Morgunblaðið - 14.04.1965, Blaðsíða 3

KTiðvikudagur 14. apríl 1965
MORCUNBLADIÐ
3
Á fundi með Þjóðlcikhússtjóra í gær. Talið frá vinstri. Baldvin Halldórsson, Svend Aage Larsen, Jónas Árnason, Guðlaugur
Rósinkranz, Magnús Ingimarsson og Jón Múli Árnason.
Járnhausinn frumsýndur á 15 ára
afmæli Þjóðleikhússins
GamansöngSeikur bræöranna Jónasar og Jóns
*
IVtúla Arnasona verður þrítugasta íslenzka
leikrit Þjóðleikhussins
ÞJOÐLEIKHUSIÐ verður
fimmtán ára næstkomandi
þriðjudag, 20. apríl, og þann
dag veröur frumsýning í leik-
húsinu á nýjum, íslenzkum
gaman-söngleik, er nefnist
„Járnhausinn" og er eftir
bræðurna Jónas og Jón Múla
Árnasyni.
Á þessum fyrstu 15 árum
Þjóðleikhússins hefur það
sýnt alls 170 sviðsveitk að
meðtöldnm 20 gestaleikum frá
13 þjóðum í þremur heims-
álfum, og 30 íslenzkum verk-
um. Hafa alls verið um 3.200
sýningar og sýningargestir
nærri hálf önnur milljón.
Þjóðleikhússtjóri, Guðlaug-
ur Rósinkranz, bo'ðaði frétta-
menn á sinn fund í gær í til-
efni frumsýningarinnar á
þriðjudag og afmælisins. Voru
höfundar Járnhaussins þar
viðstaddir, leikstjóri Baldvin
Halldórsson, Svend Aage Lar
sen leikstjóri frá Kaupmanna
höfn, sem æfir dansa og
sviðshreyfingar, Magnús Ingi
marssion hljómsveitarstjóri og
Klemens Jónsson leikari.
Skýrði Þjóðleikhússtjóri svo
frá að ekki yrði efnt til neinna
stórtíðinda að þesu sinni, eins
og gert var á tíu ára afmæl-
inu, og engir kampavínsgos-
brunnar, eins og einhver orð-
aði þáð á prenti fyrir fimm
árum.
Verkið Járnhausinn á sér
nokkuð langa sögu, sagði Guð
laugur Rósinkranz. Þegar
gamanleikurinn Deleríum Bú-
bonis, sem þeir bræður sömdu
var leikinn hér í borg fyrir
nokkrum árum, ræddi Þjóð-
leikhússtjóri við Jónas og Jón
Múla um að fá nýjan gaman-
söngleik eftir þá til sýninga
hjá ÞjóðleikJhúsinu. Lá þetta
mál svo í deiglunni nokkurn
tíma, En í fyrra kom Jónas
Árnason til starfa hjá Þjóð-
leikhúsinu þegar hann þýddi
snilldarlega leikriti'ð Gísl eftir
írska höfundinn Brendan Be-
han. Taldi Guðlaugur Rósin-
kranz að það hafi heldur ýtt
á eftir þvi að Múlabræður
lykju við sitt eigið verk.
Höfundar sungu og léku.
í september s.l. fékk svo
Þjóðleikhússtjóri Járnhausinn
til yfirlestrar. „Og einn sunnu
dagsmorgun um haustið komu
Jónas og Jón Múli niður í
Jeikhús, sungu vísurnar og
léku nokkur aðalhlutverkin,“
eins og Guðlaugur orðaði það.
Var þá ákveðið endanlega að
taka Járnhausinn til sýninga
á þessu leikári.
Nú er leikurinn að verða
fullæfður, og frumsýning á-
kveðin á afmælisdegi leikhúss
ins. Ekki er rétt að fara að
rekja efni leiksins, sagði Þjóð
leikhússtjóri, en hann gerist
á síldarplani í ágætu kaup-
túni hér á landi. „Höfundar
og leikstjóri eru þaulkunnugir
síldarplássunum okkar,“ sag'ði '
Guðlaugur," og finnst mér
kominn tími til að skrifa leik
rit um þennan fisk, sem svo
margt veltur á í okkar þjóð-
félagi."
Fjöldi manns kemur fram á
sviðið, alls eru 52 leikarar,
dansarar og söngfólk, auk 17
manna hljómsveitar. Leik-
stjóri er eins og fyrr segir
Baldvin Halldórsson. Hefur
hann stjórnað fjölmörgum
sýningum Þjóðleikhússins, nú
síðast „Hver er hræddur við
Virginiu Woolf“. Svend Aage
Larsen er Þjóðleikhúsgestum
kunnur, því þetta er fimmta
verkið sem hann vinnur að
hér. Áður vann hann við sviðs
setningar á „Kysstu mig
Kata“, „Sumar í Týról“,
„Kátu ekkjunni“'og ,,My fair
lady“. Er Larsen sérstakur
snillingur að setja á svið
dansa, staðsetja hópsenur og
lagfæra hreyfingar. Hann var
hér í fimm daga fyrr í mán-
uðinum, en þurfti þá að
bregða sér til Bremen þar
sem hann stjórnaði sviðsetn-
ingu á „My fair lady“. Kom
hann svo til baka á mánudag.
