Morgunblaðið - 24.09.1974, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. SEPTEMBER 1974

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavik.
Haraldur Sveinsson.
Matthias Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson
Bjórn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10 100.
Aðalstræti 6, simi 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasólu 35.00 kr eintakið.
að er óhjákvæmilegt
að þær verulegu hækk-
anir á vöruverði og þjón-
ustu, sem átt hafa sér stað
undanfarið og fyrirsjáan-
legar eru, valdi ugg og um-
hugsun. í því sambandi er
nauðsynlegt að menn geri
sér glögga grein fyrir or-
sök og afleiðingu.
Þeir kostir vóru valdir af
fráfarandi stjórnarherr-
um, að efna til alþingis-
kosninga þegar í vor er
leið, þó ár væri eftir af
kjörtímabilinu, og fela að
hluta þann verðbólguvöxt,
sem þá þegar var stað-
reynd og bein afleiðing af
stjórnarstefnunni, til að
leyna þjóðinni stærð vand-
ans fram yfir kosningar.
Flestar atvinnugreinar
þjóðarbúsins vóru reknar
með verulegum halla síð-
ustu misseri vinstri stjórn-
arinnar og við blasti
rekstrarstöðvun þeirra og
tilheyrandi atvinnuleysi,
án sérstakra ráðstafana af
stjórnvalda hálfu. Rekstri
þeirra var m.a. haldið
gangandi með vaxandi
skuldasöfnun viðskipta-
bankanna við Seðlabank-
ann.
Stærri sveitarfélög og
opinberar stofnanir vóru
og rekin með sívaxandi
rekstrarhalla og skulda-
söfnun, þar sem þeim var
meinað þess, að örtvaxandi
rekstrarkostnaður, sem
var bein og óhjákvæmileg
afleiðing af verðbólgu-
stefnu vinstri stjórnarinn-
ar, kæmi fram í verði þjón-
ustu þeirra. Rafmagnsveit-
um, hitaveitum og öörum
stofnunum sveitarfélaga
var því gert að velta vand-
anum á undan sér fram
yfir kosningar, í samræmi
við hegðan ríkisstjórn-
arinnar sjálfrar, til að
leyna þjóðina þessum hluta
verðbólguvaxtarins.
Gjaldeyrisvarasjóðurinn,
ríkissjóðurinn og opin-
berir fjárfestingarsjóðir
vóru á vonarvöl. Engu að
síður ákvað vinstri stjórnin
að auka verulega niður-
greiðslur landbúnaðaraf-
urða, án þess að tryggja
fjármagn til þeirra niður-
greiðslna. Sá vandi skyldi
einnig geymdur eða falinn
fram yfir alþingiskosning-
ar.
Það gaf því auga leið, að
það yrði ófrávíkjanlegt
verkefni sumarþingsins að
tryggja rekstur atvinnu-
veganna og bægja frá dyr-
um almennings vofu at-
vinnuleysisins, sem og að
rétta við fjárhagsstöðu
ríkissjóðs og ríkisstofnana.
Það var og sýnt, að rekstr-
arhalli opinberra þjónustu-
stofnana, sem gert var að
lifa á skuldasöfnun síðustu
misseri vinstri stjórnarinn-
ar, hlyti að segja til sín í
hækkun á þjónustu þeirra
fyrr en síðar og í því ríkari
mæli, sem vandinn var
meira saman safnaður.
Gengislækkunin var
gerð til að tryggja rekstur
útflutningsatvinnuveg-
anna, sem og þær hliðar-
ráðstafanir, sem koma
fram í meðferð gengis-
hagnaöar og nýlega settum
bráðabirgðalögum um
sjávarútvegínn. Sölu-
skattshækkun skyldi mæta
tekjuþörf ríkissjóðs og að
hluta til sveitarfélaganna.
Hækkun bensínskatts
skuldasöfnun og tekjuþörf
vegasjóðs og verðjöfnunar-
gjald á rafmagni skulda-
söfnun og tekjuþörf Raf-
magnsveitna ríkisins. Öll
þessi dulda verðbólga
vinstri stjórnarinnar er því
að koma í dagsljósið þessa
dagana, sem og vitað var
fyrir.
í umræðum um nýja
vinstri stjórn var orðið
samkomulag í megin-
atriðum um allar þær ráð-
stafanir í efnahagsmálum,
sem sumarþingið sam-
þykkti síðar. Þannig viður-
kenndu vinstri flokkarnir,
allir með tölu, bæði þann
vanda, sem við var að
stríða og við var tekið, sem
og þau úrræði, sem til var
gripið. Meðan líkur bentu
til, að ný vinstri stjórn yrði
mynduð og þeirra biði
áfram stjórnun þjóðmála,
var ekki hjá því komizt að
horfast í augu við vandann.
