Morgunblaðið - 20.02.1973, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. FEBRÚAR 1973

BOKASPJALL
fo
Auglýsingar
og bækur
EFTIR
STEINAR J. LCÐVÍKSSON
NÚ ER tiltölulega skammt síðajn
bókavertíð okkar Islendiinga lauk.
Bókahrotu væri ef til vill réttara að
kala þetta tímabii, þar sem það tek-
ur aðeins til hálfs mánaðar til þriggja
vikna tíma fyrir jólin. Á þessum dög-
um kemur oft ótrúlega stór bundraðs
hluti þeirra bóka sem áriega eru gefn
ar út hériendis, og virðist sem stöð-
ugt sæki meira í þann farveg að jóla-
bókamarkaðurinn verði umfangs-
meiri, en útgáfustarfseml á öðrum
tímum árs þeim mun rýrari. Ekki er
þvi vafi, að útgáfuhættir þessir
stainda í beinum tengslum við eftir-
spurnina, og miun það vera samdóma
álit flestra útgefenda að bókaútgáfa
á öðrum tímum árs sé ekki líkleg til
þess að standa undir sér. Að sögn
dagblaðanna á Norðurlöndum stefnir
í sömu átt þar. Bækur eru að verða
vinsælar jóiagjafir, og útgefendur
sinna kalli kaupandans.
Á hinu stutta jólabókatímabili
dynja augiýsingar útgefenda síðan á
landslýð, og þykir vitanlega hverjum
sinn fugl fagur. Lengi vel voru dag-
blöðin heilzti auglýsingavettvangur-
inn, en á siðustu árum hafa sjón-
varpsauiglýsingar rutt sér æ meira til
rúms, og náðu hámarki fyrir síðustu
jól, þar sem megin hluta auglýsinga-
tíma sjónvarpsiais var varið til bóka-
auglýsinga. Svo mikið var um þessar
bókaauglýsingar í sjónvarpinu, að ég
hygg að flestir hafi verið orðnir leið-
ir á þeim og hættir að veita þeim eft-
irtekt.
Fyrir nokkru las ég grein, þar sem
skýrt var frá niðurstöðum ranin-
sókna á áhrifum bókaauglýsinga á
einu Norðurlandanna, og hvað það
væri sem helzt seldi bækur. Mér er
nær að halda að slik rannsókn hafi
einnig farið fram hérlendis, þótt ég
minn'st þess ekki að hafa séð niður-
stöður hennar birtar. 1 grein þeirri
er hér er minnzt á, var skýrt frá því
að raunverulega væru það margir
ólíkir þættir sem ,,seldu“ bækur.
Veigamesta atriðið var þó talið,
hvernig viðbrögð dagblaðanna væru
er þær kæmu út.
Það kom í ljós, að lang stærstur
hluti þeirra er keypti bækur fyrir
sjálfa sig, tóku ákvörðun um kaupim
strax eftir að hafa iesið fréttir blað-
anna um útkomu bókarinnar. Mikill
minni hluti þessara kaupenda beið
eftir því að lesa eða heyra gagnrýni
um hana. 1 þessum flokki kaupenda
voru þeir sem keyptu að jafnaði flest-
ar bækur. XII hliðar við þennan flokk
voru þeir sem tóku ákvörðun eftir að
bafa séð gagnrýni um bókina, og létu
hana hafa úrslitaákvörðun við val
sitt. í öðrum stærsta flokknum voru
svo þeir er keyptu bækur til gjafa,
og þar höfðu auglýsingar mest áhrif.
Létu viðkomendur ráða mestu I mati
sinu, hvort bókin fjallaði á einhvern
hátt um áhugasvið þess er gjöfiina
átti að þiggja, en skeyttu minna um
hvort hún væri talin góð eða léleg.
Sennilega er málum varið á svip-
aðan veg hérlendis, nema hvað gief-
endaflokkurinn er örugglega lang-
stærstur. Mjög er Mka seninilegt að
umtal um bók og umsagnir blaða um
hana hafi meiri áhrif hériendis en
víðast hvar annars staðar. Kemur þar
sennilega til að markaðurinn er frem-
ur þröngur, og blöð eru lesin meira
að tiltölu hérlendis en víða erlendis,
og einnig er hlustað mikið á útvarp og
sjónvarp. Útgefendur halda þvi t.d.
hiklaust fram, að gagnrýnendur geti
,,drepið“ fyrir sér bækur, þ.e. að slæm
gagnrýni rýri sölumöguleika bðkar.
