Morgunblaðið - 24.12.1968, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. DESEMBER 1968
17
SÉRA BJARNI GISSURAR-
SON í Þingmúla, sem eins
og kunnugt er, var sautj-
ándu aldar skáld, orti Söng-
vísu á jólahátíðinni, sem í er
þetta erindi:
Fögur jól,
fagra sól,
færðu í mitt hús.
Ég vil glaður
játa það,
minn Jesús,
þú ert skjól,
sæla sól,
sanna líf, hrós,
bótin meina,
braut hreina,
bjart ljós-
Ef til vill er sú skæra,
ómengaða guðstrú, sem lýsir
sér í ljóði Bjarna, sjaldg'æf
í Ijóðum nútímaskálda. En
það haggar ekki þeirri stað-
reynd, að hér hefur skáldið
komist næst kjarna jólahá-
tíðarinnar; á henni verður
Kristur það skjól, sem ekki
fýkur í hvemig sem viðrar.
Á fæðingarhátíð Krists
hætta jafnvel byssumar að
gelta um stundarsakir,
sprengjurnar eru lagðar til
hliðar. Þetta hafa skáldin
fundið, eins og aðrir menn,
og ljóð þeirra eflast oft af
þessari dýrmætu vissu. Þá
er spurt um barnið, frelsar-
ann í mynd barnsins; og það
jarðneska barn, sem horfir
út í óvissu tímans, spyr,
fálmar.
Ljóðið er kannski öflug-
ast, takist því að eignast, þó
ekki sé meira en brot af
ljóma þeirra augna, sem
mæta hreyknum foreldmm
að morgni eða eftir önn
dagsins; hlutverk smá-
gerðra handa er að halda á-
fram sköpun heimsins,
breyta honum gerist þess
þörf. Sá sannleikur, sem
verður inntak ljóðsins, á að
ríða inn í þá Jerúsalem, sem
okkur ber skylda til að
geyma í brjóstum okkar. Á
jólunum heyrum við þann
klukknahljóm betur en
áður.
Vetrarsólin á að færa í
hús okkar þá bót meina,
sem er öðmm æðri. Með
hjálp skáldskaparins eigum
við að rata á brautina, ljóða
skálda eins og Bjama í
Þingmúla, sem er okkar
skáld árið 1968 eins og
þeirra landsmanna, sem
hann á hörðum tímum í
sögu þjóðarinnar, rímaði
fyrir söngvísu á jólahátíð.
Jón M. Samsonarson, sem
sá um útgáfu á kvæðum
séra Bjarna Gissurarsonar í
Þingmúla, og kallaði Sólar-
sýn. (Séra Bjarni Gissurar-
son í Þingmúla: Sólarsýn.
Kvæði. Bókaútgáfa Menn-
ingarsjóðs, Reykjavík 1960),
skrifar í eftirmála: „Bjarni
er rétttrúnaðarmaður og
öruggur í trú sinni. Guðs orð
er óhagganlegur sannleikur,
og á gmndvelli þess hvíla
skoðanir hans- Guðstrú
skáldsins er sannfæring, efa-
laus og sjálfsögð, trú sem
veitir öryggi og birtu. Guð
er hið æðsta, skapari og
gjafari. Hann er upphaf alls
og heldur öllu í styrkri föð-
urhendi. Ekkert verður án
hans vilja, og honum er
ekkert um megn. Fyrir
kraft hans lifnar allt og lif-
ir við skin sólar “
Ég get aftur á móti ekki
fallist á þá skoðun Jóns M.
Samsonarsonar, að heims-
mynd Bjarna „býsna frá-
bmgðin hugmyndum nú-
tímamanna“, geti orðið
nokkur tálmi við lestur
kvæða hans. Eða er Dante
Alighiere fjarlægur okkur
af því að hann var í öðrum
söfnuði en við? En vissulega
eru þeir ólíkir austfirska
skáldið, sem átti svo hreint
og óspillt hjarta og orti svo
fagurlega um samlíking sól-
arinnar þrátt fyrir ómjúkt
veraldarvafstur — og Flór-
ensbúinn, sem brynjaður
trúarheimspeki miðalda,
stillti klukku heimsbók-
menntanna, m. a. með lýs-
ingum á kvölum hinna for-
dæmdu í víti. Hinn síðar-
nefnda hefur Guðmundur
Böðvarsson nýlega gert til-
raun til að kynna lítillega
fyrir íslenskum lesendum:
(Dant.e Alighieri: T*ólf kvið-
ur úr Divina Commedia. —
Bókaútgáfa Menningarsjóðs,
Reykjavík 1968).
Löngu seinna en Bjami í
Þingmúla, var uppi skáld,
sem leyfði sér ýmislegt bæði
í skáldskap og dómum um
aðra menn; engu að síður
varð hann dýrlingur Is-
lendinga framar öðrum,
enda réttborinn til þess.
Hann orti Jólavísu, og þó
hún sé með nokkmm öðrum
hætti að allri gerð en söng-
vísa Bjarna, þá er ástæða
til að íhuga hana á þessu
ári og reyndar öll ár; svo
nátengt er þetta ljúfa skáld
öllu því, sem íslenskt getur
kallast:
Jólum mínum uni ég enn, —
og þótt stolið hafi
hæstum guði heimskir
menn,
hef eg til þess rökin tvenn,
að á sælum sanni er enginn
vafi.