Leikendur
Að leikendum í Járnhausn-
um skal fyrst frægan telja út-
gerðarmanninn og sildarsalt-
andann Eyvind, sem Róbert
Arnfinnsson leikur. Sonur
Eyvindar kemur mjög við
sögu, og leikur Gisíi Alfreðs-
son það hlutverk. Þessi sonur
er menntamaður og stundar
hagfræðinám í Þýzkalandi.
Vinur hans er svo Páll Sveins
son, guðfræðistúdent, sem
Árni Tryggvason leikur. Bessi
Bjarnason leikur Andrés Að-
alsteinsson, og Gunnar Eyjólfs
son séra Þorvald, sem er for-
máður Andaleitarfólagsins á
staðnum. Helga Valtýsdóttir
leikur Völu svörtu, skapmikla
konu og kýreiganda. Þá kem-
Kristbjörg Kjeld og Rúrik
í hlutverkum sinum
ur að sjálfsögðu síldarskips-
stjóri þarna fram, Helgi skip-
stjóri á Járnhausnum, í hönd-
um Rúriks Haraldssonar. Og
kærasta Helga er Gulla Maja,
dóttir prestsins, sem Krist-
björg Kjeld leikur. Ekki má
gleyma „ábyrgðarlausum, ung
um manni“, sem ekki er vert
að segja frá nánar að sinni,
en það hlutverk leikur gam-
anvísnasöngvarinn kunni,
Ómar Ragnarsson. Þá er fjöld
inn allur af minni hlutverk-
um, helmingur Þjóðleikhúss-
kórsins og sex balletdansarar.
Búningar frá Ellingsen og
Geysi.
Magnús Ingimarsson, hljóm
sveitarstjóri, hefur útsett öll
lög Jóns Múla fyrir hljóm-
sveitina, æft söngvana og
stjórnað þeim. Leikmyndir,
eða leiktjöld, hefur Gunnar
Bjarnason gert, og einnig ráð-
ið mestu um búningana (sem
fást hjá Ellingsen og Geysi,
eins og Jónas Árnason benti á.
En þaðan er einnig fleira af
sviðsbúnaði, eins og gengur
í síldarplássum). Og þá er
ótalinn landnámsmaðurinn Ó1
afur Járnhaus. Þótt hann sé
löngu heygður, kemur hann
enn við sögu síldarkauptúns-
ins, og hafa ibúaxnir skreytt
þorp sitt með styttu af land-
námsmanninum. Þessa styttu
gerði Bjarni Stefánsson, leik
tjaldasmiður.
Járnhausinn verður þrítug-
asta íslenzka verkið, sem sett
er á svið í Þjóðleikfhúsinu, og
átjánda nýja íslenzka leikrit-
ið. Hefur því leikhúsið sýnt
áð meðaltali tvö íslenzk leik-
rit á ári frá upphafi, og má
það teljast mjög gott.
★
Næsta verkefni Þjóðleik-
hússins er „Eftir syndafallið“
eftir bandaríska leikritaskáld-
ið Arthur Miller. Verður það
frumsýnt um miðjan næsta
mánuð. Um miðjan júní verð-
ur svo sýnd óperan „Madam
Butterfly" eftir Puccini. Leik-
stjóri verður Leif Söderström,
og hljómsveitarstjóri Nils
Grevelius, bá'ðir frá konung-
legu sænsku óperunni í Stokk
. hólmi. Með hlutverk Madam
Butterfly fer Rut Jakobson
frá Stora Teatren í Gauta-
borg, en önnur hlutverk
syngja Guðmundur Guðjóns-
son, Guðmundur Jónsson,
Svala Nielsen og Ævar Kvar-
an. Auk þess tekur Þjqðleik-
húskórinn að sjálfsögðu þátt
í sýningunni.
Þá er ætlunin að senda leik-
flokk frá Þjóðleikhúsinu á
leikferð um landið í sumar.
Fari'ð verður með „Hver er
hræddur við Virginiu Woolf“
og lagt af stað um miðjan
júní. Ráðgert er að ferðin
taki rúman mánuð.
í lok fundarins hjá Þjóðleik
hússtjóra tó'k Svend Aage
Larsen það fram að hann
væri sérstaklega þakklátur
fyrir að fá tækifæri til a’ð
koma hingað enn á ný, og
sérstaklega fyrir að fá að
vinna að íslenzkum söngleik.
