Morgunblaðið - 17.10.1973, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. OKTOBER 1973
Skoðanir ámynd-
listarvettvangi
Bragi Asgeirsson ræðir
við Tryggva Olafsson
Á FERÐ minni um Norðurlönd á
nýafstöðnu sumri dvaldist mér
nokkuð í Khöfn. Atvikin höguðu
því svo, að ég átti langar viðræður
við ungan íslenzkan myndlistar-
mann, Tryggva Ölafsson að nafni,
sem dvalið hefur þar á annan
áratug við nám og starf. Ég hafði
áður sótt hann heim og ferðast
með honum um Jótland, skoðað
myndlist og rökrætt. Nú reifaði
ég við hann þá hugmynd mína, að
það gæti orðið fróðlegt að fá brot
af þessum samræðum á prent,
sem gæt.u svo jafnvel orðið upp-
haf og stofn að viðtækari skoðana-
skiptum myndlistarmanna á opin-
berum vettvangi. Frjálsleg, um-
búðalaus rökræða, sem gæti allt í
senn orðið almenningi til fróð-
leiks, aukið skilning á málum
myndlistarmanna og fengið þá til
að láta hressilega til sín heyra.
Hér skyldi ekki um að ræða að
túlka neina eina skoðun, en í
framhaldinu gætu aðrir myndlist-
armenn lagt orð í belg. Meginatr-
iðið skyldi vera að fá fram fjöl-
breytilegar og málefnalegar skoð-
anir.
Tryggvi samþykkti þetta, og þar
sem hann hugðist sækja okkur
heim og setja upp sýningu í
galeríi SUM, sem nú stenduryfir,
þótti mér kjörið að viðtalið birtist,
meðan á sýningunni stæði, svo
að fólk gæti kynnt sér hvort
tveggja, skoðanir hans sem list
samtímis. Hin venjubundnu
blaðaviðtöl segja éðlilega næsta
lítið.
B: Þú ert Norðfirðingur,
Tryggvi, gekkst í Menntaskólann
f Reykjavík eri snerir þér að list-
námi í stað þess að halda áfram á
hagnýtri menntabraut, — hvað
réð þeirri ákvörðun, hvað vakti
áhuga þinn og hvernig þróuðust
þau mál?
T: Svo við byrjum á upphafinu,
þá málaði ég sem strákur fiski-
báta og önriur skip á Norðfirði. Ég
hef þá skýringu á þvi, hvers
vegna ég hélt uppteknum hætti,
að ég gafst einfaldlega aldrei upp
á að búa til myndir. Málaði út um
glugga, reyndi að mála og teikna
fugla og fjöll í sveitinni á Héraði,
á eftir fylgdu sólarlög og síldar-
bátar fyrir norðan o.s.frv. Síðan
fór ég á sjó og í menntaskóla, en
las mest mér til skemmtunar, á
togurunum. Kynntist reyndar
Kjarval f sveitinni, sem hafði
skúr og málaragræjur á Úthéraði.
Varla minnkaði áhuginn ámalerf-
inu við það. Kjarvai gaf okkur
strákunum af bæjunum sveskjur
og brúnkökur, á meðan hann út-
skýrði fyrir okkur heilu víkinga-
orrusturnar í urðinni fyrir ofan
Hreinsstaði. Mastrið á víkinga-
skipinu var einmana símastaur,
er varð að þola margar örvahríðir
þarna í grjótinu. Veturinn 1957
sótti ég kvöldnámskeið í Handíða-
skólanum. Lærði þar fyrst að
kompónera uppstíllingar hjá
indælismanni, Sigurði Sigurðs-
syni. En eftir að hafa verið tekinn
inn á Listaháskólann í Höfn,
vegna nokkurra mynda málaðra á
árunum ’60—’61, ásamt meðmæl-
um tveggja dáindismanna, greip
ég vitanlega tækifærið og hélt
utan. Skólinn olli mér nokkrum
vonbrigðum, en annars má þar,
margt gott læra. Lenti hjá merki-
legum persónuleika, próf. Sören
Hjorth-Nielsen, sem reyndist
mörgum Islendingum vel, en er
nú hættur kennslu.
B: Leiðin lá sem sagt til borgar-
innar við sundið. Var það ásetn-
ingur þinn I upphafi að ílendast
ytra eða þróuðust málin þannig
ósjálfrátt?
