Morgunblaðið - 15.10.1976, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 15. OKTÖBER 1976
HALFS ÁRS ÞÓFI LAUK MEÐ
SIGRI ÍSLANDS OG VIÐUR-
KENNINGU Á 200 MÍLUNUM
SAMNINGASAGA
í ÞORSKASTRÍÐI
eftir MAGNÚS
FINNSSON
ÞEGAR setzt er niöur og rifjuð upp samn-
ingasaga siðustu fiskveiðideilu Islendinga
og annarra þjóða og þá einkum Breta,
verða nokkrir atburðir helztir og mestir i
augum manna. 1 fyrsta lagi er það útfærsl-
an sjálf, 15. október 1975, síðan yfirlýsing
Anthony Croslands um þriðja þorskastríð-
ið og loks 13. nóvember, er veiðiheimildir
Breta innan 200 sjómilnanna runnu út.
Mjög skömmu síðar var allt komið í bál og
brand á miðunum og viðræður hófust.
Hinn 18. nóvember fóru samninganefnd-
armenn Breta, Hattersley og Bishop frá
lslandi í algjöru fússi, en Geir Hallgríms-
son sendi starfsbróður sínum Harold Wil-
son orðsendingu með Hattersley. Hinn 25.
nóvember ræðst svo brezki flotinn til at-
lögu og freigátan Leopard kemur á miðin.
Flotaíhlutunin stóð í tæplega 2 mánuði,
eða þar til Harold Wilson dró herskipin til
baka og bauð Geir Hallgrímssyni til við-
ræðna í Chequers, sveitasetri Wilsons.
Þar náðist ekki samkomulag og að kvöldi
5. febrúar kom flotinn aftur inn fyrir
mörkin. Um þá ákvörðun Breta sagði Geir
Hallgrímsson, að hún væri „hörmuleg,
fljótfærnisleg og óskiljanleg“. Og enn
héldu atburðirnir áfram að gerast á mið-
unum og 19. febrúar er langlundargeð
islenzkra stjórnvalda, sem æ ofan í æ
höfðu varað Breta við, þorrið og stjórn-
málasambandi milli landanna var slitið.
Má segja að þar með hafi lausn deilunnar
verið komin í algjöra sjálfheldu og nú liðu
ekki aðeins dagar og vikur haldur mánuð-
ir, þar til hreyfing komst á samningamálin
á ný. Á bak við tjöldin unnu þá Knut
Frydenlund, utanríkisráðherra Norð-
manna, og dr. Joseph Luns, framkvæmda-
stjóri Atlantshafsbandalagsins, að mála-
miðlun. Þessar þreifingar þeirra urðu þó
ekki að fullu Ijósar fyrr en á utanríkisráð- 1
herrafundi Atlantshafsbandalagsins i
Ósló 20. mai í vor. Þar hittust þá Einar
Agústsson og Anthony Crosland og litlu
síðar birtist Geir Hallgrimsson þar öllum
að óvörum. 1 byrjun júní var svo boðað til
eiginlegs samningafundar milli landanna
og lauk þá þorskastriðinu hinu þriðja í
röðinni milli landanna eftir hálfan sjö-
unda mánuð. Á þessu timabili höfðu ís-
lendingar þá einnig samið um fiskveiði-
réttindi innan 200 mílnanna við Vestur-
Þjóðverja, Belga, Færeyinga og Norð-
menn. Bretar viðurkenndu 200 mílurnar
og fullnaðarsigur hafði fengizt. Orð Geirs
H : Ugrímssonar í upphafi þorskastríðsins:
„Semjum til sigurs — eða berjumst til
sigurs" höfðu orðið að áhrínsorðum, Is-
lendingar höfðu gert hvort tveggja.
Upphafið,
15. október 1975.
Islendingar fögnuðu útfærslunni fyrir
einu ári. Viða um land blöktu fánar i heila
stöng og i viðtali við Morgunblaðið sagði
Matthías Bjarnason sjávarútvegsráðherra,
sem undirritað hafði reglugerðina um 200
mílurnar 15. júlí 1975, að útfærsludagur-
inn væri „dagur gleði og ánægju". Geir
Hallgrímsson forsætisráðherra sagði:
„Lifsbjörg okkar er í veði og málstaður
okkar svo sterkur, að sigur mun vinnast
með fullum yfirráðum Islendinga yfir
fiskimiðunum . . . Við mundum ekki gera
neina samninga, sem ekki eru í fullu
samræmi við hagsmuni okkar og annað-
hvort munum við semja til sigurs, eða ef
Einar Ágústsson, utanrfkisráðherra og Anthony Crosland, utanrfkisráðherra Breta takast f hendur við undirritun samningsins (
Oslö 1. júni 1976.
Dr. Joseph Luns, framkvæmdastjóri
Atlantshafsbandalagsins, kemur til
íslands 14. janúar 1976. Geir Hall-
grímsson heilsar Luns. Að baki fram-
kvæmdastjóranum er Tómas A.
Tómasson, sendiherra.
Dr. Luns ræðir við Henry Kissinger,
utanrikisráðherra Bandaríkjanna,
um fiskveiðideilu Breta og íslend-
inga í Washington 10. febrúar 1976.
Næsti viðkomustaður dr. Luns var
London og hér tekur Harold Wilson á
móti honum í Downingstræti 10 11.
febrúar 1976.
það verður hlutskipti okkar, berjast til
sigurs.“
Enn leið og beið og ekkert markvert
gerðist í deilumáli íslendinga og Breta.
