Morgunblaðið - 27.06.1973, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUÐAGUR 27. JÚNl 1973
17
Agnar Guðnason:
Fóðurbætir úr grasi
Færanlegar þnrrkstöðvar „Taarup Unidry“ vorn starfræktar
á Suðurlandi og: Eyjafirði síðastliðið sumar. Þær hraðþurrka
gras og þjappa því saman i heykökur. — (Ljósm. A. G.)
GUNNAR Bjarrnason, ráðu-
nautur, skrifaði grein í Morg-
unblaðdð 6. febrúar 1964, sem
hann nefndi ' „kornrómantík
og fóðurfræði“. Tillgangur
með þessari grein var að
vekja athygli á hversu þjóð-
hagslega hagkvæmt það yrði
að framleiða hér á iandi
fóðurblöndur, þar sem meg-
in uppistaða væri íslenzikt
grasmjöl. Þetta þóttu draum-
órar þá, en tímiamdr breytast
og sem betur fer mennimir
mieð. Nú eru flestir ef ekki
alilir samimála uim, að takast
mætti að miinnka innflutning
erlends kjarnfóðurs uim
hetoning og nota í stað þess
heyköggla framleidda hér á
landi.
AUKA ÞARF FRAM-
LEIÐSLU HEYKÖGGLA
Síðian árið 1964 hefur þró-
un á þessu sviði verið ósköp
hægfara hjá okkur. í liand-
inu eru nú 4 grasmjöls-
og heykögglaverkiamiðjur, á
Hvoilsvelli, Gunnarsíholti,
Saurbæ í Dalasýslu og á
Brautarholti á Kjalarnesi.
Sambals voru framleidd
2.576 tonn af heykögglum og
450 tonn af grasmjöli á síð-
astlið'nu ári. Auk þess voru
starfræfctar tvær færamlegar
þurrfcstöðvar, þar sem fnam-
leidd voru 815 tonn af hey-
kökum. Ef heykögglar ættu
að koma í stað helmings
kraftfóðurs, sem nú er flutt
inn, þyrfti framleiðslan að
vera uun 33 þús. tonn. Það
jafngildir því að byggja
þurfi 7 verksmiðjur með 10
tonna eiminigagetu á klst. og
eina með 5 tonna eiiminga-
getu. Áætlað er, að verk-
smiðja með 10 tonna eim-
ingagetu á klst. skili um
4000 tomna ársframleiðslu.
Samstarfsnefind Búnaðarfé-
lags ísiliands og Landináms
ríkisins, sem falið var að
skila áætlun um byggimgu
heykögglaverksimiðja lagði
til, að hverri verksimiðju yrðu
tryggð ræktunarlönd, sem
nægðu verksmiðju með 10—
20 tonna eiminigargetu.
Það virðast allir sammála,
sem um þessi mál hafa fjall-
að, að hagikvæmast sé að
byggj a tiltölulega stónar verk
smiðjur með alltt að 20 tonma
eimingargetu, sem svarar til
umn 8000 tonna fnamteiðslu á
ári.
STÓRAR EÐA LITLAR
VERKSMIÐJUR
í áætlun, sem Stbefáin Sig-
fússon, framkvæmdastjóri
verksmiðjunnar í Gumnars-
holti birti á ráðunautafundi
í vetur, gerdr hann ráð fyrir,
að framleiðsiliukostnaður á
kg heyköggla í 2,5 tonna
verksimiðj u sé kr. 11,00 en í
verksmiðju mieð 20 tonna
eiminigargetu kr. 8,42. Þá er
miðað við, að ræfetunarlanddð
sé sandur. Fyrir 20 tonna
verksimiðju þarf að ræfcta uim
1800 hefctara. Það er ekki
víða á landinu, þar sem hægt
er að fá þetta milkið af sam-
felldu auðrætotanlegu landi,
þó eru þeir staðir til. Á ei,n-
uim þeirra hefur þegar verið
ákveðið að reisa verksmiilðju,
en það er vestanvert við
Homarfjarðarfljót á Flatey
í Mýrahreppi. Þar eru trú-
lega ein beztu Skdlyrði á öllu
landimu fyrir refcstur stórrar
verksmiðju. Þar eru nokkur
þúsund hektarar af auðrækt-
anilegu landi, samfellit flatt
land, þar hefur aldrei kalið
á kuldaskeiðum á þeirri rækt-
un, sem þar er fyriir, Stutt
er tiil Haínar í Hornafirði,
og þaðan munu samgöingur
við aðra landshluta batna við
tilkomu hringvegarkis. Á
þessum stað er vaxtartími
gróðurs eflausit sá lengsti,
siem gerist hér á landi. Þama
má reiikna með, að fram-
teiiðsliu'kiostnaður á heyfcöggl-
um gæti orðið hagstæðastur
hór á lanidi. Þess vegna á þar
hifclaust að stefina að því, að
byggja eins stóra verkamiöju
og liandið leyíiir, áður en haf-
izt verður handa um að
byggja verksmiðjur í öðrum
landsMuituim.