Með því að flestar bækur koma út
á svo skömmum tima hérlendis og
raun ber vitni og þurfa eimnig að
seljast á þeim tíma, eru útgefendur
í miklum vanda. Þeim er bókastaf-
lega nauðugur einn kostur að berj-
ast um á hæl og hnakka til þess að
vekja athygli á vöru sinni og stand-
ast hina hörðu og miklu samkeppni
jólabókaflóðsins. Svo virðist sem fjöl-
miðlarnir kappkosti að gera öllum
nokkum veginn jafnhátt undir höfði,
þegar getið er um útgáfu bókar, og
þeim auglýsingum verða svo útgef-
endur að fylgja eftir með auglýsing-
um. Og þá byrjar slagurinn fyrir al-
vöru, — slagur sem varir frá morgni
til kvölds meðan á vertíðinni stend-
ur, og er að komast á það stig, að
hann er að verða mörgum hvimleiður.
Fyrir síðustu jól var það a.m.k. þann-
ig að auglýsingarnar, einkum í út-
varpi og sjónvarpi kæfðu hreiinlega
hverjar aðrar, og menn hættu að
skynja þær öðru vísi en orðarunu.
Að vissu leyti gilti hið sama um aug-
lýsingar í blöðum, en þó er það þann-
ig að margir hafa þau fyrir augun-
um meira og minna al'lan daginn, og
fer þá ekki hjá því, að menn freistist
til þess að lesa jafnvel það sem þeir
hafa ekki beinan áhuga á.
Af mæli Kópernikusar
ÁRIÐ 1962 bar ég það fram I
New York Herald Tribune, að
Kópernikus hefði ekki verið
pólskur maður, eins og þá var
skrifað á flestum stöðum, held-
ur þýzkur. Þetta var í upphafi
geimferðaaldar, og blöðin því
opnari fyrir vísindasögulegu
efni en verið hafði nokkru áð-
ur, en einnig var þetta á þeim
árum sem einna verst þótti að
heita Þjóðverji. Skrif mín í þessa
átt voru tilraun til að hamla
á móti þeirri tilhneigingu, jafn-
framt þvi að halda sig við sagn-
fræðileg sannindi. En það mun
vera sannast að segja, að Kóper-
nikus og ættingjar hans hafi til-
heyrt hinum borgaralega og
kirkjulega útflutningsstraumi,
sem á þeim tímum sótti frá
Þýzkalandi til austurs — en að
hve miklu leyti ber að telja þá
Þjóðverja eða Pólverja eftir að
þeir höfðu búið þar í 2—3 kyn-
slóðir má vera álitamál. Ekkert
mælir á móti þvi, að Kópernik-
us hafi talið sig réttan þegn Pól-
verjakonungs, og í Kráká var
hann löngum, en hins vegar
skrifar hann sig Þjóðverja í
námsmannaskrá suður á Italíu
skömmu fyrir 1500. — Ég minnt
ist ekkert á þetta við Pólverja
sem hjá mér dvaldist sl. haust,
og má vera að mér hafi fund-
izt það of viðkvæmt að orða
þetta við hann. En þó hefði ég
gert það, ef ég hefði munað eft-
ir því að 500 ára afmæli Kóper-
nikusar var framundan, það sem
nú á að fara að halda hátiðlegt,
einnig hér á landi. Ég tel rétt að
ætterni manna og móðurtunga
gleymist ekki, en hins vegar
þykir mér nú hver sú þjóð bezt,
sem bezt vill halda á loft merki
Kópernikusar eða þeim framsókn
aranda sem einkenndi ævistarf
hans.
Nú líður senn að afmæli Kóp-
ernikusar. Og þá vaknar enn,
500 árum síðar, sama spurning-
in, sem vaknað hefur upp æ
ofan í æ, alla þá tið, sem liðin
er síðan: „Hafði hann rétt fyrir
sér?“ Snýst jörðin um sjálfa sig
og um sól, eða stendur hún kyrr?