Enn giltu veiðiheimildir Breta við ísland,
sem þeir höfðu öðlazt með samningum
Ólafs Jóhannessonar og Edwards Heaths
frá því í nóvember 1973. Samningurinn
var til tveggja ára og menn vissu að ekkert
myndi gerast fyrr en hugsanlega eftir 13.
nóvember. Islendingar áttu á þessum tima
viðræður við báða erkióvinina, Vestur-
Þjóðverja og Breta. Hinn 23. október hittu
Einar Ágústsson og Gunnar Thoroddsen
Roy Hattersley aðstoðarutanríkisráðherra
Breta, i London og var fremur þungt yfir
viðræðunum — eða eins og Einar Ágústs-
son utanríkisráðherra sagði í viðtali við
Morgunblaðið: „Bretarnir komu ekki út
úr skelinni“. Fimm dögum siðar var ráð-
gerður fundur milli Islendinga og Þjóð-
verja í Reykjavík og mátti sjá það þá
þegar úti á miðunum, því að Þjóðverjarnir
höfðu til þess að reynaað létta andrúms-
loftið við samningaborðið fyrirskipað tog-
urum sinum að hverfa á brott af miðun-
um. Á þessum fundi hinn 28. október
lögðu Þjóðverjar fram nýjar tillögur —
samkomulag tókst að vísu ekki, en nýr
fundur var ákveðinn bráðlega. Á sama
tíma bárust fréttir frá London, þar sem
Roy Hattersley byrsti sig i Neðri málstofu
brezka þingsins og hótaði herskipavernd
strax 13. nóvember, ef íslendingar undir-
rituðu ekki samning fyrir þann tíma.
Ósvífni Hattersleys
Nú var kominn nóvember og sífellt
styttist i þá stund, að Bretar yrðu réttinda-
lausir innan 200 mílna markanna. Hatt-
ersley, þeim er verið hafði í forsæti fyrir
viðræðunefnd Breta, var þá boðið til
Bandarikjanna. Þar lýsti hann yfir því, að
ef Islendingar vildu semja, væri hann
reiðubúinn að stytta heimsókn sína þar og
fara þegar í stað til Reykjavíkur — „jafn-
skjótt og íslendingar væru tilbúnir að
halda áfram alvarlegum samningaviðræð-
um.“ Jafnframt lýsti Austin Laing, fram-
kvæmdastjóri Sambands brezkra togara-
eigenda, því yfir að brezki fiskiðnaðurinn
óskaðl ekki eftir einu þorskastríðinu enn.
Einar Ágústsson sagði að Hattersley væri
velkominn til Lslands, en með þvi skilyrði
einu að hann hefði eitthvað nýtt fram að
færa „það þýðir ekkert fyrir hann að
koma og tyggja alltaf sömu tugguna,"
sagði ráðherrann í samtali við Morgun-
blaðið. Bretar lýstu því þá yfir að þeir
myndu veiða áfram og brátt sáust birgða-
skip brezka flotans í námunda við Island.
Engar freigátur voru þó enn i sjónmáli.
Tveim dögum fyrir 13. nóvember bárust
svo skilaboð frá Hattersley og helgina 16.
nóvember var ákveðinn viðræðufundur í
Reykjavík. Nokkrum dögum áður hafði
verið viðræðufundur milli íslenzkra og
þýzkra sérfræðinga og virtist miða dável
til samkomulags. Viðræður við Breta hóf-
ust síðan á mánudagsmorgun, en rétt fyrir
helgina höfðu varðskipin látið til skarar
skriða.
Viðræðurnar stóðu aðeins I einn dag og
leystust upp vegna þess hve mikið bar i
milli. Frá þessu var skýrt á forsiðu Morg-
unblaðsins þriðjudaginn 18. nóvember og
að Bretar hefðu farið frá Reykjavík í
miklu fússi. Á sömu síðu eru einnig fréttir
af þvi að brezku verndarskipin séu lögð af
stað á Islandsmið til þess að verja land-
helgisbrjótana. Voru það birgðaskip, sem
notuð höfðu verið við vinnu á oliuborpöll-
um, en freigátur hreyfðu sig enn ekki.
Menn voru nú farnir að sjá í gegnum Roy
Hattersley aðstoðarutanríkisráðherra
Breta og var hann lítt vinsæll eins og þessi
leiðarorð Morgunblaðsins bera vitni:
„Það má heita einstakt afrek, hvernig
þessum aðalsamningamanni Breta hefur
tekizt á skömmum tíma að opinbera fyrir
íslenzku þjóðinni algjört skilningsleysi og
þekkingarskort á fiskveiðimálum okkar
Islendinga og þjóðarskapgerð, jafnframt
þvi a sýna af s r þa tegund af hroka og
yfir angi, sem mnn ha verið svbarnadlegir
að halda, ð heyrði iðinnti sm___kptum
Bretaveldis við samþjóðir . . . ÖIl fram-
koma þessa aðalssamningamanns Breta
sýnir einungis, að Bretar hafa ekkert lært
og engu gleymt. Þessi maður hefur komið
til Islands með því hugarfari, að með
hroka, yfirgangi og hótunum um ofbeldi
væri hægt að kúga íslendinga til samn-
inga. En þótt þær aðferðir kunni að hafa
dugað Bretum vel á nitjándu öldinni,
hefði mátt ætla að brezkum stjórnmála-
mönnum væri orðið ljóst eftir tvö þorska-
stríð við Islendinga, að slikar aðferðir
duga ekki hér.“
Upp frá þessu settu Bretar löndunar-
bann á islenzkan fisk i brezkum höfnum
og Geir Hallgrímsson lýsti því yfir að
tslendingar myndu leggja allt kapp á að
verja landhelgina, Bretar hefðu sýnt óbil-
girni og gætu við sjálfa sig sakazt.