T: Mér hefði aldrei komið til
hugar að ílendast í Danmörku, en
siðan hafa mál þróast þannig, að
ég og fjölskylda mín höfum brátt
átt 12 viðburða- og lærdómsrfk ár
hér i Höfn og möguleikar mínir
sem málara farið batnandi. Borg-
in er hæfilega stór, full af hefð,
sem virðir handverk og listir og
því ekki eins púrítönsk og þröng
eins og Reykjavik getur orkað á
mann. Síðan náminu á Akademí-
unni lauk (’66), hef ég svo farið
mínar leiðir, út og suður í malerí-
inu, málað margar slæmar mynd-
ir og lært ýmsar lexíur af þvi.
Danir hafa reynst mér af ar vel og
margir eiga þakkir skildar í þvi
landi.
B: Hafa tengslin við íslenzka
myndlist rofnað eftir býsna langa
dvöl ytra eða ertu með á nótunum
um það sem þar gerist?
T: Tengslin hafa alls ekki rofn-
að. Það væri líka afleitt þvi að ég
er þó fjandakornið íslenzkur mál-
ari og hver getur hlaupið frá upp-
runa sínum? Menn ná þó náttúru-
lega aldrei til botns í sýningarvið-
burðum með dagblaðalestri eða af
frásögnum ýmissa landa, sem
maður rekst á, því sjón er sögu
ríkari. Hefði t.d. gjarnan viljað
sjá yfirlitssýningar á Þorvaldi og
Gunnlaugi heitnum Scheving.
Sem meðlimur í SUM hef ég frétt
af sýningum i Rvik, ei heldur má
gleyma öllum þeim ágætu gestum
sem á árunum hafa heimsótt okk-
ur i Höfn, og sagt frá þróun ,,and-
ansmála” á Fróni.
B: Hvert sækir þú verkefni þin
í dag?
T: Spurningin er næsta auðveld
eigir þú við verkefnaval mitt al-
mennt. Þar fæ ég margan hlutinn
gefinn þvf efniviðurinn er alls
staðar. Annars er hjá mér um að
ræða eins konar klofning i
þessum málum. Hef alltaf
verið rómantískur náttúru-
skoðandi i aðra röndina,
en efagjarn svartsýnisnagli
í hina. Þessa hefur mátt sjá stað
á öllum sýningum mínum.
Hugmyndafræðilegar teoriur f
myndlist hafa verið mér til
skemmtunar, samtímis þvi, að
maður er trúlega einhver tegund
fagurkera. Mér er ómögulegt að
umgangast listir á því plani, að
þetta verði til og sé í eðli sínu eins
sjálfsagt og það að fuglarnir
syngja I trjánum. Get heldur ekki
séð, að listir almennt- séu án
tengsla við samfélagið. Verkefnin
vel ég í þvi umhverfi sem fyrir er,
sem er svonefnt vestrænt þjóð-
félag, skapað af manninum i sinni
eigin mynd, þótt sú sé ekki alltaf
fögur. Þess vegna er fróðleg
skemmtun að skoða öskuhauga í
ýmsum borgum, þvf ekki er hent
samadóti í Khöfn og Madrid t.d.,
þó að því sé hent af nauðsyn. Þvf
næst mætti spyrja: Er þetta
náttúra? Allavega speglar þetta
raunveruleika þeirra, sem í
honum hrærast.
B: Þú ert meðlimur SUM og
sýnir með þeim. Nokkur hávaði
hefur verið i kringum þennan
félagsskap og meðlimir hans hafa
ásakað eldri myndlistarmenn um
að standa í vegi fyrir hinum
yngri. Það er hressilegur gustur
úr þei'rri átt á köflum, en er ekki
hætta á að viðhorf þeirra breytist,
er þeir eldast og þeir verði að
taka afstöðu til sér yngri lista-
manna og nýrri viðhorfa? Ég vil
minna á að innan fárra ára teljast
flestir þeirra innan miðkynslóðar
ísl. myndlistarmanna. I Sviþjóð er
t.d. til félagsskapur, sem nefnist
„De Unga“, en þetta er hópur,
sem á sínum tíma lét sjálfsagt
nokkuð að sér kveða, stofnaður af
nauðsyn, og mun enn í fullu fjöri,
en telst þó íhaldssamur nokkuð á
nútímavísu, enda er meðalaldur
stofnenda í dag nálægt sextugu!
