Morgunblaðið - 30.10.1970, Blaðsíða 14

14
MORjGrUN'BLAÐIÐ, FÖSTUDAiGUR 30. OKTÓBER 1970
Farsælast að sættir
takist milli deiluaðila
Athugasemd frá iðnaðarráðuneytinu
varðandi Laxárvirkjunarmálið

Morgunblaðið birti i gær bréf
nokkurra aðila til iðnaðarráðu-
(neytisins varðandi Laxárvirkj-
unarmálið, og fylgdi því bréf
ráðuneytisins frá í vor til deilu-
aðila. Hið síðarnefnda bréf var
nú sent sem fylgiskjal, en
atíhugasemd ráðuneytisins varð
viðskila við það af þeim sökum
að Mbl. barst hún ekki fyrr en í
gær. Fer hún i heild hér á eftir:
Ráðuneytið hefir móttekið bréf
yðar, dags. 22. október 1970, sem
þér skrifið ásamt stjómum Stétt
arsambands bænda og Land-
náms ríkisins — Nýbýlastjóm,
svo og Veiðimálanefnd og Nátt-
úrufræðistofnun Islands.
Þar sem nokkurs misskilnings
virðist gæta í forsendum að
beiðni yðar varðandi stöðvun
framkvæmda við I. áfanga Gljúf
urversvirkjun i Laxá, þykir ráðu
neytinu rétt að rekja í stórum
dráttum sögu málsins, þannig að
yður mætti vera málefnið fylli-
lega ljóst.
Með bréfi dags. 15. september
Á grundvelli þessarar heimild
ar lét svo stjórn Laxárvirkjun-
ar fram fara útboð um mánaða-
mótin september - október 1969.
Snemma árs 1969 fara opinber
lega að koma fram mótmæli gegn
Glj úf urversvirkj un.
engin fyrirheit eru gefin um
1 apríl 1969 barst ráðuneytinu
sameiginlegt bréf frá þessum að-
ilum: Stjóm Búnaðarsambands
Suður-Þingeyinga, Sveitarstjórn
Suður-Þingeyinga, Sveitarstjórn
Bárðdælahrepps, Stjóm Búnað-
arfélags Bárðdæla, Sveitarstjórn
Ljósavatnshrepps, Stjóm Búnað
arfélags Ljósavatnshrepps, Sveit
arstjóm Skútustaðahrepps,
Stjórn Búnaðarfélags Mývetn-
inga, Sveitarstjóm Reykja-
hrepps, Stjóm Búnaðarfélagsins
Ófeigs, Sveitarstjóm Reykdæla
hrepps, Stjóm Búnaðarfélags
Reykdæla, Stjóm Búnaðar-
félags Aðaldæla, Sveitarstjóm
Aðaldælahrepps og Stjóm Bún-
aðarfélags Laxdæla.
1 bréfi þessu segir m.a. „yrði
Fossarnir neðan núverandi stíflugarðs.
1969 sendir Laxárvirkjunar-
stjóm ráðuneytinu skýrslu og
áætlun um Gljúfurversvírkjun,
sem þá var ráðgerð sem hér
segir:
„I. áfangii
Bygging stöðvarhúss og vatns-
vega og fyrri aflvél 24 MW að
stærð. Aflgeta í þessum áfanga
er um 7 MW.
II. áfangi.
Bygging fyrri hluta stíflunn-
ar, vatnsborðshækkun um 21 m.
III. áfangi.
Bygging síðari hluta stíflunn-
ar í 57 m hæð, vatnsborðshækk-
un um 45 m.
IV. áfangi.
Síðari aflvél um 30,9 MW að
stærð.
Auk þess er ráðgert að fram-
kvæma sem V. áfanga Suðurár-
veitu, en hún er í því fólgin að
veita um 16 m3/sek af vatni úr
Suðurá i Kráká, sem rennur í
Laxá.“
Þetta er óbreytt Gljúfurvers-
virkj un.
Ráðuneytið svaraði síðan Lax
árvirkjunarstjórn með bréfi,
dags. 23. september 1969. Er þar
skírskotað til 4. og 5. gr. laga
um gr. nr. 60 frá 1965 um Laxár-
virkjun, þar sem veitt er heim-
ild til að reisa allt að 12 MW
orkuver í Laxá. En siðan segir
í bréfinu: „Samkvæmt þessu vill
ráðuneytið hér með leyfa Laxár
virkjun að reisa I. áfanga Gljúf
urversvirkjunar í Laxá með um
7 þús. KW afli í samræmi við
framangreinda áætlun.
