Morgunblaðið - 01.09.1970, Blaðsíða 17

MORGUNBL.AÐI.Ð, ÞRIÐJUDAGUR 1. SEPTEMBER 1970
17
Sættast Rússar
og Kínverjar?
Ekki deilt um grundvallar-
atriði, segir fyrrverandi
Moskvu-sendiherra Breta
Eftir Iain
Hamilton
Bók, sem nýlega kom út
í London um utanríkis-
stefnu Sovétríkjanna, hef-
ur komið af stað töluverð
um umræðum, einkum
vegna þess að höfundur-
inn, Sir William Hayter,
er vantrúaðri en almennt
gerist á þá kenningu, að
meginmarkmið Sovétríkj-
anna hafi breytzt, í tölu-
verðum mæli, og að þau
séu ekki eins víðtæk og áð
ur. Hayter er fyrrverandi
sendiherra Breta í
Moskvu. Hann lieldur þvi
einnig fram í bók sinni, að
klofningiu- Kússa og Kin-
verja sé ekki eins djúp-
stæður og víðtækur og lát
ið hefur verið í veðri
vaka. Hér á eftir fer um-
sögn um bókina eftir Iain
Hamilton, fyrrverandi rit-
stjóra brezka vikuritsins
„Spectator".
Þrátt fyrir breytilegt veður
á yfirborðinu, frost eða þíðu,
fer klaki aldrei úr jörðu í
nyrztu hlutum Sovétríkjanna.
Svipuðu máli gegnir um
grundvallarafstöðu sovézkra
valdhafa til Vesturlanda.
Klakinn þiðnar aldrei. Andúð
þeirra er óumbreytanleg og
óumflýjanleg, þótt annað
kunni að virðast á yfirborð-
inu.
Þessi staðreynd er öruggust
allra þeirra hörðu staðreynda
sem Sir William Hayter tin-
ir tii í nýútkominni bók sinni
um utanrikismálastefnu Sov-
étrikjanna, „Russia and the
World“. Hann hefur að eink-
unnarorðum tilvitnun i Mach
iavelli: „Ég hef talið rétt að
segja frá hlutunum eins og
þeir eru i raun og sannleika,
en ekki eins og menn ímynda
sér að þeir séu.“ Sé það rétt
sem skáldið T.S. Eliot sagði,
að „mannkynið þoli ekki of
mikinn veruleika", þá er að-
ferð höfundar ekki til þess
fallin að vekja áhuga þeirra,
sem kæra sig lítt um að skilja
hismið frá kjarnanum. Bókirí
höfðar til dæmis ekki til
þeirra, sem af einhverjum
ástæðum, sem ættu að vera
þeim sjálfum ljósar, vilja
leggja trúnað á þá kenningu,
að leiðir Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna muni mætast.
í þröngum skilningi er það
rétt, að varla getur heitið að
þjóðarhagsmunir þessara
tveggja stórvelda rekist á. Og
þó segir Sir William, að þeg-
ar öllu sé á botninn hvolft,
sé óhugsandi, að þau geti bor
ið traust hvort til annars,
þrátt fyrir öll dæmi þess
hvernig hagsmunir þeirra fari
einstöku sinnum saman í ein-
stökum málum (eins og í því
að takmarka kjarnorkuvig-
búnaðinn til þess að komast
hjá sivaxandi fjárútlátum og
að forðast beina árekstra í
ýmsum heimshlutum eins og í
Miðausturlöndum).
Hver er ástæðan ? Bilið
milli ólíkra hugmyndakerfa
er auðvitað augljóst. En Sir
William telur, að ósamræmi I
ástandi því sem ríkir eigi
miklu meiri þátt í því að
eyða gagnkvæmu trausti:
„Heimssýn kommúnista
krefst þess, að Rússar trúi
þvi að kerfi þeirra verði
aldrei öruggt fyrr en það
verði alls staðar ríkjandi.
