Morgunblaðið - 23.06.1965, Blaðsíða 13

Miðvikudagur 23. júní 1965
13
MORGUNBLADIÐ
Dr. Richard Beck
Fjölþættar og merkilegar endurminningar
MEÐAL þeirra rita, sem bæt'ust
1 bókabú mitt í ógleymanlegri
ferð okkar hjónanna til ættjarðar
etranda síðastliðið sumar, voru
endurminningar Árna Óla, Erill
©g ferill blaðamanns hjá Morgun
blaðinu um hálfa öld. Eru þær
J>annig vaxnar bæði um athyglis-
vert innihald og sambærilega
meðferð þess, að mér virðist það
á alla staði sæmandi að geta
þeirra að nokkru, þó að dálítið
eé frá liðið síðar þær komu á
bókamarkaðinn; en þær komu út
á vegum ísafoldarprentsmiðju
tim jólaleytið í fyrra, og eru
etærðarbók (452 bls.) og hin vand
aöasta að öllum frágangi.
í gagnorðu forspjalli lýsir Árni
ébyrgðarmiklu og vandasömu
hlutverki blaðamannsins á svo
prýðilegan og markvissan hátt,
að leit mun á jafn góðri, hvað þá
betri, skilgreiningu þess; enda
eegir hann réttilega: „Þetta má
kalla nokkurs konar trúarjátn-
ingu manns, sem hefir helgað
blaðamennskunni ævistarf sitt“.
Heíst síðan fyrri hluti bókar-
innar, sem tekur yfir timabilið
1913—1920, og er þar fyrst greint
tfrá aðdraganda stofnunar Morg-
unblaðsins, hinni djörfu hug-
mynd Vilhjálms Finsens, sem þá
var ungur stúdent í Kaupmanna-
höfn, um stofnun nýtízku dag-
biaðs í Reykjavik. Lýsir sér þar
bæði stórhugur hans og framtíð-
artrú, sem ekki létu sér til
ekammar verða, því að draumur
hans um stofnun slíks blaðs varð
að veruleika, er Morgunblaðið
hóf göngu sína haustið 1913.
í næsta kafla segir Árni frá til-
drögunum að því, að hann gerð-
ist frá upphafi vega þess starfs-
maður hjá blaðinu, og varð jafn-
tframt, eins og hann orðar það,
„fyrsti blaðamaður á íslandi“, en
Iþað skilgreinir hann þannig, að
íram að þeim tíma hefðu engir
blaðamenn verið til á íslandi, í
hinum rétta skilningi þess orðs,
heldur eingöngu ritstjórar. Er
tfróðlegt að kynnast því, hvernig
leið hans lá inn í blaðamennsk-
una, þar sem hann átti eftir að
inna af hendi svo mikið og merki
legt ævistarf. í kaflanum „Reykja
vík 1913“ er brugðið upp glöggri
mynd af höfuðborg íslands eins
og hún var á þeim árum, og gerir
•ú lýsing lesandanum stórum auð
veldara að skilja þá erfiðleika,
•em Morgunblaðið átti við að
■tríða fyrstu árin; þessu næst er
lýst ísafoldarprentsmiðju, þar
*em blaðið var prentað. Fýrir-
•agnir eftirfarandi kafla skýra
nægilega efni þeirra: „Blaðinu
hleypt af stokkunum'*, „Reynslu-
iími“, og „Erfiðleikar". En eigi
lær maður lesið þá baráttusögu,
»vo að maður dáizt eigi að stefnu
Sestu og þrautseigju eigendanna
og útgefendanna, þeirra Vil-
hjálms Finsens og Ólafs Björns-
•onar, enda gengu þeir sigrandi
af hóhni örðugleika hinna fyrstu
éra.
f kaflanum „Friðarslit 1914“
•egir einkum frá fréttaöflun og
tfréttaflutningi blaðsins í sam-
bandi við heimsstyrjöldina fyrri,
©g gegnir svipuðu máli um kafl-
‘tnn um ensku skeytin.
Kaflinn „Einar Benediktsson
©g „Þjóðin" er harla eftirtektar-
verður, bregður birtu á andstæð-
urnar í skaphöfn þess stórbrotna
•kálds vors og sterka persónu-
leika. Næsti kafli, „Englarnir hjá
Mons", er af allt öðrum toga
•punninn, en þó mun ýmsum
þykja hann athyglisverður, og
þá einkum þeim, er áhuga hafa
á dulrænum fyrirbærum.
Brunanum mikla í miðbænum
f Reykjavík í apríl 1915 er lýst á
e’ftirminnilegan hátt í samnefnd-
um kafla, enda var Ámi sjónar-
vottur að þeim hörmulega at-
burði, tók, meira að segja, sinn
þátt í þvi að slökkva eldinn og
bjarga húsmunum úr greipum
hans, og ritaði síðan fyrstur
manna um brunann í blað sitt.