Telji stjórn Laxárvirkjunar
hagsmunum virkjunarinnar bet-
ur borgið með því að leggja í
þann aukakostnað við I. áfanga,
sem með þarf til að búa undir
stærri virkjun og taka þá á-
hættu, sem þvi er samfara, þá
hefi r ráði'reytið út af fyrir sig
ekkrrt við það að athuga, hins
vegar skal það tekrð fram að
!eyl t:l st; rr'. virkjana, en fram
angr i)id lög gera ráð fyrir.“
Suðurá og Svartá veitt i Laxá
eins og fyrirhugað er mundi það
valda stórtjóni i Mývatnssveit,
Laxárdal, Aðaldal og Reykja-
hreppi. Verðmætum veiðivötnum
stefnt í hættu, fjöldi nýbýla gerð
ur óbyggilegur og hættuástand
leitt yfir Aðaldal með 50 m hárri
jarðstíflu i Laxá, sem rnundi
fylla Laxárdal af vatni og leggja
hann I auðn. Breyting á rennsli
Suðurár og Svartár mundi hafa
skaðleg áhrif á Skjáifandafljót
og fiskiræktarmöguleika þess og
eyðileggja Svartárvatn sem fiski
vatn.
Að sjálfsögðu erum vér hlynnt
ir viðbótarvirkjun í Laxá, svo
framarlega sem rennsli vatna
verði óbreytt, byggð og verð-
mætur gróður ekki settur í
hættu. Þar sem ekki verður séð,
að þjóðarnauðsyn beri til stór-
virkjunar í Laxá, sem er hin
lagalega forsenda slíkra fram-
kvæmda teljum vér skyldu vora
að standa gegn því jarðraski og
náttúruspjöllum, sem yrði afleið
ing G1 júfurversvirkjunar.“
Hinn 24. júní 1969 sendir sýslu
maður Þingeyinga endurrit úr
gjörðabók sýslunefndar Suður-
ÞiinigeyjarsýS'l'U. Er þar lagt tratm
eftirfarandi erindi frá Búnaðar-
sambandi Suður-Þingeyinga:
„Aðalfundur Búnaðarsam-
bands Suður-Þingeyinga 1969 tel
ur að lagaheimild skorti til fyrir
hugaðra framkvæmda við Gljúf
urversvirkjun. Auk þess raski
hún búskaparaðstöðu í héraðinu
í miklum mæli og rýri stórkost-
lega notkun lands og hlunninda
í framtíðinni.
Þess vegna skorar fundurinn
á stjórn Laxárvirkjunar, Raf-
orkumálastofnun ríkisins og raf-
orkumálaráðherra að miða fyrir
hugaðar framkvæmdir í Laxá í
mesta iagi við 18—20 m vatns-
hækkun við efri stíflu i Laxár-
gljúfri, frá því sem nú er og ó-
breytt vatnsrennsii, enda verði
gengið frá nauðsynlegum samn-
ingum við héraðsbúa, áður en
framkvæmdir hefjast.
Fundurinn lýsir fullum stuðn
ingi við aðgerðir sambandsstjórn
ar til þessa, og felur henni áfram
haldandi framkvæmdir í mál-
inu.“
1 ályktun sýslunefndarinnar
er mótmælt vatnaflutningum frá
Svartá og Suðurá yfir í Kráká
og öllum breytingum á rennsli
vatns, sem valda kynnu spjöll-
um á löndum í Skútustaðahreppi
og ennfremur er mótmælt fyrir-
hugaðri vatnsborðshækkun í
Laxárdal, en síðan segir orðrétt:
„hins vegar vill sýslunefndin
vekja athygli á, að hún telur hér
aðinu hagkvæmt, að raforku
framleiðsla verði aukin með við-
bótarvirkjun þar, þótt hún hafi . , , ...
í för með sér hækkun vatns í nef"d“ afðlla.Yar slðan s^Puðvik hmn 7. oktober s.l. sattatil-
með brefi raðuneytisms dags.
