Morgunblaðið - 01.10.1970, Blaðsíða 12

I 12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 1. OKTÓBBR 1970
Stór rifa var á hlið tækjafarsins
eftir sprenginguna.
Aqiiarius líðnr burt frá stjórnfa rinu, eftir að hann var losaður
frá, skömniu fyrir lendingu. Gei mfararnir horfðu með söknuði
á eftir þessum „bjö rgunarbáti" sínum.
Swigert og Lovell skoða st jórnfarið, eftir iendingti.
„Hæ, Houston
við eigum
í vandræðum.
Swigert, Haise og Lovell, nm borð i tiinglferjunni eftir spreng-
inguna. Þeir eru þreytulegir og órakaðir.
Súrefnið minnkar stöðugt, rafmagnið er að fara,
við getum ekki haldið út miklu lengur.”
Apollo 13 geimfararnir, þeir
James Lowell, Fred Haise og
John Swigert, koma i heimsókn
til íslands hinn fyrsta október.
Lovell og Haise hafa konur sín-
ar með í förinni, en Swigert sem
er ókvæntur kemur einn. Þeir
félagar og frúrnar 2 eru sérleg-
ir fulltrúar Bandaríkjaforseta,
og auk Islands heimsækja þau
Sviss, Grikkland, Möltu og Ir-
land.
Það hafa verið farnar merki-
legri geimferðir en Apollo 13 á
að baki, en það er vafasamt
hvort jafnvel fyrsta lending
mannsins á tunglinu verði jafn
lengi í minnum höfð. Óheillaför-
in hófst hinn 11. april á þessu
ári og fyrst í stað gekk allt sam-
kvæmt áætlun. En aðfaranótt 14.
april hófst eitt mesta taugastríð
geimferðasögunnar með stuttri
tilkynningu frá stjórnandanum
James Lovell:
— Hæ, Houston, við eigum í
vandræðum.
Augnabliki áður hafði geimfar
ið hristst harkalega, þegar
sprenging varð í tækjafarinu. í
Houston varð loftið þrungið
spennu á einu augnabliki. Skelf
ingu lostnir horfðu menn á mæla
sem sýndu raforku og súrefnis-
birgðir, falla niður úr öllu valdi.
Þá barst tilkynning um að geim
farið væri farið að láta uia ao
stjórn, og kominn á það mikill
veltingur. í stjórnstöðinni biðu
menn með öndina í hálsinum með
an Swigert barðist við að stöðva
veltinginn, og eftir nokkra hrið
tókst honum það. Á meðan
unnu Haise og Lovell hratt en
örugglega að því að taka úr sam-
bandi öll tæki sem þeir gátu án
verið, til að spara raforku og
súrefni.
Um stund leit út fyrir að geim
fararnir þrir hefðu sigrazt á
örðugleikunum, en þá fóru að
berast tilkynningar um fleiri bil
anir.
— Súrefnið minnkar stöðugt,
rafmagnið er að fara, við getum
ekki haldið út miklu lengur.
1 flýti var farið yfir neyðarráð-
stafanir sem gætu átt við þetta
tilfelli, og Houston tilkynnti:
— Þið verðið að fara yfir í
ferjuna og nota liftæki hennar.
Swigert svaraði: — Við vorum
einmitt farnir að hugsa um það.
Þetta kom engum á óvart, Swig-
ert var einn þeirra sem samdi
neyðartilfellabókina.
Tunglferjunni Aquariusi var
í upphafi aðeins ætlað að flytja
tvo menn niður á yfirborð
tunglsins, og lyfta þeim þaðan
aftur. Hún var þröng fyrir tvo
menn, og þrír voru þeir eins og
síldar í tunnu. Ef innilokunar-
kennd gerði vart við sig hjá
geimförunum, urðu að minnsta
kosti engir varir við það nema
þeir sjálfir. Raddir þeirra voru
rólegar, næstum hlutlausar, þeg-
ar þeir gáfu hverja skýrsluna af
annarri, sem virtust hafa það
sameiginlegt að undirstrika
meira og meira dauðadóm þeirra.
Tveir efnarafalarnir eru
óvirkir, tilkynnti Fred Haise,
við verðum að notast við gos-
hreyfil tunglferjunnar. Sá hreyf
ill var margfalt aflminni en gos-
hreyfill móðurskipsins, og það
þurfti að beita honum með
ítrustu varkámi og lagni, ef
hann átti að koma að gagni.
FRAMIIJÁ?
Eitt af verstu augnablikunum
var þegar ræsa þurfti hreyfil
tunglferjunnar meðan farið var
á bak við tunglið, til að koma
Apollo 13 á rétta braut til jarð-
ar. Ef hreyfillinn starfaði ekki
nákvæmlega rétt, myndu þeir
fara framhjá jörðinni í 30 þús-
und kílómetra fjarlægð og
hverfa að eilifu. 30 þúsund kiló-
metrar er ekki mikið í ómæl
isvídd geimsins, en það hefði ver
ið of mikið fyrir þá.