Það væri gott að fá skýr og
ákveðin svör við þvi. Það er vit-
að að Kópernikus setti kenningu
sína fram ekki sem tilgátu, held
ur sem sannindi. Og hinn pólski
vinur minn, sem ég minntist á,
ætlaði hreint ekki að trúa mér,
þegar ég skrifaði honum, að á
Vesturlöndum væru þeir taldir
vísindamenn, sem héldu sig við
hið siðarnefnda, og teldu
Kópernikus minni visindamann
en t.d. Tyeho Brahe. „Visinda-
menn?“' spurði hann og setti
síðan 5 upphrópunarmerki aftan
við. Ég varð að senda honum
ljósrit af bréfaskiptum mínum
við slíka menn til þess að sanna
honum þetta. Ennfremur benti ég
honum á að B. Russel og Ein-
stein hefðu báðir verið mjög ó-
vissir um þetta mál, annar út frá
rökfræði hinn út frá afstæðis-
kenningu sinni. Það er skoðun
mín að hægt hefði verið að leið-
rétta þetta við B. Russell, ef mað
ur hefði getað náð til hans. En
miklu óvissara er það um Ein-
stein, enda var hann miklu siður
pennafær maður.
Þorsteinn Guðjónsson.
imii lllilii li iijiliW''' ijrniiiii' í iYil'iíí»i)l'Hf''
Þormóður
Runólfsson:
Þankabrot
óhjákvæmilega að leiða hugann að
Hugmyndafræði-
legir blindingjar
1. DESEMBERBLAÐ stúdenta árið
1972 hefur að einkunnarorðum „Gegn
hervaldi — gegn auðvaldi“. Blað
þetta er fyrir margra hlutia siakir at-
hyglisvert, og það svo, að ekki er
ólíklegt að í framtíðinni verðd það
notað sem heimildargagn um þann
furðulega hugsuniairhátt, sem svo
mjög einkennir nútímann. Höfuð-
einkenni þessa málgagns stúdenta
eru einkum þrenns konar (með eimni
undanteknin.gu, sem er grein Eiriks
Tómassonar): 1. Pólitískur einstefnu-
akstur, 2. algjört virðingiairleysi fyr-
ir staðreyndum og 3. fráhvarf frá
raunveruieikanum inn í þokukennda
draumheima hugklofans.
Allir þykjast gireinarhöfundar
þessa biaðs vera 6gn „framfiaTasinn-
að“ fól'k, og telja sig vera að berjast
gegn „afturhaldsöflum" fyrir fegurra
og betra mannlifi. En sannleikurinn
er sá, að þetta fólk er áratugum, ef
ekki öldum á eftir timanum.
í blaðinu eru t. d. þuldar, svo til
orðrétt, aiflóga kennisetningar upp
úr bókum Marx og Lenins, rétt eins
og um nýuppgötvaðan sannleika væri
að ræða, og ekki þyrfti annað en
hrinda þessum kenningum í fram-
kvæmd til þess að skapa þúsund
ára ríki friðar og farsældar hér á
jörðu og lyfta bróðurþeli, náunga-
kærleika og öðrum fögrum kenndum
til hásætis í samskiptum manna.
Þetta fólk virðist ekki hafa hug-
mynd um það, að síðan bækumar
„Auðmagnið", „Riki og bylting" og
aðrar slikar voru skrifaðar, hefur
ýmislegt gerzt í heiminum. Að það
var t.d. gerð bylting i Rússlandi ár-
ið 1917, þar sem Vladiimir Lenin fékk
tækifæri til að sannia kenningar
Karls Marx og sinar eigin í verki.
Þessu „nienntaða" fólki virðist ekki
vera kunn sú sögulega staðreynd, að
sósíaMsmi eða kommúmiismi í fram-
kvæmd bafa hvarvetna leitt til al-
ræðisstjómiarhátta, þar sem stjórn-
vöid haifa náð miklu fastari þræla-
tökum á alþýðu manna en mamnkyns-
sagan kann nokkur dæmi um önnur,
fyrr eða síðar. Jafnvel argvítugustu
einræðisseggir fomiaddarinnar gátu
ekki látið sig dreyma um sdiikt óskor-
að heljarvald yfir hverjum einasta
þegni ríkja sinna sem kommúnista-
stjómdr nútímans hafa náð. Þessum
hugmyndafræðiiegu blindingjum hef-
ur tekizt að loka þá sitaðreynd úti
úr álfhólum hugarhedma sinna, að
hið sósdadska stjómkerfi Sovétrikj-
anna lyfti til æðstu valda blóðugasta
fjöldamorðingja veraldarsögunnar,
Jósef StaMn, sem sagnfræðingar telja
að hafi orðið valdur að dauða eða
ævilöngum örkumlum ekki færri en
30 milljónum manna af þjóðum
Sovétríkjamna („Stailin-hungursneyð-
in“ 16 miUj., þrælaibúðir Siberíu 10
millj., auk allra þeirra sem myrtir
voru í hinum frægu „hreinsunum"
og fjölmörgum uppþotum bænda,
verkamanna og ýmissa mdmnihluta-
hópa á yfir 30 ára timabild).