Fremst á myndiimi sést ruðningur úr nýju jarðgöngimum ofan
við núverandi stífiii.
Laxá ofan virkjunarinnar allt
að 18 m.“
Hinn 10. október 1969 ritar
héraðsnefnd Þingeyinga í Lax-
árvirkjunarmálum svar við grein
argerð Laxárvirkjunarstjórnar.
Þessu svari lýkur á þessa lund:
„eins og áður hefur komið fram
í ályktunum og yfirlýsingum
setja Þingeyingar sig ekki á
móti jafnrennslisvirkjun í Laxá
innan þeirra marka, að ekki
verði stíflað hærra en svo, að
vatn hækki ekki í Birningsstaða
flóa i Laxárdal, enda heimila
lög um Laxárvirkjun ekki að
gengið verði lengra. Jafnframt
verði þá gert samkomulag aðila
um, að horfið verði frá öllum
frekari virkjunaráformum í
Laxá.“
Á útmánuðum 1970 voru haldn
ir allmargir viðræðufundir með
málsaðilum fyrir atbeina ráðu-
neytisins. Vair leitazt við að
kanna viðhorf aðiia, svo vel sem
unnt var. Á grundvelli þessara
viðræðna setti svo ráðuneytið
26. júni 1970. Þessi
nefnd kom saman hér í
Reykjavík 1. júlí sl. og var á
þeim fundi ákveðið að kveðja til
sérfræðilega aðila til að leggja
á ráðin um framkvæmdir rann-
sókna og að taka að sér þessar
fyrrnefndu rannsóknir. Til þess-
ara starfa hafa verið tilkvaddir
tveir ísienzkir sérfræðingar, er
báðir starfa erlendis og einn
sænskur. Er gert ráð fyrir því,
að þeir hefji störf sín nú innan
skamms.
Nú fyrir nokkru lýsti forsæt-
is- og iðnaðarráðherra því yfir í
áheyrn alþjóðar, að áform um
háa stíflu í Laxárdal væri brott
fallið.
Með tilliti til þess, sem nú hef
ur verið rakið, er rétt að benda
á eftirfarandi:
1. F'ramkvæmdir þær, sem nú
eru hafnar í Laxá eru fullkom-
lega innan marka heimildar
ráðuneytisins og heimildar í lög-
fram lokaálit sitt í bréfi, dags. um-
Vinnuskálar Norðurverks h.f. v ið LaxA.
13. mai 1970. Bréf þetta fylgir
hér með í afriti. Eins og þar kem
ur fram er viðhorf ráðuneytis-
ins það til upphaflegrar Gljúf-
urversvirkjunar, að fallið skuli
frá öllum áformum um Suðurár-
veitu og ennfremur er því lýst
yfir, að virkjunaráform í Efri-
Laxá og Kráká séu ekki á dag-
skrá. Ýmsar samþykktir úr hér-
aði höfðu að þvi beinzt, að leyfð
yrði stífla með 18—20 m vatns-
borðshækkun. Ráðuneytið lét þó
aðeins að því liggja að vatns-
borðshækkun í Laxárdal um 20
m, sem kynni að felast í næsta
áfanga væri innan marks þess,
sem unnt væri að leyfa síðar.
Ráðuneytið vildi þó ganga
lengra í þessu efni til móts við
héraðsbúa og lagði fyrir, að
fram færi á Laxársvæðinu alls-
herjar líffræðileg rannsókn, m.
a. með tillíti til fiskiræktar
í ánni. Ráðuneytið vildi hafa for
göngu um umfang þessara rann-
sókna í samráði við hlutaðeig-
andi sveitarstjórnir, sýslunefnd
Suður-Þingeyjarsýslu, Náttúru-
fræðistofnunina og Veiðimála-
stofnunina. Nefnd þessara hér-
2. Það hefúr formlega verið
fallið frá áformum um Suðurár-
veitu og gefin yfirlýsing um, að
hástifla (um 50 m) verði ekki
leyfð í Laxárdal.
Það er því á engan hátt hér
um óbreytta Gljúfurversvirkjun
að ræða, sem þessar byrjunar-
framkvæmdir nú stefna að.
