Morgunblaðið - 07.11.1975, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 7. NÓVEMBER 1975
r
Verzlunarráð Islands — hagdeild:
5. nóvember 1975.
REKSTRARREIKNINGUR VERZLUNAR
VERZLUNARRAÐ ÍSLANDS
Afkoma verzlunar frá ári til
árs ræðst aðallega af þremur
þáttum: ■
(1) Almennri eftirspurn
innanlands og möguleikum
verzlunar til þess að anna
henni. Eftirspurn ákvarðast
hins vegar aðallega af því,
hvort stefnan í peningamálum
og fjármálum hins opinbera er
hlutlaus, eða hefur þenslu- eða
samdráttaráhrif.
(2) Almennum verðlags-
breytingum, aðallega af völdum
breytinga launa og gengis.
(3) Hugmyndum stjórn-
valda um þá álagningu, sem
nauðsynleg er til þess að mæta
dreifingarkostnaði, og þeim
breytingum, sem stjórnvöld
gera á álagningu verzlunar.
Á árinu 1973 virkuðu þessir
þættir verzlun í hag. Mikil
þensla var innanlands sem
aftur olli mikilli umframeftir-
spurn eftir vöru og þjónustu.
Verðlagsbreytingar snerust
verzlun í hag (ef áhrifin á vöru-
verr út fyrir verzlun en árið á
undan og veldur þar mestu
samdrátturinn á síðari hluta
ársins, gengisfellingin í
september, lækkun álagningar
og örar kostnaðarhækkanir.
I ár má verzlun að öllum
líkindum búast við verri af-
komu en í fyrra. Þó verður
mikill munur á afkomu ein-
stakra greina, þar sem sam-
drátturinn á árinu kemur mis-
jafnlega niður. Mestur verð-
ur samdrátturinn i bifreiða-
verzlun, þar sem heildarsölu-
tekjur verða um 25% lægri í
krónutölu en árið áður, þrátt
fyrir verðhækkanir, tolla-
hækkanir og söluskatts-
hækkun. Einnig verður veru-
legur magnsamdráttur í bygg-
ingavöruverzlun. verzlun með
fatnað og verzlun með hús-
búnað.
Gengisfellingin f ársbyrjun
kom illa við mörg fyrirtæki, en
hagstæð þróun gengis Evrópu-
mynta hefur bætt þann skaða
að nokkru. Mestu veldur þó um
atv.gr. 614-629
(í milljónum króna)
1971 áætlun spa 1975
1974 1. 2.
TEKJUR:
Vörusala Aörar tekjur 28.208 ,8 823,1 34.342,3 1.070,8 45.891,3 1.621,9 66.759,0 2.444 ,0 89.614,2 3.329,4 89.614,2 3.329,4
Tekjur samtals: 29.031 ,9 .35.413,1 47.513,2 69.203,0 92.943,6 92.943,6
GJÖLD:
Vörunotkun Launakostnaöur Annar kostnaöur Tekju- og eignaskattur Hagnaöur, tap 23.383,5 2.601,5 •2.315,2 228,2 503,5 28.385,5 3.530,7 2.847,0 376,6 273,3 37.578,5 4.861,7 3.892,1 462,1 718,8 55.049,2 7.300,0 5.896,2 717.8 239.8 73.879,3 9.794,3 7.917,1 810,2 542,7 75.290,5 9.794,3 7.917,1 810,2 - 868,5
Gjöld samtals: 29.031,9 35.413,1 47.513,2 69.203,0 92.943,6 92.943,6
meðalAlagning HAGNAÐUR / VÖRUSALA x 100 20,64% 1,78% 20.99% 0,88% 22,12% 1,57% 21,27% 0,36% 21,30% 0,61% 19,02% - 0,97%
HAGRÆN REKSTRARAFKOMA: 1975 lausl. huRm.