Stórum ánægjulegra er það, á
hinn bóginn, að vera förunautur
höfundar í sumarfríum hans norð
ur í land á æskustöðvar hans, og
síðan viðar um land, sem sagt er
frá í næsta kafla bókarinnar; en
þær ferðir, og sérstaklega hin
fyrsta þeirra, urðu til þess að
opna augu Árna fyrir fjölbreytni
og ^ásemdum íslenzkrar nátt-
úru, en þeim hefir hann lýst í
hinum ágætu bókum sínum um
ísland, er hita um hjartarætur
hverjum góðum íslendingi, og
auka honum heilbrigða ást á
iandi sínu og þjóð.
Kaflinn „Smámunir" er einkar
skemmtilegur, því að þar kennir
svo margra grasa, fléttað saman
gamni og alvöru. Þótti mér sér-
Ámi óla.
staklega fróðlegt að lesa það,
sem þar er skráð því til staðfest-
ingar, að ísafoldarprentsmiðja
megi teijast „arftaki elztu prent-
smiðjanna á landinu, Hólaprent-
smiðju og Hrappseyjarprent-
smiðju".
í næstu köflum lýsir Ámi dag-
legum störfum sínum hjá Morg-
unblaðinu, húsnæði blaðsins, og
loks þeim tímamótum í sögu
þess, er þeir Vilhjálmur Finsen
og Ólafur Björnsson seldu blaðið
nýju útgáfufélagi árið 1919. Var
þess einnig eigi langt að bíða, að
Ámi iéti af störfum hjá biaðinu
um sinn, en hann fór 1. júlí 1920.
Ágætiega ber Árni yfirboður-
um sínum, þeim Vilhjálmi Fin-
sen og Ólafi Björnssyni, söguna,
enda var þar, að dómi annarra,
sem þá þekktu bezt, um mikla
hæfileika- og ágætismenn að
ræða. Aðrir samverkamenn Árna
við blaðið á þessum árum fá
einnig hinn bezta vitnisburð hjá
honum. Meðal þeirra voru þeir
Baldur Sveinsson blaðamaður og
Björn P. Kalman lögfræðingur,
en þeir höfðu báðir áður dvalizt
í Vesturheimi og báðir verið með
ritstjórar vikublaðsins Lögbergs
í Winnipeg. Réttilega farast
Árna því orð, er hann segir: „Það
má því segja að Morgunblaðið
nyti góðs af reynslu, er blaða-
menn höfðu afiað sér bæði aust-
an hafs að vestan“.
Með ársbyrjun 1926 varð Ámi
á ný blaðamaður við Morgunblað
ið, og var það síðan áratugum
saman, en um það tímabil (1926
—1963) fjallar seinni hluti bók-
arinnar. Voru þeir Jón Kjartans-
son og Valtýr Stefánsson þá orðn
ir ritstjórar blaðsins, og helgar
Árni þeim að verðleikum sérstak
an kaíla, og fer um þá miklum
lofsyrðum sem óvenjuiega hæfi-
leikamenn og drengskaparmenn i
senn. Ég var svo heppinn að kynn
ast báðum þessum mönnum dá-
lítið persónulega, en þó meir
Valtý Stefánssyni, og voru þau
kynni með þeim hætti, að ég
mun ávallt minnast þeirra beggja
með hlýieik og virðingu. í næsta
kafla, „Hjá Morgunbiaðinu aft-
ur“, lýsir Ámi þeim breytingum,
sem orðið höfðu í sambandi við
útgáfu blaðsins meðan hann var
fjarverandL
Um seinni hluta bókarinnar,
sem tekur yfir miklu lengra
tímabil og er að sama skapi um-
fangsmeiri heldur en fyrri hlut-
inn, má yfirleitt segja, að þar er
hver kaflinn öðrum fróðlegri.
Skulu þessir taldir: „Gisting hjá
Eiríki prófessor Briem“ (í Við-
ey), „Fyrsta utanför" (um sögu-
ríka Þýzkalandsferð íþrótta-
manna úr Glímufélaginu Ár-
manni), „Hitaveitan", „Fyrsta
flugferð“ (um upphaf flugferða
á íslandi), „Flug Ahrenbergs",
„Fornminjar", „Alþingishátíðin",
„Tvær þýzkar flugheimsóknir",
„Hvaladráp í Fossvogi", „Peur-
quoi pas?“, „Litið suður tillanda"
(einkum um Spánarför 1953), og
„Sóimyrkvinn 1954“.
Sýnir upptalning þessi, þótt
eigi sé hún tæmandL að hér gætir
hreint ekki litiiiar fjölbreytni, og
margar eiga frásagnir þessar
verulegt sögulegt gildL eins og
fyrirsagnir þeirra gefa í skyn.