Ráðuneytið hafði ástæðu til að
ætla á vordögum 1970, að sam-
komulag mundi nást milli aðila
á grundvelli þess, sem rakið er
í bréfi ráðuneytisins frá 13. maí
s.l. Þetta reyndist þvi miður
ekki svo, og þegar ráðuneytið
sá hverju fram fór óskaði það
eftir því við dómsmálaráðuneyt-
ið, að skipaðir yrðu sáttasemjar
ar í þessu máli, þeir sýslumað-
UTÍwn í Suðiu.r-Þ iiriigeyjainsýslu og
bæjarfógetinn á Akureyri. Urðu
þessir embættismenn við þessum
tilmælum og voru þeir skipaðir
til starfsins með bréfi 20. ágúst
s.l. Þrátt fyrir þessa sáttatil-
raun var Miðkvíslarstífla rofin
viku síðar eða 26. ágúst. Sátta-
menn hafa síðan starfað að þess
um málum og lögðu fram á Húsa
lögu, sem fylgir hér í afriti.
Skal nú vikið að bréfinu
sjálfu. 1 þriðja tölulið bréfs yðar
segið þér: „Laxárvirkjunar-
stjórn hefur hafið framkvæmdir
við orkuver eftir óbreyttri Gljúf
urversvirkjun." Hér er algjör-
lega rangt með farið. Óbreytt
Gljúfurversvirkjun er eins og
fram er tekið hér að framan stór
virkjun í Laxá í fimm áföngum,
þar með talin Suðurárveita.
Þetta hlýtur yður að vera full-
komlega ljóst og þess vegna er
það furðulegt, að háttvirtar
stjórnir í jafnvirðulegum sam-
tökum skuii leyfa sér að fara
með slíkar fullyrðingar og það
þvi fremur, þegar höfð er i huga
lokasetning í bréfi yðar.
Áframhald í þriðju grein
bréfs yðar er heldur ekki rétt.
Lög heimila og ráðuneytið hef-
ur heimilað virkjun I. áfanga
Gijúfurversvirkjunar og enn-
fremur sagt, að því sé ljóst, að
um áframhaldandi virkjun geti
verið að ræða og þó skýrt fram
tekið, að III., IV. og V. áfangi
Gljúfurversvirkjunar verði ekki
Xeyfðiir. En þetitia bneytir því
ekki, að ekki megi hefja fram-
kvæmdir við I. áfanga innan
þeirra marka, sem lög og heim-
ildir ákveða.
1 síðari málsgrein fjórða lið-
ar takið þér réttilega fram, að
þegar hafi verið lagður grund-
völlur að rannsóknum, með full-
tingi iðnaðarráðuneytisins og
muni þær hefjast næsta vor og
samkvæmt áliti Náttúrufræði
stofnunar íslands muni þær
rannsóknir taka þrjú til fimm
ár. Það má teljast víst, að ekki
verður ráðizt í II. áfanga, ef
leyfður verður, fyrr en að þess-
um tima liðnum. Rannsóknartím-
inn er því nægilegur.
1 fimmta lið bréfsins takið þér
fram, að aðstaða sáttasemjar-
anna sé mjög veik, ekki sízt af
því, að framkvæmdum er hald-
ið áfram af fullum krafti við
virkjunina eins og ekkert hafi í
skorizt. Ráðuneytið getur ekki
séð, að þetta þurfi að hafa nein
áhrif. Það er verið að fram-
kvæma virkjunaráfanga, sem er
alveg óháður því, hvað siðar
verður.
í sjötta lið farið þér fram á
það, að ráðherra iáti stöðva
framkvæmdir við I. áfanga Gljúf
urversvirkjunar þegar i stað.
Ráðuneytið vill taka það fram
með tilvísun til framanskráðs, að
ekki er unnt að verða við þess-
um tilmælum yðar.
Ráðuneytið vill að lokum ein-
dregið mælast til þess við hátt-
virta stjórn Búnaðarfélags Is-
lands og aðra þá aðila að bréfi
dags. 22. þ.m., er þeim nú hefur
verið kynntur aðdragandi þessa
máls af hálfu ráðuneytisins, og
málavextir þess að öðru leyti, að
þessir aðilar beiti áhrifum sin-
um til þess að sættir takist milli
aðila í þessu deilumáli, sem
verða mundi öllum aðilum fau:-
sæla^t.
sign.
Jóhaim Hafstein
Árni Snævarr.