Síðar var snúið við blaði en
það er önnur saga. En eftir
sem áður stendur sú stað-
reynd, að vinstri flokk-
arnir viðurkenndu faðerni
þeirrar dýrtíðar, sem nú
streymir yfir fólkið í land-
inu.
Meginmunurinn á ráð-
stöfunum þeim, sem
vinstri flokkarnir allir
vóru búnir að samþykkja,
og gerðum núverandi ríkis-
stjórnar, liggur í tvennu. í
fyrsta lagi gengur núver-
andi ríkisstjórn mun
lengra til móts við þá lægst
launuðu í landinu og til
samráðs við launþegasam-
tökin en vinstri flokkarnir
ráögerðu. Þetta kemur í
ljós í bráðabirgðalögum
um láglaunabætur o.fl.,
sem væntanlega verða sett
í dag. í öðru lagi hyggst
núverandi ríkisstjórn
stemma stigu við vexti
ríkisútgjalda og setja á þau
„þak“ í hlutfalli við þjóðar-
tekjur hverju sinni. Er hér
um lofsverða stefnubreyt-
ingu að ræða, sem núver-
andi efnahagsástand þjóð-
arbúsins gerir raunar óhjá-
kvæmilegt.
Þær verðhækkanir á vör-
um og þjónustu, sem nú
herja á afkomu hverrar
einustu fjölskyldu í land-
inu, eru beinar afleiðingar
þess, sem hefur verið að
þróast í þjóðfélaginu und-
anfarin misseri. Orsökin og
ábyrgðin eru vinstri
stjórnarinnar.
Vinstri flokkarnir viðurkenndu
faðerni vandans og úrræðanna
eftir JAMES
RESTON
Verðbólga og
lýðræðislegir
stiórnarhættir
HVF lengi geta lýðræðislegir
stjðrnarhætti haldizt með
núverandi verðbólguvexti? Það
kann að þykja undarlegt að
spyrja þessarar spurningar I
Bretlandi, f sjálfu landi þing-
ræðisins, en engu að sfður hef-
ur hún komið til umræðu með-
al málsmetandi manna þar í
landi.
Reynsla margra annarra
þjóða gefur til kynna, að lýð-
ræðinu er hætta búin ef verð-
bólgan verður mjög mikil, en
heldur þykir þó ólfklegt, að það
sama verði upp á teningnum f
Bretlandi. Mörgum Bretum
finnst það þó válegur fyrirboði,
að nú skuli vera rætt um óþing-
ræðislegar aðferðir til að hafa
hemil á verðbólgunni og stofn-
un herskárra einkaherja til að
brjóta á bak aftur verkföll og
halda nauðsynlegri þjónustu-
starfsemi gangandi.
Verðbólgan í Bretlandi er nú
um 20% á ári. Fjöldi atvinnu-
lausra er um 650.000 og jókst f
júlfmánuði um tæp 90.000, sem
cr mesta mánaðarleg aukning
frá árinu 1948. 1 ágústmánuði
féllu hlutabréf á verðbréfa-
markaðnum og hafa ekki verið
f lægra gengi um sextán ára
skeið. Meiri áhyggjum veldur
þó almenningi, að farið er að
bera á skorti á ýmsum nauð-
synjavörum eins og sykri.
Laun hafa einnig hækkað. 1
júlfmánuði varð mesta launa-
hækkun, sem um getur, og eru
þau nú rúmlega 18% hærri en
á sama tfma f fyrra. Á þeim
tfma hafa neyzluvörur hækkað
um 20%. Af þessum sökum
velta margir þvf fyrir sér, hve
langur tfmi muni Ifða áður en
til alvarlegra efnahagsörðug-
leika dregur, með þeim afleið-
ingum, að brezkar framleiðslu-
vörur verða ekki samkeppnis-
hæfar á erlendum mörkuðum,
til verkfalla og stéttaátaka
kemur og stjórnvöld verða að
skerða f einhverju hefðbundin
réttindi brezkrar alþýðu.
Þau svör, sem ráðherrar
stjórnarinnar hafa gefið við
þessum vangaveltum, eru, að
ástandið sé vissulega alvarlegt
en þó ekki eins og af sé látið.
Denis Healey fjármálaráðhjrra
talar um að koma verðbólgunni
niður f 12% f lok næsta árs, en
aðrir eru svartsýnni. Efnahags-
spá Verzlunarskóla Lundúna-
borgar gerir ráð fyrir, að ef
ekki verði gripið til nýrrar
stefnu f launa- og verðlagsmál-
um, muni neyzluvöruverð
hækka um 20% á næsta ári og
fjöldi atvinnulausra verða um
milljón veturinn 1975—76.