JÖFNUNARVERÐ
Á HEYKÖGGLUM
Samkvæmt stjómarfrum-
varpi, sem lagt var fram á
síðasita Alþingi, er áfcvæði
uim, að hver verfksmiiðja skuli
eigi hafa minni eimingagetu
en 2,5 t. á klst. Þar er gert
ráð fyrir, að verfcsmiðjumar
verði ríkiBfyrirtæki.
Verksm.iðjan í Saurbæ í
Dalasýslu hefur þurrkara
með eiimingagetu 2,8 toran á
klist. En hiraar þrjár með 2,5 t
eimiingagetu. Það má því
segja, að hér á landi er
notókur reynsla í rekstri
smá þurrfcstöðva, en eragin á
hiraum stærri. Þróunin hefur
verið sú ertendis, að litlar
verfcsmiðjur em varla byggð-
ar tengur. Sömu stefh'U ber
að taka hér á landi, byggja
stórar verksmiðjur, þar sem
hagkvæmiast er að retoa þær.
Það á að vera sjálfsagður
hlutu r, að sama verð sé á
heykögglum hvar á iandinu
sem er. Enda hlýtur það að
verða tekið upp, þegar á
þessu ári. Það mundi jafn-
framt stuðiia að sfcynsamlegri
uppbyggingu þessa iðnaðar.
Á sl. ári kostaði 1 toran af
heyfcögglum við verksmáðju-
vegg kr. 9.000, en á bryggju
við Melgraseyri kr. 13.700.
IIEYKÖGGLAR
SEM FÓÐURBÆTIR
AUmargar tilraumir hafa
verið gerðar hér á iandi með
fóðraura búfjár á heyfcögglum.
Bændur hafa orðið verulega
reymslu einniig. Því rniður
hefur lítið verið birt opiraiber-
lega um niðurstöður tiilrauraa
á þessu sviöi. En gerð hefur
veriið raokkur grein fyrir þeim
á fræðlslufundiuim Búraaðarfé-
lags ísliands. Þar hefur kom-
ið fram að með göðum ár-
angri er hægt að fóðra mijólk-
urkýr á heyfcögglum með
öðru heyfóðri, þótit þær séu
í allt að 25 kg dagsnyt. Enn-
fremiur hefur gefizt vel að
gefa heyköggla á fengiltíma
til að aufca frjósemi ánraa og
í stað fóðurbætis á sauð-
burði. Heykögglar hafa
eininig reyrazt afbragðs fóður-
blanda. Hraðþurrkað hey get-
ur aldrei orðið betra en hrá-
efiraið, sem það er unnið úr,
því er að heykökur og hey-
kögglar eru misjaínir að
gæðum, Fóðurgiildi heyköggla
hefur bezt verið um 1,0 kg
í FE, en einraitg hefur þurft
■afflt að 1,7 (kg í FE, þegar
bráefinið hefur verið úr sér
sprottið gras eða hafrar.
Mjög vel hefur farið samara
að gefa heyfcöggla og vel
vebkað votihey. Með aufcinrai
og bættri votheysverku n
jafinihl’iða þvi sem framteiðisla
á heykögglum eykst hér á
landi, komumst við nœr því
miarki að geta fóðrað naut-
gripi og sauðfé till hámarks-
afurða að roesitu teyti á iran-
lendu fóðri.
