Morgunblaðið - 14.11.1971, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUININUDAGUR 14. NÓVEMBER 1971
Höfundar greinarinnar. — Myndimar teiknaðar af einum
þeirra.
Gagnrýni fyrir
byrjendur
GREINARKORN þetta verður
fyrst og fremst .að líta á sem út-
víkkun á, og jafnframt stuðning
við áskorun Arkitektafélaga ís-
lands til menntamálaráðherra um
útboð þjóðarbókhlöðu í sam-
keppni.
Hið sjálfsagða í því, að efnt sé
til opinberrar samkeppni um mál
efni sem þessi, þarf ekki að fara
fleiri orðum um; hins vegar er
ætluni-n að drepa á nokkur atriði
varðandi bókhlöðumálið, sem
ekki hafa verið nefnd í blaðaskrif
um undanfarið.
Það hefur m.a. komið fram,
að verkundirbúning eða áætlun
argerð um bygginguna (rýmis
þarfir o.s.frv.) vanti eða að
minnsta kosti sé ekki ljóst, hvort
þær séu fyrir hendi.
Má þar m.a. benda á þá áætl
unargerð eða ákvörðun, sem felst
í úthlutun lóðar fyrir starfsem-
ina, staðsetningu hennar og hlut-
verki í umhverfi sínu, tengslum
við aðra skylda þætti eða skorti
á tengslum.
Bókhlöðunni hefur verið val-
inn staður á fyrirhuguðu háskóla
svæði (skv. aðalskipulagi m.a.)
og er sjötta byggingin, sem sett
hefur verið niður innan þess á sl.
fimm árum.
Eftir því sem við bezt vitum
hefur þó enn ekki birzt nein heild
arskipulagsáætlun fyrir háskól-
ann eða þróun háskólasvæðisins
á komandi tímum, þótt off hafi
verið bent á nauðsyn þess.
Þróunarmöguleikarnir hafa
hins vegar þrengzt og þeim fækk
að með hverri nýbyggingu. Með
samþykkt aðalskipulagsins urðu
mörk svæðisins Ijósari en áður,
Mál síldarskipa
til saksóknara
ÍMÁL Síldarskipanna tveggja frá
Vestmannaeyjum, sem reyndust
Ihafa of miikið magn af ýsu í afl-
ainum, hefur nú vertið sent sak-
ssóknara til frekairi ákvörðumar.
En samkvæimit reglugerð er bann
að að veiða þorsk, ýisu og uf.sa
í síldamætur.
Rannsókn máJsdns lauk hjá
bæjarfógetaembættinu í Vesit-
mannaeyjum og var síðan sent
jþaðam til saiksókinara.
Hjartanlega þakka ég öllum
vinum, skyldmennum og öðr-
um, sem glöddu mig með
heimsóknum, blómum, sím-
tölum, heillaskeytum og gjöf-
um á áttræðisafmæli mínu.
Guð blessi ykkur öll.
Brynjólfur Jóhannesson.
þó ekki hefði það neinn fjörkipp
í för með sér innan háskólans, svo
vitað sé. Skipulagsnefnd Háiskól
ans á þó að vera til, en ekki er
Ijóst, hvort byggingar þær, sem
undanfarið hafa risið, séu stað-
settar skv. tilmælum hennar né
heldur, hvort nefndin virfnur að
víðtækara skipulagi. Slík heildar-
skipuiagning hlýtur þó að vera
grundvallaratriði, áður en hafizt
er handa um einstakar bygging-
ar.
Allt er þetta þeim mun fárán
legra sem tveir af nefndarmönn-
um í byggingarnefnd þjóðarbók-
hlöðu eiga jafnframt sæti í skipu
lagsnefnd háskólams og einn
þeirra vegna embæt.tis síns einn
ig í skipulagsnefnd ríkisins, og
ættu því öðrum fremur að vera
ljós þörfin og jafnframt bera á-
byrgð á viðunandi lausn þessara
mála.
Okkur finnst ástæða til að gefa
þessum atriðum gaum núna á
þessu stigi, þótt seint sé, og jafn
vel hvetja til, að lögð verði meiri
áherzla á lausn þeirra, en bók-
hlöðubyggingar þeirrar, sem nú
er í algleymingi. T.d. með þvi að
nú verði efnt til opinberrar hug-
myndasamkeppni um þróun há-
skólastarfseminnar og innan þess
ramma einnig staðsetningu bók-
hiöðu og hvaða hlutverki hún
gæti gegnt í samhengi við aðrar
menntastofnanir.
Það er þó Ijóst, að þetta verð-
ur ekki gert hema að undangeng
innd áætlunargerð um mögulegar
lóðarstækkanir, og hlýtur því að
krefjast samhliða endurskoðunar
aðalskipulagsins, e.t.v. með sér-
stöku tilliti til flugvallarsvæðis-
ins.