Hagnaöur samkvæmt rekstrarreikningi +, leiör. vegna veröbreytinga vörubirgöa — aröur af eigin fé 503,5 + 158,2 - 389,1 273,3 - 215,0 - 428,1 718,8 - 865,7 - 554,1 239,8 -1.588,7 -1.019,2 542,7 -2.855,7 -1.508,6 - 868,5 -2.855,7 -1.508 ,6
Hagrænn hagnaöur, tap: 272,6 - 369,8 - 701,0 -2.368,1 -3.821,6 -5.232,8
(1) í þessum dálki er notuö sama meöalálagning og 1974 (2) Hér er meöalálagningu breytt í samræmi viÖ ákvaröanir verölagsyfirvalda.
Afkomaverzhmar1974 og 1975
notkun eru undanskilin) og
hækkun gengisins skapaði
verzlun frekar tekjur en hitt.
Auk þess var álagningarreglum
lítið breytt á árinu. Niður-
staðan varð þvf sú, að hagnaður
verzlunar, sem hlutfall af vöru-
sölu, varð 1,57% 1973, sem er
nálægt því eins hagstæð út-
koma og 1971.
I ársbyrjun 1974 skipuðust
veður í lofti. Hinar miklu kaup-
hækkanir fyrri hluta ársins
ollu skyndilegri kostnaðar-
hækkun, sem sfðar ásamt fjár-
málum hins opinbera ollu
mikilli þenslu, þótt þróun pen-
ingamála hefði samdráttaráhrif
er líða tók á árið. Sfðari hluti
ársins einkenndist af mikilli
spákaupmennsku almennings
vegna gengisfellingarótta, en
gengisfellingin í byrjun
september olli miklum búsifj-
um fyrir innflutningsverzlun. 1
kjölfar gengisfellingarinnar
var álagning svo almennt
lækkuð, en hafði hækkað áður i
marz, þegar stjórnvöld efndu
gömul loforð um úrbætur. I
heild kemur þvi veltuárið 1974
versnandi afkomu 1975 endur-
tekin lækkun álagningar í
febrúar 1975, sem var þó að
nokkru bætt f lok apríl. Komi
þessar breytingar fram að fullu
ásamt lækkun álagningar í
september í fyrra, ætti tap
verzlunar í heild að verða um
1% af vörusölu ársins 1975.
Meðfylgjandi tölur um meðal-
afkomu verzlunar, samkvæmt
rekstrarreikningum fyrirtækja
ná til verzlunar í heild, þó er
útfluntingsverzlun, áfengis-
verzlun og olíuverzlun ekki
meðtalin. Tölur áranna
1971—1973 eru niðurstöður úr-
taksathugunar Þjóðhagsstofn-
unar með þeirri breytingu, að
laun eigenda í einstaklingsfyr-
irtækjum hafa verið aðskilin
frá hagnaði og þeim reiknuð
meðallaun í viðkomandi
verzlunargreinum. Áætlun árs-
ins 1974 er reist á úrtaksathug-
un Verzlunarráðs íslands á af-
komu einstakra verzlunar-
greina. Naut Verzlunarráðið
þar góðrar samvinnu við fjölda
fyrirtækja sem skylt er að
þakka. Einnig lagði Samband
fsl. samvinnufélaga til upplýs-
ingar um heildarafkomu
kaupfélaga innan Sambandsins
og með aðstoð Kaupmannasam-
taka Islands reyndist unnt að
stækka úrtakið f matvöru-
verzlun nokkuð. Afkoman í ár
er hins vegar framreiknuð fyrir
einstakar greinar á grundvelli
niðurstaðna ársins í fyrra
miðað við beztu hugmyndir um
breytingu tekna og kostnaðar á
árinu í ár. I töflunni eru sýndar
niðurstöður þess fram-
reiknings, annars vegar miðað
við óbreytta álagningu frá ár-
inu áður (dálkur nr. 1) og hins
vegar miðað við að breytingar
verðlagsyfirvalda á álagning-
unni komi að meðaltali að fullu
fram í afkomunni (dálkur nr.