T: Þú nefnir hávaða. Ef einhver
atburður gerist þarna á horni
Laugavegar og Vatnstígs, þá er
ekki ósennilegt að honum fylgi
einhver hávaði, og þegar áhorf-
andinn að þessum atburði kemur
svo heim til sin, þá man hann
kannski einmitt aðallega eftir
nefndum hávaða. En hvernig ætti
að vera hægt að reka sýningar-
starfsemi í þeim tilgangi að kynna
almenningi nýja hlið á listum og
jafnframt ætlast til að þetta fari
fram í kyrrþey? Jafnvel þjóð-
kirkjan, sem mun nokkuð viður-
kennd orðin, þarf að nota sér
tómahljóðið í kirkjuklukkunum
til að fá mannskapinn í guðshús
landsins. Hávaðinn, sern hrellir er
ekki tilgangur I sjálfu 'sér,
og hann stafar sannarlega
ekki af kyrrstöðu, frekar
en annar „hávaði”, en sem kunn-
ugt mun, er kyrrstaða
hræðsla við breytingar. Þessi
breyting er líklega sá gustur,
sem þú nefnir. Gusturinn er
góður þótt jafnvel hann geti
þreytst. Mér þykir heldur trúlegt,
að Súmmarar breytist með aldr-
inum, rétt eins og annað fólk, en
vonandi ryðgar ekki of fljótt hin
hugmyndafræðilega grind í þeim.
Annars er erfitt að spá, en þó sér í
lagi um framtíðina, eins og Storm
P. sagði. „Það getur sjálfsagt
verið byrði á félagsskapnum að
dragast með of mörg lík I lest-
inni.“ I SUM er hægt að víkja
mönnum út yfir sakramentið
fyrir sofandadóm. Hver var t.d.
meðalaldur hinna fjögurra FlM-
manna, sem sýndu saman að
Klömbrum nýverið?
B: Um meðalaldur þeirra er
tóku þátt í haustsýningunni I ár
get ég engar upplýsingar gefið
enda mótfallinn því að slíkar sýn-
ingar séu tíundaðar til meðal-
aldurs, alla aldursflokka tel ég
jafn réttháa beri þá að með gilda
myndlist. En vel á minnst, þar
sem umræðurnar hafa nú beinst
að félagsmálum væri fróðlegt að
fá álit þitt á þeim málum og
hvernig þú álítur að þau mái
verði leyst svo að flestir megi vel
við una.
T: Ég er nú ekki bezti maðifrinn
sem hægt er að fá í þessa spurn-
ingu. Þú sagðir í grein í Mbl., 4.
sept. „að ekki sé víst að þeir,
„aktívustu” verði með á haustsýn-
ingunni og má því búast við að
hún verði veikari en skyldi".
Síðan telur þú nauðsyn á
að stokka ísl. myndlistar-
mál upp, — laukrétt. Mér finnst
þú bara allt of kvíðafullur
út af þessu. Fyrirframhug-
renningar þínar minna mig á
bændurna fyrir austan, sem töl-
uðu heldur hóflega um dilkana
sína, af því að þeir vissu þá rýra
og grunaði að slengin yrðu of létt.
Dilkarnir verða nú samt að vera
eins og þeir koma af fjalli. Upp-
stokkun myndlistarmála hófst að
mínu viti árið 1965, með stofnun
SUM, enda þótt slíkt hafi kannski
ekki verið viðurkennt. Þá voru og
munu enn ýmsir Súmmarar taldir
of varasamir bjöllusauðir af fyrir-
svarsmönnum FlM, — síðan hafa
FÍM-menn spilað sína nóló um
félagsmál myndlistarmanna og nú
krefur neyðin, að spilin séu stokk-
uð, því annars kemur aldrei neitt
grand á þeirra kort.
B: Varðandi haustsýninguna
var ég ekki kvíðafullur á þann
veg er þú álítur, ég minntist ein-
ungis á, að eftir tveggja ára hlé
hefðu FÍM-menn enga afsökun,
ættu þeir ekki frambærileg verk.
Sá kvíði sem þú þóttist kenna í
skrifum mínum stafar af því að
sýningarnefnd var skammtaður
alltof naumur tími til undir-
búnings sýningarinnar og má það
furðulegt teljast, því að slíkar
sýningar, eigi gæðin að gilda,
koma ekki fljótandi á fjöl rökrétt
og fyrirhafnarlaust. Á þessu sviði
hafa Súmmarar vinninginn yfir
FlM, en hins vegar má deila um
það hvenær uppstokkun mynd-
listarmála hafi hafist. En haltu
áfram að segja frá SÚM.
T: SÚM-félagsskapurinn hefur
sýnt allan skrattann af myndlist,
af fjárhagslegum vanefnum þó,
en af áhuga og sannfæringu, tek-
ist misjafnlega, sem vænta mátti.
Galerie SÚM hefur lagt sig eftir
að kynna erlenda myndlist. Ég
trúi ekki, að það sé tilgangslaust
að kynna erlenda myndlistar-
strauma og ný viðhorf í Rvík.