Fannst mér kafiinn „Fornminj-
ar“ sérstakiega heiiiandi frá því
sjónarmiði, en þar segir frá ferð-
um höfundar á ýmsa sögustaðL
og er sú frásögn öll mjög lifandL
auðfundið, að þar er farið hönd-
um um efnL sem djúp ítök á í
huga hans, enda kemst hann
þannig að orði um það efni:
„Það er skylda blaðamanns að
reyna að þekkja þjóð sína og
skilja hana. En fyrsta skilyrðið
til þess er að kynnast sögu henn-
ar og sjá af hvaða bergi nútíðin
er brotin. Sagan er slungin mörg-
um þáttum og einn þáttúrinn er
sá, sem fornar minjar geyma.
Þar eru heimar horfins tíma,
hundraða ára falin í grundu
minning þögul ótal anna —,
segir skáldið Fornólfur. Og þeir,
sem rekja sig eftir þessum þætti
sögunnar, fá ýmist staðfestingu á
sannsögulegu giidi munnmæla og
skráðra heimilda, eða þeim birt-
ist ný vitneskja og varpar ljósi
yfir margt, sem áður var þoku
hulið“.
Þetta er viturlega mælt, og má
óhætt segja, að Árni hafi lifað
samkvæmt þessari kenningu
sinni og fært sér hana vel í nyt,
eins og bækur hans sýna degin-
um ljósar.
í seinni hluta bókarinnar er
einnig fjöldi prýðisgóðra greina
um einstaka menn, er að ein-
hverju leyti voru sérstakrar frá-
sagnar verðir, og má þessar
nefna: „Örlög blaðamanns" (um
Ólaf Felixson ritstjóra), „Risinn
úr Svarfaðardal“, og „Solberg
fiugmaður“, að mörgum öðrum
ótöldum.
Þá er sérstök ástæða til að
fara nokkrum orðum um loka-
kafla meginmáls bókarinnar, sem
fjallar um Lesbók Morgunbiaðs-
ins, en Árni var ritstjóri hennar
nærri því frá byrjun (en hún hóf
göngu sína haustið 1925) og fram
á síðustu ár. Varð hún . höndum
hans mikið merkisrit, eins og
kunnugt er, þjóðleg og fróðleg,
en jafnframt fjölbreytt að efnL
enda naut hún að sama skapi
verðskuldaðra vinsælda.
Bók sinni lýkur Árni síðan
með stuttri grein, er hann nefnir
„Ofurlítil eftirhreyta", drepur
hann þar á hinar stórfelldu breyt
ingar og mikiu framfarir, sem
orðið hafa á íslandi á því hálfrar
aldar timabili (1913—1963), sem
bók hans tekur yfir. Þó að þar sé
óhjákvæmilega stiklað á stærstu
atriðum, er sú upptalning ein sér
ærin sönnun þess, hver gæfa það
er að hafa verið íslendingur á
þessari öld.
Eins og aðrar bækur Áma, eru
þessar endurminningar hans eigi
aðeins fróðlegar mjög, heldur
einnig prýðisvel í letur færðar,
lipurlega skrifaðar og læsilegar,
og auðséð, að þar heldur á penn-
anum þaulvanur rithöfundur,
sem kann ágæt tök á móðurmál-
inu. En þessi bók um blaða-
mennskuferil hans er jafnframt
hreint ekki lítill þáttur í sögu
Morgunblaðsins, en saga þess,
hins vegar, snar þáttur og um-
fangsmikill í sögu íslenzkrar
blaðaútgáfu og blaðamennsku.
Þessar endurminningar Áma
Óla, eins og önnur störf hans á
sviði blaðamennskunnar, bera
því ótvírætt vott, að honum hef-
ur í ríkum mæli tekizt að vera
trúr þeirri blaðamannsköllun
sinnL er hann skilgreinir svo fag-
urlega í forspjalli sínu að þessari
bók sinni, og um leið orðið þjóð
sinni hinn þarfasti maður.
Matsveinn
Matsvein og háseta vantar á m/b Hauk sem fer
á síldveiðar við Suðvesturland.
Upplýsingar um borð í bátnum við Grandagarð.
Hestaferð á Þingvöll
Hestar leigðir í skemmtiför á kappreiðarnar á Þing-
völlum þann 26. og 27. júní næstk, Lagt af stað frá
Hrísbrú kl. 15,00 á laugardag. Nánari uppL að
Hrísbrú. Sími um Brúarland (22060).
52 tonna bátur til sölu
á mjög hagstæðu verði. Báturinn er á troHi og
fylgja trollveiðarfærin ef óskaö er.
Austurstræti 12
Símar 14120 og 20424.
(skipadeild)
Nýkomið
Ensk
ocp Tékknesk
Gólfteppi
Teppadr eglar
Margar breiddir.
Sérstaklega fallegir litir.
Teppamoff tur
Teppafílt
Margar gerðir.
Geysir hf.
Vesturgötu 1.
Hús við Lágafell
4—5 herbergja, vandað einbýlisbús til sölu. Blta-
veita, stór ræktuð lóð og víðsýni mikið.
Upplýsingar á staðnum kl. 7—9 e. h.
Egill Marteinsson, Hlíðartúni Mosfhr.