2). Má sjá af þessu, að með
nokkrum tilkynningum geta
stjórnvöld ráðið kjörum heillar
atvinnugreinar svo að skiptir
sköpum.
Verst er þó, að við þá verð-
bólgu, sem hér hefur geisað
undanfarið, sýnir rekstrar-
reikningurinn alls ekki rétta
mynd af rekstrarafkomunni í
hagrænum skilningi, þar sem
bæði bókhaldsreglur og skatta-
lög eru sniðin fyrir stöðugt
verðlag. Söluverð verzlana
miðast ekki við innkaupsverð
ásamt álagningu og hálfa eða
fulla vísitölu eins og fasteigna-
kaup. Vörur eru seldar á
„gamla verðinu" meðan þær
endast.
A sama hátt og íbúðareig-
endum finnst sjálfsagt að miða
söluverð íbúða sinna við mark-
aðsverð, burtséð frá þvf, hvað
íbúðin kostaði upphaflega, þá
ætti kostnaðarviðmiðun verzl-
unar- og iðnfyrirtækja við vöru-
sölu að vera, hvað það kostar að
endurnýja þær vörur, sem
seldar eru, burtséð frá því,
hvað þær kostuðu. Á undan-
förnum árum hafa verzlunar-
fyrirtæki oft á tíðum verið að^
selja vörur, sem kostar meira
að endurnýja en sem nemur
söluverði seldra vara. Þessi
mismunur hefur verið beinn
hagnaður kaupenda og blóð-
taka fyrir verzlun, þar sem
þetta hefur einnig þýtt hærri
skattgreiðslur miðað við stöð-
ugt verðlag. Samtals hafa
þessar verzlunargreinar þannig
vantalið vörunotkun sína á
árunum 1971—1974 um tvo og
hálfan milljarð þrátt fyrir leyfi-
lega myndun birgðavarasjóðs.
Tekjuskattar af slfkri upphæð
næmu nær einum milljarði.
Þessar niðurstöður eru sýndar í
hagrænni leiðréttingu rekstrar-
afkomunnar. Lausleg áætlun
bendir til að sama leiðrétting
fyrir árið í ár ætti að vera nær
þrír milljarðar.
í hagrænu rekstrar-
afkomunni er einnig reiknaður
og gjaldfærður arður af eigin fé
miðað við eigin fé í ársbyrjun
og bankavexti. Niðurstaða hag-
ræns hagnaðar (taps) ætti
þannig að vera jákvæð að
meðaltali svo að menn fýsi að
stunda þessa atvinnustarfsemi.
Hin öra neíkvæða hreyfing hag-
rænnar rekstrarafkomu undan-
farin ár gefur hins vegar vís-
bendingu um þann fjármögn-
unarvanda, sem verzlun hlýtur
stöðugt að eiga í við íslenzkar
verðbólguaðstæður, og því
miður fer sá vandi vaxandi.
Kveðjubréf úthlutunarnefndar
Þriðjudag 28. október s.l. gengu
tíu rithöfundar á fund mennta-
málaráðherra og fóru þess á leit
að reglum um úthlutun viðbótar-
ritlauna yrði breytt f því augna-
miði að „þeir sem sniðgengnir
hefðu verið við fyrri úthlutanir
fengju nú úrlausn“. Af þessu til-
efní birtust viðtöl við rithöf-
undana Jóhannes Helga og
Kristin Reyr í Morgunblaðinu og
Tímanum 29. október þar sem
þeir félagar taka hressilega upp í
sig.
Við sem höfum setið í úthlut-
unarnefnd viðbótarrítlauna und-
anfarin tvö ár höfum margoft
gert grein fyrir vinnubrögðum
nefndarinnar og svarað gagnrýni,
að þvi er okkur finnst á málefna-
legan og fullnægjandi hátt
(Morgunbl. 8. feb. 1974, 24. jan.,
15. feb. 1975, Tíminn 19. jan.