Enda þótt Bandaríkjamenn
telji hins vegar án vafa, að
aðrar þjóðir heims verði ham
ingjusamari ef þær tileinka
sér bandaríska lífshætti, þá
finnst þeim það ekkert skil-
yrði þess, að þessir lífshættir
haldist við lýði, að allir aðrir
tileinki sér þá.“
Skrúðmælgi sovézkra for-
ustumanna og aðgerðir, sem
fyrirskipaðar eru í skúma-
skotum stjórnmálanefndarinn
ar og KGB (rússnesku örygg
islögreglunnar) virðast stang
ast á. Ræðurnar eru ennþá
byltingarkenndar og herska.
ar, en margar aðgerðirnar eru
í svipinn íhaldssamar og ætl-
aðar til varnar. Er þá hægt,
eins og oft er haldið fram,
að gera greinarmun á þjóðar-
hagsmunum Sovétríkjanna
og markmiðum byltingahug-
mynda þeirra? Sir William
kemst að þeirri niðurstöðu,
að svo sé ekki: „sami hlut-
urinn er aðeins nefndur tveim
ur nöfnum," segir hann. Að-
stæður breytast, og breytt er
um aðferðir til að mæta þeim,
en grundvallarstefnan verður
áfram sú sama.
„Stundum getur virzt mót-
sagnakennt að heyra þung-
lamalega, íhaldssama skrif-
stofuembættismenn básúna
byltingarkennd slagorð. En í
þessu felst engin mótsögn.
Varðveizla þessa viðamikla
skrifstofubákns krefst bylt-
ingar annars staðar til þess
tryggja öryggi þess. .. “
L.OKAÐ ÞJÓÐFÉLAG
Benda má á annað ósam-
ræmi í jafnvægi Bandarikj-
anna og Sovétríkjanna, og
gæti það orðið umhugsunar-
efni róttæku ungu fólki á
Vesturlöndum, sem aðhyllist
það sjónarmið maoista, að
enginn raunverulegur grund
vallarmunur sé á Rússlandi
og Bandaríkjunum: „Þetta ó-
samræmi felst í því, að vitn-
eskja almennings í þessum
tveimur löndum stendur á
gerólíku stigi. Við getum
fræðzt um allt, sem við vilj-
um fá að vita um Bandarík-
in: fá þjóðfélög eru eins op-
in. En Sovétríkin eru innilok
uð. Sjúkleg pukursástriða fel
ur ýmsar hliðar mannlífsins,
sem öllum væru sýnilegar
alls staðar annars staðar og
öllum væri leyft að rökræða
um. Stefnan er ákveðin í
laumi án umræðna fyrir opn-
um tjöldum og þegar hún er
loksins tilkynnt opinberlega,
er að vísu varið til þess
miklu rúmi, en reynt að segja
þannig frá málunum, að eins
lítill fróðleikur komi fram og
mögulegt er.“
1 formála bókar sinnar
„Rússland og Vesturlönd ítíð
Leníns og Stalíns", semfyrst
kom út fyrir 10 árum furð-
aði George Kennan (sem fékk
innsýn frá fyrstu hendi i sov-
ézk viðhorf i bandarísku ut-
anríkisþjónustunni eins og
Sir William í brezku utanrík
isþjónustunni) sig á því, hve
saga utanríkismála Sovétríkj
anna vekti litla athygli á Vest
urlöndum. Hann benti á það,
að áróðurssagnfræðingar í
Sovétríkjunum væru önnum
kafnir við að mynda skoð-
anir, sem að gagni gætu kom-
ið ríkjandi viðhorfum og
markmiðum sovézka kommún
istaflokksins og köstuðu rýrð
á vestræna stjórnmálamenn
og störf þeirra og hugsjónir
vestrænna þjóða. Hann kvað
óviturlegt að virða að vett-
ugi þessi frámunalega hlut-
drægu skrif.
„Sú skoðun á samskiptum
Sovétríkjanna og Vesturlanda
sem sovézkir sagnfræðingar
eru nú að mynda, er mikil-
vægur þáttur í þeim vinsæld-
um sem valdhafarnir í
Moskvu njóta nú á dögum
meðal þjóða, sem eru rétt í
þanri veginn að vakna til með
vitundar um þjóðlega sér-
stöðu og krefjast sjálfstæðis.
Margt af þessu finnst þessu
fólki í alla staði sennilegt og
trúlegt."
Uggur Kennans virtist á
rökum reistur á sínum tíma.