Baldur Hermannsson FÓLK OG VÍSINDI
Doktorsnafnbót
I afmælisgjöf
30. maí síðastliðinn varði ung
ur íslenzkur kjarneðlisfræðing-
ur doktorsritgerð við Stokk-
hóimsháskóla (Universitetet).
Valgarður Stefánsson heitir
hann og fyllti 34 ár tveim dög-
um síðar. Foreldrar hans eru
Stefán Kristleifsson, sem nú er
látinn, og Lára Guðmwlóttir, bú
setí i Reykjavík.
Ég hitti hann að máli og bað
hann gera stutta grein fyrir vís-
indaiegum raimsóknum sínum.
Valgiairður laufc fyrrihluta-
prófi (fi'l. kand.) við Stokkhólms
háskóla 1964, lokaprófi (fil. lic.)
1969. Auk rannsóknastarfa hef-
ur hann kennt eðlisfræði við há
skólann. Hann hefur eiranig birt
í Morgunblaðiraiu nokkrar grein
ar um þjóðmál tæknitegs eðlis:
orkumál, umhverfiismál, framtíð
arsfcipulag o.fl.
„Það er fretoar erfitt að
stunda ranrasóknir samtimis
kennslu. Hún veldur áberandi
seinkun ef stefnt er að ákveðnu
marki. Það er þó skilyrði góðr-
ar hásfcóliakennslu, að hún sé ná
tengd lifandi rannisóknarstarfs-
semi.“
Valgarður lét vel af dvöl
sirani í Stokkhólmi. Siðastliðin
fjögur ár hefur hann unað ásamt
korau sinni, Ingibjörgu Guðlaugs-
dióttur og þreran börnum,
fyrir utan sjálfa stórbcrgina á
gróðui'sælum bökkum Malarens,
þar sem haldast í heradur græn-
ir skógar og grösug engi.
TVÖ LÍKÖN
Hvert er efrai ritgerðarinnar,
Valgaröur?
„Ritgerðin er í um það biil tíu
hlutum; yfirleitt höfum við unn-
ið að þeim nokkrir saman. Rann
sóknirnar hafa beinzt að atóm-
kjarnaraum. Við höfuim þá stuðzt
við geislun frá geislavirkum
kjörnum og mælt hor.nadreifingu
hennar, tímadreifiraigu, orku og
styrkleik við mjög strai.gar að-
stæður. Ætlunin var að beita
þeim upplýsiragum, sem geislun-
in veitir, til að gera upp á milli
hirana ýmsu kjarnalxkana sem
notuð eru.“
Eðlisfræðingar hafia ekki enn
áttað sig til fulls á kjarnanum.
Við störf sin og rannsókrair hafa
þeir einatt hliðsjón af líkönum
(módelum), éins koraar skýr-
ingarmyndum. Líkön þessi eru
ekki alltaf i sem beztu samræmi
við niðurstöður tilrauna, og því
mifcils virði að finraa þau sem
gefa raunhæfustu myndina.
„Við reyndum einkum að gera
upp á milli tveggja líkana, hvolf
líkansins og Kaupmaninahafnar-
lítóansins sem svo eru kölluð.
Kjairraeðlisfræðingar neyðast oft
til að velja Mkan eftir aðstæð-
um. Okkur hefur tekizt með til-
raunum að ákvarða nokkr-
ar mælistærðiir, sem veitt geta
vísbendingu um hvort líkanið er
hentugra.
Til gamans má geta þess, að
fyrir fáeinum árum urðu grein-
ir með okkur og nokkrum banda
rískum kjarneðlisfræðingum iwn
viss mæligildi. 1 þeim hópi var
eitt mesta yfirvald þessara
fræða, Steffen að nafni. 10—15
vísindastöðvar víða um heim
hófu strax rannsóknir á þess-
um stærðum og varð brátt ijóst,
að við höfðum á réttu
að standa."
KENNING OG REYND
„Ennfreimur kom í ljós, að
kennilega útreikninga vantar á
giildum ýmissa mædistærða.