Meðan þetta ekki er leyst, er
hafpið að ræða einstök atriði í
vinnubrögðum byggingarnefndar
bókhlöðunnar, þótt víða sé þar
pottur brotinn, og berida megi á
fleiri svipuð eða sambærileg
dæmi. Bygging bókhlöðunnar,
sem á rætur sínar að rekja til A1
þingissamþykktar frá 1957, hefur
á undanförnum árum orðið snar
þáttur í metnaði ýmissa opinberra
embættismanna, vegna væntan-
legra hátíðahalda 1974. Hefur það
án efa haft sín áhrif á vinnu-
brögð ÖU.
Það hlýtur að vera ljóst, að
ástæðan fyrir byggingunni er
fyrst og fremst þörf sameiningar
og stækkunar tveggja bókasafna
og þörf menntastofnana okkar á
slikri aðstöðu, en ekki ákveðið
ártai í sögu landsins. — Ártalið
er hvort eð er á huldu.
Kaupmannahöfn, 9, nóv. 1971.
Árni Þórólfsson.
Björn H. Jóhannesson.
Einar E. Sæmundsen.
Finnur Björgvinsson.
Guðbjörg Zakariasdóttir.
Halldór Guðmundsson.
Hilmar Björnsson.
Stefán Öm Stefánsson.
(Nemendur í arkitektaskólan-
um í Kaupmannahöfn).
„Geðveiki"
sovézkra
Breznev — fékk öþægileg skiia
boð X París.
menntamanna
Mál Vladimir Bukovskys
ÞEGAR Leonid Brezhnev,
aðalforingi sovézka komm-
únistaflokksins, var í heim-
sókn sinni í Frakklandi á
dögunum, barst konu Georg-
es Pompidou Frakklandsfor-
seta áskorun frá sovézkri
móður. Sonur hennar Vladi-
mir Bukovsky, dvelst um
þessar mundir á geðveikra-
sjúkrahúsi, og hún fór þess
á leit við forsetafrúna að
hún talaði máli hans við
Brezhnev.
Fáar mæður trúa þvi, að syn
ir þeirra séu igeðveikir. Margit
af því sem Bukovsky sagði í
viðtali í fyrra við bandariska
blaðaimanninn William CJole
mætti túlka þannig, að hann
þjáðist af ofsókmarbrjálæði:
„Mér er stöðugt veitt eftirför,
simi minn er alltaf hleraður, og
ég er mér þess alltalf meðvit-
andi, að ég er undir eftirliti
yifixvaldanna.“ En þetta gæiti
líka verið satt. Jafnvel þótt það
sé ekki satt, er það varla nægi-
leg ástæða til að læsa hann inni
á geðveikrahæli. Mál Vladmir
Bukovsky þyrfti kannski nokk
urrar athugunar með.
Brottvísun.
Vladimir Bukovsky er fædd-
ur 1942. Faðir hans er mikils-
metinn blaðamaður og foreldr-
ar hans báðir félagar í Komm-
únistaflokknum. Allt virtist
því benda til þess, að hann
yrði ánægður meðlimur forrétt
indastéttarinnar í Sovétrikjun
um. En 1960 var hann rekinn
úr skéla fyrir ólöglega útgáfu
á ádeiiiuriti. Eiinu ári síðar var
hann rekiinn úr Moskvuháskóla
fyrir þátt sinn I útgáfu neðan
jarðarritsins „Fönix".
Sovézk blöð gagnrýndu Bu-
kovsky fyrir bókmenntastörf
hans, en þó var jáltað, að vísu
í hálíkæringi, að Bukovsky
„bærl höfuð og herðar" ytfir fé-
laga Sína vegna frumleika í
hugsun, enda þótt hanm væri að
eins 19 ára gamall. Seinna
skipulagði hann óleyfilega sýn
ingu á abstraktlistaverkum, og
til þess að komast hjá hand-
töku, flýði hann og tók þátt
í jarðfræðiieiðangri. Hann hélt
upptebnum hætti við heimkcan-
una til Moskvu. Hann var hand
tekinn í mai 1963 og sendur íii
dvalar á Serbsky-geðveikra-
stofnuninni, án þesis að réttar-
höld færu fram í máli hans.
Seinna var hann fhittur í geð-
veikrasjúkrahús í Leníngrad.
Seinna lýsti hann geðveikra-
sjúkrahúsinu þannig, að það
væri eins og íangelsi frá því
fyrir byltinguna, fudt af morð-
ingjum og igeðveikum glæpa-
möninum. En þarna voru llíka
aðrir dvalargesitir — pólitiskir
fangar, andófsmenn sem efcki
var hæglt að dæma eftir
nokkru ákvæði heginingarlag-
anna. Einn félaga hans í hæl-
inu var Nikolai Samsonov, jarð
eðlisfræðinigur frá Leningrad,
sem hefur unnið ýmis verðlaun
fyrir rannsóknir sínar, og
framskur kommúnisti af rúm-
enskum uppruna, sem flór til
Sovétríkjanna tll þess að
kynna sér framkvæmd komm-
únismans í reynd.
Þeir voru geymdir í llæstum
klefum og fengu að hreyfa sig
eina klukkustund á dag. Gest-
um var leyft að heimsækja þá
einu sinni í mánuði, bréf máttu
þeir tfá einu sirani í mánuði og
pafcfca einu sinini 5 mánuði.