Hann hefur á undanförnum
árum ferðast víða um Evrópu
og sett upp bandaríska og
brezka söngleiki, og tilbreyt-
ing að fá að kynnast íslenzk-
um leik. Þakkaði hann sam-
starfið í Þjóðleikhúsinu, og
kvaðst aðeins harma það að
hann kæmi handritalaus frá
Danmörku, en það væri þó
afsökun fyrir að koma aftur.
Þá þakkaði leikstjórinn höf-
undum, og Svend Aage Larsen
og öllum viðkomandi mjöig
ánægjulegt samstarf.
SIAKSHIMR
Á æfingu á Járnhausnum. Myndirnar tók Gísli Gestsson.
íslendingur 50 ára
Jónas G. Rafnar alþingismað-
ur minnist 50 ára afmælis ís-
lendings á Akureyri, með þess-
ul orðum í afmælisblaðinu:
„Allir, sem afskipti hafa af
blaðaútgáfu komast að raun um
að hún stendur höllum fæti fjár-
hagslega. I flestum tilfellum
kemst slík útgáfustarfsemi ekki
af án stuönings
áhugamanna..
Vikublaðið fs-
lendingur á Ak-
ureyri hefur nú
um langt skeið
verið helzta mál
gagn Sjálfstæðis
W\ flokksins á Norð
M urlandi. Flokkur
inn á því þeim mönnum mikið
að þakfca, sem stutt hafa að út-
gáfu þess.
Um þessar mundir eru liðin
50 ár frá því að tslendingur hóf
fyrst göngu sína.
Saga blaðsins er rakin í þessu
afmælisblaði. Sýnir hún að á
ýmsu hefur gengið, en miðað við
allar aðstæður má fullyrða að
íslendingur hafi reynzt hlutverki
sínu vaxinn, bæði sem fréttablað
og pólitískt málgagn.
Velunnarar blaðsins vona að
það eigi eftir að eflast og les-
endum fjölgi með ári hverju. Ég
nota tækifærið til að þakka út-
gefendum tslendings og ritstjór
unum langt og gott samstarf".
Hvað gerðist að
tjaldabaki?
Alþýðublaðið birtir í gær for-
ustugrein um 25 ára afmæli ís-
lenzks þjóðhöfðingjavalds. —
Kemst blaðið þar meðal annars
að orði á þessa leið:
„Merkileg saga er af viðbrögð
um íslendinga í byrjun ofriðar-
ins Í939 og raunar skömmu fyrir
ófriðinn. Þá var á stuttu tíma-
bili reynt að framfylgja ítrasta
hlutleysi við erfiðar aðstæð-
ur. Um áramótin 1939—40 munu
Bretar hafa varað íslendinga við
þeirri hættu ,að nazistar kynnu
að hernema Danmörku, og
höfðu því íslenzkir valdamenn
nokkurn fyrirvara til að unidir-
búa viðbrögð sín 10. apríl 1940,
hvort sem þeir hafa sjálfir séð
viðburði þessa dags fyrir eða
ekki.
Sumir þeir menn, sem tóku
mestan þátt í þessum atburð-
um eru látnir. Aðrir finna aldur
hníga yfir sig, en samt hefur
furðu lítið verið skrifað um
það, sem gerðist að tjaldabaki
á þessum örlagatímum".
Heimta meiri
verðbólgu
Halldór Kristjánsson á Kirkji
bóli er ritar í gær grein í Tím
ann um verðbólgu, og kemst þai
meðal annars að orði á þessí
leið:
„Fyrir rúmlega 30 árum keypt
ungur maður sér líftrygginu
Honum var sagt að græddui
væri geymdur eyrir, og enda þót
fjölskylda hans og heimili yrði
svo gæfusöm að hann lifði ti
góðrar elli, væri það heldur ekk
amalegt að fá þá samansparað:
fjárhæð greidda út með góðun
skilum. Talsmenn tryggingarim
ar skírskotuðu til ráðdeildar oí
fyrirhyggju.
Fyrstu árin þurfti þessi mað
ur að láta af hendi 6 dilka ti
að fá upp í iðgjaldið, en ni
myndi honum endast eitt laml
í 10 ára iðgjald. Eftir nokkur ái
fellur tryggingin til greiðslu. E:
hún væri greidd í dag fengi him
tryggði maður andvirði þriggj:
dilka eða helming þess verð
mætis, sem hann lét af hend
upp í iðgjald sitt fyrsta árið
Hvort það verður hálft lambs
verð eða heilt, sem hann fæ:
að lokum til að gleðjast við
ellinná skal ósagt látið.“
Þrátt fyrir þetta vilja Fram
sóknarmenn halda áfram aU
kynda elda verðbólgunnar.