Embættismönnum ber saman
um, að ef þessi spá stenzt, muni
koma til alvarleg kreppa, sem
neyddi stjórnarvöld til að grfpa
til neyðarúrræða þrátt fyrir
eindregna andstöðu verkalýðs-
félaganna.
Bernard Levin, sem hefur
tekið saman yfirlit yfir þróun
þessara mála sl. átta ár fyrir
stórblaðið Herald-Tribune,
bendir á, að það, sem þótti
óhugsandi fyrir átta árum, sé
nú viðurkennd sannindi. Segir
hann, að engin rfkisstjórn geti
stjórnað án samvinnu við
verkalýðsfélögin eða fylgt eftir
lagafrum vörpum í andstöðu við
þau.
A sama hátt og Bretar hafa
„sætt“ sig við það, sem f raun
réttri er borgarastrfð á Norður-
Irlandi, hafa þeir sætt sig við
þessar kringumstæður. „Eg
geri ráð fyrir,“ segir Bernard,
„að þetta séu þær grundvallar-
breytingar, sem átt hafa sér
stað.“ Hann skýrir þær frekar á
eftirfarandi hátt:
Aður urðum við að búa við
hálfgert vandræðaástand f póst-
og sfmaþjónustu, en nú við
sfvaxandi verðbólgu; það, sem
áður voru tfðar umferðartrufl-
anir, er orðið að stöðugu um-
ferðaröngþveiti; áður þótti
fréttnæmt og heyrði til undan-
tekninga, að beitt væri ofbeldi f
vinnudeilum og pólitfskum
átökum, en þykir nú daglegt
brauð. En umfram allt hefur sú
breyting á orðið, að áður rfkti
sú fullvissa, að hvað sem öllum
breytingum liði, breyttust þó
innviðir lýðræðislegrar stjórn-
skipunar ekki, en nú er rætt
manna á meðal um hættuna á
valdatöku öfgaafla til hægri
eða vinstri.
Hér er vissulega um öfgar að
ræða en alvaran býr undir og
Joel Barnett, ráðuneytisstjóri f
f jármálaráðuneytinu, taldi
ástæðu til að lýsa yfir, að sú
hætta, sem einkum steðjaði að
þjóðinni, væri örvænting. Sagði
hann efnahagsástandið vera
alvarlegt en ekki óviðráðan-
legt.
Brezk stjórnvöld sáu sig einn-
ig knúin til að vara við tveimur
herskáum hópum, sem búast til
að hafa afskipti af stjórnmál-
um og vinnudcilum, ef til
þeirra kemur. Sir Walter Walk-
er hershöfðingi, fyrrum yfir-
maður Nato f Norður-Evrópu,
hefur lýst viðfangsefnum
beggja hreyfinganna:
„Við munum ekki sitja að-
gerðalausir með hendur f
skauti, er kommúnistar innan
verkalýðshreyfingarinnar,
fasistar og stjórnleysingjar,
koma Bretlandi á kné,“ sagði
hann við fréttamann Daily
Telegraph. „Stjórnmálamenn-
irnir hafa ekki dug f sér til að
fást við vandann og þess vegna
er það hlutverk fólksins f land-
inu að grfpa til nauðsynlegra
aðgerða."
Brezki varnarmálaráðherr-
ann, Roy Mason, lýsti ummæl-
um þessum sem „froðusnakki“
og fordæmdi hópana fyrir „til-
burði þeirra til að koma á fram-
færi öfgakenndum skoðunum,
sem brytu f bága við lýðræðis-
legar og þingræðislegar venj-
ur“. Við þessar aðstæður munu
Bretar ganga til kosninga inn-
an skamms, f annað sinn á sjö
mánuðum.
t kosningunum mun verða
um það deilt hver geti ráðið við
verðbólguna og ennfremur
hvaða stjórn geti haft þau áhrif
á verkalýðsfélögin, að komið
verði f veg fyrir alvarlegar
vinnudeilur. Lýðræðinu er trú-
lega engin hætta búin f þessum
átökum við verðbólgudrauginn,
en nokkurrar óvissu gætir þó
og kveður þar við nokkuð nýjan
tón.
Þegar allt kemur til alls
munu Bretar sjálfir ráða mál-
um sfnum til lykta, en sem
stendur má lfkja þeim við fjöl-
skyldu, sem farið hefur f
sumarleyfisferð, sem hún ekki
hafði ráð á. Hún er sólbrún og
sælleg þegar heim er komið, en
ógreiddir reikningar streyma
að, húsið þarfnast viðgerðar og
vandamálin virðast erfiðari við-
ureignar en áður en lagt var
upp.