Islenzkir vinstri stúdentar hunza í
umræðum sínum stjór-nmálaþróun
eftirstriðsáranna, þegar flestir
stjómmálaleiðtogar Vesturlanda
trúðu í einlægnd á varamdegam frið í
heiiminum og beittu sér þar af leið-
andi fyrir afvopriun landa sinna, en
urðu von bráðar að snúa við blað-
inu vegna vitfirringsilegrar útþenslu-
stefnu og vopnaframleiðslu Sovét-
ríkjanna. Atlantshafsbandiaiagið og
herseta Bandaríkjamanna í lönd-um
Vestur-Evrópu var ekkert annað en
nauðvöm frjálsra vestrænna þjóða,
þar á meðal Islands, gegn v£ilda-
græðgi og ofbeldistálhmeigingum
kommúnista. Þanndig eru það komm-
únistar sem bera raunveruiega á-
byrgð á tilveru NATO, sem og Var-
sjárbandadiagsins ad sjálifsögðu.
1. desemberblað stúdenta 1972 ber
þess svo Ijósan vott sem verða má,
að hafli það fólk, sem í það riítar, á
annað borð nokkurn tíma haft sjálf-
stæðar skoðamir, byggðar á vitræn-
um rökum, þá hiafa þær skoðandr fyr-
ir löragu breytzt í fullkoimlega rök-
helda ofsatrú, sem engar staðreynd-
ir og engiin rás atiburða megnar að
hagga hið mimmsta. Vitanilega gerir
hin rökhelda trúarbrynja þessa fólks
það að verkum, að hrein fásínna
væri að reyna að rökræða við það
eða mæla það máli edns og venjulega
menin. — Þessd staðreynd hlýtur
menntalkerfi þjóðarimmar, þar sem
hér virðist vena um allfjölmennan
hóp menmtamanna að ræða. Þegar
það virðist orðið Mggja ijóst fyrir, að
taisvert stór hluti námsmanna kem-
ur mun ruglaðri, dómgreindarlausari
og þekkimigairsnauðari út úr skól'un-
um heldur en bann var við upphaf
náms, þá er eitthvað meira en lítið
að. Og það er sízt að umdra, þótt
nokkur kuxr heyrist öðru hverju
meðal íslenzkrar aiþýðu vegna
þeirra sikatta og ainnarra gjiaid'a, sem
af hennd eru tekin til þess að halda
uppi himu rándýra manimtakerfi, þeg-
ar áraimgurinn er svó hörmulegur.
En þetta var útúrdúr. Þó þvi hafi
þegar verdð lýst yfir, að rökræður
við höfumda 1. des.-bliaðisdms þjóni
ekki tdigangi, er ekki þar með sagt
að málflutningur þeirra eigi að liggja
I algjöru þagnargildi. Þvi alditaf er
til alistór hópur leitandi fólks, sem
er í eðh síniu of ístöðuiítið og dóm-
gredndarsnautt til að skapa sér sjáif-
stæðar skoðanir af aimennum frétt-
um og persónulegri lífsreynslu. Slíkt
fólk er geifin bráð hvers komar áróð-
ursmönnum, sem uppblásnir af anda-
giift trúariofstækisins predika hug-
mymdir símar yfir þvi sýknt og heil-
agt, óhindiraðir af mótrökum þeirra
sem betur vita. Það er vegna þessa
fólks, að leitazt mun við í næstu
Þan'kabrots-greiraum að benda á
nokknar augljósustu rökvilluimar í
mál'flufmingi rótitækra vimstri mamna
á IslamdL