1975, flest blöð um 15. mars'
1975, sjónvarpsþátturinn Kast-
ljós 7. febrúar 1975). Þeg-
ar lesin eru viðtölin við höf-
undana tvo er engu líkara en
þau svör nefndarinnar hafi aldrei
komið fram. Rithöfundarnir
mæla líka gegn betri vitund þegar
þeir segja að nefndin, eða for-
maður hennar, hafi verið sett af,
enda hefur það verið hrakið með
yfirlýsingu stjórnar Rithöfunda-
sambands Islands. Omálefnaleg
og sérlega rætin skrif nokkurra
rithöfunda um störf nefndarinnar
og einstaka nefndarmenn hafa
svo sem ekki verið okkur hvatn-
ing til þess að taka aftur
sæti í henni. Skorað var á alla
nefndarmenn af til þess bærum
aðilum að taka sæti í nefnd-
inni þriðja árið, þ.e. annast
úthlutun nú í ár. Tvö i
nefndinni, Þorleifur og Rannveig,
neituðu eindregið að taka þar
sæti, en Bergur áleit og álftur að
brotthvarf úr nefndinni fæli í sér
viðurkenningu á órökstuddri og
óréttmætri gagnrýni fárra en
hávaðasamra höfunda. Rithöf-
undar mega íhuga það að með
þessu áframhaldi gæti reynst
erfitt að fá menn til trúnaðar-
starfa i þeirra þágu. Er þá enginn
að frábiðja sér málefnalega gagn-
rýni.
Við nefndarmenn unum því
ekki að sitja undir ákærum um
„Misferli nefndarinnar", pólitísk-
ar veitingar eða að önnur annar-
leg sjónarmið hafi legið að baki
úthlutana. Við höldum því fram
og munum sýna fram á hér á eftir,
að enginn þessara „mótmælenda"
hafi átt neinn skýlausan rétt á
viðbótarritlaunum undangengin
tvö ár umfram þá sem veitingu
hlutu. Hins vegar var nefndinni
býsna þröngur stakkur skorinn
með naumri fjárveitingu þar sem
svo margar umsóknir bárust. Árið
1973 voru umsækjendur 121.
Samkvæmt reglum ráðuneytisins
var gert ráð fyrir að úthlutað yrði
til 48 rithöfunda, 250 þús. krónum
til hvers. Vegna fjölda umsækj-
enda þótti nefndinni nauðsyn
bera til að nota sér heimild í
reglunum til að fjölga úthlutun-
um, en um leið Iækkaði að sjálf-
sögðu úthlutunarupphæðin. Ot-
hlutað var til 54 höfunda, eða 6
fleiri en reglur gerðu ráð fyrir. 67
umsækjenda fengu ekkert. 1974
sóttu 98 um viðbótarritlaun en
veitt var 42 höfundum, 56 af um-
sækjendum fengu ekkert.
Sumir umsækjenda uppfylltu
ekki útgáfuskilyrðin. Hins vegar
var nefndinni gert að gera upp á
milli jafnrétthárra aðila að því
leyti, höfunda sem sent höfðu frá
sér verk á tilteknu tímabili. Slíkt
val er auðvitað vandasamt en það
byggðist á bókmenntalegu mati.
Einnig var reynt að hafa nokkurt
samræmi milli bókmenntagreina
og voru höfuðflokkar þessir:
skáldsögur, leikrit, Ijóð, fræði-
bækur, barnabækur, þjóðlegur
fróðleikur og þýðingar. Nefndin
starfaði algjörlega sjálfstætt og
við neitum því harðlega að
pólitískt mat hafi verið lagt til
grundvallar eins og þeir Kristinn
og Jóhannes halda fram af smekk-
vísi sinni í viðtalinu. Allt þetta
hefur reyndar komið fram í fyrri
greinum okkar sem vitnað er til
hér að ofan.
Til frekari glöggvunar skulu
hér birtar reglur sem nefndinni
voru settar bæði árin 1973 og
1974, ásamt lista yfir alla hina
óánægðu höfunda og upplýsing-
um um þau verk þeirra sem komu
til álita.