Er ekki hér fastar kveðið
að orði en hjá séra Bjarna
Gissurarsyni? Er þetta eftir
eitthvert skáldið, sem gerir
sér það að leik að gera at í
þjóðinni og kristni hennar,
en þorir svo ekki öðru und-
ir lokin en játast því, sem
heilagt er. Því er skjótsvar-
að. Hér er Jónas Hallgríms-
son á ferð, eins og flestir
munu vita. Skáld annarrar
tjáningar og vinnubragða en
Bjarni Gissurarson, en skáld
kristinnar trúar eins og
hann.
En Jólavísa Jónasar, er
hugvekja - og er eins og ljóð
Bjama tímans, sem við lif-
um. Þannig er að vera klaæ-
íker. Og er það ekki ein-
kenni stórskáldanna, að
höfða til allra tíma, þótt
vafalaust muni finnast
menn, sem neita því með
nokkmm rökum, að séra
Bjarni Gissurarson hafi ver-
ið stórskáld-
Að orða eitthvað fagur-
lega á óyggjandi hátt, er það
ekki að eignast hlutdeild í
eilífðinni — og er það ekki
að verðskulda heitið nútíma
skáld? Hvað um Bjarna
Gissurarson í Þingmúla og
Jónas Hallgrímsson? Eigum
við ekki að hlusta á þá í
dag. Eða eigum við að
standa fyrir utan eins og
Einar Benediktsson:
Mín trú er ekki arfgeng
sögn, á allra leiðum spurð,
ég á mér djúpan gmn, sem
nóttin elur.
Ég geri ráð fyrir því, að
flestir muni taka undir með
séra Bjarna Gissurarsyni á
þessum jólum sem öðrum:
Fögur jól,
fagra sól,
færðu í mitt hús.
Það er sannarlega kominn
tími til að við hyggjum bet-
ur að ýmsu því í íslenskum
skáldskap fyrri alda, sem
ekki hefur verið í hávegum
haft. Hallgrímur Pétursson
var ekki eina trúarskáldið
á sautjándu öld- Þá vom
uppi fleiri merk skáld, og
ljóðagerð þeirra er ekki fjar
lægari okkur en margt það,
sem fyllir stofur okkar um
jólin.
Jóhann Hjálmarsson.
Árið 1939 kom svo út „Grapes
of Wrath“ (Þrúgur reiðinraar) og
fyrir þá bók hlaut haran banda-
rísku Pulitzerverðlaunin ári síð-
ar, svo sem fyrr er getið. Sú bók
vakti víða úlfaþyt í Bandaríkj-
unum og Steinbeck var af mörg
um stimplaður kommúnisti. Síðar
átti Steinbeck oft eftir að lýsa
afstöðu sinni til hugmyndafræði
kommúnismans og var þá ekki
myrkur í máli frekar en endra-
nær, því að hugprýði og kjark
til að aegja það sem honum bjó
í brjósti, skorti hann aldrei.
Eins og sjá má af þessari upp-
talningu var Steinbeck mjög af-
kiastamikill og frjór rithöfundur
á árunpm 1930—1940. Á stríðs-
árunum var hann fréttaritari á
Kyrrahafsvígstöðvunum og skrif
aði þaðan margar greinar, sem
vöktu athygli. Síðan virtist sem
mokkuð drægi af honum, þótt
hann sendi frá sér bækur öðru
hverju og gagnrýnendur þótt-
ust verða varir við hnignun í
skrifum hans. Því varð útkoma
bókarinnar „Austan Edens“ fjöl
mennum lesendahóp hans um all
an heim ósvikið fagnaðarefni.
Árið 1967 ákvað John Stein-
beck að gerast stríðsfréttaritari
í Vietnam. Hann lét ekki sitja
við orðin tóm og hélt þangað taf
arlaust, þá var hann 65 ára að
aldir. Þaðan skrifaði hann fjölda
greina og birtust nokkrar þeirra
í Mbl. á sínum tíma, „Bréf frá
Víetnam." í „Austan Edens“
hafði Steinbeck skriíað: „Hverju
á ég að berjast fyrir og_ hverju
á ég að berjast gegn? Ég held,
að frjáls leitandi hugur manns-
ins sé það verðmætasta í heim-
inum. Og þessu ætla ég að berj-
ast fyrir — frelsi hugans til að
taka þá stefnu, sem hann óskar,
og af sjálfsdáðun. Og þeasu ætla
ég að berjast gegn — hverri hug
mynd, trú eða stjóm, sem tak-
markar eða útilokar frelsi einstakl
ingsins.“ Kannski lýsa þessi orð
hans vel því sem hann taldi að
væri að gerast í Víetnam. Og
stefnu sinni var hann trúr alla
tíð.
Alls munu um 27 bækur liggja
eftir John Steinbeck og þýðing-
ar á verkum hans hafa komið á
milli þrjátíu og fjörutíu tungu-
málum. Ásamt Ernest Hemingway
sem hann átti margt annað sam-
eiginlegt með, mun hann sjálf-
sagt vera einn mest lesni Nóbels
höfundur í heiminum. Og þeir
tveir eru meðal þeirra höfunda
bandarískra sem hafa mótað sam
tíð sína hvað mest og áhrifa
þeirra mun gæta áfram um ó-
komna framtíð.
John Steinbeck var fæddur 27.
febrúar 1902, og lézt sl. föstudag
66 ára að aldri.
Steinbeck með eiginkonu sinni.