Breyting er nauðsynleg (sagði
ekki þróun). Vestræn menning
hefði ekki lifað ýmsa aðra kúltúra
af, ef hún hefði ekki getað endur-
nýjað sig. Geti FÍM-menn ekki
haldið samsýningu án slæmrar
samvisku, þá liggur allavega
engin endurnýjun í því að sargast
út í Súmmara, sem gera sitt besta,
þótt breyskir séu.
Valtýr Pétursson, fyrrverandi
form. F.Í.M. sagði í blaðaviðtali,
að nauðsynlegt væri að hræra í
hafragrautnum, svo hann brynni
ekki við. Þetta er eins satt einsog
það er sagt. Súmmarar hafa bara
ekki getað spilað syrpuna með
FlM, því þeir hafa verið við ann-
að borð í þessari félagsvist. Svo
spyrð þú í blaðinu: hvað gera
SÚM-menn? Ætli þeir geri ékki
það sem þeim gott þykir, eftir
efnum og ástæðum. En að leysa
þetta menningarvandamál (þarna
vantar okkur mikla alþýðlegra
orð), er ekki áhlaupaverk. Fyrir
það fyrsta veit ég ekki til þess að
Islendingar hafi neina sérstaka
menningarstefnu, stefnan er
stefnuleysa, skilst mér, en samt
hef ég reynt í mörg ár að greina
þessa „stefnu" fósturjarðarinnar
í menningarmálum. Réikna með,
að almenningi þyki hann aðskil-
inn frá listalífi yfirleitt, sem sé að
margir sjái ekki stefnu hlutanna í
heild, þ.e. sjái ekki skóginn fyrir
eintómum trjám, eins og Danir
segja.
Öllu ægir saman, sögulegum
atriðum, nýskeðum hlutum jafnt
sem hreinum nýjungum, NB: án
sérstakrar (nauðsynlegrar)
sundurliðunar. Þess vegna hlýtur
að vera sjálfsögð skylda lista-
manna að sjá hvaða stöðu list-
irnar hafa innan ramma þjóð-
félagsins. I hinu litla íslenska
þjóðfélagi er listasköpun nánast
leyndardómsfull, flestum finnst
þeir vera í ágætri, þ.e. hæfilegri,
fjarlægð frá listafólkinu og vegna
þess arna er náttúrlega auðvelt að
komast hjá að taka alvarlega af-
stöðu til menningarmála almennt,
en samt er þetta Ieyndardóms-
fulla nudd svolítið spennandi. A
fyrrnefndan hátt getur jafnvel
nýtt lifandi listaverk orðið
skyndi-klassískt hallelúja, upp úr
súru og þá sér hver maður að
samtímamyndin er orðin rugl-
ingsleg.
B: Hvað segir þú um lista-
mannalaun og sér í lagi hvað vilt
þú segja um þá venju úthlutunar-
nefndar að veita ekki Islend-
ingum, búsettum erlendis neina
umbun fyrir þeirra störf? Þetta
eru þó ísl. ríkisborgarar og kjör
þeirra misjöfn líkt og starfs-
bræðra þeirra heima.
T: Þarna mismæltirðu þig, þú
hlýtur að hafa meint ellilaun. Á
Islandi eru menn gjarnan efni-
legir til fimmtugs, a.m.k. Eftir
þetta undurlanga gelgjuskeið eru
þeim greiddar nokkrar gengis-
lækkunarkrónur fyrir allt það
sem þeir hafa verið fyrirlitnir
fyrir í 20 ár. Séu þeir erlendis er
þetta mál að sjálfsögðu vonlaust,
ég veit ekki um einn einasta lista-
mann erlendis síðustu ár sem
fengið hefur listamannalaun
nema eina húsmóður í Kaup-
mannahöfn. Aðrir ísl. listamenn
eru óþjóðhollir fantar, sem
frernja þann glæp að kynna
sér listir meginlandsins.
Ætli Guðmundur Erró, nú
heimsfrægur maður, hafi ekki
einhvern tímann verið blank-
ur í París? ísl. listamenn
halda þó fremur uppi sóma lands
síns erlendis heldur en hitt.
Annars gæti maður orðið stór-
skáld, bara á því að halda áfram
að hugsa um þessa kómedíu. Hef-
urðu lesið Moliére? Persónulega
þykir mér trúlegt að þetta séu
gamlir skátar sem starfa við út-
hlutun þessa fjár og margir
Framhald á bls. 18
Tryggvi Ólafsson við eitt af verkum sfnum á vinnustofu sinni.