Læknarnir voru sjálfir sér þess
meðvitandi, að stofnunin, sem
þeir störfuðu við, væri fremur
fangelisi en sjúkrahús og létu
stundum þá skoðun hreinskilnis
lega í Ijós. Dvalargestunum var
refsað fyrir óhlýðni með lyfja-
skömmtum, sem annaðhvont
höfðu þunglyndisleg áhrif eða
gerði þá eirðarlausa í nokkra
daga. Bukovsky kveðst einnig
haía verið pyntaður þannig,
að hann var rammlega vafinn
inn í votan striga, sem dróst
saman þegar hann þornaði.
Þegar Bukovsky var látinn
laus í fébrúar 1965, tók hann
fljótlega þátt í því að afhenda
eriiendum fréttariturum upplýs
ingar um brot á mannréttindum
í Sovétrikjunum. Vladimir Bu-
fcovsky hefur raunar alla tið
sýnt svo mikið skeyttingarleysi
um eiigin hag, að afsakanteigt
væri, þótt þeir tfélagar hans,
sem varkárari eru, teldu þessa
fífldinfsku hams nok'kurs kon-
ar „geðveiki.“
Bukovsky var viðriðinn vörn
ina, sem var haldið uppi fyrir
málstað rithöfundanna Daniels
og Sinjavskys og seinna fyrir
rithöfumdana Ginzburg og
Galanskov, og leiddi það til
þesis, að hann var leiddur fyr-
ir rétt í febrúar 1967. Hanm
var dæmdur í þriggja ára betr
unarvinmu fyrir „ólöglegar mót
mælaaðgerðdr.“ Ekki blíðkaði
það dómaramn I máilinu, að Bu-
kovsky vitnaði af mikilli leikmi
í sovéziku stjórnarskrána, sem
tryiggir „rétt til hópgamgna á
götum úti og mótmælaaðgerða."
Hann var látinn laius í fyrra,
án þess að hann hefði afneitað
skoðumum sinum. „Stalínistlsk-
ar aðtferðir bera ekki temgur
árangur. Yfirvöldin vilja ekki
stórhneyflosli. Þau verða að
fara eftir lögumum í orði
kveðnu" sagði hann.
Aftur liandtekinn.
Bukovisky vissi á hverju
hann átti von, og 1 marz var
hann handtekinn, skömmu eft-
ir að bréf frá homum hafði ver
ið aflhent Parisarblöðunum. I
september var hann fluittur á
geðveikrastofnun.
Bukovsky er aðeins einn af
mörg hundruð sovéztoum
menmtamönnum, sem efu sagð-
ir dveljast um óákveðinn tima
í geðveitoraspítölum. Andrei
Amalrik, hinn umgi rússneski
sagmfræðimgiur sem samdi
„Verða Sovétríkin til árið
1984?“, segir að hann þeloki
jærsónulega margt eðliiegt,
andlega heilbrigt fólk, sem hatfi
verið 'lokað inni í slíkum stofn-
unum. „Mér virðist, að þetta sé
skýlaust dæmi um hugmynda-
fræðilega uppigjöf stjómarinn-
ar fyrir andsitæðimgum sínum,
ef hún sér ekkiert annað ráð
en að lýsa þá geðveika."
Einna kunnastur þeirra er
Grigoremko hershöfðingi, sem
hefur verið geymdur 1 Chemy-
akhovisk-'geðve ikras júk rah ús-
inu síðan í júnl 1970. „Ef þú
heldur að þeir einir sovézflcra
borgara séu andtega heilbrigð-
ir, sem beygi sig í dufið fyrir
hverju eina einasta gerræðis-
verki, sem skrifstofuembættis-
mennirnir drýgja, þá er ég
auðvitað afbrigðilegur."
1 tfyrra var Jíffræðingurinn
Jaures Medvedev haíður í geð-
veikrasjúkrahúsi í þrjá mán-
uði fyrir mótmælaskrif, en
hann var látinn laus eftlr há-
vær mótmæli menntamanna
jafnt í Sovétríkjunum sem á
Vesturlöndum. Við það tæki-
færi skrifaði Nóbelsskáldið AI-
exander Solzhenitsyn; „Það er
kominn fírni til að hugsa
skýrt: þessi innilokun frelsis-
unnandi heilibrigðs fólks á viit-
iiausraspítölum er andiegt
morð; það er tilbrigði við sama
stef og igasktefinn var, en það
er igrimmara — pynting fólks
sem er drepið er ógeðiegri og
þjáningarfyllri aí því hún
stendur lengur."
1 októberbyrjun undirrituðu
um 50 menntamenn, þar á með-
al Andrei Saklarov, hinn
kunni eðfliisfraDðinigur Rússa,
bænaskjal, þar sem þess var
farið á Leiit, að Bukovsky væri
látinn laus. Ef frú Pompidou
hefur orðið við beiðni móður
Buikovskys, má viera að bein
áhrif hennar og persónuleg af-
skiptd af málinu verði til þess
að hann verði látinn laus.