Það er nauðsynfegt að geta
reiknað út gifldin kennilega. Atóm
kjarninn er mikilvægur tig-
ulsteinn í byggihgu efnisheims-
ins og skylt að þekkja gerð
hans og samsetningu.
Kenningin nær langt út yfir
ramma hinna einstöku tiilrauna.
Hún setur margar mælistærðir
samxan í eina heilld, gefur bæði
yfirsýn og kost á útreikningi
hinraa ýmsu giildia við ólíkar að-
stæður.
Mæligifldi sem fundin eru með
tilraunum eru fjöiregg kenraing-
arinnar. Það er litillH bógur 5
kenningu sem samsvarar ekki
raunveruleikanum.“
ÖFLUG TÆKJASAMSTÆÐA
Ég fylgdi Valgarði niður í
kjalflara eðliisfræðiistofunnar og
skoðaði hluta af þedrai áhöldum
sem hann hefur notað við rann-
sókndr sínar. Rafeimdaútbúnað-
urinn er umfangsmikilfl og geysi
lega margþættur. Tækjasiaxn-
stæðan byggir upp breyti-
legt mælikerfi sem miðast við
þá eiiginleika sem mæíla skal.
Segja má að kjaminn sé skoð-
aður frá mörgum hliðium saim-
tímds. Að honum beinast detek-
torar svonefindir sem fanga
kja rna ge islan a. Sérstakt raf-
eindakerfi sendir tilkynningu
um þá til tölvuminnis, sem skrá
setur þá og geymir. Seinna vinn
ur svo tölvan úr þessum upp-
lýsingum samkvæmt upp-
skrift yísindamannsirais.
HAGNÝTT GILDI GRUND-
VALLARRANNSÓKNA
Mig langar tvl að spyrja þig
spurningar, Valgarður, sem þú
telur kannski ösanngjama. Nú
eru svona rannsóknir fjárfrek-
ar. Hafa þær eitthvert hagnýtt
giildi?
„Að sjáilfsögðu. Alar rann-
sóknir auka þekkingu mann-
kynisins og flestar niðurstöður
þeirra öðlast haignýtt gildi fyrr
eða síðar. Þetta er aðeins spurn
ing um tima.
Það er oft erfitt að benda taf-
arlaust á notagiidi grundvallar-
rannsókna, einkum ef mælikvarð
inn er peniingalegs eðl'is. Ég
hygg þó að gi’uradvalflarrann-
sóknirnar reynist hagnýtast-
ar ailra ra.ntisökna ef reiknað er
í áratugum en ekki vifcum eða
dögum.“
ORÐUR OG TITLAK
Ég spyr Valigarð um framtíð-
Valgarður Stefánsson, nýbakað-
ur (loktor í kjarneðlisfræði.
aráætlanir hans, en hann kveð-
ur þær næsta ómótaðar. Hann
sagð.st halda heim á leið i sum-
ar, ásamt fjölskyldu si.nrai, með
þá sannfæringu innanbrjósts að
einhver gagnleg störf liggi fyrir
á Isiandi.
Ég notaði tækifærið tifl að
drepa á hið latneska titlatog há-
skölafólks. Doktor er æðisita
námsgráða Sem þetta kerfi veit-
ir. Prófessor er hins vegar yfir-
kennari við háskóia, aðjúnkt og
tektor undi'rsátar haras.
„Ég hef í sjálfu sér enga gleðl
af titium. Daktorsnafnbótin ger
ir engan mann betri eða verrL
Hins vegar sýnir hún að haran
hefur tileinkað sér ákveðna
þekkingu og getu á sínu sviði.
Þetta er á vissara hátt starfis-
heiti sem gefur til kynria mennt
un og þ^kkingu viðkomandi að-
ila, ekki síður en riaf-
virki, flakari og vanur beitinga-
maður. Mér finnst hagkvæmit að
halda nafnbótinni.
Hvað orður áhrærir, þá hef ég
enga skoðún í því máU.
Er ekki alflt 1 lagi að haida þessu
ef fólk hefur giaman af? Það er
bezt að hver haldi þvi sem hon-
um lætur bezt.“