Þetta gekk þó allt að óskum,
og menn vörpuðu öndinni létt-
ara. En það stóð ekki lengi.
Tölvur í Houston sýndu að geim
farið var ekki á réttri braut, og
ef ekki tækist að gera stefnu-
leiðréttingu, mundi það fara
framhjá jörðu í aðeins 167 kíló-
metra fjarlægð, án þess að nokk
uð væri hægt að gera til hjálp-
ar. Reiknað var út i snatri hver
breytingin þyrfti að verða, en
rétt þegar átti að framkvæma
hana kviknaði enn eitt aðvör-
unarljós sem gaf til kynna að
enn ein rafhlaða hefði ofhitnað
og bilað. Hún var þegar rifin úr
sambandi. Þá sýndu mælitæki að
kolsýringur í lofti því sem geim-
fararnir önduðu að sér var orð-
inn hættulega mikill. Lofthreinsi
kerfi stjórnfarsins var óvirkt, og
hreinsikerfi ferjunnar hafði
ekki undan. Til að kóróna allt
saman tilkynnti svo Haise að
hann sæi agnir úr geimfarinu
fyrir utan gluggann, og var ótt-
azt að það væri að liðast í
sundur.
Næstu klukkustundirnar var
unnið sleitulaust að viðgerðum.
Geimfararnir útbjuggu sérstak-
ar síur til að hreinsa loftið, skipt
var yfir á aðrar rafhlöður, og
eftir mikið erfiði og spenmu
tökst þeim að koma þessu í lag,
og beina Apollo á rétta braut.
Vistin var orðin fremur köld,
því hitunartæki geimfarsins
voru óvirk, og það kólnaði stöð-
ugt. Mennirnir þrir voru þó
jafn æðrulausir og þeir höfðu
verið frá því að þeir fyrst hófu
þessa fjögurra daga baráttu fyr-
ir lífi sínu. Eftir stefnubreyt-
inguna þurftu þeir lítið annað
að gera en reyna að halda í
horfinu, þar til þeir nálguð-
ust jörðina meira.
MARGAR HÆTTUR
En það biðu þeirra margar
hættur áður en þeir lentu
á Kyrrahafi, þar sem geysimik-
ill björgunarfloti frá fjölmörg-
um þjóðum beið þeirra. Súrefn-
isbirgðir voru af skornum
skammti. Fyrir lendinguna
þurftu þeir að yfirgefa ferjuna,
og reyna lendingu á neyðartækj-
um stjórnfarsins, sem mörg hver
voru langt frá því að vera i
góðu lagi. Þeir þurftu að losa
Aquarius og hið bilaða tækja-
far frá stjórnfarinu, og það yrði
ekki auðvelt verk, með illa virk
andi stjórntæki. Þeir þurftu
eftir það að snúa stjórnfarinu í
rétta stöðu til að hitaskjöldur-
inn sneri fram, og þeir þurftu
að hafa áfallshornið nákvæmlega
rétt þegar þeir kæmu inn í gufu
hvolfið. Ef þeir kæmu of grunnt,
myndi farið fleyta kerlingar á
yztu lögum gufuhvolfsins og
þeytast fram hjá jörðinni. Ef það
kæmi of bratt, myndi það brenna
upp til agna.
Þegar að þessu kom settist
Jim Lovell við stjórntækin. Jim
Lovell er reyndasti geimfari
heims. Þetta var hans fjórða
ferð, og hann hefur verið leng-
ur samtals í geimnum en nokk-
ur annar maður. Þetta var líka í
annað skipti sem hann fór á bak
við tunglið, því hann var með
Apollo áttunda, sem fyrstur
flutti menn í nágrenni annars
hnattar.
Og Jim Lovell lenti Apollo
13, tæpum 800 metrum frá fyrir-
huguðum lendingarstað, og setti
þar með nýtt met í nákvæmni
geimfaralendinga.
Það fór fagnaðarbylgja um
heiminn, þegar fréttist að þre-
menningarnir væru lentir heilir
á húfi. Þessa fjóra daga sem
þeir börðust fyrir lífi sínu féll
margt í stundargleymsku. Póli-
tík, litarháttur, trúarbrögð, ekk-
ert skipti máli. Um allan heim
fylgdust menn fullir eftirvænt-
ingar með hættuför Apollo 13.
Allir sem á einhvern hátt gátu
hugsanlega orðið til aðstoðar
buðu hana fram, kommúnista-
riki jafnt sem vestræn. 1 fjóra
daga virtist mannkynið samhent
ara en nokkru sinni fyrr í bæn
um að þessir menn mættu lifa.
Kannski er það eitt af krafta-
verkunum sem færðu Apollo 13
og áhöfn hans til jarðar heila á
húfi.