Reglur 1973: tJthlutun miðast
við ritverk, útgefið eða flutt opin-
berlega á árinu 1972, en ritverk
frá árunum 1971 og 1970 kemur
einnig til greina Reglur 1974: Ot-
hlutun miðast við ritverk, útgefið
eða flutt opinberlega á árinu
1973.
Filippfa Kristjánsdóttir Sótt
um 1973 fyrir: Anna Dóra og
Dengsi, barna- og unglingabók
1971. Flutn. í útvarp: Barnaleik-
ritið 1 leit að jólunum, flutt 1972
og Dregur að því er verða vill,
flutt í kvölddagskrá 1972. Sótt um
1974 fyrir: Haustblóm, ljóðabók
1973, Sumardagar í Stóradal 1973,
barnabók.
Hilmar Jónsson Sótt um 1973
fyrir: Kannski verður þú útg.
1970. Sótt um 1974 fyrir: Fólk án
fata. útb. 1973.
Jóhann Hjálmarsson. Sótt um
1973 fyrir: Trúarleg ljóð ungra
skálda. Erlendur Jónsson og Jó-
hann Hjálmarsson völdu, 1972. Is-
lensk nútímaljóðlist. Otg. 1971.
HiIIingar á ströndinni, ljóða-
þýðingar 1971. Jóhann sótti um og
fékk viðbótarritlaun 1974 fyrir
bókina Athvarf í himingeimnum,
ljóð, og er því fulltrúi þeirra sem
„smugu pólitískt nálarauga
kommissarsins afsetta".
Jóhannes Helgi Sótt um 1973
fyrir: Svipir sækja þing 1970 og
þýð. á Óþekkta hermanninum
eftir Vainö Linna 1971. Einnig
fyrir Hringekjuna 1969. Gaf
ekkert út 1972. Sótti ekki um 1974
enda kom ekkert út eftir hann
1973.
Jón Björnsson Sótti um 1973
fyrir Valtý á grænni treyju, útg.
1951 en flutt í útvarp sem fram-
haldssaga 1971. Sótti um 1974
fyrir Jón Gerreksson, útg. 1947,
flutt í útvarp 1973. Yfirleitt voru
ekki veitt viðbótarritlaun fyrir
endurútgáfur eða endurflutning
verka og var Jón þvf mjög fjarri
því að fá úthlutun bæði árin.
Jón Helgason sótti ekki um
1973 og fékk þvf enga veitingu.
Arið 1974 sótti hann og gaf yfirlit
yfir bækur sem hann hafði skrif-
að undanfarin ár (án þess að geta
um ártal) og var sú sfðasta,
Þrettán rifur ofan f hvatt, útgefin
á árinu 1972, en bækur frá því ári
komu ekki til greina við úthlutun
1974 eins og áður getur.
Kristinn Reyr Sótti um 1973
fyrir ljóðabókina Hverfist æ hvað,
útg. 1971, og sjónvarpsleikrit.
Deilt með tveim, flutt 1971. Árið
1973 kom ekkert út eftir hann en
hann sótti um á ný fyrir ofan-
greind verk. Samkvæmt reglum
nefndarinnar 1974 var henni
óheimilt að veita viðbótarritlaun
fyrir önnur verk en þau sem út-
gefin væru eða flutt opinberlega
1973.
Ragnar Þorsteinsson Sótti um
1973 fyrir: Það gefur á bátinn,
útg. 1970 og Upp á líf og dauða,
útg.^ 1972. Sótt um 1974 fyrir:
Skjótráður skipstjóri, barna- og
unglingabók, útg. 1973.
Sveinn Sæmundsson Sótt um
1973 fyrir: Einn í ólgusjó, útg.
1972, og Á hættuslóðum 1970. Sótt
um 1974 fyrir: Upp með Sfmon
kjaft 1973. Umsókn Sveins mun
byggjast á því að með viðbótarrit-
launum eigi að endurgreiða
Framhald á bls. 31