
sína um vandrataða vegi.
Til alls þessa þarf öflugan
stuðning ríkis og bæja. Vafa-
laust verður sá stuðningur ljúf-
lega veittur, og ekki síður, ef
vor kynborna æska þekkir sinn
vitjunarííma, verður sjálf með í
verki.
Steingrímur Davíðsson.