En raunin hefur orðið sú á
undanförnum 10 árum, að
þriðji heimurinn hefur lagzt
eindregið gegn tilraunum
Moskvuvaldhafanna til að
vinna hann á sitt band. Eins
og Sir William bendir á,
„hafa fyrrverandi nýlendur í
öllum tilvikum annað hvort
öðlazt frelsi af eigin ramm-
leik eða verið veitt það bar-
áttulaust af fyrrverandi yfir-
drottnurum." Nýju valdhaf-
arnir voru haldnir heilbrigðri
vantrú á tilboð Rússa um að-
stoð til að „útrýma leifum
heimsvaldastefnu" eða til að
„berjast gegn nýlendustefnu
í nýrri mynd." Að sjálfsögðu
voru þau reiðubúin að taka
við öllu því sem komið gæti
þeim að notum — en ekki við
Trójuhesti sovézks hug
myndakerfis. Og sannleikur-
inn er sá, að sú aðstoð, sem
Sovétríkin hafa boðið, hefur
verið lítilræði samanborið
við það magn, sem flætt hefur
frá Vesturlöndum. Þriðji heim
urinn reyndist langt frá því
að vera eins ginnkeyptur og
Kennan hafði óttazt.
„Hvergi í þriðja heiminum
skaut kommúnistastjórn upp
kollinum," segir Sir William,
„nema á Kúbu og í Norður-
Vietnam (Norður-Kórea hef-
ur sérstöðu, þar sem sovézka
hernámsliðið kom kommún-
istastjóminni þar til valda).
Meira að segja urðu fáar rík-
isstjómir i þriðja heiminum
áreiðanlegir bandamenn Sov-
étríkjanna. Flest lönd héldu
við alls konar tengslum við
fyrrverandi heimsveldi Vest-
urlanda og fánabera „nýlendu
stefnu í nýrri mynd“ handan
Atlantshafsins." 1 ljósi þeirr-
ar lexíu, sem valdhafarnir 5
Moskvu hafa kennt íbúum
Tékkóslóvakiu i nafni hinn-
ar nýju kenningar um „tak-
markað fullveldi" (sem stjórn
irnar i Peking og Hanoi hafa
síðan reynt að taka til eftir-
breytni í Kambódíu), þá leik
ur enginn vafi á því, að þriðji
heimurinn telur varkárni sína
vel rökstudda.
FJÖLSKYLDUKRYTUK
De Custine markgreifi,
franskur aðalsmaður við hirð
Nikulásar keisara fyrir 130
árum, skýrði frá þeirri skoð-
un gamalreyndra stjórnarer-
indreka í Pétursborg, sem
voru gerkunnugir rússneskum
málefnum, að forlög rússn-
esku harðstjórnarinnar yrðu
þau að þenjast yfir Asíu og
klofna að lokum í tvennt að
fengnum öllum landvinning-
um. Þetta var lika skoðun
Kennans fyrir 10 árum, og
þetta er einnig útbreidd skoð-
un nú, þegar þrætur Rússa og
Kínverja gerast sífellt hat-
rammari.
En Sir William (sem vitnar
einnig í de Custine) er á öðru
máli. Þrátt fyrir allar svívirð
ingarnar, sem Rússar og Kín
verjar hafa dembt hvorir yfir
aðra, þá heldur hann því
fram, að ríkjandi sé djúp og
einlæg von um samkomulag.
Á hinn bóginn ríkir hvorki í
Peking né Moskvu nokkur
slík von um að komast að
raunverulegu samkomulagi
við Vesturlönd. „Deila Rússa
og Kínverja er fjölskyldu-
krytur, og ef utanaðkomandi
blanda sér í málin, er það á
þeirra eigin ábyrgð. Hvorugt
ríkið er tilbúið að ganga í
bandalag gegn hinu. En
Bandarikin eru ekki i fjöl-
skyldunni, heldur svarinn
fjandmaður."
1 þessu sem öðru skvettir
Sir William kaldri gusu á
ýmsar skoðanir, sem hú eru í
tízku. Köld gusa er óþægileg,
en áhrifin eru óneitanlega
hressandi. Lagast ástandið
einhvern tíma? Kannski.
Kannski ekki.
„En þótt það lagist ekki,“
segir Sir William að lokum,
„getur lifið haldið áfram eins
og það er.“
FORUM W'ORLD FEATURES